PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

PODRĘCZNIK MARZEC 2016 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH Warsztaty Fundacji WWF Polska

PODRĘCZNIK MARZEC 2016 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH Warsztaty Fundacji WWF Polska WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA Fundacja WWF Polska

PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH Podręcznik z warsztatów z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych wersja podstawowa Autorzy: Olga Sarna, Wojciech Górski, Anna Dębicka, Katarzyna Skawińska Skład: Agencja Wydawnicza EkoPress / 601 311 838 Fotografia na okładce: WWF Polska / D. Bógdał Wydawca: Fundacja WWF Polska ul. Mahatmy Gandhiego 3, 02-645 Warszawa tel.: +48 22 849 84 69 fax: +48 22 646 36 72 WWF Polska Publikacja jest dostępna na stronie internetowej: www. ryby.wwf.pl Wyprodukowano na papierze ekologicznym. Publikacja zrealizowana w ramach projektu: Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzystajacego z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów.

SPIS TREŚCI WSTĘP Fundacja WWF Polska... 5 SUKCES CZY TYLKO KOLEJNA SZANSA Piotr J. Bykowski... 6 prezentacje 1. KAMPANIA NA RZECZ OCHRONY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ MÓRZ I OCEANÓW Olga Sarna... 10 2. WPŁYW ZAOPATRYWANIA W PRODUKTY RYBNE NA ZACHOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ MÓRZ I OCEANÓW Wojciech Górski... 20 3. SYSTEMY CERTYFIKACJI GWARANTUJĄCE OCHRONĘ RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ MÓRZ I OCEANÓW ORAZ GŁÓWNE ZASADY ICH FUNKCJONOWANIA (CZYM JEST PROGRAM CERTYFIKACJI, KTO PRZEPROWADZA AUDYTY) Anna Dębicka... 32 4. CERTYFIKACJA RYBOŁÓWSTWA I JEJ ZNACZENIE W ŁAŃCUCHU DOSTAW Anna Dębicka... 40 5. CERTYFIKACJA W ŁAŃCUCHU DOSTAW WERSJA PODSTAWOWA Anna Dębicka... 58 6. JAK POPRAWNIE STOSOWAĆ ZNAK CERTYFIKATU NA PRODUKTACH ABY UMOŻLIWIĆ KONSUMENTOM ŚWIADOMY WYBÓR I PRZYCZYNIĆ SIĘ DO OCHRONY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ MÓRZ I OCEANÓW? Katarzyna Skawińska... 82 7. PRAWIDŁOWE KOMUNIKATY W DZIAŁANIACH MARKETINGOWYCH ZWIĘKSZAJĄCYCH ŚWIADOMOŚĆ KONSUMENTÓW W ZAKRESIE ICH WPŁYWU NA STAN RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ MÓRZ I OCEANÓW Katarzyna Skawińska... 98 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 3

Jürgen FREUND WWF-Canon 4 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wstęp Szanowni Państwo, Fundacja WWF Polska ma przyjemność przekazać w Państwa ręce podręcznik stanowiący materiał uzupełniający do warsztatów z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych, realizowanych w ramach projektu Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów, finansowanego ze środków pochodzących z Islandii, Lichtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Morza i oceany pokrywają ponad 2/3 powierzchni Ziemi i stanowią bezcenne źródło surowców, w tym pokarmu człowieka. Dla 3 miliardów ludzi ryby są źródłem 20% białka w diecie. Według raportu opublikowanego przez WWF w 2015 roku wartość oceanów szacowana jest na ponad 24 bilionów USD, w tym ok. 7 bilionów USD to wartość zasobów pochodzących z bezpośredniej produkcji oceanów. Roczny morski produkt brutto, równoznaczny z PKB, wynosi około 2,5 biliona USD, co plasuje oceany na siódmym miejscu światowej gospodarki. Należy jednak pamiętać, że 2/3 morskiego produktu brutto zależy od stanu środowiska morskiego. W trosce o zachowanie różnorodności biologicznej mórz i oceanów Fundacja WWF od lat podejmuje działania na rzecz ochrony ekosystemów morskich. Prowadzenie takich działań jest niezbędne, aby zapewnić zachowanie przyrodniczo i gospodarczo cennych gatunków dla obecnych i przyszłych pokoleń. Obecna sytuacja jest alarmująca: w latach 1970-2010 o 39% zmalała liczba wszystkich gatunków morskich. Co więcej, według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), aż 90% światowych zasobów ryb jest przełowionych lub poławianych na najwyższym możliwym poziomie (Raport FAO, Sofia 2014). Natomiast w naszych rodzimych zasobach jedynie 5 na 10 komercyjnie poławianych w Morzu Bałtyckim gatunków znajduje się na stabilnym poziomie. W związku z tym Fundacja WWF Polska zachęca wszystkich użytkowników morza i jego zasobów do wykorzystywania ich w sposób zrównoważony, zgodnie z zasadami tzw. Zrównoważonej Niebieskiej Gospodarki. Zrównoważona Niebieska Gospodarka to gospodarka morska, która: Zapewnia społeczne i ekonomiczne korzyści dla obecnych i przyszłych pokoleń, przyczyniając się do: zapewnienia bezpieczeństwa żywności, zwalczania ubóstwa, poprawy standardów życia, zarobków, zatrudnienia, bezpieczeństwa, zdrowia, sprawiedliwości i politycznej stabilności. Przywraca, chroni i utrzymuje różnorodność, produktywność, odporność, podstawowe funkcje oraz rzeczywistą wartość ekosystemów morskich kapitału przyrodniczego, od którego zależny jest dobrobyt. Oparta jest o czyste technologie, energię odnawialną i cyrkulacyjne zastosowanie surowców w celu zapewnienia długofalowej stabilności ekonomicznej i społecznej, przy jednoczesnym poszanowaniu możliwości naszej planety. Jednym z ważnych elementów Zrównoważonej Niebieskiej Gospodarki są oznakowania ekologiczne, w tym certyfikaty, stanowią potwierdzenie, że dany produkt został uznany za produkt o mniejszym wpływie na środowisko, niż funkcjonalnie lub konkurencyjnie podobne produkty. Dla przeciętnego konsumenta oznacza to po prostu, że kupując takie produkty wspiera ochronę środowiska oraz producentów prowadzących produkcję w sposób przyjazny dla środowiska. W przypadku Certyfikacji Łańcucha Dostaw produktów rybnych znak certyfikatu zapewnia nabywców, że dane ryby i owoce morza rzeczywiście pochodzą ze zrównoważonego rybołówstwa lub odpowiedzialnej hodowli. Projekt pn. Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów ma na celu zwiększenie społecznej świadomości odnośnie wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów, poprzez dostarczenie kluczowym podmiotom sektora rybnego, dziennikarzom, blogerom kulinarnym i kucharzom niezbędnej wiedzy na temat sposobów zaopatrywania w produkty rybne pochodzące z odpowiedzialnych połowów. Państwo, jako przetwórcy i sprzedawcy produktów rybnych, macie ogromne znaczenie w wyznaczaniu nowych trendów gospodarczych i społecznych. Liczymy więc na Wasze zainteresowanie i zaangażowanie w działania na rzecz zachowania naszego wspólnego dziedzictwa, jakim jest różnorodność biologiczna ekosystemów morskich. Życzymy inspirującej lektury. Zespół WWF Polska WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 5

Sukces czy tylko kolejna szansa Problem z ziemią polega na tym, że jakiś czas temu przestano ją produkować. M. Twain W drugiej połowie XX w. konieczne stało się poszukiwanie alternatywnych dróg rozwoju świata, bowiem jego niezwykle szybki rozwój społeczno-gospodarczy doprowadził do sytuacji, w której ze wzmożoną siłą zaczęły ujawniać się zagrożenia wynikające z ciągłej, historycznej konfrontacji ludzi i przyrody. Nowy, zrównoważony rozwój w którym wg definicji Grö Bruntdland potrzeby obecnego pokolenia są realizowane bez zmniejszania szans przyszłych pokoleń do zaspokajania swych potrzeb miał być trwałym remedium na kłopoty ekonomiczne i polityczno-społeczne świata. Obszarem, w którym problemy ówczesnej światowej gospodarki były szczególnie widoczne, było rybołówstwo. W opublikowanym w 1974 r. raporcie, dotyczącym stanu światowego rybołówstwa, FAO określiło, że 10% łowisk było przełowionych, w raporcie z 1989 r. przełowionych stad było już 26%. Jak wielkie są te problemy, świadczą fakty zawarte w ostatnich statystykach FAO 1 blisko 90% światowych zasobów ryb jest przełowionych lub eksploatowanych na najwyższym możliwym poziomie. Znaczenie koncepcji zrównoważonego rozwoju w przezwyciężaniu problemów rybołówstwa polegało na uświadomieniu i wyraźnym podkreśleniu silnej zależności między trwałością środowiska i trwałością rozwoju oraz na potrzebie całościowego podejścia do problemów rybołówstwa, uwzględniającego cele ekologiczne, ekonomiczne i społeczne. Dyskusja związana z prawem do wolności korzystania z bogactw morza trwa w Europie od początku XVII w., kiedy to Holender Grotius opublikował pracę Mare Librum. Tą idealistyczną teorię zweryfikowało życie. Już w XVIII wieku wybuchła pomiędzy Danią i Holandią pierwsza z wojen o śledzie. Po II wojnie światowej tendencja do ograniczeń praw do wolności korzystania z zasobów oceanów zaczęła przyspieszać. Rozpoczął ją w 1945 r. słynny prezydent USA Harry Truman, rozciągając suwerenność USA nad zasobami mineralnymi szelfu kontynentalnego. Potem były Chile i Peru, które w 1952 r. objęły wyłączną jurysdykcją obszar 200-milowej strefy morskiej. W latach 1958-1973 Islandia kilkakrotnie rozszerzała swoją strefę rybołówstwa, ustalenie 200 milowej strefy ekonomicznej było powodem wojny kanonierek z Wielką Brytanią, nazwanej przez analogię do cold war cod war [z ang. zimna wojna wojna dorszowa]. W końcu wygrali Islandczycy, bo chcieli usunąć bazę NATO z Keflaviku. 1 http://www.fao.org/3/a-i3720e.pdf Sytuacja w światowym rybołówstwie wymagała międzynarodowych uregulowań. Do 1972 r. 10 państw proklamowało 200 milową strefę, do 1974 roku 33, do 1977 roku 51, wtedy to 200-milowe strefy objęły rejony, w których dokonywano 95% światowych połowów. Sprawa ta unormowana została dopiero w 1982 roku w czasie III Konferencja Prawa Morza w Montego Bay, podczas której ustanowiono Konwencję Prawa Morza ONZ, często nazywana konstytucją oceanów,. W praktyce oznaczało to koniec tradycyjnej wolności rybołówstwa. Uchwalenie Konwencji Prawa Morza oraz podział formalnoprawny światowego oceanu nie zapobiegły nadmiernej eksploatacji zasobów morskich. Zmniejszeniu ulegał stan zasobów rybnych oraz następowały dalsze niekorzystne zmiany w ich strukturze. Były to objawy postępującego przełowienia, czyli połowów na poziomie wyższym niż pozwala na to wydajność ekosystemów. W 1992 r. na międzynarodowej konferencji w Cancun w Meksyku przyjęto deklarację, zakładającą dalszy rozwój rybołówstwa w ramach zrównoważonego systemu. Jej efektem było przyjęcie przez FAO w 1995 r. obligatoryjnego Kodeksu odpowiedzialnego rybołówstwa, a także wytycznych dotyczących oznakowania ekologicznego produktów rybnych. Warunkiem zrównoważonej działalności połowowej były: długoterminowość z zachowaniem akceptowanego poziomu produktywności biologicznej i ekonomicznej oraz uwzględnienie zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Problemem, obok przełowienia, przeinwestowania i zanieczyszczenia środowiska są nadmierne odrzuty, a także rożnego typu dotacje państwowe dla sektora rybnego szacowane nawet na 50 mld USD rocznie. Trudno ukryć fakt, że odpowiedzialne za stan zasobów administracje państwowe, mimo ogromnych uprawnień i możliwości, z różnych względów nie były w stanie zapewnić prawidłowego funkcjonowania rybołówstwa, doprowadzając do dalszej dewastacji zasobów. Ta sytuacja dała jednak pewien optymistyczny efekt, gdyż doprowadziła do powstania ruchu konsumenckiego, którego celem było wprowadzenie rzeczywistych zmian w światowym rybołówstwie, a w konsekwencji doprowadzić do odbudowy zdewastowanych zasobów światowych. Spektakularnym wyrazem takich działań było powstanie pozarządowych organizacji, takich jak np. Marine Stewardship Council (MSC). MSC we współpracy z WWF oraz przedstawicielami sektora rybnego oraz w oparciu o istniejące dokumenty FAO, opracowała system certyfikacji dla poławianych gatunków ryb dziko żyjących. 6 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Ideą MSC, utworzonego przez WWF i koncern żywnościowy Unilever, było wspieranie budowy zdrowych, stabilnych ekosystemów morskich i ochrona zasobów mórz i oceanów poprzez promowanie pozyskiwania surowca rybnego pochodzącego ze zrównoważonych połowów o udokumentowanym pochodzeniu. Dzisiaj, po ponad 15 latach działania MSC, nawet najwięksi adwersarze tej organizacji muszą przyznać, że ma ona przynajmniej pośredni wpływ na poprawę zarzadzania zasobami poprzez wdrożony i rozpoznawalny na świecie system certyfikacji dla zrównoważonego rybołówstwa i pochodzących z niego produktów rynkowych. Obejmuje cały łańcuch działań wg zasady od łowiska do półmiska. Coraz powszechniejsze wdrażanie certyfikacji MSC jest poniekąd przyznaniem się władz i organizacji odpowiedzialnych za rybołówstwo, że konieczne jest dodatkowe wsparcie społeczne w zakresie promocji i wdrażania zasad odpowiedzialnego zarządzania połowami. Jednym z przejawów tej sytuacji jest fakt, że Europejski Fundusz Morski i Rybacki na lata 2014-2020 zaleca organizacjom producentów konieczność certyfikowania połowów. System powinien w dalszym ciągu się rozwijać, a czas pokaże, czy ta metoda sprawdzi się wraz z jej rozwojem, gdyż pamiętać należy, że obecnie dotyczy tylko około 10% światowych połowów, chociaż ilość ta powoli wzrasta. Zastrzeżenie budzi dobrowolność wdrażania systemu, gdyż w praktyce jest on wymuszany siłami rynku, na którym wykorzystywany jest bardzo nośny argument związany ze zrównoważonym rybołówstwem. Jak wspomniano wcześniej, certyfikacja MSC obejmuje jedynie około 10% światowych połowów ryb, nie jest tajemnicą, że są to gatunki osiągające najwyższe ceny na światowym rynku; wg kalkulacji autora, wartość certyfikowanych połowów to co najmniej 30% ogólnej wartości światowych połowów. Certyfikacja MSC jest oparta na ocenach wykonywanych przez niezależną jednostkę certyfikującą (audyt trzeciej strony). Każdy proces oceny w ramach certyfikacji MSC jest z założenia oparty na najnowszych danych naukowych i informacji od zainteresowanych stron biorących udział w procesie. Wszystkie zainteresowane strony mają prawo wnieść uwagi do każdego procesu certyfikacji. Certyfikat MSC jest przyznawany na 5 lat, a rybołówstwo przechodzi co roczne audyty. Zdarza się, że w wyniku procesu aktualizacji danych i uzyskania nowych informacji na temat stanu danego stada certyfikat zostaje zawieszony do momentu wprowadzenia działań naprawczych. Mamy też niestety przykład polski udzielony w styczniu 2015 r. certyfikat MSC na dorsza bałtyckiego został po niecałym roku, na skutek przeprowadzonego audytu rocznego, zawieszony. Powstała sytuacja niewątpliwie wpłynęła na autorytet MSC ale też naraziła na istotne straty polskich przetwórców, którzy nie są w stanie zrealizować podpisanych, często długoterminowych kontraktów. Program MSC powinien być bardziej dostosowany do zasad funkcjonowania rynku przetwórstwa aby nie zniechęcać partnerów. Jednocześnie musi pozostać wiarygodny i gwarantować że certyfikowane połowy są dokonywane w sposób zrównoważony. Podsumowując należy stwierdzić, że dalszy rozwój programów certyfikacji uzupełniany o efektywne, właściwie zaplanowane i zrealizowane badania naukowe, mające ogromny wpływ na rzetelność audytów, wsparte działaniami władz administrujących rybołówstwem może w konsekwencji przynieść oczekiwane rezultaty. Piotr J. Bykowski prof. zw. Akademia Morska w Gdyni WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 7

Wild Wonders of Europe Magnus Lundgren WWF 8 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

prezentacje WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 9

1 Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów WWF/ D. Bógdał Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów listopad 2014 kwiecień 2016 naturepl.com / David Fleetham / WWF Olga Sarna Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 10 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Co 20 minut, na skutek działalności człowieka, z Ziemi znika jeden gatunek. A aż 30% stworzeń, w tym morskich, jest zagrożonych wyginięciem. Dlaczego morza i oceany? Wymieranie gatunków lądowych łatwo zauważyć Wymieranie cennych gatunków żyjących w głębinach często jest poza naszą percepcją Klein & Hubert / WWF Frédéric BASSEMAYOUSSE / WWF-Mediterranean WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 11

Aż 30 proc. stworzeń, w tym morskich, jest zagrożonych wyginięciem. W latach 1970-2010 liczba gatunków morskich zmalała o 39 proc. W Bałtyku 5 na 10 poławianych komercyjnie gatunków znajduje się na stabilnym poziomie Według Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), aż 90% światowych zasobów ryb jest przełowionych lub poławianych na najwyższym możliwym poziomie. Cel Projektu Zwiększenie świadomości społecznej odnośnie wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów poprzez dostarczenie kluczowym podmiotom sektora rybnego, a także dziennikarzom, blogerom kulinarnym i kucharzom niezbędnej wiedzy na temat sposobów zaopatrywania w produkty rybne pochodzące z odpowiedzialnych połowów 12 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Główne działania w ramach projektu: Kulinarny roadshow po Polsce (16 warsztatów) Publikacja kulinarnego e-booka Edukacyjna kampania telewizyjna Nowa edycja poradnika Jaka ryba na obiad? 4 warsztaty dla przetwórców i sprzedawców z zakresu certyfikacji produktów rybnych Międzynarodowa Konferencja na temat zrównoważonego rybołówstwa Medialna kampania edukacyjna Celem kampanii było uświadomienie Polakom, że poprzez odpowiednie wybory konsumenckie przyczynią się do ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów oraz poprawy stanu populacji zagrożonych gatunków ryb. Gilbert Van Ryckevorsel / WWF-Canada WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 13

www.ryby.wwf.pl Liczba unikalnych pobrań książki Ryby Wybrane : > 8 000 Liczba unikalnych pobrań poradnika rybnego: > 10 000 Ilość unikalnych odsłon strony internetowej: > 200 000 To Twój Wybór ma znaczenie! Medialna kampania edukacyjna Kampania telewizyjna w okresie czerwiec-lipiec 2015 ZASIĘG: 13 862 587 osób! Insert poradnika rybnego w trzech miesięcznikach dla kobiet NAKŁAD: 410 tys. 14 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Sukces Kampanii W lutym jedynie 11,2% ankietowanych słyszało o poradniku rybnym. Po Kampanii liczba ta wzrosła do 34,3%. Kampania przyczyniła się do potrojenia wskaźnika osób uwzględniających zagrożenie wyginięciem w procesie zakupu ryb (z 2% ankietowanych w lutym 2015 do 6% w sierpniu 2015) Gilbert Van Ryckevorsel / WWF-Canada Social Media i filmiki promujące projekt W ramach projektu powstały dwa 3-minutowe filmiki: WYBÓR RYBY I OWOCE MORZA Oglądalność: I filmik: 43 239 wyświetleń II filmik: 10,649 wyświetleń III filmik:??? (kwiecień 2016) WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 15

Warsztaty kulinarne Seria wydarzeń w całej Polsce skierowanych do kucharzy i lokalnych liderów opinii (dziennikarzy, samorządowców i blogerów). Roczny roadshow po Polsce: wizyta w 16 największych miastach Polski. A. Ratajczak/WWF Celem warsztatów jest uświadomienie uczestnikom konieczności podejmowania świadomych wyborów żywieniowych oraz dostarczenie im niezbędnej wiedzy i umiejętności by mogli ich dokonywać. WARSZTATY KULINARNE 16 województwa, 16 miast, 270 osób 16 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Rybołówstwo a ochrona różnorodności biologicznej najlepsze praktyki w zakresie ograniczania wpływu rybołówstwa na środowisko morskie PORUSZONE TEMATY: działania na rzecz ograniczenia odrzutów i przyłowu, poprawy selektywności narzędzi połowowych, ochrony siedlisk i gatunków chronionych, eliminacji nielegalnych połowów, oraz narzędzia promujące odpowiedzialne rybołówstwo. W konferencji uczestniczyło 67 osób. Udział wzięło 4 zagranicznych prelegentów reprezentujących: The Royal Society for the Protection of Birds, SeaScope Fisheries Research Ltd, Navama technology for nature, Baltic Sea Advisory Council) oraz 4 prelegentów z Polski (Morski Instytut Rybacki - PIB, MSC, WWF, OCEANA) Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Dwa warsztaty dla podmiotów bezpośrednio obsługujących klienta, dla firm sprzedających bezpośrednio do odbiorców końcowych, takich jak restauracje, stołówki, sklepy rybne i stoiska z rybą w sieciach handlowych Dwa warsztaty dla podmiotów branży przetwórstwa Warsztaty odbędą się w dniach 29-30 marca oraz 7-8 kwietnia Łącznie przeszkolonych zostanie minimum 80 osób Meridith Kohut / WWF-US WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 17

Badanie postaw konsumentów wobec zagrożenia wyginięciem wybranych gatunków ryb Gatunek ryby jest, po świeżości, najważniejszym kryterium wyboru kupowanej ryby. 67% badanych deklaruje, że są skłonni uwzględnić informację o tym, że dany gatunek jest zagrożony przy wyborze kupowanej ryby. 77% badanych chciałoby, żeby informacje na temat zagrożonych i bezpiecznych gatunków ryb były umieszczane w miejscu sprzedaży. 17 Współpraca: sieci handlowe 18 18 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wystawa na temat ochrony różnorodności biologicznej Dziękujemy Dziękuję za za uwagę! Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 19

2 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Wpływ zaopatrywania w produkty rybne na zachowanie różnorodności biologicznej mórz i oceanów. Wojciech Górski Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Wpływ działalności człowieka na ekosystemy morskie i różnorodność gatunkową Aż 30 proc. stworzeń, w tym morskich, jest zagrożonych wyginięciem. W latach 1970-2010 liczba gatunków morskich zmalała o 39 proc. D. Bógdał/WWF Polska Według Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), aż 90% światowych zasobów ryb jest przełowionych lub poławianych na najwyższym możliwym poziomie. W tym 61,3% ryb jest w pełni wyławianych, co oznacza brak możliwości zwiększenia połowu. 20 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wpływ działalności człowieka na ekosystemy morskie i różnorodność gatunkową D. Bógdał/WWF Polska Od 1950 roku powierzchnia zagrożonych łowisk wzrosła z 10 do 100 mln km 2 i jest równa 1/3 powierzchni oceanów świata. Wpływ działalności człowieka na ekosystemy morskie i różnorodność gatunkową Brakuje danych dotyczących 55% populacji ryb w Morzu Północnym i Atlantyku. Ich stan jest nieokreślony. Obecnie w Morzu Północnym połowy dorsza, storni i soli wynoszą jedynie 20% wielkości połowów osiągniętych 25 lat temu. 75%, czyli 3 na 4 oszacowane populacje ryb europejskich są nadmiernie eksploatowane. D. Bógdał/WWF Polska Potencjał połowowy floty europejskiej 2-3 krotnie przewyższa potencjał odpowiadający istniejącym zasobom ryb. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 21

Stan Wielkość eksploatowanych połowów zasobów morskich prognoza Wielkość połowów Wielkość połowów dane FAO Years FAO. 2014. The State of World Fisheries and Aquaculture 2014. Rome. 223 pp. 22 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wielkość Stan eksploatowanych połowów zasobów morskich FAO Years FAO. 2014. The State of World Fisheries and Aquaculture 2014. Rome. 223 pp. Wielkość połowów rekonstrukcja Sea Around Us Pauly, D. & Zeller, D. Catch reconstructions reveal that global marine fisheries catches are higher than reported and declining. Nat. Commun. 7:10244 doi: 10.1038/ncomms10244 (2016). WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 23

Wielkość połowów Wielkość połowów Unia Europejska Mieszkańcy Unii Europejskiej konsumują 1/4 wszystkich światowych produktów rybołówstwa Aż 65% konsumowanych w Unii Europejskiej ryb pochodzi z innych części świata Komisja Europejska Wspólna polityka rybołówstwa w liczbach Podstawowe dane statystyczne Wydanie 2014 Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej Wielkość połowów Wielkość połowów Unia Europejska Tys. ton Lata (Eurostat, połowy dla 27 państw członkowski UE w okresie 2004 2013) 24 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wielkość połowów Problem odrzutów Około 50% wszystkich ryb złowionych w wodach europejskich wyrzucanych jest z powrotem do morza. Rozwiązania należy szukać w stosowaniu bardziej selektywnych narzędzi połowowych oraz unikania rejonów, gdzie może występować duża koncentracja gatunków stanowiących potencjalny odrzut. http://www.theguardian.com/environment/2013/dec/13/eu-discards-ban-fish-seas NIELEGALNE POŁOWY 11-26 milionów ton rocznie. Około 25% wszystkich ryb trafiających na nasze talerze pochodzi z nielegalnych źródeł. Meridith Kohut / WWF-US WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 25

SYTUACJA NA BAŁTYKU 5 z 10 stad ryb eksploatowane na stabilnym poziomie. 13 Wielkość połowów Unijna flota rybacka Głównym powodem przełowienia niektórych stad na Morzu Bałtyckim jest brak zbilansowania wielkości nakładu połowowego unijnej floty wobec wielkości dostępnych zasobów. Wg. szacunków FAO z końca lat 90. odzyskanie równowagi między dostępnymi zasobami ryb a eksploatującymi je flotami wymagałoby zredukowania tych ostatnich o około 30%. www.worldfishing.net 26 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wielkość Oddziaływanie połowówrybołówstwa na środowisko https://pl.wikipedia.org/wiki/dorsz_atlantycki http://dinoanimals.pl/zwierzeta/morswin http://nahak.pl/jesiotr-zachodni-acipenser-sturio/ http://www.wwf.pl/co_robimy/gatunki_glowna/ssaki_baltyckie/ Wielkość Oddziaływanie połowówrybołówstwa na środowisko Wpływ na eksploatowane gatunki Przyłów Niszczenie cennych siedlisk Sieci widma WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 27

Wpływ Wielkość na eksploatowane połowów gatunki dorsz Nowa Fundlandia Liczebność, niegdyś największego stada dorsza na świecie, zmniejszyła się o 99%. Połowy rekinów naturepl.com / Jeff Rotman / WWF 28 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wielkość połowów Przyłów ptaków Bałtyk W.Górski W.Górski Zydelis et al, 2009. Bycatch in gillnet fisheries An overlooked threat to waterbird populations. Biological Conservation 142, 1269-1281 W.Górski Wielkość połowów Przyłów Morświn (Phocoena phocoena), zamieszkujący wody Morza Bałtyckiego, został uznany przez IUCN jako krytycznie zagrożony. Michel Gunther / WWF M.Bała (Archiwum SMIOUG) Od 1986 do 2015 roku, z pośród 75 raportów o przyłowie morświnów w polskiej części Morza Bałtyckiego, aż 66 dotyczyło przyłowu w sieci skrzelowe (dane niepublikowane SMIOUG). Brian J. Skerry / National Geographic Stock / WWF WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 29

Wielkość połowów Niszczenie siedlisk Źródło: FAO Sieci widma Nadal łowią ryby Ich zdolność połowowa utrzymuje się w granicach 6-20%. WWF/ W. Wójtowicz 22 30 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

CZY PRAWO GWARANTUJE Wielkość SPEŁNIENIE połowówzasad ZRÓWNOWAŻONEGO RYBOŁÓWSTWA? WPRyb Dyrektywa ptasia Dyrektywa siedliskowa Akty wykonawcze UE Ustawa o ochronie przyrody POLSKA Plany zarządzania dla obszarów Natura 2000 RESZTA ŚWIATA Prawo, aby było skuteczne musi być przestrzegane i akceptowane. Dziękuję Dziękuję za za uwagę! uwagę. Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 31

3 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Systemy certyfikacji gwarantujące ochronę różnorodności biologicznej Anna Dębicka Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Po co certyfikacja? Zrównoważone połowy (i hodowla) są niezbędne do zapewnienia żywności, dobrostanu ludzi i gospodarki na całym świecie. Ryby i owoce morza to podstawa diety dla ponad miliarda ludzi na świecie; Od odpowiedzialnej gospodarki rybackiej zależy dobrostan 1 na 10 osób na świecie; Wartość ekonomiczna gałęzi gospodarczej to blisko 3 tryliony USD; To rynek 10-krotnie większy niż rynek kawy. 2 32 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Historia certyfikacji i oznakowań Wczesne lata 90. Rozwój oznakowań ekologicznych w rybołówstwie i innych dziedzinach (rolnictwo, drewno) 1997 Powołanie MSC dla połowów ryb dziko żyjących 1998 Warsztat na temat zrównoważonej hodowli krewetek 2005 2006 Wytyczne FAO dotyczące znakowania ekologicznego ryb i produktów rybnych z połowów morskich (dyskusje rozpoczęte w roku 1996) Forum dialogu na rzecz akwakultury, które doprowadziło do ustanowienia standardów dla akwakultury (GLOBAL G.A.P. i ASC) 2010 Unijne regulacje dla akwakultury ekologicznej (organicznej) 3 Znaki ekologiczne Definicja FAO (2011): Oznakowania ekologiczne są potwierdzeniem dla danego produktu, co do którego uważa się, że jego wpływ na środowisko jest mniejszy niż funkcjonalnie lub konkurencyjnie podobnych produktów Treść Zrównoważenie zasobów ryb (stad) Ochrona środowiska Bezpieczeństwo i jakość żywności Zdrowe pasze i zdrowie zwierząt Kwestie społeczne Łańcuch dostaw Typy BtoB lub BtoC (Business to Client) First/second/third certification Opracowane przez NGO, przemysł, instytucje publiczne Ryby dzikie/hodowlane Narodowe/regionalne/ międzynarodowe Loblaw Companies Limited 4 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 33

Zakres globalnych programów certyfikacji Dzikie połowy Akwakultura MSC X ASC X Friend of the Sea X X Dolphin Safe X GLOBAL G.A.P. X Organic (EU regulations) X 5 Program MSC MSC jest niezależną, międzynarodową organizacją pozarządową założoną w 1997 roku. Wraz z naukowcami, rybakami oraz organizacjami ekologicznymi opracowaliśmy standardy środowiskowe w zakresie zrównoważonego rybołówstwa, aby promować przyjazne środowisku praktyki rybackie wśród konsumentów i partnerów na całym świecie. Dziś jesteśmy światowym liderem programu certyfikacji na rzecz zrównoważonego rybołówstwa: Wyróżniamy zrównoważone praktyki rybackie Współpracujemy z parterami biznesowymi Wpływamy na wybory konsumenckie Polaków Rybołówstwo Certyfikacja Rybołówstwa MSC Certyfikacja Łańcucha Dostaw MSC Licencja na produkty Certyfikowany produkt - konsument 6 34 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

MSC na świecie Reykjavik Stockholm Copenhagen The Hague Moscow London Warsaw Paris Berlin Madrid Beijing Tokyo Seattle Boston Halifax Nairobi Singapore Cape Town Perth Sydney Santiago São Paulo 16 biur 6 przedstawicielstw Ponad 150 pracowników na świecie. Niezależna organizacja not-for-profit, finansowana głównie z licencji na logo i grantów. 7 Standardy ASC dla hodowli Forum Dialogu na rzecz akwakultury > 2000 uczestników, przedstawicieli NGO i przemysłu; 7 standardów operacyjnych, 10 gatunków hodowlanych; 7 zasad środowiskowych i społecznych; Mierzalne wskaźniki efektywności: najlepsze praktyki zarządzania w przemyśle, oparte na solidnych podstawach naukowych, ustanawiające mierzalne limity, np. dotyczące ścieków; Wszystkie wskaźniki efektywności są obowiązkowe; Odpowiedzialność (wiarygodność) dzięki transparentności np. p-sia, B-EIA oraz dane z monitoringu; Ciągłe doskonalenie: cykl 3-5 lat. 1 2 3 4 5 6 7 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 35

ASC Aquaculture Stewardship Council Zaufanie konsumentów zdobywa się dzięki informacji o pochodzeniu żywności oraz wiarygodnej marce Źródło: BEUC, 2012 CoC-certified CoC-certified Standardy hodowli ASC Certyfikacja łańcucha dostaw Platforma wspólna z MSC Zatwierdzanie wyrobów Obsługiwane przez MSC GLOBALG.A.P. Siedziba w Niemczech GLOBALG.A.P. (wcześniej pod nazwą EUREPG.A.P.) zostało powołane w 1997 przez europejskich handlowców Zakres: rolnictwo i akwakultura od 2009, zgodnie z Forum dialogu na rzecz akwakultury Standard dla rybołówstwa: brak Standard dla akwakultury: Zarządzanie miejscem hodowli Reprodukcja, zarządzanie paszami, środki chemiczne zdrowie i bezpieczeństwo, zwalczanie szkodników Dobrostan ryb, zarządzanie i hodowla Pobieranie próbek i prowadzenie testów Zarządzanie ochroną środowiska i bioróżnorodnością, zużycie i utylizacja wody Organizacja zbiorów i działania po okresie zbiorów, bilans masy i identyfikowalność Kryteria społeczne Standard dotyczący łańcucha dostaw obejmuje również akwakulturę 10 36 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Friend of the Sea Program z siedzibą we Włoszech Powołany w 2006 roku Związany z Earth Island Institute Dolphin Safe Project (ochrona delfinów przed przyłowem podczas połowów tuńczyków) Zakres: połowy ryb dziko żyjących oraz akwakultura Standard dla rybołówstwa: Status zasobów, wpływ na środowisko (ślad węglowy), selektywność Przestrzeganie prawa Zarządzanie Zarządzanie odpadami oraz energią Społeczna odpowiedzialność Standard dla akwakultury: Zarządzanie systemem akwakultury Lokalizacja hodowli oraz infrastruktury Tuczenie, karmienie, GMO i hormony wzrostu, zapobieganie chorobom i wykorzystanie leków, substancje niebezpieczne Zarządzanie wodą, ściekami oraz energią Społeczna odpowiedzialność Identyfikowalność 11 Organic Struktura UE dla rolnictwa ekologicznego powołana w 1991 roku Akwakultura objęta programem od roku 2010 (grupa na rzecz akwakultury IFOAM powołana w roku 2003) Zakres: rolnictwo i akwakultura Standard dla rybołówstwa: Dzikie połowy (i łowiectwo) nie podlegają regulacją certyfikacji unijnej Standard dla akwakultury: Pochodzenie zwierząt Praktyki hodowlane Zarządzanie zwierzętami Pasze Zakaz stosowania hormonów Transport żywych ryb Leczenie weterynaryjne 12 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 37

Wolumen w tonach MSC 9 000 000 ASC 500 000 Friend of the Sea (dzikie połowy) 10 000 000 Friend of the Sea (akwakultura) 500 000 GLOBAL G.A.P 2 000 000 Organic (2012 estymacja) 21 000 Około 22 milionów ton połowów certyfikowanych 12% światowej produkcji ryb i owoców morza 13 Teoria zmian Program Certyfikacji pozwala wszystkim odgrywać znaczącą rolę w zapewnieniu zdrowych ekosystemów morskich. 38 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Dziękuję Dziękuję za za uwagę! uwagę. * zdjęcia: Marine Stewardship Council Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 39

4 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Certyfikacja rybołówstwa i jej znaczenie w łańcuchu dostaw Anna Dębicka Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Certyfikacja rybołówstwa Certyfikacja łowisk prowadzona jest przez niezależnych audytorów i opiera się na trzech zasadach dotyczących: Stanu certyfikowanego łowiska Wpływu rybołówstwa na ekosystem Zarządzania 378 łowisk w programie MSC na świecie Dane 17.11.2015r 2 40 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Zakres certyfikacji rybołówstwa MSC W ramach MSC Poza programem MSC Rybołóstwo morskie i śródlądowe X Połowy płazów, gadów, ptaków i ssaków Dzikie połowy ryb oraz owoców morza (min. małże, skorupiaki, głowonogi). Działania rybackie wykonywane do momentu wyładunku. X Akwakultura. Jednak niektóre połowy wspomagane (zarybianie) mogą być objęte MSC X Korzystanie z niszczycielskich praktyk połowowych, takich jak użycie trucizn lub materiałów wybuchowych X Kontrowersyjne połowy prowadzone z pominięciem umów międzynarodowych X Przydział kwot i dostęp do morskich zasobów Standard Rybołówstwa MSC Jedyny standard spełniający najlepsze międzynarodowe wytyczne: ISEAL UN FAO Oparty na dowodach: Bazujący na wiedzy naukowej i najlepszych praktykach w zarządzaniu rybołówstwem. Regularnie rewidowany przez interesariuszy. Trzy główne zasady: P1: Zrównoważone łowiska ryb P2: Minimalny wpływ na środowisko P3: Efektywne zarządzanie WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 41

3 główne zasady Zasada 1 - Stabilne populacje ryb Połowy muszą być prowadzone w sposób zrównoważony. Certyfikowane rybołówstwo zapobiega nadmiernej eksploatacji zasobów i załamaniu liczebności danego stada. Zasada 2 - Wpływ rybołówstwa na ekosystem Rybołówstwo musi być prowadzone w sposób pozwalający na zachowanie struktury, produktywności, funkcji i różnorodności ekosystemu, w ramach którego funkcjonuje. Zasada 3 - Skuteczne zarządzanie Połowy muszą być prowadzone zgodnie z lokalnymi, krajowymi i międzynarodowymi przepisami prawnymi. System zarządzania danym rybołówstwem powinien zapewniać elastyczne reagowanie na zmienne warunki i pozwalać na utrzymanie populacji ryb na zrównoważonym poziomie. Jednostka oceniana UoA Co? Gatunek - Makrela Jak? Narzędzie - Longline Gdzie? Lokalizacja - Morze Północne Kto? Rybołówstwo przybrzeżne w Kanale Angielskim 42 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Jednostka certyfikowana UoC Co? Gatunek -Makrela Jak? Narzędzie - Longline Gdzie? Lokalizacja - Morze Północne UoC to to samo co UoA poza tożsamym rybołówstwem/ organizacją która nie poddała się certyfikacji, ale jest uprawniona do dzielenia certyfikatu (ang. certificate sharing ) Kto? Rybołówstwo przybrzeżne w Kanale Angielskim Jak określamy obszary? Wg. FAO WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 43

44 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Czym są narzędzia połowowe? International standard statistical classification of fishing gear (ISSCFG). http://www.fao.org/fishery/geartype/search/en 11 typów narzędzi, Ponad 70 rodzajów, niezliczona ilość regionalnych modyfikacji. MSC nie dyskryminuje żadnych narzędzi połowowych, to certyfikowane rybołówstwo musi wykazać, że dane narzędzie połowowe pozyskuje żywe zasoby morza w sposób zrównoważony. Niewody (l.p. niewód) [ang. seine nets] ISSCFG: 02.0.0 denne narzędzia okrążające Wyróżniamy kilka rodzajów, najczęściej używane to niewody duńskie SDN używane min. do połowu dorsza w FAO 27. Niewody duńskie są lżejsze, nie mają ciężkich łańcuchów ani specjalnych desek trałowych służących do dodatkowego obciążenia sieci. Nie są zaprojektowane do ciągnięcia ich po dnie morskim. Mają więc mniejszy wpływ na ekosystemy denne, mniejszy poziom przyłowu, a do ich stosowania zużywa się mniej paliwa niż w przypadku większości trawlerów wykorzystujących włoki do trałowania dennego. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 45

Narzędzia ciągnione [ang. trawls] ISSCFG: 03.0.0 tzw. włoki, tuki Wyróżniamy kilka rodzajów, najczęściej używane to: włoki rozpornicowe denne [ang. bottom otter trawls - OTB], oraz włoki rozpornicowe pelagiczne [ang. midwater trawls OTM] Używane min. do połowu szprota i śledzia w Bałtyku dorsza w FAO 27. Główne narzędzie w połowach mintaja na Alasce FAO 67 oraz na Morzu Ochockim FAO 61. Narzędzia usidlające i oplątujące [ang. gillnets and entagling nets], ISSCFG: 07.0.0 Wyróżniamy kilka rodzajów, najczęściej używane to: wontony (l.p. wonton) nazwa określająca całą grupę narzędzi usidlających stawnych (kotwiczonych) [ang. set gillnets (anchored)],gns Używane min. do połowu dorsza w Bałtyku FAO 27. (brak certyfikacji) Główne narzędzie (GNS, GND) w połowach łososia na Alasce FAO 67 http://www.msc.org/track-a-fishery/fisheries-in-theprogram/certified/pacific/gulf-of-alaska-pollock http://www.msc.org/track-a-fishery/fisheries-in-theprogram/certified/pacific/alaska-salmon/alaska-salmon 46 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Narzędzia zahaczające [ang. hooks and lines] ISSCFG: 09.0.0 Wyróżniamy wędy, sznury, takle, najczęściej używane to: Sznury haczykowe [ang. set long line],lls umieszczane są na dnie morskim lub w jego pobliżu. Przyczepione są do nich, w regularnych odstępach, krótkie liny (zwane siatkami) zakończone hakami z przynętą. Główne liny mogą mieć ponad 150 km długości i kilka tysięcy haczyków. Używane min. do połowu dorsza w Bałtyku i Arktyce FAO 27. (certyfikacja MSC) Popularne narzędzie w połowach makreli i plamiaka FAO 27. Przykłady http://www.msc.org/track-a-fishery Certyfikowane łowiska na mapie świata zapraszam na stronę: http://www.msc.org/track-a-fishery/fisheries-in-the-program/certified/certified-fisheries-on-the-map WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 47

Zorza polarna Morza północe są domem dla jednych z najbardziej produktywnych stad na naszej planecie. Dobrze znana tam certyfikacja MSC pomaga utrzymać stada na odpowiednim poziomie. Kanada 78% połowów zaangażowanych jest w Program MSC Alaska Połowy na Alasce są w grupie najlepiej zarządzanych. 87% posiada certyfikat MSC Grenlandia Krewetka stanowi blisko połowę eksportu Grenlandii. Islandia Certyfikowane gatunki to dorsz, plamiak, śledź, czerniak. Szkocja 40% plamiaka jest sprzedawana z certyfikatem MSC. 17 Standardy MSC a nowe standardy EU WPRyb MSC nie tylko pomaga spełnić wytyczne WPRyb. Standardy MSC wykraczają poza wytyczne UE. Standardy MSC: Międzynarodowe, nie tylko europejskie To punkt odniesienia dla kadry zarządzającej Skupia się na wynikach, a nie na ograniczeniach Bierzę pod uwagę cały ekosystem, a nie tylko rybołówstwo To wyróżnienie odpowiedzialnych praktyk rybackich, którego wynikiem może być otwarcie na nowe rynki zbytu. 48 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Schemat oceny Zasada 1 Stan łowiska Zasada 2 Ekosystem Zasada 3 System zarządzania Dane Zasady kontroli Gatunki niecelowe Gatunki ETP EKosystem Nadzór i polityka System zarz. rybołówstwem Status stada Punkty referencyjne Strategia kontroli Zasady i narzędzia kontroli Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Ramy prawne i zwyczajowe Rola, konsultacje i odpowiedzialność Konkretne cele dla rybołówstwa Proces decyzyjny Stock Rebuilding Informacja/ Monitoring Przyłów Siedliska Cele długofalowe Zgodność i egzekucja Komponent Ocena statusu stada Dane Zarz.. Dane Zarz.. Zachęty dla zrówn. rybołówstwa Plan badań naukowych Status/dane Zarządzanie Info. Info. Monitoring/ Efektywność zarz. Informację od rybołówstwa Punktacja wskaźników PI w schemacie oceny Każdy PI musi mieć ocenę 60, inaczej brak certyfikacji. Jakikolwiek PI mający ocenę 60, <80 otrzymuje warunek. Każdy PI tz oceną 80 ma bezwarunkową pozytywną ocenę. 60 80 100 Każda zasada (ang. principle) musi mieć ocenę 80 średnia ze wszystkich wskaźników dla danej zasady, inaczej brak certyfikacji. 80 100 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 49

Ocena jak MSC zmienia rybołówstwo 100 punktów: Najlepszy możliwy wynik 80 punktów: Najlepsze praktyki 60 punktów: Akceptowalne minimum Bezwarunkowa certyfikacja Warunkowa certyfikacja Brak certyfikacji Usprawnienia i okresowe audyty Korzyści rynkowe: coraz lepsze wyniki pull by promować zmiany i postęp push z zewnątrz Zewnętrzne finansowanie Zasada 1 Stan łowiska Zasada 2 Ekosystem Zasada 3 System zarządzania Dane Zasady kontroli Gatunki niecelowe Gatunki ETP EKosystem Nadzór i polityka System zarz. rybołówstwem Status stada Punkty referencyjne Strategia kontroli Zasady i i narzędzia kontroli Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Ramy prawne i zwyczajowe Rola, konsultacje i odpowiedzialność Konkretne cele dla rybołówstwa Proces decyzyjny Stock Rebuilding Informacja/ Monitoring Przyłów Siedliska Cele długofalowe Zgodność i egzekucja > 80 Ocena statusu stada Dane Zarz.. Dane Zarz.. Zachęty dla zrówn. rybołówstwa Plan badań naukowych 60-79 Info. Info. Monitoring/ Efektywność zarz. <60 50 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Zasada 1 Stan łowiska Zasada 2 Ekosystem Zasada 3 System zarządzania Dane Zasady kontroli Gatunki niecelowe Gatunki ETP EKosystem Nadzór i polityka System zarz. rybołówstwem Status stada Punkty referencyjne Strategia kontroli Zasady i i narzędzia kontroli Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Ramy prawne i zwyczajowe Rola, konsultacje i odpowiedzialność Konkretne cele dla rybołówstwa Proces decyzyjny Stock Rebuilding Informacja/ Monitoring Przyłów Siedliska Cele długofalowe Zgodność i egzekucja > 80 Ocena statusu stada Dane Zarz.. Dane Zarz.. Zachęty dla zrówn. rybołówstwa Plan badań naukowych 60-79 Info. Info. Monitoring/ Efektywność zarz. <60 Zasada 1 Stan łowiska Zasada 2 Ekosystem Zasada 3 System zarządzania Dane Zasady kontroli Gatunki niecelowe Gatunki ETP EKosystem Nadzór i polityka System zarz. rybołówstwem Status stada Punkty referencyjne Strategia kontroli Zasady i i narzędzia kontroli Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Dane Zarz.. Info. Ramy prawne i zwyczajowe Rola, konsultacje i odpowiedzialność Konkretne cele dla rybołówstwa Proces decyzyjny Stock Rebuilding Informacja/ Monitoring Przyłów Siedliska Cele długofalowe Zgodność i egzekucja > 80 Ocena statusu stada Dane Zarz.. Dane Zarz.. Zachęty dla zrówn. rybołówstwa Plan badań naukowych 60-79 Info. Info. Monitoring/ Efektywność zarz. <60 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 51

MSC nie pobiera opłat za certyfikacje MSC ustala standardy Proces certyfikacji przeprowadzają niezależne jednostki certyfikujące (CABs) MSC pobiera opłaty licencyjne za logo Opłaty licencyjne przeznaczane są na rewizję standardów Jednostki certyfikujące w Polsce (CABs): Zespół oceniający Interesariusze Klient rybacki Jednostka oceniająca ASI MSC Recenzenci naukowi 52 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Proces oceny rybołówstwa Rozeznanie Decyzja o przystąpieniu Ocena wstępna Decyzja o pełnej ocenie Przygotowanie Konsultacje schematu oceny (jedynie kiedy jest modyfikacja) Ogłoszenie decyzji o prowadzeniu pełnej oceny, ogłoszenie zespołu oceniającego oraz schematu oceny Ocena Wizyta na miejscu Punktacja Konsultacja recenzentów Recenzja Konsultacje wstępnego raportu Raport końcowy i decyzja Recenzja ekspercka Okres odwoławczy Recenzja klienta do wstępnego raportu Decyzja o certyfikacji Nadzór Rok 4 - audyt Rok 3 - audyt Rok 2 - audyt Rok 1 - audyt Kluczowe gatunki Produkty z certyfikatem MSC nie są już niszowe, a dla niektórych gatunków certyfikacja MSC staje się normą. Ryby białe Łosoś Homar Tuńczyk Kryl Gatunki ryb białych, takie jak: dorsz, plamiak, morszczuk, mintaj oraz ryby płaskie są jednymi z najczęściej importowanych gatunków, często sprzedawanych jako mrożone filety. Dzisiaj 45,9% światowych połowów ryb białych posiada certyfikat MSC. W tym roku po raz pierwszy większość światowych zasobów łososia włączonych jest w Program MSC. 50,3% wszystkich dzikich stad łososia posiada certyfikat MSC lub jest w trakcie procesu oceny. Ponad 65 000 ton homarów, mających certyfikat MSC, zostało złowionych na całym świecie w ubiegłym roku, w porównaniu z 10000 tonami złowionymi w 2012 roku. W sumie ponad 22% światowych połowów homara posiada certyfikat MSC. Ponad 720 000 ton tuńczyka około 15% globalnych połowów posiada certyfikat MSC. Pochodzą one z 10 rybołówstw. Oczekiwania rosną i kolejne 19 rybołówstw tuńczyka znajduje się w procesie oceny. Jako podstawa łańcucha pokarmowego na Antarktydzie, kryl jest bardzo ważnym gatunkiem. Obostrzenia limitów połowowych na kryla dotyczą tylko 1% biomasy. Blisko 50% tych połowów poławianych jest przez AkerBio Marine, organizację certyfikowaną w tym roku.. 28 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 53

Baza certyfikowanych gatunków Zapraszam na stronę: http://www.msc.org/track-a-fishery/fisheries-in-the-program/fisheries-by-species Ćw. Certyfikowane gatunki 1. Ile gatunków łososia posiada certyfikat MSC? 2. Na jakich obszarach FAO są certyfikowane łowiska mintaja? 3. Ile gatunków krewetek jest certyfikowanych? 4. Na jakich obszarach FAO są certyfikowane łowiska dorsza? 5. Czy są certyfikowane połowy sandacza? 6. Na jakich obszarach FAO są certyfikowane łowiska morszczuka? 7. Z jakich obszarów FAO pochodzi certyfikowany śledź Odp. 5 Odp. 61 i 67 Odp. 11 Odp. 27 i 67 TAK Odp. 81,47,27,67 Odp. 27, 21 atlantycki? 54 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Pięć kluczowych aktualizacji w Standardach Rybołówstwa MSC 1 2 Skumulowany wpływ na przyławiane gatunki Nowe wskaźniki ochrony siedlisk 3 4 5 Nowe wymogi w stosunku do przyłowu Jasna polityka w zakresie pracy przymusowej Usprawniony proces 31 Nauka u podstaw MSC MSC Science Series to zbiór publikacji naukowych przygotowanych przez naukowców z całego świata. Celem MSC Science Series jest dzielenie się najnowszymi zdobyczami nauki oraz przybliżenie podstaw naukowych, na których oparte są zasady programu certyfikacji MSC. Publikacje prezentują ważne i najświeższe badania w zakresie zasobów mórz i oceanów, ekosystemów morskich, siedlisk zwierząt, zarządzania rybołówstwem oraz certyfikacji owoców morza. Są dostępne dla wszystkich zainteresowanych. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 55

Zmiany w morzu: Wpływ i usprawnienia Rybołówstwa będące w Programie MSC są jednymi z najlepszych na świecie, ale w dalszym ciągu wiele można poprawić. I jest to robione. MSC zapewnia ścieżkę, która pomaga wskazać obszary wymagające zmian, przy wsparciu firm z łańcucha dostaw, sprzedawców, organizacji pozarządowych, fundatorów i oraz administracji rządowej. David Agnew, Dyrektor MSC ds. Standardów Usprawnienia w rybołówstwie MSC to między innymi:: Redukcja przyłowu Unikanie interakcji z ptakami i innymi gatunkami Wzrost wiedzy naukowej i badań Minimalizacja wpływu na siedliska morskie Poprawa systemów zarządzania w celu prowadzenia zrównoważonych połowów 33 Zrównoważone rybołówstwo dla zrównoważonego rozwoju Ponad połowa światowego handlu rybami i owocami morza pochodzi z krajów rozwijających. Wzrost dostępności Programu MSC dla rybołówstw w krajach rozwijających się jest ważną częścią naszej pracy. Odnotowano wzrost liczby certyfikowanych rybołówstw w krajach rozwijających się i na wschodzących rynkach. 19 rybołówstw na świecie z krajów rozwijających się jest certyfikowanych, a kolejnych 11 znajduje się w procesie oceny. 34 56 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Przeciwko nielegalnym połowom: Szacuje się, że nielegalne połowy IUU warte są od 10 do 23,5 miliardów dolarów. Są one zagrożeniem dla stad ryb, ekosystemów morskich i gospodarstw domowych oraz prowadzących swoje połowy w sposób legalny. Standardy MSC pomagają walczyć z nielegalnymi połowami. Rybołówstwa nie mogą zostać certyfikowane, jeżeli biorą udział w procederze nielegalnych połowów, lub jeżeli nielegalne połowy prowadzone przez innych mają negatywny wpływ na ich rybołówstwo. Standardy MSC zapewniają, że ryby i owoce morza z nielegalnych połowów nie trafiają do produktów z logo MSC. Również nie dopuszczają aby certyfikowane firmy współpracowały z firmami biorącymi udział w nielegalnych połowach. 35 Dziękuję Dziękuję za za uwagę! uwagę. * zdjęcia: Marine Stewardship Council Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 57

5 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Certyfikacja w łańcuchu dostaw wersja podstawowa Anna Dębicka Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Dlaczego Certyfikat Łańcucha Dostaw jest istotny? Certyfikacja Łańcucha Dostaw daje pewność, że ryby i owoce morza rzeczywiście pochodzą ze zrównoważonego rybołówstwa (MSC) lub odpowiedzialnej hodowli (ASC) Rybołówstwo Certyfikacja rybołówstwa Certyfikacja Łańcucha Dostaw Licencja korzystania z logo Produkt dla konsumenta 2 58 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Co nowego w nowym Standardzie MSC Zamiast jednego Standardu Łańcucha Dostaw, istnieją teraz trzy wersje standardów dla lepszego dopasowania: Podstawowe Grupowe Organizacje Bezpośredniego Kontaktu z konsumentem Pojedynczy/ wielokrotni posiadacze certyfikatów Wielopodmiotowe organizacje Firmy sprzedające bezpośrednio konsumentom końcowym Na czym opiera się wiarygodność Łańcucha Dostaw? 1 2 3 4 5 Certyfikowane produkty nabywane są od certyfikowanych dostawców Certyfikowane produkty są możliwe do zidentyfikowania Certyfikowane produkty są segregowane Certyfikowane produkty są możliwe do prześledzenia, a wolumen jest ewidencjonowany Firma dysponuje systemem zarządzania 4 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 59

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 1: Zakupy od certyfikowanych dostawców Kupuj certyfikowane produkty wyłącznie od certyfikowanych dostawców Certyfikowanym dostawcą może być organizacja rybacka lub przedsiębiorstwo z ważnym certyfikatem Łańcucha Dostaw. Użytkownicy znajdą posiadaczy certyfikatu Łańcucha Dostaw w Bazie Dostawców na stronie MSC, z możliwością wyszukiwania według: kraju gatunku aktywności nazwy dostawcy i/lub kodu certyfikatu. Informacje na temat certyfikowanych organizacji rybackich można znaleźć w zakładce Śledź rybołówstwo https://www.msc.org/track-a-fishery 5 Find a supplier znajdź dostawcę - MSC 6 60 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wyszukiwanie wg kodu MSC Bezpośrednio od rybaka baza połowów MSC 8 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 61

Certyfikowany dostawca i farma ASC http://www.asc-aqua.org/index.cfm?act=tekst.item&iid=4&lng=1 9 Aktualna lista certyfikowanych farm wg Standardu ASC 10 62 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Aktualna lista dostawców ASC 11 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 2: Produkty certyfikowane są identyfikowalne Produkty certyfikowane muszą być identyfikowalne na wszystkich etapach zakupu, odbioru, magazynowania, przetwarzania, pakowania, etykietowania, sprzedaży i dostawy Wskazówka W sytuacji, gdy nadawanie etykiet fizycznym produktom jest niemożliwe lub niepraktyczne (np.: filetom w zbiorniku do rozmrażania), konieczne będzie wykazanie, jak produkt odnosi się do powiązanej dokumentacji identyfikowalności lub inwentaryzacji, które określają status certyfikatu. 12 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 63

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 2: Produkty certyfikowane są identyfikowalne Jeśli produkty sprzedawane są jako certyfikowane, muszą być możliwe do zidentyfikowania w odpowiedniej pozycji właściwej faktury, chyba że wszystkie produkty na danej fakturze są objęte certyfikatem, np.: Przy użyciu skrótu MSC/ ASC, kodu łańcucha dostaw lub indywidualnego numeru odnoszącego się do produktu certyfikowanego Wskazówka Jeśli wszystkie produkty na fakturze objęte są certyfikatem, można użyć identyfikacji certyfikatu (np.: kodu łańcucha dostaw) na górze faktury. 13 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Przykłady faktur - 1 14 64 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Przykłady faktur - 2 15 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Przykłady faktur - 3 16 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 65

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 3: Produkty certyfikowane są segregowane Nie wolno zastępować ani mieszać certyfikowanych oraz niecertyfikowanych ryb i owoców morza, jeśli organizacja chce sprzedawać produkty jako certyfikowane Wyjątek: Po uzyskaniu wyraźnej zgody MSCI, organizacja może: W niewielkim procencie korzystać z niecertyfikowanych produktów jako składników w produktach objętych certyfikatem Mieszać ryby i owoce morza certyfikowane w ramach różnych standardów, które wykorzystują standard łańcucha dostaw MSC i sprzedawać je jako certyfikowane, np.: ASC. 17 Przepisy dotyczące procentowego udziału certyfikowanych składników W produkcie oznakowanym ASC/MSC wszystkie ryby i owoce morza muszą pochodzić ze zrównoważonych połowów z certyfikatem MSC. MSC zezwala jednak na maksymalnie 5% udział niecertyfikowanych ryb i owoców morza w produkcie oznakowanym MSC. Posiadacz certyfikatu powinien skontaktować się z MSCI (ecolabel@msc.org ), jeżeli zamierza wprowadzić ryby i owoce morza nieposiadające certyfikatu MSC w produkcie oznakowanym MSC. Więcej: https://www.msc.org/publikacje/przepisy-dotyczace-procentowego-udzialucertyfikowanych-skladnikow/view 18 66 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 4: Identyfikowalność i dokumentacja wolumenu Organizacja powinna posiadać system identyfikowalności, pozwalający na: Prześledzenie wstecz każdego produktu albo partii sprzedanych jako certyfikowane od faktury sprzedaży do certyfikowanego dostawcy. Prześledzenie naprzód każdego produktu wskazanego na rachunku jako certyfikowany (zamówionego jako certyfikowany) od punktu zakupu do punktu sprzedaży! Wyjątek: Jeśli firma otrzymała certyfikowane ryby od dostawcy, ale nie zamawiała certyfikowanych, ani nie wskazywała że posiadają certyfikat Dokumentacja identyfikowalności powinna umożliwiać powiązanie produktu certyfikowanego na każdym etapie pomiędzy zakupem a sprzedażą, w tym na etapie fakturowania, przetwarzania, transportu, pakowania, przechowywania oraz wysyłki 19 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Paragraf 4.1 przykłady Przetworzony na filety (może być sprzedawany ze znakiem MSC) Przechowywanie Sprzedaż/ Wysyłka Łosoś H&G (bez głowy, patroszony) zarówno zakupiony, jak i odebrany jako surowy materiał MSC Przetworzony na porcje (klient zamówił jako MSC ) Przetworzony na kostki nie MSC Przechowywanie Przetwórstwo wtórne Sprzedaż/ Wysyłka Sprzedaż/ Wysyłka Połączony z kostkami nie MSC Wymagane wszystkie dokumenty identyfikowalności Łosoś H&G z rybołówstwa MSC, ale nie zakupiony ani nie otrzymany jako produkt ze znakiem MSC Przetworzony na porcje nie MSC Przechowywanie Sprzedaż/ Wysyłka Nie są wymagane dokumenty identyfikowalności 20 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 67

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 4: Identyfikowalność i dokumentacja wolumenu Dokumenty dotyczące produktów certyfikowanych powinny być dokładne, kompletne i niezmieniane Jakiekolwiek zmiany w dokumentacji powinny być wyraźnie opisane (nazwiskiem i datą dokonania zmiany) Wskazówka: Zakłada się występowanie normalnych wahań w zakresie zmian proporcji (przelicznika), wynikających z jakości produktu, sezonowości, wydajności przetwarzania i in. W przypadku jakichkolwiek problemów, certyfikujący może porównać dokumentację ze specyfikacją produktu, podobnymi produktami podlegającymi przetwarzaniu lub dotychczasowymi dokumentami firmy w zakresie przetwórstwa 21 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 4: Identyfikowalność i dokumentacja wolumenu Organizacja powinna prowadzić dokumentację pozwalającą na obliczenie ilości zakupionych i sprzedanych (lub otrzymanych i wysłanych) produktów opatrzonych certyfikatem Firmy nie muszą dokumentować wolumenu: Produktów po tym, jak ich status został zmieniony na pozbawiony certyfikatu (i nie będą sprzedawane ze znakiem MSC) Certyfikowanych produktów sprzedanych lub zaserwowanych konsumentom ostatecznym 22 68 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Przykład wymaganych dokumentów Szczegółowe wprowadzenie Przetworzony na filety (może być sprzedawany ze znakiem MSC) Przechowywanie Sprzedaż/ Wysyłka Łosoś H&G (bez głowy, patroszony) zarówno zakupiony, jak i odebrany jako surowy materiał MSC Przetworzony na porcje (klient zamówił jako MSC ) Przetworzony na kostki nie MSC Przechowywanie Przetwórstwo wtórne Sprzedaż/ Wysyłka Sprzedaż/ Wysyłka Łosoś H&G (bez głowy, patroszony) zarówno zakupiony, jak i odebrany jako surowy materiał MSC Przekształcony na status nie MSC : konieczność wykazania dokumentacji wolumenu na tym etapie Przechowywany jako produkt MSC Połączony z kostkami nie MSC Przetworzony na kostki nie MSC na zamówienie klienta Szczegółowy (skonsolidowany) wolumen nie jest wymagany, ale muszą powstać dokumenty identyfikowalności Sprzedaż/ wysyłka jako nie MSC Zmienił status na pozbawiony certyfikatu MSC w tym punkcie należy wykazać dokumentację wolumenu 23 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Przelicznik (zmiana proporcji) musi być uzasadniony i dokładny Cała ryba ze skórą Przetwarza nie Filet rybny bez skóry 10 kg? 7 kg 24 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 69

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania System zarządzania musi działać i być wykazany w dokumentacji, zgodnie ze wszystkimi wymogami Standardu Łańcucha Dostaw. Zakres dokumentacji wymaganej do wsparcia systemu zarządzania może się różnić w zależności od: Wielkości organizacji Typu podejmowanych aktywności Złożoności procesów Kompetencji personelu. W przypadku bardzo drobnych czynności pisemna dokumentacja nie jest konieczna, o ile można wykazać, że personel odpowiedzialny rozumie i wdraża procedury spełniające standard łańcucha dostaw. 25 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania Przeszkolenie i kompetencje personelu Organizacja ma obowiązek zapewnić, że odpowiedni personel jest właściwie przeszkolony i przygotowany do zapewnienia zgodności ze standardem W przypadku firm, w których procesy są proste, wystarczy podręcznik dla pracowników, instrukcje czy też plakaty w miejscach przygotowywania posiłków. Co to znaczy? Certyfikujący przeprowadzi rozmowy z odpowiedzialnym personelem osobami, które podejmują decyzje lub wdrażają procedury odnoszące się do łańcucha dostaw MSC 26 70 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania prowadzenie dokumentacji Dokumentacja musi być przechowywana minimum trzy lata lub przez okres ważności produktu Dokumentacja zazwyczaj obejmuje: Dokumenty zakupu i sprzedaży produktów certyfikowanych Dokumenty produkcji oraz wewnętrznej identyfikowalności produktów certyfikowanych Dokumenty dotyczące personelu oraz szkoleń. 27 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania raportowanie zmian Organizacje mają obowiązek powiadomienia jednostki certyfikującej w ciągu 10 dni o następujących zmianach: Nowej osobie ds. kontaktów z MSC w organizacji Produktach certyfikowanych otrzymanych od nowego dostawcy posiadającego certyfikat Odebraniu nowego gatunku posiadającego certyfikat. Organizacja musi również otrzymać pisemną zgodę od jednostki certyfikującej przed: Podjęciem nowej aktywności w odniesieniu do produktu certyfikowanego, która jeszcze nie wchodzi w zakres certyfikatu Dodaniem rozszerzenia zakresu na sprzedaż lub obsługę produktów certyfikowanych w ramach dodatkowego standardu, który korzysta ze standardu łańcucha dostaw MSC Skorzystaniem z nowego podwykonawcy, który na zlecenie realizuje przetwórstwo lub pakowanie/ przepakowywanie produktów certyfikowanych 28 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 71

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw co jest nowego lub co się zmieniło? Zasada 5: System zarządzania - Podwykonawcy Organizacje, które korzystają z podwykonawców do obsługi produktów certyfikowanych mają obowiązek: 1. Wykazać, że wszyscy podwykonawcy spełniają odpowiednie wymogi standardu 2. Prowadzić aktualny rejestr nazw i adresów wszystkich podwykonawców (z wyłączeniem firm transportowych) 3. Wdrożyć pisemną umowę ze wszystkimi podwykonawcami, którzy przekształcają, przetwarzają lub przepakowują produkty certyfikowane, a która obejmować będzie identyfikowalność, segregację oraz identyfikację produktów certyfikowanych, jak również zapewnić dostęp do zakładu i odpowiedniej dokumentacji dla przedstawicieli jednostki certyfikującej 4. Poinformować podwykonawców o potrzebie wizyt przedstawicieli jednostki certyfikującej na terenie zakładu w razie zaistnienia takiej konieczności 5. Zapewnić możliwość uzyskania dokumentacji i dostępu do produktów certyfikowanych ze strony audytora, w tym u podwykonawców w zakresie magazynowania. 29 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw co jest nowego lub co się zmieniło? Zasada 5: System zarządzania Umowa z podwykonawcą Organizacja musi posiadać pisemną umowę ze wszystkimi podwykonawcami, którzy przekształcają, przetwarzają lub przepakowują produkty certyfikowane, a która obejmować będzie następujące punkty: Podwykonawca wdraża systemy zapewniające identyfikowalność, segregację oraz identyfikację produktów certyfikowanych na każdym etapie obsługi, Na żądanie podwykonawca zapewni MSC, jednostce certyfikującej lub jednostce akredytującej MSC dostęp do zakładu i odpowiedniej dokumentacji. 30 72 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania - Podwykonawcy Kluczowe elementy umowy z podwykonawcami Pisemna umowa nie jest wymagana ze zleceniobiorcami w zakresie magazynowania, o ile na żądanie dostępna jest dokumentacja oraz dostęp dla jednostki certyfikującej do produktów certyfikowanych. Organizacja powinna powiadomić swoich podwykonawców o wizytach. Przetwórcy kontraktowi nie posiadający certyfikatu będą wizytowani corocznie oraz przed pierwszym wykorzystaniem przez posiadacza certyfikatu 31 Standard podstawowy Łańcucha Dostaw Szczegółowe wprowadzenie Zasada 5: System zarządzania wymogi wobec podwykonawców Podwykonawcy, którzy obsługują ryby ze znakiem MSC w imieniu posiadacza certyfikatu łańcucha dostaw muszą: Prowadzić dokumentację w zakresie produktów certyfikowanych na zlecenie, obejmującą: Wolumen i szczegóły produktów otrzymanych Wolumen i szczegóły produktów wysłanych Daty wysyłki i pokwitowania. Certyfikowani przetwórcy kontraktowi powinni odnotowywać nazwę oraz kod łańcucha dostaw wszystkich posiadaczy certyfikatu, dla których realizują zlecenia przetwórstwa certyfikowanych produktów. 32 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 73

Proces audytu częstotliwość, czas trwania, weryfikacja, podwykonawcy 35 Przygotowania do audytu W celu przygotowania do pierwszego audytu radzimy osobie ds. kontaktów z MSC by: Zapoznała się ze Standardami MSC: https://www.msc.org/documents/schemedocuments/msc-standards/msc-cfo-coc-standard-v1/ Przeczytała Przewodnik po procesie certyfikacji: https://www.msc.org/publikacje/certyfikacjalancucha-dostaw/przewodnik-po-procesiecertyfikacji-lancucha-dostaw-msc-wersja-cfo- 1/view Sprawdziła listę kontrolną audytu https://www.msc.org/publikacje/certyfikacja-lancuchadostaw/lista-kontrolna-dla-certyfikacji-lancucha-dostawmsc-wersja-cfo/view 36 74 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Zmiany w zakresie audytu Zmiany w częstotliwości inspekcji Usunięta została tabela ryzyka oraz sześciomiesięczna częstotliwość Obecnie co 12 miesięcy dla większości firm Niektóre przedsiębiorstwa mogą kwalifikować się do inspekcji co 18 miesięcy np.: Obsługujące wyłącznie produkty w trwale zamkniętych opakowaniach (hurtownicy, dystrybutorzy, itp.) Zajmujące się wyłącznie handlem, bez fizycznej obsługi Co to oznacza? Większość firm podlegać będzie corocznym inspekcjom (co 12 miesięcy), chyba że zajmują się wyłącznie handlem (wówczas mogą kwalifikować się do inspekcji co 18 miesięcy) Zmiana na nowy tryb inspekcji nastąpi od pierwszego audytu zgodności ze standardem łańcucha dostaw v4.0 Gdy w trakcie audytu zostaną wykryte istotne niezgodności, nie będzie automatycznych inspekcji co 6 miesięcy 37 Zmiany w zakresie audytu Minimalny czas trwania audytu Nowy minimalny czas trwania audytu na terenie zakładu 1,5 dnia dla konkretnych przetwórców (CoC CR 7.1.3) Odnosi się do klientów działających w jednej lub wielu lokalizacjach, którzy: W swoim zakresie mają przetwórstwo oraz przetwórstwo na zlecenie tj. w tabeli 5 oraz Mają siedzibę w kraju, którego indeks CPI jest poniżej 41 Obsługują ryby i owoce morza zarówno certyfikowane, jak i bez certyfikatu oraz Nabywają powyżej 5 tysięcy ton ryb i owoców morza lub powyżej 20 partii ryb i owoców morza rocznie.! Uwaga: Jeśli jednostka certyfikująca sądzi, że zachodzą szczególne okoliczności i powyższe minimum nie ma tu zastosowania, należy to udokumentować w liście kontrolnej audytu (CoC CR 7.1.4) Czym podyktowana zmiana? Zastępuje częstotliwość co 6 miesięcy uznaje się, że audyty dłuższe są bardziej efektywne niż częstsze. Na podstawie informacji zwrotnej od audytorów, wskazujących, że potrzeba więcej czasu na analizę próbek pod kątem identyfikowalności oraz bilansu masy, szczególnie w systemach opartych na dokumentacji papierowej. 38 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 75

Zmiany w zakresie audytu Niezapowiedziane audyty Nowy wymóg (CoC CR 11.3.2) zobowiązujący jednostki certyfikujące do przeprowadzania niezapowiedzianych audytów wobec 1 lub 1% klientów (w zależności która z liczb jest wyższa) każdego roku Priorytetowo traktuje się poziom ryzyka (np. zgodnie z MSC lub ASI), w przeciwnym razie klienci mogą być wybierani losowo Jednostka certyfikująca może zapowiedzieć w jakim przedziale sześciomiesięcznym może odbyć się audyt (nie jest to obowiązkowe) Niezapowiedziane audyty mogą zastąpić normalne inspekcje bez dodatkowych kosztów Klienci muszą zezwolić na dostęp audytora w ciągu 30 minut od przyjazdu CoC CR 8.2.12: Dokumenty testów identyfikowalności oraz uzgodnienie wejścia-wyjścia muszą zostać zweryfikowane na miejscu, ale wniosek o udostępnienie innych dokumentów w ramach systemu zarządzania może mieć miejsce po audycie (np. dzienniki szkoleń, regulaminy, itd.) Czym podyktowana zmiana? W trakcie niezapowiedzianych audytów wykryto problemy nie wykazywane w trakcie zaplanowanych audytów. MSC oraz nasz Komitet Techniczny będzie starannie monitorował wdrożenie zasady i oceni, czy nowa procedura zwiększa efektywność wdrażania działań zgodnych ze standardami. 39 Zmiany w zakresie audytu Wizytowanie podwykonawców zastępuje tabelę B3 Przetwórcy kontraktowi nie posiadający certyfikatu są wizytowani przed podjęciem pierwszego zlecenia oraz corocznie Może odbyć się tylko jedna wizyta u przetwórcy realizującego zlecenia dla więcej niż jednego klienta danej jednostki certyfikującej. Inni podwykonawcy (z wyjątkiem obsługi transportu) są wizytowani gdy: Powstanie jakakolwiek wątpliwość co do integralności produktu (np. postępowanie reklamacyjne w przypadku, kiedy nie ma możliwości obejrzenia produktu objętego postępowaniem na miejscu, u klienta) Spełniają kryteria magazynów wysokiego ryzyka 40 76 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Zmiany w zakresie audytu Jak wyglądają wizyty u podwykonawców? Dotyczy wymogów w zakresie identyfikowalności, segregacji i identyfikacji: Testy identyfikowalności Kalkulacje na wejściu/ wyjściu i uzasadniona wielkość przelicznika Kontrole segregacji/ identyfikacji Jak również: Zawarta umowa Porównanie dokumentów posiadaczy certyfikatu (np. test identyfikowalności) Co to oznacza? Jeśli zlecasz przetwórstwo przedsiębiorcom nie posiadającym certyfikatu, twoja jednostka certyfikująca przypuszczalnie już ich wizytowała, w tej chwili precyzuje jedynie kiedy odbyć wizytę i co podlegać będzie kontroli. W szczególnych przypadkach, jeśli zlecasz magazynowanie w firmie nie posiadającej certyfikatu, jednostka certyfikująca może zechcieć złożyć w niej wizytę. 41 Zmiany w zakresie audytu Zadania weryfikacyjne w trakcie audytu Test identyfikowalności Zadanie porównania wejście wyjście Porównanie dokumentów zakupu z dokumentami dostawy W dniu audytu Audytor wybiera próbę Firma udostępnia dokumenty Audytorzy mogą określić ramy czasowe przekazania dokumentów w danym dniu. Nowe wymogi MSC precyzują, że dokumenty na audyt nie mogą być przygotowywane z wyprzedzeniem. Dokumenty nie mogą być dostarczone po audycie. WSZYSTKIE dokumenty w próbie mają być wybrane przez audytora (wcześniej dotyczyło to jedynie testów identyfikowalności). Większa szczegółowość technik audytorskich jest odzwierciedleniem najlepszych praktyk w dziedzinie audytu 42 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 77

Zasady MSCI audyty kontrolne, wspólne etykiety, który kod łańcucha dostaw 43 Aktualizacja zasad MSCI Audyty kontrolne Firmy mogą promować jako certyfikowane wyłącznie produkty, na które posiadają ważną umowę licencyjną z MSCI W przypadku korzystania ze znaku ekologicznego, logo lub innego znaku towarowego audytor sprawdzi: Umowę licencyjną z MSCI Potwierdzenie zgody MSCI na przykładowe projekty (np. emaile otrzymane od MSCI) Audytor nie będzie sprawdzać formularzy dotyczących obrotów (płatności wobec MSCI) W przypadku wykorzystania składników z niecertyfikowanych ryb i owoców morza w produktach, audytor sprawdzi również czy kalkulacja klienta spełnia Zasady dotyczące procentowego udziału składników certyfikowanych MSCI (maksimum 5%). Bądź przygotowany na pokazanie audytorowi kopii umowy licencyjnej na korzystanie z logo oraz emaili potwierdzających zgodę MSCI na opakowania produktów 44 78 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Aktualizacja zasad MSCI Wspólna etykieta Za wyraźną zgodą MSCI, produkt z certyfikatem MSC może zostać zmieszany z produktem z certyfikatem ASC na każdym etapie łańcucha dostaw. Na opakowaniu musi być umieszczona jedynie informacja o kodzie łańcucha dostaw głównego gatunku, ale oba są dopuszczalne (opcjonalnie). Instrukcje dotyczące znakowania zawarte są w Zasadach wspólnego znakowania MSC/ ASC. Ma tu wciąż zastosowanie reguła 5%. 45 Aktualizacja zasad MSCI Który kod łańcucha dostaw na opakowaniu? Na opakowaniu powinien być umieszczony kod właściciela ryb i owoców morza w momencie umieszczenia produktu w opakowaniu ze znakiem MSC. MSCI może wprowadzić wyjątek dla: Właściciela marki wskazanej na opakowaniu razem ze znakiem MSC w momencie pakowania Kodu łańcucha dostaw podwykonawcy umieszczającego produkt w opakowaniu ze znakiem MSC Właściciel odpowiedzialny jest za zapewnienie poprawnej rejestracji w MSCI zgodnie z ważną licencją. 46 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 79

Pytania? Ogólne kwestie 47 Dziękuję Dziękuję za za uwagę! uwagę. *zdjęcia: Marine Stewardship Council Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 80 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 81

6 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Jak poprawnie stosować znak certyfikatu na produktach aby umożliwić konsumentom świadomy wybór i przyczynić się do ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów? Katarzyna Skawińska Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Z czym Państwu kojarzy się ten znak? 2 82 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Wartość dodana do produktów i marek Podobnie jak Intel, ekoznaki i certyfikaty funkcjonują jako marka wspierająca dany produkt lub firmę (ang. ingredient brand). Marka wspierająca nadaje dodatkową wartość marce/produktom, na opakowaniach których się znajduje. Symbiotyczna relacja pomiędzy markami zapewniająca faktyczne korzyści dla obu marek wspierającej i marki głównej. 3 Inne marki 4 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 83

Ekoznaki 5 Znak MSC W przypadku np. znaku MSC, niebieski certyfikat MSC daje konsumentom pewność, że ryby, które kupują pochodzą ze zrównoważonych i dobrze zarządzanych łowisk. Konsument dostaje jasny sygnał, że firma podjęła zobowiązanie dotyczące zakupu surowców ze zrównoważonych łowisk. Firma postrzegana jest jako ta, która troszczy się o środowisko i podejmuje działania, aby je chronić. 6 84 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Czy wiesz, że: Według badań przeprowadzonych na zlecenie MSC, Polacy mają coraz większą świadomość w zakresie odpowiedzialnych zakupów ryb i owoców morza: 39% respondentów kupuje więcej produktów rybnych niż przed rokiem, 30% zwraca uwagę na oznakowania na etykiecie przed zakupem. 7 na 10 konsumentów deklaruje chęć zakupu produktów rybnych z logo MSC w przyszłości, 75% poleci zakup rodzinie lub znajomym. Zrównoważone połowy ryb są postrzegane jako jedna z 4. najważniejszych kwestii ekologicznych po lokalnym pochodzeniu produktów, jajkach od kur z wolnego wybiegu i poszanowaniu praw zwierząt. Dane: Badanie przeprowadzone przez amr na zlecenie MSC w 2014 roku. 7 Jak poprawnie stosować znak certyfikatu na produktach aby umożliwić konsumentom świadomy wybór i przyczynić się do ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów? 8 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 85

O MSC Program certyfikacji produktów rybnych i owoców morza Marine Stewardship Council wyróżnia i nagradza zrównoważone praktyki rybackie. Posługiwanie się logo MSC daje wiele potencjalnych korzyści. Logo MSC pomaga wyróżnić firmę na tle konkurencji oraz pozwala na zdobycie nowych klientów. Warto także pamiętać, że wiele wiodących sieci handlowych oraz marek, pod którymi oferowane są produkty rybne i owoce morza, uważa MSC, za główny element zrównoważonej polityki w zakresie asortymentu rybnego. Logo MSC jest zastrzeżonym znakiem towarowym, dlatego szczegółowe reguły określają zasady umieszczania logo zarówno na produktach rybnych i owocach morza, jak i w materiałach promocyjnych i marketingowych. Posługiwanie się niebieskim certyfikatem MSC wymaga specjalnej licencji oraz każdorazowej akceptacji ze strony MSC. Wykorzystywanie logo MSC wiąże się również z koniecznością uiszczenia opłat za licencję. 9 Własność certyfikatu MSC jest właścicielem znaku towarowego, skrótu MSC oraz pełnej nazwy Marine Stewardship Council. MSC zastrzega sobie wszelkie prawa w zakresie znaku towarowego. Jedynie organizacje, które podpisały z MSC umowę licencyjną w zakresie użytkowania logo MSC (the Ecolabel Licence Agreement) mogą wykorzystywać logo MSC. Logo MSC nie może być używane bez wcześniejszej pisemnej zgodny MSC. Zgoda na wykorzystanie logo nie powoduje przeniesienia praw lub wydania licencji w zakresie własności intelektualnej na inne podmioty. Logo może być wykorzystane jedynie po podpisaniu umowy licencyjnej. 10 86 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Kto może używać logo MSC? Firmy w łańcuchu dostaw Przetwórcy, firmy transportowe i gastronomiczne, dostawcy i sprzedawcy detaliczni oferujący produkty z logo MSC w opakowaniach zbiorczych lub opakowaniach przeznaczonych dla konsumentów. Gastronomia Podmioty, które sprzedają i serwują gotowe do konsumpcji certyfikowane produkty MSC zarówno na miejscu, jak i na wynos. Sprzedawcy Sklepy i domy towarowe sprzedające klientom indywidualnym produkty z logo MSC pochodzące od innych firm lub pod marką własną, włączając sklepy internetowe i sklepy rybne. 11 Kto może używać logo MSC? Organizacje niekomercyjne Organizacje typu non profit oraz organizacje sektora publicznego, które chcą prowadzić działania komunikacyjne o swoim poparciu dla programu MSC. Certyfikowane organizacje rybackie Podmiot poddany certyfikacji oraz jego członkowie. Media Publikujące informacje o MSC. 12 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 87

Podstawowe pojęcia Licencja na użytkowanie logo Określa zasady użytkowania logo MSC na produktach rybnych lub w kartach dań, jak również powiązanych materiałach promocyjnych, takich jak strona internetowa. Podmiot, który podpisał umowę licencyjną w zakresie użytkowania logo MSC, jest zobowiązany do wnoszenia corocznej opłaty oraz w zależności od sposobu wykorzystania logo należności licencyjnej. Opłaty oraz raportowanie MSC będzie wymagać przedstawienia deklaracji o wysokości obrotów w odstępach kwartalnych, półrocznych lub rocznych w zależności od wielkości sprzedaży produktów z logo MSC. Informacje te pozwalają MSC na określenie wysokości opłaty rocznej oraz wysokości należności licencyjnej. Akceptacja elementów graficznych W przypadku uzyskania zgody na wykorzystanie logo MSC podmiot wykorzystujący logo MSC zobowiązany jest do przedstawienia materiałów graficznych przed ich publikacją lub drukiem w celu uzyskania akceptacji MSC. 13 3 rodzaje umów licencyjnych Standard ecolabel licensing agreement: do używania na produktach rybnych i owocach morza, wymaga posiadania Certyfikatu Łańcucha Dostaw Marketing agreement: dla celów promocyjnych, dla sieci handlowych nie posiadających Certyfikatu Łańcucha Dostaw MSC Non-commercial agreement: dla firm, fundacji, partnerów, którzy nie prowadzą działalności komercyjnej, nie sprzedają produktów rybnych i owoców morza 14 88 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Koszty Firmy, które podpisały licencję na posługiwanie się logo MSC są zobowiązane ponosić roczne koszty licencyjne wynoszące między 250 USD a 2000 USD oraz opłaty za korzystanie z logo na produktach, zwykle wynoszące 0,5% wartości sprzedanych produktów z logo MSC (w ciągu całego łańcucha dostaw produktu lub pozycjonowania w menu, należności licencyjne pobierane są tylko raz). Wartość sprzedanych zakupionych produktów Opłata licencyjna 0 - $ 200 000 $ 250 $ 200 000 - $ 500 000 $ 1000 >$ 500 000 $ 2000 Uwaga! Akredytowane jednostki certyfikujące, media, organizacje pozarządowe, instytucje edukacyjne nie ponoszą opłat za korzystanie z logo MSC. 15 Jak uzyskać pliki graficzne z logo MSC? 1. Podpisanie umowy licencyjnej z MSC Złóż wniosek o podpisanie umowy licencyjnej w zakresie użytkowania logo MSC. Wniosek można złożyć drogą elektroniczną, wysyłając zgłoszenie na adres ecolabel@msc.org. Po akceptacji wniosku MSC dostarczy pliki graficzne z logo MSC w wysokiej rozdzielczości w formatach: JPG, TIFF, AI, EPS, BMP. 2. Umieszczenie logo MSC na materiałach Włącz logo MSC oraz powiązane elementy do projektu graficznego Twoich materiałów, takich jak opakowania produktów, lub materiałów promocyjnych zgodnie z wytycznymi zawartymi w niniejszym dokumencie. 16 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 89

Akceptacja 3. Dostarczenie materiałów próbnych do akceptacji Aby uniknąć ponownego wydrukowania lub ponownej publikacji materiałów z logo MSC w przypadku nieprawidłowego umieszczenia logo, przed ich wydrukowaniem lub opublikowaniem dostarcz do MSC: Kolorowe próbki wszystkich materiałów zawierających logo MSC, najlepiej w formie pliku PDF. W przypadku opakowań prosimy również o przesłanie ostatecznego projektu całego opakowania. Wypełniony formularz zatwierdzania, który można otrzymać drogą elektroniczną, kontaktując się z MSC pod adresem ecolabel@msc.org. 17 Zgoda 4. Uzyskanie zgody Po akceptacji projektu pracownik MSC wyśle Ci pisemną zgodę na użytkowanie logo. Rekomendujemy przystąpienie do druku materiałów dopiero na tym etapie. 5. Wysyłka materiałów do MSC Po wydrukowaniu materiałów z logo MSC wyślij jeden egzemplarz każdego z nich do siedziby głównej MSC w Londynie. 6. Produkt zostanie umieszczony na stronie MSC Po akceptacji materiałów MSC będzie promować Twój produkt na stronie internetowej MSC w zakładce Wyszukiwarka zrównoważonych produktów rybnych. 18 90 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Kto właściwie udziela licencji na logo? MSCI - Marine Stewardship Council International Ltd Odrębna firma zarejestrowana w 1997 roku Odrębna Rada Nazorcza Zespół specjalistów odpowiedzialnych stanowiących Ecolabel Licensing Team Specjaliści odpowiedzialni za: Doradztwo w sprawie używania logo Kontrolę stosowania zasad używania logo Obsługę umów i licencji Obsługę systemów Ecert Misją firmy jest zapewnienie długofalowego bezpieczeństwa finansowego dla MSC poprzez obsługę dochodów z licencji na logo. 19 Logo MSC 20 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 91

Logo MSC główne elementy A Certyfikat Zrównoważonego Rybołówstwa To sformułowanie opisuje znaczenie logo MSC. B skrót MSC Litery MSC są skrótem od Marine Stewardship Council, właściciela znaku towarowego MSC. C www.msc.org/pl Adres strony internetowej MSC musi być zawsze umieszczony w pełnej formie, tak jak przedstawiono powyżej D biała linia Biała linia tworząca kontur logo MSC musi zawsze zostać umieszczona w logo. Użycie innego koloru nie jest dozwolone. E TM Logo MSC musi zawsze towarzyszyć znak TM. Litery TM oznaczają, że logo MSC jest znakiem towarowym. Znak towarowy MSC zarejestrowany jest w wielu krajach. F znacznik wyboru Owalny kształt będący graficzną częścią logo MSC ilustruje ciało ryby oraz znacznik wyboru. 21 Logo MSC kolor i rozmiar Maksymalny rozmiar Nie ma ograniczeń w zakresie maksymalnego rozmiaru logo MSC wykorzystywanego na produktach oraz materiałach promocyjnych. Kolor Pantone 286. Logo MSC dostępne jest także w wersji czarnobiałej, której można użyć w przypadku, gdy opakowanie jest czarno-białe lub jego kolor odpowiada kolorowi znaku (Pantone). W tych przypadkach logo MSC musi być wydrukowane w kolorze czarno-białym z wyłączeniem skali szarości. Zgoda na wykorzystanie logo w wersji czarno-białej pozostaje w gestii MSC. 22 92 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Logo na produktach Wykorzystanie logo MSC na produktach obejmuje: opakowania produktów opakowania zbiorcze cenniki firm cateringowych katalogi, ulotki i foldery używane w celach biznesowych Wykorzystanie logo na produktach oznacza użycie logo MSC na opakowaniach w celu poinformowania, ze składniki rybne lub owoce morza zawarte w produkcie pochodzą z rybołówstwa certyfikowanego w ramach programu MSC. 23 Co musi znaleźć się na opakowaniu? 24 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 93

Dodatkowe wymogi Nazwy handlowe Nazwa produktu nie powinna odnosić się do gatunków nieposiadających certyfikatu MSC. W niektórych przypadkach możliwe są odstępstwa, na które zgodę wydaje MSC po wcześniejszym złożeniu wniosku (np. Imitacja kraba dla produktów surimi; nazwa produktu nie może wprowadzać kupującego lub konsumenta w błąd). Jeśli inne informacje związane z certyfikowanym łowiskiem lub MSC są umieszczane na opakowaniach produktów (np. region połowowy FAO, metoda połowów), MSC przeprowadzi kontrolę tych informacji na podstawie raportu z procesu certyfikacji przygotowanego przez jednostkę certyfikującą. MSC nie ponosi odpowiedzialności za treść i akceptację dodatkowych opisów niewymaganych przez MSC. Zdjęcia niecertyfikowanych gatunków lub niepowiązanych z certyfikatem metod połowowych nie mogą być umieszczane na opakowaniach sygnowanych logo MSC. Odpowiedzialność w zakresie spełnienia norm dotyczących żywności i znakowania na poziomie krajowym i międzynarodowym leży całkowicie po stronie właściciela danego opakowania. 25 Opakowania zbiorcze Kod certyfikacji w łańcuchu dostaw powinien być umieszczony obok znaku dla opakowań zbiorczych na zewnętrznym opakowaniu zbiorczym. Pojedyncze opakowania w ramach opakowania zbiorczego musza zawierać standardowe logo MSC i być zgodne z wymogami w zakresie użytkowania logo na produktach zawartymi w niniejszym przewodniku. 26 94 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Materiały promocyjne Materiały promocyjne mogą zawierać logo MSC tylko w przypadku, gdy reklamowane produkty posiadają certyfikat MSC w łańcuchu dostaw, są oznaczone logo MSC oraz zostały wcześniej zaakceptowane przez MSC. Reklamy, materiały dystrybuowane w punktach sprzedaży, reklamy na samochodach, ubrania pracowników, materiały drukowane (włączając cenniki, ulotki edukacyjne, książki) strony internetowe i aplikacje mobilne. 27 Logo na materiałach Logo MSC i tekst wspierający Jeśli materiały produkowane przez dana firmę odnoszą się jedynie do produktów z logo MSC lub wszystkie produkty sprzedawane przez firmę maja logo MSC, logo MSC może być użyte samodzielnie bez tekstu wspierającego. Jeśli firma sprzedaje produkty z logo MSC oraz produkty rybne niecertyfikowane lub publikuje materiały, które odnoszą się zarówno do produktów certyfikowanych, jak i niecertyfikowanych, tekst wspierający (zobacz ramka powyżej) musi zostać użyty razem z logo MSC, aby wyraźnie wskazać konsumentowi, które produkty posiadają certyfikat MSC Znak promocyjny Znak promocyjny MSC może być wykorzystany w materiałach promocyjnych przez wszystkich użytkowników jako alternatywa dla logo z tekstem wspierającym (powyżej). Znak promocyjny może zawierać logo organizacji. 28 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 95

Niewłaściwe użycie 29 Niewłaściwe użycie Użytkownicy logo MSC musza zagwarantować, ze logo MSC i nazwa Marine Stewardship Council nigdy nie są wykorzystywane w sposób, który: prowadzi do błędnego powiazania przez konsumentów logo MSC z innymi markami lub logo, sugeruje, ze dany produkt ma certyfikat MSC, mimo ze tak nie jest, tworzy powiazanie z produktami, które nie pochodzą z łowisk certyfikowanych w ramach standardów MSC. MSC pozostawia sobie prawo odmowy wydania zgody na użycie logo MSC w proponowanym formacie, jeśli uzna, że jest on nieodpowiedni. Stosowanie logo MSC nie powinno powodować żadnej szkody lub uszczerbku na reputacji i wizerunku MSC. 30 96 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

ĆWICZENIE Zaprojektuj prawidłowo oznakowane opakowanie dania rybnego z certyfikatem MSC. 31 Dziękuję Dziękuję za za uwagę! uwagę. *zdjęcia: Marine Stewardship Council Olli Toivonen / WWF Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 97

7 WWF/ D. Bógdał Warsztaty z zakresu systemów certyfikacji produktów rybnych Prawidłowe komunikaty w działaniach marketingowych zwiększających świadomość konsumentów w zakresie ich wpływu na stan różnorodności biologicznej mórz i oceanów. Katarzyna Skawińska Projekt Kampania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej mórz i oceanów korzysta z dofinansowania w kwocie 1 872 163 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat wpływu codziennych decyzji konsumenckich na różnorodność biologiczną mórz i oceanów. 1 Działania edukacyjne MSC na świecie 2 98 PODRĘCZNIK Z ZAKRESU SYSTEMÓW CERTYFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

Działania edukacyjne MSC w Polsce 3 Światowy Dzień Oceanów z MSC Polska 4 WERSJA DLA PRZETWÓRCÓW RYB I OWOCÓW MORZA 99