Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Słupsku
mł. kpt. Krzysztof Aniszewski Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Słupsku
CHOROBY NURKOWE I WYPADKI ZWIĄZANE Z NURKOWANIEM Skutki działania mechanicznego na ciało nurka Uraz ciśnieniowy płuc Uraz ciśnieniowy ucha i zatok przynosowych Inne urazy ciśnieniowe Skutki oddziaływania gazów na organizm nurka Choroba ciśnieniowa Narkoza gazów obojętnych Zatrucie dwutlenkiem węgla Zatrucie tlenkiem węgla Zatrucie tlenem
Skutki działania mechanicznego na ciało nurka Do tej grupy urazów zaliczamy wszystkie skutki działania mechanicznego bezpośrednio na ciało nurka, spowodowane zmianami objętości gazu w przestrzeniach powietrznych ciała lub z powodu zmian ciśnienia otaczającego podczas zanurzania i wynurzania. Opisane w niniejszej części prezentacji choroby zwykle są następstwem niewłaściwej oceny stanu zdrowia nurka, ignorowaniem objawów infekcji, nieprawidłową techniką nurkowania bądź błędami w obsłudze sprzętu.
Uraz ciśnieniowy płuc Przyczyny: Wynurzenie z zatrzymanym oddechem, podczas nurkowania z aparatem oddechowym; Szybkie lub niekontrolowane wynurzenie się, tj. z prędkością przekraczającą 18 m/min.; Nabyte lub wrodzone miejscowe zaburzenia wentylacji, tzn. występowanie obszarów o upośledzonej drożności dróg oddechowych; Awaria automatu oddechowego.
Uraz ciśnieniowy płuc Objawy: Ostry ból za mostkiem; Kaszel z krwisto podbarwioną pienistą plwociną; Krwawienie z jamy ustnej; Bóle i zawroty głowy; Zaburzenia widzenia; Niedowłady i porażenia mięśni; Porażenie ośrodków mózgowych (krążenia i oddychania); Zgon.
Uraz ciśnieniowy płuc Pierwsza pomoc i leczenie Możliwie jak najszybszej przetransportować chorego do komory ciśnieniowej; Podać tlen do oddychania przez szczelną maskę; Podać leki przeciwkaszlowe; Podać leki uspokajające; W razie konieczności wykonywać czynności reanimacyjne.
Uraz ciśnieniowy uszu i zatok przynosowych Przyczyny: Niemożność wyrównania ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej, zwykle podczas zanurzania, rzadko w czasie wynurzania nurka; Spowodowane jest to niedrożnością trąbki słuchowej na skutek ostrych lub przewlekłych procesów zapalnych w jamie gardłowo nosowej.
Objawy: Uraz ciśnieniowy uszu i zatok przynosowych Zależą od wielkości różnicy ciśnień i nasilają się proporcjonalnie do wzrostu tej wielkości; Narastający ucisk w uchu w miarę zanurzania wzmaga uczucie zatkania ucha, przytępienie słuchu, szum w uszach; Przy dalszym wzroście różnicy ciśnień ból narasta, prowadząc do pęknięcia błony bębenkowej; Wówczas ból nagle ustępuje, pojawiają się zawroty głowy, nudności i wymioty, utrata orientacji w przestrzeni podwodnej.
Uraz ciśnieniowy uszu i zatok przynosowych Pierwsza pomoc Zawsze należy przerwać nurkowanie; Każdy uraz ciśnieniowy wymaga leczenia specjalistycznego; Po stwierdzeniu wymienionych objawów należy założyć opatrunek na ucho, podać leki przeciwbólowe i uspokajające, skierować chorego do laryngologa; W przypadku przerwania błony bębenkowej należy zastosować leczenie antybiotykami, celem zapobieżenia infekcji.
Inne urazy ciśnieniowe Uraz ciśnieniowy twarzy; Uraz ciśnieniowy skóry; Uraz ciśnieniowy przewodu pokarmowego; Uraz ciśnieniowy zębów.
Skutki oddziaływania gazów na organizm nurka Ze wzrostem ciśnienia tlen objawia coraz silniejsze działanie toksyczne dla układu enzymatycznego tkanek prowadząc do drgawek, utraty przytomności a nawet śmierci. Azot uważany za gaz obojętny, wraz ze wzrostem ciśnienia wykazuje własności narkotyczne, widoczne na głębokości większej niż 40 m. Zwiększa się stopniowo krytycyzm nurka, a na głębokości ok. 70 m pojawia się narkoza azotowa, objawiająca się znacznym upośledzeniem pracy mózgu i całego układu nerwowego.
Choroba ciśnieniowa Typy choroby ciśnieniowej: Choroba ciśnieniowa typu I; to postać lekka charakteryzująca się bólem stawów lub mięśni oraz objawami skórnymi. Choroba ciśnieniowa typu II; to postać ciężka charakteryzująca się objawami płucno krążeniowymi i objawami neurologicznymi ze strony rdzenia kręgowego lub mózgowia. Choroba ciśnieniowa typu III; to postać przedsionkowa, charakteryzująca się objawami uszkodzenia ucha wewnętrznego, występująca zwykle po nurkowaniach przekraczających głębokość 90 m. Choroba ciśnieniowa typu IV; to tzw. jałowa martwica kości lub przewlekła choroba ciśnieniowa charakteryzująca się uszkodzeniem kości po wielokrotnych ekspozycjach hiperbarycznych.
Choroba ciśnieniowa Objawy: Występują podczas nurkowania lub po wynurzeniu; Im większe uchybienia w dekompresji, tym objawy występują szybciej i należy się spodziewać cięższej postaci choroby; Najczęstszym objawem choroby ciśnieniowej są bóle w mięśniach lub ścięgnach w okolicy dużych stawów; Mogą wystąpić zmiany skórne jak świąd, uczucie mrowienia, marmurkowatość, nadwrażliwość na dotyk; Drętwienie i mrowienie kończyn; Ból i zawroty głowy; Zaburzenia czucia, porażenie kończyn; Porażenie zwieraczy pęcherza i odbytu; Zaburzenia słuchu i widzenia; Kaszel i duszność z towarzyszącym spłyceniem oddechu; Utrata przytomności i zgon na skutek niewydolności krążenia lub zatorów w naczyniach mózgowych.
Zapobieganie: Choroba ciśnieniowa Wynurzanie z prędkością 10 m/min lub wolniej; Ograniczenie liczby nurkowań w ciągu jednego dnia do maksimum trzech; Unikanie częstych wynurzeń do powierzchni; Stosowanie przystanków bezpieczeństwa przez 3-5 min. w strefie głębokości 3-6 m; Zachowanie ostrożności, pamiętając że tabele dekompresyjne i komputery nurkowe nie zabezpieczają przed chorobą ciśnieniową.
Choroba ciśnieniowa Pierwsza pomoc: Transport do najbliższej komory ciśnieniowej; Podanie tlenu do oddychania przez szczelną maskę; Podanie ciepłych nie słodzonych napojów w przypadku, gdy nurek jest przytomny; Czynności reanimacyjne, w razie konieczności.
Narkoza gazów obojętnych Przyczyny: Działanie narkotyczne azotu pod zwiększonym ciśnieniem; Może ona wystąpić podczas nurkowań, kiedy czynnikiem oddechowym jest sprężone powietrze, na głębokościach większych niż 30 m (4 ata).
Objawy: Narkoza gazów obojętnych Stopień narastania objawów narkozy azotowej można porównać do pogłębiających się objawów upojenia alkoholowego; Nieuzasadniony śmiech, uczucie oszołomienia, pobudzenie i podniecenie; Spowolnienie aktywności umysłowej, opóźnienie reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe, ograniczenie percepcji przy jednoczesnej nadmiernej pewności siebie; Na głębokościach większych niż 90 m (10 ata) nurkowi zagraża utrata przytomności, pojawia się upośledzenie widzenia i słyszenia, apatia, lęk.
Narkoza gazów obojętnych Zapobieganie: Nie zezwalać na nurkowanie do dużych głębokości osobom nadwrażliwym na narkotyczne działanie azotu; Nie przekraczać dopuszczalnych głębokości nurkowania; Stosować systematyczne treningi nurków; Nie nurkować w przypadkach ogólnego przemęczenia i po alkoholu.
Narkoza gazów obojętnych Pierwsza pomoc: Zmniejszenie głębokości zanurzenia; W przypadku gdy w ciągu kilku minut objawy nie ustępują, wynurzenie na powierzchnię, zgodnie z tabelą dekompresyjną; W przypadku utraty przytomności, wynurzenie nurka na powierzchnię z pomocą nurka zabezpieczającego, wykonanie niezbędnych zabiegów reanimacyjnych, podanie tlenu.
Przyczyny: Zatrucie dwutlenkiem węgla Sytuacje prowadzące do wystąpienia zadyszki u nurka (wysiłek, strach, panika, ciasny skafander neoprenowy, szybkie i płytkie oddychanie); Nurkowanie z użyciem automatów oddechowych o dużych oporach oddechowych lub małym wydatku powietrza; Nurkowanie z zatrzymanym oddechem; Zbyt duża zawartość CO2 w mieszaninie, którą oddycha nurek.
Objawy: Zatrucie dwutlenkiem węgla Ostre i pulsujące bóle głowy; Szum w uszach, mroczki przed oczami, uczucie gorąca, nadmierne pocenie się; Przyspieszony i pogłębiony oddech, niepokój i pobudzenie, mogące prowadzić do paniki; pobudzenie ruchowe i zmniejszenie sprawności psychofizycznej; Zaburzenia widzenia, wymioty, kurcze mięśni, drgawki; Utrata przytomności, zgon.
Zatrucie dwutlenkiem węgla Pierwsza pomoc: Zapewnienie możliwości oddychania czystym powietrzem lub tlenem; Podczas zadyszki, pomimo uczucia duszności głębokie i wolne oddechy, rozpoczęcie wynurzania; Przy wystąpieniu objawów paniki opanowanie sytuacji przez partnera i uniemożliwienie szybkiego wynurzenia się.
Zatrucie tlenkiem węgla Przyczyny: Zanieczyszczenie CO powietrza w butlach nurkowych. Objawy: Bóle głowy w okolicy czołowej i skroniowej, tętnienie w skroniach, zawroty głowy, nudności, duszność; Zaburzenia psychiczne, wymioty i omdlenia; Porażenie mięśni, utrata przytomności ze zwolnieniem czynności serca i oddechu, często występuje zawał mięśnia sercowego; Śpiączka i zgon.
Zatrucie tlenkiem węgla Zapobieganie: Systematyczna kontrola stanu technicznego sprężarek do napełniania butli nurkowych; Umieszczenie wlotu przewodu ssącego sprężarki z dala od miejsc zanieczyszczonych spalinami lub dymem; Poddawać okresowym badaniom czystość powietrza, którym napełnia się butle. Pierwsza pomoc: Wydobycie nurka na powierzchnię, rozebranie ze skafandra; Podanie tlenu, w razie potrzeby sztuczne oddychanie; Szybki transport do komory ciśnieniowej.
Zatrucie tlenem Tlen ma bardzo toksyczne właściwości i uszkadza wszystkie żywe komórki pod odpowiednio wysokim ciśnieniem i długim czasem ekspozycji. Objawy zatrucia tlenem: Tzw. aura przeddrgawkowa tj. drżenie mięśni twarzy i rąk, podniecenie i uczucie lęku, omamy wzrokowe i słuchowe, zawężenie pola widzenia, zawroty głowy, nudności i wymioty; Zespół drgawek uogólnionych z utratą przytomności, przypominający atak padaczkowy, niepamięć wsteczna.
Przyczyny: Zatrucie tlenem Przekroczenie dopuszczalnych głębokości nurkowania dla stosowanego czynnika oddechowego; Przekroczenie dopuszczalnego czasu nurkowania na określonej głębokości przy oddychaniu odpowiednią mieszaniną oddechową; Przekroczenie głębokości 66 m podczas nurkowania z użyciem powietrza. Zapobieganie i pierwsza pomoc: Przestrzeganie dopuszczalnych granic głębokości oraz czasu; Niedopuszczanie do przegrzania lub przechłodzenia nurka, ograniczanie wysiłku fizycznego pod wodą.
To ogromny przywilej móc zanurzyć się w głębiny i w ciszy podziwiać ich piękno
Zabezpieczenie medyczne nurkowania w PSP
Wszelkie wątpliwości, co do konieczności podjęcia działań specjalistycznych z zakresu ratownictwa medycznego w odniesieniu do wypadków nurkowych należy konsultować z Krajowym Ośrodkiem Medycyny Hiperbarycznej w Międzywydziałowym Instytucie Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, ul. Powstania Styczniowego 9B Gdynia, tel. (0-58) 622 27 89, telefon alarmowy (całodobowy) (0-58) 622 51 63.
Źródła: Dąbrowski M., Ratownictwo nurkowe z elementami pierwszej pomocy przedmedycznej., BEL Studio Sp. z o. o., Warszawa 2005. Krzyżak J., Medycyna nurkowa., KOOPgraf s. c. Poznań 2006. Macke J., Kuszewski K., Zieleniec G., Nurkowanie., Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1989. Olszański R., Siermontowski P., ABC zdrowia nurka., Zakład Poligraficzny Druk Ar s. c. Olszański R., Skrzyński S., Kłos R., Problemy medycyny i techniki nurkowej., Okrętownictwo i Żegluga S-ka z o.o., Gdańsk 1997. Zamieszczone fotografie pochodzą ze zbiorów własnych.