Diagnostyka i leczenie H.Pylori co zmienił Konsensus Maastricht IV

Podobne dokumenty
chirurgia Helicobacter pylori diagnostyka i leczenie przedruk z numeru 2/2013 OKIEM EKSPERTA prenumerata:

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Aktualne zasady leczenia zakażenia Helicobacter pylori

Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht

Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce oraz European Society for Primary Care Gastroenterology (ESPCG)

Aktualne zasady diagnostyki i leczenia chorób zapalnych jelit

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori

KONKURS OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ R. LUBLIN ANTYBIOTYKOTERAPIA

Leczenie biologiczne w nieswoistych zapaleniach jelit - Dlaczego? Co? Kiedy? VI Małopolskie Dni Edukacji w Nieswoistych Zapaleniach Jelit

Nazwa produktu leczniczego i nazwa powszechnie stosowana: Anesteloc, Anesteloc 40 mg (pantoprazolum).

Wytyczne Polskiego Towarzystwa

Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

Problemy płodności i ciąży w nieswoistych zapalnych chorobach jelit. Maria Kłopocka Bydgoszcz

Choroba wrzodowa u dzieci Dr hab. med. Piotr Albrecht Dr n. med. Izabella Łazowska-Przeorek

Powiedz rakowi: NIE!!!

Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu

VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Capecitabine Fair-Med. przeznaczone do publicznej wiadomości

Gdańsk r.

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u psów

Członkowie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii biorący udział w głosowaniu nad konsensusem

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia

Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV

Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej

Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie gastroenterologii za rok 2014

Wirus zapalenia wątroby typu B

Spis treści. 1. Choroby żołądka Wiktor Łaszewicz Choroby jelita cienkiego Anna Zaremba-Woroniecka... 46

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą

SYLABUS. Część A - Opis przedmiotu kształcenia.

Przegląd wiedzy na temat leku Simponi i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE

Europejski Tydzień Walki z Rakiem

LECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1)

Śmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347

LECZENIE PACJENTÓW Z WRZODZIEJĄCYM ZAPALENIEM JELITA GRUBEGO (WZJG) (ICD-10 K51)

Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu

Badania endoskopowe w diagnostyce chorób nowotworowych jelit - wywiad z prof. dr hab. Jackiem Muszyńskim

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Ostre Zespoły Wieńcowe znaczenie leczenia przeciwpłytkowego, możliwości realizacji w polskich warunkach

UCHWAŁA Nr II/25/2018 RADY GMINY KOBYLNICA z dnia 29 listopada 2018 roku

OPIEKA PIELĘGNIARSKA NAD OSOBAMI Z CHOROBAMI UKŁADU POKARMOWEGO 9

Ceny oczekiwane w rodzaju: leczenie szpitalne - programy zdrowotne (lekowe) obowiązujące od r. Cena Oczekiwana

INTESTA jedyny. oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej

Kolonoskopia wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, Ocena wybranych aspektów medycznych i socjoekonomicznych

Cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek

Profilaktykę dzielimy na:

Rola gastroenterologa w zespole wielodyscyplinarnym diagnostyka raka żołądka i zmian przednowotoworowych (MAPS)

Zapalenie ucha środkowego

Simponi jest lekiem o działaniu przeciwzapalnym. Preparat stosuje się w leczeniu następujących chorób u osób dorosłych:

Pozaszpitalne zapalenia płuc u dzieci

Agencja Oceny Technologii Medycznych

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU

Programy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność

NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY

Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń

Co to jest 5-ASA? 5-ASA to: kwas 5-aminosalicylowy (mesalazyna, mesalamima) aktywna podjednostka sulfasalazyny. lek przeciwzapalny

Lipophoral Tablets 150mg. Mediator 150 mg Tabletka Podanie doustne. Benfluorex Qualimed. Mediator 150mg Tabletka Podanie doustne

Profilaktyka antybiotykowa w zabiegach endoskopowych. Postępy w Gastroenterologii Poznań 2015

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Choroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu

Dr Jarosław Woroń. BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009

Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę.

Testy dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci.

Wydział Zdrowia Publicznego, Kierunek DIETETYKA, Studia I stopnia stacjonarne I rok, Rok akademicki 2013/2014

ULOTKA DLA PACJENTA. Podmiot odpowiedzialny KRKA, d. d., Novo mesto, Šmarješka cesta 6, 8501 Novo mesto, Słowenia

WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii

Mieszkańcy przewodu pokarmowego jak wyglądają, jak można ich rozpoznać i leczyć?

WNIOSKI NAUKOWE ORAZ PODSTAWY DO ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EMEA

Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia.

Tyreologia opis przypadku 6

Astma trudna w leczeniu czy możemy bardziej pomóc choremu? Maciej Kupczyk Klinika Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Rynek farmaceutyczny

Piśmiennictwo Manometria przełyku Krzysztof Fyderek Założenia, zasady i wskazania do badania manometrycznego przełyku u dzieci...

Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś

Pakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej

Regina B.Podlasin Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie

UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM AUTOREFERAT. (do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego załącznik 2 )

TRĄDZIK POSPOLITY PATOGENEZA, LECZENIE, PIELĘGNACJA

Tomasz Szafrański UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ODDZIAŁ REUMATOLOGII I OSTEOPOROZY SZPITAL IM. J. STRUSIA W POZNANIU

RAK NERKOWO-KOMÓRKOWY UOGÓLNIONE STADIUM PRZEWLEKŁA CHOROBA // DŁUGOŚĆ LECZENIA

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

Centrum Geriatrii, Medycyny Medycyny Regeneracyjnej i Profilaktycznej

Wysypka i objawy wielonarządowe

Ceny oczekiwane w rodzaju: leczenie szpitalne - programy zdrowotne (lekowe) obowiązujące od r. Cena Oczekiwana

Rynek farmaceutyczny

LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)

Pilotazowy Program Profilaktyki Zakazen HCV. Zakazenia i zachorowania etiologii HCV - klinika, diagnostyka, leczenie

I. STRESZCZENIE Cele pracy:

Spis treści. śelazo Wapń i witamina D Cynk... 47

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń?

Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu

Lek. Stanisław Ferenc. Indywidualizacja schematów terapeutycznych w chorobie wrzodowej. prof. dr hab. n. med. Wojciech Witkiewicz

Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

Mieszkańcy przewodu pokarmowego - jak wyglądają a jak można ich rozpoznać? Urszula Grzybowska-Chlebowczyk

ULOTKA DLA PACJENTA. Panzol 20 mg, tabletki dojelitowe Panzol 40 mg, tabletki dojelitowe Pantoprazolum

Onkologia - opis przedmiotu

Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska

Transkrypt:

Diagnostyka i leczenie H.Pylori co zmienił Konsensus Maastricht IV Barbara Skrzydło-Radomańska Katedra i Klinika Gastroenterologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Maastricht I - 1996 Maastricht II - 2002 Maastricht III - 2006 Consensus Maastricht IV / Florence 2010

4-th Maastricht / Florence Consensus Conference 24 Kraje 44 ekspertów

Rozpatrywane kluczowe aspekty: 1. Wskazania do badania i leczenia Dyspepsja Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) Choroba refluksowa (GERD) Objawy spoza przewodu pokarmowego 2. Diagnostyka i leczenie infekcji H.pylori 3. Prewencja raka żołądka i innych komplikacji

Strategia test - and treat ( Workshop 1 )

Ustalenie 1. Strategia badaj i lecz jest zalecana dla niediagnozowanej dyspepsji w populacjach, gdzie występowanie infekcji H.pylori jest wysokie ( 20%) 1a / A Gut 2012;61:646-664

-rozważa lokalną korzyść kosztowo-efektywną -nie dotyczy pacjentów z objawami alarmowymi (utrata wagi, dysfagia, krwawienie, nieprawidłowy opór w j. brzusznej, anemia z niedoboru żelaza) -nie dotyczy pacjentów w wieku lokalnie określanym jako graniczny dla zwiększonego ryzyka raka żołądka.

Ustalenie 2. Główny nieinwazyjny test zalecany dla strategii badaj i lecz to UBT (Urea breath test) oraz SAT (Stool antigen testing). Dopuszczalne jest zastosowanie walidowanych testów serologicznych. 2a / B Gut 2012;61:646-664

Ustalenie 3. Eradykacja H.pylori powoduje długotrwałą poprawę u 1 na 12 pacjentów z infekcją i dyspepsją czynnościową. (wynik lepszy niż inne sposoby leczenia) 1a / A

Ustalenie 5. Stan infekcji H.pylori nie ma wpływu na ciężkość objawów, nawrotowość i skuteczność leczenia GERD. Eradykacja nie zaostrza wcześniej istniejącej GERD ani nie upośledza skuteczności jej leczenia 1a / A

Ustalenie 6. Badania epidemiologiczne wykazują ujemny związek pomiędzy występowaniem H.pylori i nasileniem GERD oraz częstością gruczolakoraka przełyku. 2a / B

Ustalenie 7. Infekcja H.pylori wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wrzodu żołądka i dwunastnicy (niepowikłanym i powikłanym) zarówno przy stosowaniu NLPZ, jak i małych (kardiologicznych) dawek ASA. 2A / B Eradykacja zmniejsza to ryzyko. 1B / A

Ustalenie 8. Eradykacja H.pylori jest korzystna przed rozpoczęciem leczenia NLPZ (zwłaszcza u pacjentów z chorobą wrzodową w wywiadzie). 1b / A Po eradykacji wymagają oni jednak kontynuacji leczenia z zastosowaniem PPI. 1b / A

Ustalenie 9. U pacjentów z wywiadem wrzodowym stosujących ASA, należy przeprowadzić badania w kierunku infekcji H.pylori. Prawdopodobieństwo krwawienia po eradykacji u tych pacjentów jest niskie nawet bez stosowania farmakoprotekcji z użyciem PPI. 2b / B

Ustalenie 10. Długie leczenie PPI powoduje zapalenie błony śluzowej w trzonie i prowadzi do atrofii. Eradykacja H.pylori u pacjentów długotrwale leczonych PPI leczy zapalenie błony śluzowej i zapobiega progresji do zapalenia zanikowego. (Jednak brak dowodów, że zmniejsza to ryzyko raka żołądka) 1b / A

Ustalenie 11. Po skutecznej eradykacji H.pylori stan błony śluzowej w trzonie żołądka ulega poprawie. Nie ma jednak dowodów że eradykacja H.pylori może prowadzić do odwrócenia metaplazji jelitowej. 2a / B

Ustalenie 12. Eradykacja H.pylori jest pierwszą linią leczenia lowgrade MALT lymphoma. 1a / A

Ustalenie 13. Istnieje związek między infekcją H.pylori a niewyjaśnioną anemią z niedoboru żelaza, samoistną plamicą małopłytkową (ITP) i niedoborem witaminy B12. W tych zaburzeniach należy badać w kierunku infekcji i eradykować H.pylori. - anemia z niedoboru żelaza 1a / A - ITP 1b / A - niedobór witaminy B12 3b / B

Ustalenie 14. Aktualne dowody nie wskazują na ochronny wpływ H.pylori na występowanie następujących chorób (ani na korzyści z eradykacji) : 1. Astma i atopia 2. Otyłość i związane z nią choroby 2b / B

Ustalenie 15. U pacjentów H.pylori (+) leczenie eradykacyjne poprawia biodostępność tyroksyny i L-dopa. 2b / B

Postępowanie w infekcji H.pylori ( Workshop 2 )

Ustalenie 1. Diagnostyczna dokładność testu na obecność antygenu w stolcu ( SAT stool antigen test )z użyciem przeciwciał monoklonalnych jest porównywalna z testem UBT. 1a / A

Sytuacje gdzie ilość bakterii w żołądku jest zmniejszona po antybiotykoterapii przy stosowaniu leków antysekrecyjnych (IPP!!!; H2-blokery?) krwawienie stale niska: stany przedrakowe i nowotwór (łącznie z zanikowym zapaleniem,metaplazją jelitową i chłoniakiem MALT) Gut 2012; 61:646-664.

Fałszywie ujemny wynik: Szybki test ureazowy!!! UBT 10 40% będzie ujemny SAT Badanie histologiczne i hodowla Nie oceniano PCR APT 2004; J Gastroenterol Hepatol 2009; J Med Microbiol 2005; Scand J Gastroenterol 2004

Ustalenie 3. Walidowany test serologiczny Ig G może być stosowany dla oceny istniejącej infekcji H.pylori u pacjentów po leczeniu przeciwbakteryjnym (antybiotyki), hamującym wydzielanie, po krwawieniu oraz przy istniejącym zapaleniu zanikowym lub zmianach nowotworowych żołądka.

Ustalenie 4. U pacjentów leczonych PPI należy 1. Jeżeli to możliwe odstawić lek na 2 tygodnie przed oceną istniejącej infekcji (hodowla, badanie histologiczne, szybki test urazowy, UBT, SAT) 2. Jeżeli niemożliwe walidowany test serologiczny z ilościową oceną IgG 2b / B

Ustalenie 5. W regionach z wysoką antybiotykoopornością na klarytromycynę wykonać posiew z antybiogramem przed leczeniem I-go rzutu, jeśli terapia potrójna ma być stosowana i zawsze jeśli gastroskopia jest wykonywana przed terapią II-go rzutu oraz po niepowodzeniu terapii II-go rzutu 5 / D

Jeżeli standardowy antybiogram jest niemożliwy należy zastosować testy molekularne oraz ocenić oporność na klarytromycynę i/lub fluorochinolony bezpośrednio na bioptatach. 1b / A

Uwaga na antybiotyooporność krzyżową: klarytromycyna wszystkie makrolidy lewofloksacyna wszystkie fluorochinolony (moxifloksacyna)

Stosować wskazany antybiotyk ze wspólnej grupy: Klarytromycyna np. azytro-, erytromycyna Tetracyklina doksycylina Lewofloksacyna = moksifloksycyna ciprofloksacyna Clin Microbiol Rev 2007

Ustalenie 7. Terapia potrójna z klarytromycyną bez wcześniejszej oceny antybiogramu, w rejonach o oporności na klarytromycynę większej niż 15-20% powinna zostać zaniechana.

Wzrost antybiotykoodporności H.pylori na KLARYTROMYCYNĘ w Europie 1998 9% 2008-2009 17,6% Megraud F. et al. (w druku)

Dla poprawy skuteczności eradykacji: Zwiększyć dawkę PPI (8-12% ) Wydłużyć czas leczenia: 10-14 dni (5% ) Dodać leczenie wspomagające: laktoferyna, probiotyki Vallve M. et al. APT 2002 Furuta T. et al. APT 2007 Villoria A. Gastroentorol Hepatol 2008

Skuteczność eradykacji mogą obniżać: Polimorfizm: CYP2C19 i MDR1 BMI, zwłaszcza otyłość Palenie tytoniu Abdullahi M. etal. Obes Surg 2008 Suzuki T. et al. Am J. Med. 2006

Alkohol?

Codzienne spożywanie alkoholu zwiększa skuteczność eradykacji Helicobacter pylori. 156 pacjentów abstynenci 70,1% 4-16g C 2 H 5 OH 79,3% 18-60g C 2 H 5 OH 100% skuteczność eradykacji Baena JM et al. Eur J Gastroenterol Hepatol 2003;14(3)

Infekcja H.pylori Regiony o niskiej (<20%) oporności na klarytromycynę Regiony o wysokiej (>20%) oporności na klarytromycynę 1 RZUT PPI-Klary-Amoxycylina / Metronidazol lub poczwórna z bizmutem Poczwórna z bizmutem lub PPI Lewofloksacyna - Amoxy 2 RZUT Poczwórna z bizmutem jeśli niedostępna poczwórna bez bizmutu (lub sekwencyjna) PPI Lewofloksacyna - Amoxy 3 RZUT Oparta o hodowlę z antybiogramem

Leczenie wrzodu trawiennego H.pylori (+) Ustalenie Siła dowodów Stopień rekomendacji W niepowikłanym wrzodzie dwunastnicy (DU) przedłużone leczenie PPI po eradykacji H.pylori nie jest zalecane. 1a A We wrzodzie żołądka i powikłanym DU zalecane jest przedłużone leczenie PPI. 1b A Leczenie eradykacyjne H.pylori po krwawieniu z wrzodu należy rozpocząć przy podjęciu żywienia doustnego. 1b A

Prewencja raka żołądka i innych powikłań (Workshop 3)

Ustalenie 1. Infekcja H.pylori jest najbardziej spójnym czynnikiem ryzyka raka żołądka. Jej eliminacja jest więc najbardziej obiecującą strategią redukcji częstości raka żołądka. 1a / A

Ustalenie 5. Wpływ czynników środowiskowych jest wtórny do skutków infekcji H.pylori. 1a / A

Ustalenie 8. Eradykacja H.pylori zmniejsza odpowiedź zapalną i zwalnia przebieg lub może powstrzymać postęp procesu zaniku błony śluzowej. W niektórych przypadkach może odwrócić proces zaniku. 1a / A

Ustalenie 9. Są mocne dowody, że eradykacja H.pylori zmniejsza ryzyko raka żołądka. 1c / A

Ustalenie 10. Ryzyko raka żołądka można zmniejszyć bardziej skutecznie stosując leczenie eradykacyjne przed powstaniem zmian przednowotworowych. 1a / A

Ustalenie 11. Eradykacja H.pylori w celu zapobiegania rakowi żołądka jest kosztowo efektywna w społecznościach z wysokim ryzykiem raka żołądka. 3 / B

Ustalenie 13. Strategia screen-and-treat H.pylori powinna być stosowana w społecznościach z wysoką częstością występowania raka żołądka. 2c / A

Ustalenie 14. Walidowane testy serologiczne H.pylori i markery zaniku błony śluzowej żołądka (ie, pepsynogeny) są najlepszymi dostępnymi, nieinwazyjnymi testami do wykrywania osób z wysokim ryzykiem raka żołądka.

Ustalenie 16. Eradykacja H.pylori dla zapobiegania rakowi żołądka powinna być wdrożona w następujących sytuacjach: - Krewni I-go stopnia osób z rozpoznanym rakiem żołądka - Pacjenci z wcześniejszym nowotworem żołądka już po leczeniu endoskopowym lub subtotalnej resekcji żołądka - Pacjenci z pangastrtis, zapaleniem w trzonie, ciężkim zanikowym zapaleniem - Pacjenci z przewlekłym leczeniem hyposekrecyjnym prowadzonym dłużej niż rok

cd - Pacjenci z ciężkimi środowiskowymi czynnikami ryzyka raka żołądka (palenie tytoniu, narażenie na pył, grafit, kwarc, cement i/lub praca w kamieniołomach) - Pacjenci H.pylori (+) z karcinofobią 1a 4 / A

Ustalenie 17. Eradykacja H.pylori dla zapobiegania rakowi żołądka powinna być stosowana w populacjach wysokiego ryzyka. 1c / A

Ustalenie 21. Stany przednowotworowe wysokiego ryzyka wymagają nadzoru endoskopowego. Potrzebne są badania prospektywne aby ustalić właściwy czas nadzoru. 2c / A

Stany przednowotworowe rozważane do nadzoru endoskopowego Rozpoznana anemia złośliwa z histologicznym potwierdzeniem autoimmunologicznego zanikowego zapalenia żołądka typu A Histologiczne i/lub serologiczne oznaki subtotalnego lub całkowitego zapalenia zanikowego żołądka z hypo- lub achlorhydrią Rozpoznane lub usuwane gruczolaki żołądka

Regularny nadzór powinien być prowadzony: w przypadkach umiarkowanego do ciężkiego zaniku w odstępach 2-3 lat w przypadku dysplazji w odstępach 3-6 miesięcy.