Wojna z "szatanem, światem i ciałem" - Mikołaj Sęp-Szarzyński Mikołaj Sęp-Szarzyński urodził się około roku 1550; zmarł wiosną 1581; przynależy do późnego renesansu; jego utwory interpretowane są jako zapowiedź nowej epoki; sonet IV O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem; większa część twórczości Sępa-Szarzyńskiego zaginęła; dzięki staraniom brata poety Jakuba, wydany został w 1601 roku jedyny zbiór utworów zatytułowany Rytmy abo wiersze polskie tytuł sonetu nawiązuje do średniowiecznego motywu walki duszy ludzkiej z szatanem, światem i ciałem; początek utworu, czyli www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 1/11
słowa Pokój szczęśliwość, ale bojowanie/byt nasz podniebny zawierają parafrazę wersetu z biblijnej Księgi Hioba, która brzmi: Bojowanie jest żywot człowieczy na ziemi; opowieść o Hiobie przedstawia tragiczną wizję losu ludzkiego i tak też jest w utworze Sępa-Szarzyńskiego; dwukrotnie występuje elipsa czyli opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi; w obu przypadkach możemy uznać, że zabrakło wyrażenia jest to; dzięki tym elipsom utwór nabiera dynamiki, kondensuje www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 2/11
znaczenia i jednocześnie zmusza czytelnika do wytężenia uwagi sonet ten zdecydowanie różni się od utworów z okresu dojrzałego renesansu; badacze literatury dostrzegają w twórczości Sępa elementy wyraźnie odmienne od renesansowego światopoglądu, które zapowiadają już nową wizję człowieka i świata właściwą dla dojrzałego baroku - czasu rozterek oraz niepokojów; początek baroku w literaturze polskiej umownie zwykło się datować na rok 1618; w tym czasie Piotr Kochanowski ogłosił drukiem swoją parafrazę eposu Torquato Tassa, Jerozolima wyzwolona; www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 3/11
znamiona nowej poezji widoczne były już u niektórych twórców renesansowych; za prekursora baroku zwykło się uznawać Jana Kochanowskiego, zwłaszcza jako autora Trenów; bardziej bezpośrednią zapowiedzią przełomu stały się wiersze religijne dwóch twórców: Sebastiana Grabowieckiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego CECHY POEZJI BAROKOWEJ - poetyka jego utworów posiada już wyraźne cechy poezji barokowej; szyk przestawny, liczne inwersje podkreślają zagubienie człowieka w ówczesnym świecie; dzięki inwersjom oraz przerzutniom podkreślana zostaje www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 4/11
semantyka pewnych słów; ponadto zmuszają nas one do większego skupienia podczas odbioru utworu i wymagają nieustannej uwagi, ponieważ poprzez zawiłość utrudniają odbiór; elipsy kondensują znaczenia; poetyka baroku posługiwała się ponadto często oksymoronami oraz antytezami; zestawienia słów lub wyrażeń sprzecznych pozwalają na osiągnięcie odczucia paradoksu; poezję baroku charakteryzuje różnorodność; twórcy nierzadko opierali konstrukcje swoich utworów na jednym acz www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 5/11
wyszukanym chwycie lub temacie przypomnijmy chociażby słynny sonet Morsztyna Do trupa; sztuka baroku miała oddawać ruch, dynamizm; podobne wymagania stawiano poezji, która powinna odzwierciedlać wewnętrzne sprzeczności targające człowiekiem, a także zmienność jego natury według autora Rymów abo wierszy polskich życie człowieka jest nieustanną walką, którą wiedzie on z trzema przeciwnikami: szatanem, światem i ciałem; szatan określony mianem srogiego ciemności Hetmana oraz świat pełen rzeczy bezwartościowych, www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 6/11
ale wywołujących w człowieku pożądanie, próbują doprowadzić nas do zepsucia; człowiek posiada jeszcze jednego wroga własne ciało; podmiot liryczny sonetu podkreśla, że ciało kieruje nas w stronę przemijających rozkoszy; największy tragizm człowieka przejawia się zatem nie w tym, że na świecie obecne jest zło tragizm osadza się na wewnętrznym rozdwojeniu człowieka; ciało, które powinno być sprzymierzeńcem w walce, prowadzi nas ku upadkowi; ja liryczne zwraca się do Pana, www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 7/11
którego możemy rozumieć jako Boga, Opatrzność; człowiek zawsze poszukuje jakiegoś zewnętrznego oparcia i tylko dzięki wierze zdobywa siłę do dalszej walki; nadzieja na wygranie wyrażona zostaje w wyróżnionej puencie utworu, czyli kończącym dwuwersie: Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie/ Będę wojował i wygram statecznie! w twórczości Sępa-Szarzyńskiego ścierają się dwie koncepcje: potrzeba stoickiego spokoju oraz średniowieczny motyw człowieka wędrującego ku śmierci; spokój jest najwyższą wartością, którą możemy osiągnąć na ziemi, ale nie zmienia on tragicznego, bo nie opuszczającego podmiot liryczny, przekonania o wątłości życia; podobne rozdwojenie występuje w rozumieniu strefy sacrum i www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 8/11
profanum u Szarzyńskiego; dusza ludzka, Bóg to elementy przynależące do sfery sacrum i bardzo często towarzyszy im w sonetach obrazowanie kosmicznie; dobierane do sacrum epitety nie dookreślają tej sfery; BÓG - powszechny, prawdziwy, możny; zupełnie inaczej kształtowane jest przez Sępa-Szarzyńskiego obrazowanie sfery profanum; do czynienia mamy zazwyczaj z hiperbolizacją, jak w przypadku srogiego Hetmana ciemności i łakomych marności świata SONET - gatunek liryczny wykształcony w XIII i XIV wieku we Włoszech (pod wpływem poezji arabskiej), który w następnych stuleciach rozpowszechnił się w całej Europie; sonety pisali między innymi Dante Alighieri oraz Francesko Petrarka; zasadniczą www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 9/11
cechą sonetu jest precyzyjna budowa składająca się z 14 wersów, które są podzielone na 4 zwrotki; dwie pierwsze są 4-wierszowe, natomiast dwie ostatnie 3-wersowe (tercyny); jest to sonet włoski; sonet francuski charakteryzuje się inną konstrukcją; trzy pierwsze strofy są 4-wierszowe, natomiast ostatnia jest 2-wersowa; tematycznie sonet można podzielić na dwie części: pierwsza (obejmująca dwie pierwsze zwrotki) ma charakter narracyjno- opisowy, natomiast druga (dwie ostatnie zwrotki) refleksyjny; www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 10/11
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ściąga eksperta w polskich skorzystał z wzorca francuskiego i na szeroką skalę wprowadził go do literatury polskiej; Sęp-Szarzyński preferował sonet francuski, ponieważ umożliwiał mu on bardzo wyraźną puentę, co w przypadku sonetu włoskiego nie jest możliwe www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 11/11