PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 70 Transport 2009 Mirosław NADER 1, Irena JAKOWLEWA 2 1 Wydział Transportu, Politechniki Warszawskiej Zakład Podstaw Budowy Urz dze Transportowych ul. Koszykowa 75, p.318 mna@it.pw.edu.pl 2 Wydział Transportu, Politechniki Warszawskiej Studentka irena.jakowlewa@gmail.com WYBRANE ZAGADNIENIA ORGANIZACJI ZAKŁADU RECYKLINGU SAMOCHODÓW OSOBOWYCH Streszczenie W pracy przedstawiono zagadnienie recyklingu pojazdów samochodowych z uwzgl dnieniem tematyki logistyki wewn trzzakładowej. Przedstawiono podstawy prawne wykonywania zada recyklingu oraz omówiono główne dokumenty opisuj ce przebieg demonta u pojazdów od momentu ich wprowadzenia na teren zakładu do chwili wysłania z zakładu uzyskanych produktów recyklingu. Oszacowano ilo ci samochodów mog cych podlega recyklingowi w kraju oraz opisano sposoby uzyskania dofinansowania przedsi wzi cia. Przedstawiono główne strumienie przemieszczania elementów systemu podczas procesu technologicznego. Zaproponowano metodologi szacowania kosztów w zakładzie. W podsumowaniu przedstawiono perspektywy rozwoju recyklingu pojazdów oraz mo liwo ci wykorzystania produktów otrzymanych w trakcie procesu recyklingu. Słowa kluczowe: recykling, pojazdy samochodowe, stacja demonta u. 1. WPROWADZENIE Rozwój motoryzacji oraz otwarcie granic spowodowało, i znacznie wzrosła w Polsce liczba eksploatowanych samochodów, po zako czeniu okresu u ytkowania pojazdy te staj si odpadami niebezpiecznymi. Zapotrzebowanie i zainteresowanie recyklingiem pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji (PWE) wynika głównie z konieczno ci ochrony rodowiska naturalnego przed zanieczyszczeniami oraz zmniejszeniem wykorzystania surowców naturalnych. Oprócz ekologicznego aspektu recykling PWE daje równie mo liwo uzyskania korzy ci finansowych dla prowadz cego tak działalno. Pod poj ciem recyklingu PWE rozumie si wszystkie działania, które maj na celu wprowadzi uzyskane z rozbiórki materiały do ponownego u ytkowania. Mo na wyró ni kilka rodzajów recyklingu: recykling materiałowy ponowne dowolne wykorzystanie materiałów, recykling wła ciwy ponowne wykorzystanie materiałów zgodnie z przeznaczeniem (np. cz ci zamienne), odzysk energetyczny odzyskanie energii wło onej w wyprodukowanie danej cz ci (np. spalenie opon) [9].
128 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa Demonta pojazdów wycofanych z eksploatacji powinien odbywa si w obiektach do tego specjalnie stworzonych, czyli w stacjach demonta u pojazdów. Zakłady te działaj w oparciu o szereg przepisów prawnych, maj pozwolenie na prowadzenie działalno ci a ich listy dost pne s w urz dach wojewódzkich. 2. PODSTAWY PRAWNE WYKONYWANIA ZADA RECYKLINGU Działalno zakładu recyklingu pojazdów samochodowych musi by prowadzona w oparciu o obowi zuj ce akty prawne w randze ustaw i rozporz dze. Podstawowym dokumentem reguluj cym gospodark PWE jest Dyrektywa z dnia 18 wrze nia 2000 r. 2000/53/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. Urz. WE L 269 z 21.10.2000, z pó n. zm.). Stanowi ona podstaw prawn do stworzenia przez wszystkie pa stwa członkowskie ujednoliconego systemu gospodarowania odpadami: zmniejszenia ich liczby, zwi kszenia liczby materiałów podlegaj cych ponownemu u yciu i recyklingowi. Dokument ten okre la prawa i obowi zki producentów pojazdów, u ytkowników oraz zakładów prowadz cych demonta i recykling. Zawarte w Dyrektywie wskazówki i zalecenia przenoszone s na grunt prawny pa stw członkowskich UE. W Polsce jest to Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202). Ten akt prawny okre la zasady post powania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji z uwzgl dnieniem ochrony zdrowia i ycia ludzi, oraz ochrony rodowiska. Reguluje on prawa i obowi zki: administracji pa stwowej, producentów samochodów, indywidualnych importerów, wła cicieli pojazdów, stacji demonta u, punktów zbierania pojazdów, w zakresie gospodarowania PWE. W zwi zku z konieczno ci dostosowania prawa polskiego do wymaga UE zostały stworzone oraz zmodyfikowane mi dzy innymi nast puj ce ustawy: Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z pó n. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó n. zm.), Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997 Nr 98, poz. 602, z pó n. zm.), oraz rozporz dzenia wydane przez wła ciwych Ministrów: Rozporz dzenia Ministra rodowiska: w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy słu cych do sporz dzenia i przekazywania zbiorczych zestawie danych, w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów, w sprawie obliczania poziomów odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz w spawie rocznego sprawozdania o pojazdach wycofanych z eksploatacji, Rozporz dzenie Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie listy istotnych elementów pojazdu kompletnego, Rozporz dzenia Ministra Infrastruktury: w sprawie wykazu przedmiotów wyposa enia i cz ci wymontowanych z pojazdów, których ponowne u ycie zagra a bezpiecze stwu ruchu drogowego lub negatywnie wpływa na rodowisko, w sprawie sposobu uniewa niania dokumentów pojazdów wycofanych z eksploatacji, wzorów za wiadcze wydawanych dla tych pojazdów, sposobu przechowywania za wiadcze oraz prowadzenia ich ewidencji,
Wybrane zagadnienia organizacji zakładu recyklingu samochodów osobowych 129 Rozporz dzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymaga dla stacji demonta u oraz sposobu demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji. 3. OSZACOWANIE ILO CI SAMOCHODÓW MOG CYCH PODLEGA RECYKLINGOWI W KRAJU Główny Urz d Statystyczny w opracowaniach statystycznych: Transport wyniki działalno ci w 2007 r. oraz Transport wyniki działalno ci w 2008 r. podaje, e w Polsce liczba zarejestrowanych samochodów osobowych w roku 2006 wynosiła 13 384 229 sztuk, w roku 2007-14 588 739 pojazdów, natomiast w roku 2008 wzrosła do 16 079 533 samochodów. Po raz pierwszy na terytorium Polski w roku 2006 zarejestrowano 923 783 samochody osobowe, w roku 2007 1 128 684, natomiast w roku 2008 zarejestrowano 1 280 633 pojazdy [5]. Wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych na terytorium Polski przedstawiono na rys.1. 1 500 000 1 000 000 923 783 1 128 684 1 280 633 Liczba pojazd w 500 000 0 2006 2007 Rok 2008 Rys. 1. Wykres liczby samochodów zarejestrowanych po raz pierwszy na terytorium Polski w latach 2006-2008 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. Wraz z wst pieniem Polski do Unii Europejskiej z roku na rok systematycznie ro nie liczba aut sprowadzanych do kraju z pa stw członkowskich UE. W pierwszym kwartale roku 2007 do Polski sprowadzono z pa stw UE 213 830 samochodów u ywanych, w porównaniu z rokiem poprzednim zaobserwowano wzrost o 74,2 %. W marcu 2007 r. do Polski sprowadzono 81 808 pojazdów samochodowych, co w porównaniu z poprzednim miesi cem daje wzrost o 26,7 %, a w porównaniu z marcem roku poprzedniego 68,7% [4]. Co wiadczy o bardzo du ej dynamice przyrostu sprowadzanych do kraju pojazdów u ywanych. Po polskich drogach poruszaj si samochody w ró nym wieku, w 2006 roku u redniony wiek parku samochodowego wynosił 14 lat, w 2007 roku - 14,3, natomiast w roku 2008 wiek ten wynosił 13 lat i 11 miesi cy. Liczb samochodów zarejestrowanych w Polsce w roku 2007 oraz 2008 z podziałem na grupy wiekowe zamieszczono w tablicy 1. Cykl ycia pojazdu okre lony jest przez szereg czynników, najwa niejszy z nich to czas u ytkowania. Mo na przyj e samochody, które b d podlega recyklingowi maj sko czone 16 lat eksploatacji. Analizuj c powy sze statystyki mo na stwierdzi, i w roku 2008 potencjalny rynek dla recyklingu PWE wynosił 39,4% ilo ci wszystkich zarejestrowanych pojazdów samochodowych w roku 2007, czyli 5 743 870 pojazdów. W kolejnym roku zaobserwowano
130 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa wzrost liczby pojazdów powy ej 16 roku eksploatacji do 6 502 235 pojazdów, czyli 40,5% ilo ci wszystkich zarejestrowanych pojazdów w roku poprzednim. Tablica 1. Polski park samochodowy wg grup wiekowych w 2007 r. oraz 2008 r. Wiek pojazdu Liczba sztuk 2007 r. 2008 r. Do 2 lat 684 430 838 834 Od 3 do 5 lat 1 009 495 1 101 054 Od 6 do 10 lat 3 255 369 3 202 169 Od 11 do 15 lat 3 895 575 4 435 291 Od 16 do 20 lat 2 326 393 2 699 360 Od 21 do 30 lat 2 722 319 2 876 709 Powy ej 30 lat 695 158 926 166 Razem 14 588 739 16 079 533 ródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. Procentowy udział zarejestrowanych pojazdów wg grup wiekowych w roku 2007 oraz 2008 przedstawiono na rys. 2. oraz rys. 3. od 21 do 30 lat 18,7% od 31 lat 4,8% do 2 lat 4,7% od 3 do 5 lat 6,9% od 6 do 10 lat 22,3% od 16 do 20 lat 15,9% od 11 do 15 lat 26,7% Rys. 2. Wykres struktura pojazdów samochodowych wg grup wiekowych w 2007 r. ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. Struktura po ja zdów samochod owych wg gru p wiekowych w 2008 r. od 21 do 30 l at 17,9% powy ej 30 lat 5,8% do 2 lat 5,2% od 3 do 5 l at 6,8% od 6 do 10 lat 19,9% od 16 do 20 lat 16,8% od 11 do 15 l at 27,6% Rys. 3. Wykres struktura pojazdów samochodowych wg grup wiekowych w 2008 r. ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. Zakładaj c, e samochody powy ej 21 lat stanowi najwi ksze zagro enie dla otoczenia i w najbli szym czasie musz by wycofane z eksploatacji, mo na oszacowa i rocznie recyklingowi b dzie poddane ok. 800 000 samochodów z tej grupy wiekowej.
Wybrane zagadnienia organizacji zakładu recyklingu samochodów osobowych 131 W prognozowaniu nale y uwzgl dni równie młodsze samochody, które przez odpowiednie organy zostan wycofane z eksploatacji oraz ci gle rosn c liczb pojazdów sprowadzanych do kraju, co spowoduje wzrost liczby samochodów dostarczanych do stacji demonta u i mo e ona wynosi nawet do 1 000 000 PWE/rok. 4. ORGANIZACJA ZAKŁADU RECYKLINGU Stacja demonta u to przedsi biorstwo, w którym nast puj takie operacje technologiczne jak: dostawa i wyładunek PWE, magazynowanie przyj tych pojazdów, usuwanie substancji niebezpiecznych, oczyszczenie i przygotowanie elementów do demonta u, demonta i segregacja, magazynowanie i sprzeda cz ci zamiennych. Miejsca wykonywania tych czynno ci s okre lone przez Rozporz dzenie Ministra Gospodarki i Pracy, ka da stacja demonta u podzielona jest na sze sektorów, które s odpowiednio zabezpieczone ekologicznie i wyposa one technicznie. Teren nale cy do zakładu demonta u powinien by zabezpieczony przed dost pem osób postronnych. Zgodnie z Rozporz dzeniem Ministra Gospodarki i Pracy dotycz cym minimalnych wymaga dla stacji demonta u oraz sposobu demonta u PWE stacja dzieli si na nast puj ce sektory: Sektor I przyjmowanie pojazdów wycofanych z eksploatacji, Sektor II magazynowanie przyj tych PWE, Sektor III usuwanie z pojazdów elementów i substancji niebezpiecznych w tym płynów, Sektor IV demonta z PWE przedmiotów wyposa enia i cz ci nadaj cych si do ponownego u ycia, w tym odpadów, Sektor V magazynowanie cz ci wymontowanych z PWE przeznaczonych do ponownego u ycia, Sektor VI magazynowanie odpadów pochodz cych z demonta u PWE. Stacja demonta u PWE powinna mie nast puj ce zabezpieczenia ekologiczne: szczelne nawierzchnie w miejscach gdzie mo e nast pi wyciek substancji niebezpiecznych, szczelne kraw niki, oczyszczalnia cieków, separator koalescencyjny i zasobnik sorbentów. Do podstawowych zada stacji nale y: przyj cie pojazdu od ostatniego wła ciciela i wydanie odpowiedniego za wiadczenia, testowanie zespołów mechanicznych przeznaczonych do ponownego u ycia, usuni cie cz ci zagra aj cych bezpiecze stwu pracowników (poduszki powietrzne, pirotechniczne napinacze pasów) a nast pnie usuni cie płynów, cz ci i materiałów stwarzaj cych zagro enie dla rodowiska i przekazanie ich do zakładów zajmuj cych si unieszkodliwianiem, wymontowanie pozostałych cz ci i zespołów przeznaczonych do sprzeda y, ostateczny demonta materiałów i ich zagospodarowanie. Stacja powinna by wyposa ona w specjalistyczne urz dzenia techniczne takie jak: waga samochodowa, obrotnica, podno nik samochodowy oraz wózek widłowy. Ponadto w skład wyposa enia stacji powinny wchodzi urz dzenia do osuszania demontowanych pojazdów igromadzenia odzyskanych płynów: paliw, olejów, płynów chłodniczych, hamulcowych, płynów z amortyzatorów oraz gazów ze spr yn gazowych i urz dze klimatyzacyjnych. W skład wyposa enia stacji powinny równie wchodzi : przecinaki do blachy oraz no yce, urz dzenia do demonta u szyb, urz dzenia do testowania cz ci przeznaczonych do sprzeda y jako zamienne, rolki nap dowe, urz dzenia do demonta u
132 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa złomowanych kół samochodowych, urz dzenia do ekologicznego mycia cz ci przeznaczonych do sprzeda y oraz inny drobny sprz t warsztatowy [9]. Ka dy PWE zgodnie z prawem podlega recyklingowi a przebieg demonta u jest taki sam dla wszystkich pojazdów: na pocz tku nast puje przyj cie i diagnostyka, okre lenie stopnia demonta u, osuszenie oraz demonta szyb, akumulatora, kół, zderzaków i innych cz ci zewn trznych. Nast pnie nale y zdemontowa silnik, skrzyni biegów, inne zespoły nap dowe oraz pozostałe cz ci, siedzenia i tapicerk. W czasie demonta u nast puje segregacja uzyskanych cz ci i materiałów do: ponownego u ycia (sprzeda y), regeneracji, dalszego przetworzenia oraz strz pienia [3]. Ogólny zarys podziału na fazy demonta u oraz rozdział na frakcje materiałowe przedstawiono w tablicy 2 [11]. Tablica 2. Rozdział odpadów na frakcje materiałowe. ródło: opracowanie własne. 5. SYSTEM GOSPODARKI MAGAZYNOWEJ Magazynowanie cz ci i materiałów powinno odbywa si w dwóch fazach: w pojemnikach w pobli u stanowisk demonta u oraz w du ych kontenerach lub stosach w odpowiednich sektorach stacji. Magazynowanie i sprzeda cz ci przeznaczonych do ponownego u ytku zalecane jest przez Dyrektyw Unii Europejskiej oraz Ustaw o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, s one gromadzone w magazynie cz ci na regałach odpowiednio do tego dostosowanych. Elementy te s przetestowane i oznaczone np. etykietami z kodem kreskowym, co ułatwia identyfikacj i organizacj sprzeda y. Małe cz ci magazynowane s w pojemnikach ustawionych na regałach. Cz ci du e i ci kie (np. silniki) umieszczane s na paletach a nast pnie ustawiane na regałach. Magazynuj c elementy, z których mog powsta ewentualne wycieki oleju nale y stosowa palety wyposa one w kuwety lub umie ci kuwety
Wybrane zagadnienia organizacji zakładu recyklingu samochodów osobowych 133 bezpo rednio pod regałami. W praktyce regały tego typu s wyodr bniane w magazynie w celu uchronienia cz ci czystych przed niechcianymi zabrudzeniami. Cz ci małe i ci kie składowane s w metalowych pojemnikach, dostosowanych do transportu wózkami widłowymi. Niezale nie od sposobu składowania elementów musza by one chronione przed uszkodzeniami i łatwo dost pne dla pracowników magazynu w celu pokazania klientowi. Odpady niebezpieczne np.: przepracowane oleje, płyny chłodnicze, hamulcowe, szkło, tworzywa sztuczne, które b d poddane recyklingowi musz by posegregowane wg technologii recyklingu i magazynowane w pojemnikach pod zadaszeniem. Akumulatory składuje si w wydzielonym pomieszczeniu, którego podłogi i ciany s zabezpieczone materiałem odpornym na działanie kwasów. Do powierzchni magazynowych oprócz magazynów materiałów uzyskanych w trakcie demonta u PWE zalicza si równie place postojowe samochodów oczekuj cych na osuszenie, samochodów osuszonych oraz place na których składowane s odpady. Transport magazynowanych cz ci i materiałów na terenie stacji demonta u powinien odbywa si przy pomocy wózków widłowych, natomiast odbiór pozyskanych materiałów odbywa si samochodami przystosowanymi do samodzielnego załadunku kontenerów lub samochodami, na które załadunek b dzie wykonywany wózkami widłowymi. Ruch pojazdów w zakładzie recyklingu PWE powinien by jednokierunkowy, rozwi zanie tego typu zapewnia płynno ruchu oraz zmniejszenie powierzchni przeznaczonej na place manewrowe oraz postojowe. 6. DOKUMENTY STOSOWANE W ZAKŁADZIE RECYKLINGU POJAZDÓW WYCOFANYCH Z EKSPLOATACJI Zgodnie z prawem stacja demonta u ma obowi zek nieodpłatnie przyj ka dy kompletny pojazd wycofany z eksploatacji oraz wyda za wiadczenie o demonta u lub o przyj ciu pojazdu niekompletnego. Dokumenty te sporz dzane s w 3 egzemplarzach. Jeden egzemplarz za wiadczenia dostaje wła ciciel pojazdu, jeden zostaje w stacji demonta u a jeden przekazywany jest do wła ciwego organu, który jako ostatni rejestrował pojazd. Stacja demonta u ma obowi zek posiada i przechowywa dokumentacj po wiadczaj c przekazanie odpadów do unieszkodliwienia w uprawnionych do tego zakładach odzysku. Co roku prowadz cy zakład recyklingu ma obowi zek sporz dzenia sprawozda z działalno ci przedsi biorstwa, które zawieraj dane o liczbie, markach, masie i roku produkcji pojazdów przyj tych do demonta u, o danych dotycz cych poziomu odzysku, unieszkodliwienia, recyklingu, z podziałem na pojazdy wyprodukowane przed dniem 1 stycznia 1980 r. i pó niejszym. Równie bardzo wa nymi dokumentami s umowy zawarte z zakładami uprawnionymi do dokonywania utylizacji odpadów niebezpiecznych. W oparciu o te umowy wydawane s przez wojewod pozwolenia na działalno stacji demonta u. Wzory wystawianych dokumentów oraz sprawozda jakie zobowi zany jest sporz dzi wła ciciel stacji s zamieszczone w odpowiednich rozporz dzeniach, podane w nich s równie okresy archiwizowania dokumentacji oraz terminy składania sprawozda zbiorczych z działalno ci stacji. Pomocne w prowadzeniu dokumentacji wewn trznej zakładu oraz dokumentacji uj tej w obowi zuj cych przepisach s oprogramowania komputerowe wspomagaj ce organizacj stacji demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji. Oprogramowania te s łatwe w instalacji i obsłudze. Doskonałym przykładem mo e by oprogramowanie komputerowe
134 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa SIRS stworzone przez PIAP, składa si ono z odr bnych modułów, które s zestawiane ze sob na yczenie zamawiaj cego. Moduły dost pne w SIRS wraz z funkcjami przedstawiono w tablicy 3. Tablica 3. Oprogramowanie komputerowe SIRS wspomagaj ce prac stacji recyklingu PWE. Nazwa modułu Przyjmowanie samochodów Strategia demonta u Magazyn i sprzeda cz ci Gospodarka odpadami Fakturowanie ródło: www.piap.pl Funkcja Gromadzenie danych o przyj tych do recyklingu PWE, umowy kupna-sprzeda y, za wiadczenia o demonta u pojazdu itp. Współpracuje z modułem Przyjmowanie samochodów, przeprowadzenie demonta u we wła ciwej kolejno ci. Dane dotycz ce zasobów cz ci z PWE aktualnie znajduj cych si w sprzeda y w magazynie stacji. Sprawozdawczo niezb dna w wietle obowi zuj cych przepisów przy wytwarzaniu, przekazywaniu, transporcie i składowaniu na wysypiskach odpadów ze stacji. Wystawianie faktur za sprzedane cz ci. Odpowiednie moduły programu pozwalaj na prowadzenie dokumentacji ka dej fazy demonta u, dokumentowanie stanu technicznego oraz pochodzenia cz ci przeznaczonych do ponownego u ytku. Oprogramowanie SIRS pozwala równie na okre lenie stanów magazynowych oraz miejsca składowania cz ci, odpowiednio oznakowanych. Dost pne s równie inne oprogramowania: IDIS- stworzony przez europejski przemysł samochodowy, System ARES, Recykling System. Mi dzynarodowy System Demonta u Pojazdów IDIS ma za zadanie wspomaga oraz optymalizowa proces recyklingu PWE, zawiera on baz danych o modelach, która stworzona została na podstawie danych otrzymanych od producentów pojazdów. System ARES obejmuje stacje demonta u oraz punkty przyj /dystrybutorów cz ci, oferuje pełen zakres usług a celem najwa niejszym jest ochrona rodowiska naturalnego. Niektóre programy pozwalaj na prowadzenie sprzeda y cz ci z PWE za pomoc sieci internetowej oraz daj mo liwo członkostwa w sieci zajmuj cej si sprzeda cz ci u ywanych [9]. 7. OSZACOWANIE STRUMIENIA ODPADÓW I CZ CI DO PONOWNEGO U YCIA Z POJAZDÓW WYCOFANYCH Z EKSPLOATACJI Maj c dane na temat statystycznego pojazdu przyjmowanego do stacji demonta u mo na oszacowa ilo poszczególnych materiałów z których jest on zbudowany. Udział poszczególnych surowców dla samochodu o redniej masie 1010 kg podano w tablicy 4 [8]. Okre lenie strumienia odpadów oraz cz ci do ponownego u ycia wymaga zastosowania szeregu zało e, przyj cia współczynnika niekompletno ci pojazdów oraz procentowego udziału cz ci przeznaczonych do ponownego u ycia. Udział cz ci zamiennych przyjmowany jest w granicy od 20% do 30% jest uzale niony od danej stacji demonta u i stosowanego w niej sposobu demonta u. Współczynnik
Wybrane zagadnienia organizacji zakładu recyklingu samochodów osobowych 135 niekompletno ci zale y od tego ile stacja przyjmuje rocznie pojazdów niekompletnych, liczba ta wi e si z odpowiedzialno ci przez zakład demonta u za brakuj ce istotne elementy pojazdu. Zakładaj c roczn wydajno stacji na 1000 PWE oraz znaj c udziały procentowe surowców w całkowitej masie pojazdu w tablicy 4 okre lono roczn mas wytworzonych odpadów w zakładzie. Tablica 4. Udział surowców w statystycznym samochodzie w UE w 2000 r oraz masa wytworzonych odpadów w zakładzie recyklingu PWE o wydajno ci 1000 pojazdów/rok Surowce Udział surowców w statystycznym PWE Masa roczna wytworzonych w zakładzie odpadów [%] [kg] [kg] Złom elaza 65 661 661 000 Złom metali kolorowych 5 53 53 000 Tworzywa sztuczne 9 91 91 000 Gumy 5 51 51 000 Szkło 4 40 40 000 Płyny eksploatacyjne Inne (np. tkaniny, farby itp.) 11 114 114 000 ródło: opracowanie własne. Warto jednak pami ta, e jest to szacunkowy i sumaryczny strumie materiałów przeznaczonych do recyklingu, odpadów oraz cz ci zamiennych, szczegółowy podział uzale niony jest m.in. od stanu technicznego pojazdu dostarczonego do zakładu. W praktyce w celu ustalenia masy wywo onych cz ci, materiałów, płynów lub odpadów, niezb dnej do sprawozda z działalno ci stacji demonta u, samochody odbieraj ce odpady przed wjazdem na teren zakładu s wa one na wadze samochodowej i ponownie wa one po załadowaniu odpadami. Pojazdy wycofane z eksploatacji wwo one na teren stacji demonta u s wa one, co pozwala okre li dokładn wielko rocznego przepływu wej ciowego i wyj ciowego odpadów. Oszacowanie wielko ci strumienia cz ci zamiennych jest trudne ze wzgl du na bardzo zró nicowany stopie ich zu ycia. 8. SYSTEM FINANSOWANIA ZAKŁADU RECYKLINGU PWE W dyrektywie UE zamieszczono zapis, który koszty zwi zane z przekazaniem pojazdów do recyklingu przenosi na producentów samochodów oraz oficjalnych importerów. Zobowi zani s oni do tworzenia sieci zbierania pojazdów. W przypadku dostarczenia do stacji demonta u pojazdu niekompletnego cz kosztów pokrywa ostatni wła ciciel. Opłata ta mo e wynosi do 10 zł za brakuj cy kilogram masy pojazdu. Zgodnie z zapisem w ustawie z obowi zku tworzenia sieci zwolnieni s importerzy wprowadzaj cy mniej ni 1000 samochodów rocznie. Musz oni jedynie wnie opłat wynosz c 500 zł od ka dego pojazdu przywiezionego do Polski, przeznaczon na finansowanie recyklingu. Opłaty te s wpłacane na Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO igw). rodki z tego funduszu przeznaczone s na dofinansowanie działa w zakresie recyklingu: demonta u pojazdów, działa inwestycyjnych (w zakresie zbierania i demonta u PWE oraz gospodarki odpadami pochodz cymi z tych pojazdów) i dofinansowanie zbierania porzuconych pojazdów przez gminy [1].
136 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa Wielko dofinansowanie stacji demonta u z NFO igw b dzie uzale niona od liczby pojazdów, które poddawane s w niej recyklingowi oraz poziomów odzysku, które wiadcz o efektywno ci ekologicznej danego zakładu. Wła ciciel stacji w terminie podanym przez NFO igw musi zło y odpowiedni wniosek wraz z danymi dotycz cymi efektywno ci zakładu przez niego prowadzonego. Rada Ministrów 1 sierpnia 2006 roku zaakceptowała projekt Narodowej Strategii Spójno ci (NSS) na lata 2007-2013, który okre la wielko oraz przeznaczenie funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ci. Warto rodków finansowych przeznaczonych na ochron rodowiska wynosi a 25 mld euro, pieni dze te b d przeznaczone m.in. na wspieranie kompleksowych systemów gospodarowania odpadami, instalacji umo liwiaj cych recykling oraz dofinansowanie modernizacji istniej cych obiektów do wymogów prawa wspólnotowego. Uzyskanie dofinansowania z unijnych funduszu uwarunkowane jest zło eniem w terminie kompletu wymaganych dokumentów, a wielko dotacji uzale niona jest głównie od wielko ci i zakresu przedsi wzi cia [2]. Oprócz dofinansowania działalno ci stacji z NFO igw oraz funduszy unijnych, wa ny jest równie przychód uzyskany w wyniku działalno ci zakładu. Stacje demonta u utrzymuj si głównie z tego co zostało wymontowane z PWE: złom, u ywane cz ci zamienne, zu yte akumulatory oraz oleje odpadowe. Szacuje si, e zyski pochodz ce ze sprzeda y cz ci zamiennych stanowi ok. 30% całego przychodu stacji demonta u [7]. Stacje demonta u ponosz koszty zwi zane z zagospodarowaniem odpadów przez uprawnione do tego zakłady odzysku. Koszty zwi zane z unieszkodliwieniem powstałych odpadów stanowi znaczn cz kosztów eksploatacyjnych stacji demonta u. Bez opłat przekazywane s do recyklingu: opony, tworzywa sztuczne, filtry oraz stłuczka szklana, co powoduje zmniejszenie zysków wła cicieli stacji demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji. Roczny efekt finansowy (E f ) stacji mo na oszacowa na podstawie uproszczonego wzoru: E f = D + D K / K (1) s cz o u gdzie: D s dochód ze sprzeda y surowców [zł], D cz dochód ze sprzeda y cz ci zamiennych [zł], K o/u koszty odzysku/unieszkodliwienia [zł], K op koszty operacyjne [zł]. Dochód ze sprzeda y surowców (D s ): i n ki Ds m [%] = ci i= 1 100[%] (2) gdzie: m masa całkowita przerabianych wraków [kg], n liczba surowców podlegaj cych sprzeda y, k i procentowa zawarto i-tego surowca w masie wraków podana w tablicy 4, c i cena i-tego surowca [zł/kg]. op
Wybrane zagadnienia organizacji zakładu recyklingu samochodów osobowych 137 Dochód ze sprzeda y cz ci zamiennych (D cz ): D cz = j = m j= 1 n c j j (3) gdzie: m liczba cz ci podlegaj cych ponownej sprzeda y, n j ilo sprzedanych cz ci j-tego typu [szt], c j cena j-tej cz ci [zł/szt]. Koszty odzysku i unieszkodliwienia (K o/u ): l = n kl[%] K o / u = m cl (4) l= 1 100[%] gdzie: m masa całkowita przerabianych wraków [kg], n liczba odpadów podlegaj cych odzyskowi/unieszkodliwieniu, k l zawarto procentowa l-tego odpadu w masie wraków, c l cena odzysku/unieszkodliwienia l-tego odpadu [zł/kg]. Na koszty operacyjne składaj si m.in.: koszty robocizny, mediów, surowców, materiałów oraz konserwacji urz dze. Okre la si je dla danego okresu prowadzenia procesu demonta u [7]. Aby uzyska dobry wynik finansowy nale y: w wyniku procesu technologicznego uzyska maksymaln mo liw liczb cz ci do ponownego u ytku, zadba o to by surowce były dobrej jako ci (czyste), co zapewni dobr cen ich zbytu, zawrze satysfakcjonuj ce umowy (niskie ceny) z firmami unieszkodliwiaj cymi odpady z PWE [7]. 9. PODSUMOWANIE Recykling samochodów jest zagadnieniem interdyscyplinarnym, obejmuj cym zarówno problemy techniczne, ekologiczne jak i organizacyjne. Dlatego te, podej cie do tego zagadnienia powinno by kompleksowe i organizowane w skali całego kraju. Wci rosn ca liczba pojazdów zarejestrowanych oraz starzej cy si park samochodowy, a tak e zwi kszaj ca si wiadomo ekologiczna Polaków daje mo liwo zlikwidowania szarej strefy demonta u pojazdów i utworzenia sieci zakładów recyklingu PWE. Nale y wi c d y do zbudowania krajowego systemu recyklingu pojazdów, który b dzie sprawnie wykonywał swoje zadania. Zakłady recyklingu powinny by równomiernie rozmieszczone na terenie całego kraju a obszar ich działania nie powinien przekracza promienia 50 km. Ułatwi to u ytkownikom dostarczanie pojazdów do stacji recyklingu i zmniejszy szar stref utylizacji pojazdów przez osoby do tego nieupowa nione. Obecnie tylko niewielka cz PWE poddawana jest recyklingowi, nale y przyj, e liczba ta b dzie dynamicznie wzrasta a po danym poziomem recyklingu b dzie poziom 85% odzysku i 80% recyklingu masy pojazdu dla samochodów wyprodukowanych po 1 stycznia 1980 roku.
138 Mirosław Nader, Irena Jakowlewa Zało enia przyj te przez Uni Europejsk zakładaj, e po roku 2015 poziom odzysku wyniesie 95%, a recyklingu 85% masy pojazdu. W celu uzyskania powy szych parametrów podj te zostały przedsi wzi cia zmuszaj ce producentów do produkcji samochodów ekologicznych zarówno w fazie projektowania materiałowego jak i zastosowania technologii umo liwiaj cych łatwy i tani recykling pojazdów. Oprzyrz dowanie prawne reguluj ce problematyk recyklingu PWE obejmuje 3 poziomy aktów prawnych. S to Dyrektywy UE, Ustawy Sejmowe RP oraz Rozporz dzenia Rady Ministrów. Tworz one kompletny system prawny reguluj cy kompleksowo zagadnienia recyklingu PWE. LITERATURA [1] Draniewicz B.: Opłata recyklingowa w ustawie wrakowej, Recykling 12/2006. [2] Gola-Sienkiewicz R.: Pieni dze na stacje demonta u samochodów, Recykling 11/2006. [3] Gola-Sienkiewicz R.: Recykling odpadów-demonta pojazdów samochodowych, Recykling 12/2008. [4] GUS: Transport wyniki działalno ci w 2007 r., Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008. [5] GUS: Transport wyniki działalno ci w 2008 r., Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009. [6] Kanari. N, Pineau J.-L., Shallari S.: End-of-life vehicle recycling in the European Union, JOM 8/2003. [7] Łabryga B.: Koszty funkcjonowania stacji demonta u, Recykling 3/2007. [8] Merkisz-Guranowska A.: Recykling samochodów w Polsce, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2007. [9] Osi ski J., ach P.: Wybrane zagadnienia recyklingu samochodów, Wydawnictwo Komunikacji i Ł czno ci, Warszawa 2006. [10] Toyota Motor Marketing Europe: Car Recycling Europe, October 2002. [11] Zgierska K.: Strz piarka element systemu demonta u pojazdów, Recykling 11/2007. CHOSEN ASPECTS OF ORGANIZATION OF CAR RECYCLING PLANT Abstract In this paper the chosen problems of cars recycling were introduced, also taking into account establishment logistics and recipes in range renewed the utilization of cars parts and components. The paper show different aspects of cars recycling and number of this cars in Poland. It discuss main documents which are in use, and suggest methodology of cost valuation in the recycling plant. The future is now in old cars components recycling. Key words: recycling, car, recycling plant. Recenzent: Tomasz Nowakowski