JAK KARAĆ PRZESTĘPCÓW

JAK KARAĆ PRZESTĘPCÓW Warszawa, październik 2002! Prace nad nowelizacją prawa karnego w społecznym odczuciu powinny zmierzać do tego, by przede wszystkim chronić społeczeństwo przed przestępczością (77%) i surowo karać winnych (73%) uznali badani, lokując obie sprawy na niemal równorzędnych pozycjach. Na kolejnym miejscu w hierarchii ważności celów reformy znalazło się naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem (42%). Takie przesłanki jak ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwa po odbyciu kary czy obniżenie kosztów ekonomicznych ograniczania i zwalczania przestępczości wskazywało co najwyżej kilkanaście procent badanych. Najmniej istotne jest dla Polaków w pracach nad kształtem prawa karnego przestrzeganie praw ludzkich skazanych (6%).! Jeżeli zwiększyłoby się sankcje karne i trzeba było budować nowe więzienia, to tylko 31% pytanych gotowych byłoby płacić większe podatki na ten cel. Nie zamierzałoby tego czynić 58% osób.! W Polsce należałoby przywrócić karę śmierci, mimo iż nie stosuje się jej w Europie uznało 69% pytanych przy czym 48% - zdecydowanie. Przeciwko karze śmierci opowiedziało się 26% osób.! Najważniejszy cel kary, to w opinii 32% badanych spowodowanie, aby inni ludzie nie popełniali przestępstw, a zdaniem 24% - ochrona społeczeństwa. Wśród pozostałych osób 14% wskazało na zadośćuczynienie sprawiedliwości, 13% - poprawę skazanego i 12% - naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. TNS OBOP ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa Tel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 Fax: (48 22) 644 9947 e-mail: obop@obop.com.pl www.obop.com.pl Biura w ponad 50 krajach Grupa Taylor Nelson Sofres

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła. W publikowanym niedawno komunikacie pt. Czy Polacy czują się bezpiecznie informowaliśmy o skali poczucia zagrożenia przestępczością w Polsce: zdecydowana większość Polaków uważa, że zagrożenie przestępczością jest w naszym kraju duże, choć jednocześnie większość nie obawia się, by mogła stać się ofiarą zamachu terrorystycznego czy przestępczych porachunków, nieco ponad połowa czuje się też bezpiecznie spacerując po zmroku w najbliższej okolicy, ale już większość z nas, gdy wyjeżdża na kilka dni drży z obawy przed włamaniem. Z porównania wyników tegorocznych badań z uzyskiwanymi od połowy lat dziewięćdziesiątych wynikało, że nasze opinie i obawy odnośnie poziomu bezpieczeństwa nie zmieniają się w sposób zasadniczy, mimo iż pozornie wydawać by się mogło, że pod wpływem doniesień mediów o kolejnych wstrząsających opinią publiczną zbrodniach wzrastać będzie w społeczeństwie poczucie zagrożenia przestępczością. Inną rekcją, jaka może następować na skutek zalewu podobnych informacji są obok poczucia bezpieczeństwa opinie na temat karalności przestępców. Również i ta problematyka była przedmiotem naszego badania 1. Kształt pytań zadawanych w tym roku respondentom różnił się nieco od zadawanych w latach poprzednich stąd bezpośrednie wnioskowanie o procentowych zmianach następujących w tym okresie nie jest możliwe. Możliwe jest jednak sprawdzenie czy i jeśli tak, to jak zmienił się generalny stosunek Polaków do najczęściej dyskutowanych i najbardziej kontrowersyjnych zagadnień: kary śmierci, celów reformy prawa karnego i najważniejszego celu, jaki winna spełniać kara. Ponadto w badaniu tym przedstawiliśmy respondentom kilkanaście rodzajów przestępstw z prośbą o opinie, jakie powinny pociągać sankcje dla ich sprawców oraz pytaliśmy o gotowość do płacenia przez badanych większych podatków na budowę więzień. 1 Sondaż TNS OBOP zrealizowany w dniach 3-5 sierpnia 2002 r. na reprezentatywnej, losowej 1017- osobowej ogólnopolskiej próbie osób od 15 roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

CELE NOWELIZACJI PRAWA KARNEGO Prace nad nowelizacją prawa karnego w społecznym odczuciu powinny zmierzać do tego, by przede wszystkim chronić społeczeństwo przed przestępczością i surowo karać winnych uznali badani, lokując obie sprawy na niemal równorzędnych pozycjach. Na drugim miejscu w hierarchii ważności celów reformy znalazło się naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Takie przesłanki jak ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwa po odbyciu kary czy obniżenie kosztów ekonomicznych ograniczania i zwalczania przestępczości wskazywało co najwyżej kilkanaście procent badanych. Najmniej istotne jest dla Polaków w pracach nad kształtem prawa karnego przestrzeganie praw ludzkich skazanych. OBECNIE W POLSCE PRZYGOTOWYWANA JEST NOWELIZACJA PRAWA KARNEGO. Z ODCZYTANEJ LISTY PROSZĘ WYBRAĆ TRZY NAJWAŻNIEJSZE PANA(I) ZDANIEM CELE, JAKIE POWINNA TA REFORMA SPEŁNIAĆ. Można było wskazać trzy odpowiedzi VI. 93 VI. 95 VIII. 02 ochrona społeczeństwa przed przestępczością 95% 93% 77% Surowe karanie 46% 55% 73% Naprawienie szkody wyrządzonej - przestępczością - 42% Ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwa po odbyciu kary 67% 61% 17% Obniżanie kosztów ekonomicznych ograniczania i zwalczania przestępczości 37% 30% 12% Przestrzeganie praw ludzkich skazanych 40% 35% 6% Inne 2% 3% 1% Trudno powiedzieć - - 3% Wcześniejsze sondaże, w których pytaliśmy o cele reformy choć różniły się kształtem pytania (przedtem pytania zawierały mniej kategorii odpowiedzi) to jednak pokazują jak bardzo zmieniło się społeczeństwo polskie w opiniach na temat. Dla Polaków w 1993 r. i 1995 r. najważniejszym celem prawa karnego była przede wszystkim ochrona społeczeństwa przed przestępczością. Dziś, choć przesłanka ta nadal dominuje w wypowiedziach badanych, to jednak nie tak powszechnie jest przywoływana jak w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, przy czym nie można wykluczyć, że zmiana ta ma swoje źródła w zmianie konstrukcji pytania. Teraz niemal równie istotne co ochrona przed przestępczością jest dla Polaków także surowe 3

karanie przesłanka, która w poprzednich badaniach znajdowała się dopiero na trzecim miejscu, choć porównując wyniki z 1993 r. z wynikiem z 1995 r. widać już jak potrzeba surowego karania zyskiwała na popularności. W 1995 r. niewiele więcej, a w 1993 r. wyraźnie więcej osób niż na surowe karanie, wskazywało na potrzebę uwzględniania w pracach nad reformą prawa karnego ułatwienia skazanym powrotu do społeczeństwa po odbyciu kary. Ten drugi pod względem ważności do połowy lat dziewięćdziesiątych postulowany cel zmian w prawie karnym dziś spadł na jedną z ostatnich pozycji. I niewątpliwie odnotowana zmiana nie miała związku z modyfikacją pytania. Postulowane uwzględnianie w pracach nad prawem karnym przestrzeganie praw ludzkich skazanych uzyskujące w latach dziewięćdziesiątych dwie piąte i ponad jedną trzecią wskazań, dziś przywoływane jest przez zaledwie kilka procent respondentów. POSTULOWANE KARY ZA: Respondentom przedstawiliśmy listę przestępstw i zapytaliśmy, jakie kary należałoby stosować wobec sprawców każdego z nich. Za stosowaniem kar wobec osób, które dopuściły się eutanazji jest mniejszość Polaków zdaniem dwóch piątych przestępstwo to w ogóle nie powinno być karane, a jedna piąta nie potrafiła zająć jednoznacznego stanowiska w tej sprawie. Wśród osób, które uważały, że eutanazja powinna być karana, kary więzienia oczekiwała nieco ponad jedna czwarta, przy czym 8% mówiło o karze w zawieszeniu i tyle samo o karze dożywotniego więzienia. Pozostali respondenci domagający się pozbawienia wolności (bezwzględnego więzienia pomijając tu postulujących dożywocie i zawieszanie kary domagało się 12% badanych) mówiły o średnio 11 latach, przy czym najwięcej osób (40%) wskazywało na karę 10 lat. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA POPEŁNIENIE EUTANAZJI: W ogóle nie karać 40% Zamiast karać doprowadzać do ugody 5% Karać grzywną 4% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 8% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 12% Karać dożywociem 8% Inne 2% Trudno powiedzieć 21% 4

Za kradzież mienia o niewielkiej wartości ponad połowa badanych orzekłaby grzywnę. Kary więzienia oczekiwałaby za takie przewinienie nieco ponad jedna czwarta osób, spośród których dominująca grupa w zawieszeniu. Osoby opowiadające się za bezwzględnym pozbawieniem wolności mówiły o wyroku średnio 3,6 lat, przy czym najczęściej pojawiał się postulat jednego roku (30%) lub dwóch (22%). Co jedenasty z badanych uznał, że w przypadku kradzieży mienia o niewielkiej wartości należy doprowadzać do ugody. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA KRADZIEŻ MIENIA O NIEWIELKIEJ WARTOŚCI: W ogóle nie karać 1% Zamiast karać doprowadzać do ugody 9% Karać grzywną 55% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 16% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 12% Karać dożywociem 0% Inne 3% Trudno powiedzieć 4% O ile w przypadku kradzieży mienia o niewielkiej wartości dominował postulat kary grzywny, a o stosowaniu więzienia nieco więcej osób mówiło w kontekście zawieszania niż wykonywania wyroku, to już w przypadku kradzieży mienia o dużej wartości niemal dwie trzecie domagało się bezwzględnego więzienia, a postulowana długość odsiadywania kary przez sprawcę wyniosła średnio 9,5 roku (przy czym dominowały wypowiedzi wskazujące na karę pięciu lat 31% lub dziesięciu lat więzienia 29% 2 ). W sumie wyroku skazującego na więzienie (niezależnie od długości czy zawieszenia wyroku) oczekiwałoby dla sprawców takich czynów 82% badanych. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA KRADZIEŻ MIENIA O DUŻEJ WARTOŚCI: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 1% Karać grzywną 8% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 17% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 63% Karać dożywociem 2% Inne 4% Trudno powiedzieć 5% 2 O karze piętnastu lat więzienia 9% badanych, a dwudziestu lat 6% osób (liczna grupa osób mówiła też o karze trzech lat pozbawienia wolności 8%). 5

Dla sprawców kradzieży z włamaniem wymierzenia kary więzienia oczekiwałoby już 87% badanych, spośród których siedmiu na dziesięciu oczekiwałoby bezwzględnego wykonania wyroku. Chociaż w tym przypadku więcej osób oczekiwałoby więzienia niż w poprzednim, to jednak średnia postulowana przez badanych długość trwania tej kary była nieco krótsza (7,7 lat) wyraźnie najwięcej osób mówiło o pięciu latach (34%), nieco mniej o dziesięciu latach (23%) 3. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 1% Karać grzywną 5% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 15% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 71% Karać dożywociem 1% Inne 3% Trudno powiedzieć 4% Podzielone są opinie na temat tego, jak karać za niepłacenie alimentów na dziecko. Najliczniejsza grupa badanych chciałaby, aby wobec osób takich orzekać karę grzywny (31%). Niewiele mniej (20%) jest za przeprowadzaniem postępowania ugodowego. Wśród pozostałych osób co czwarty oczekiwałby za uchylanie się od płacenia alimentów kary więzienia, przy czym jedna połowa mówiła o zawieszonej, a druga o karze bezwzględnej (te ostatnie osoby wskazywało średnio na 4,9 lat więzienia 4 ). Aż 11% badanych oczekiwałoby kary innej niż zaproponowane w kafeterii pytania: niemal wszystkie z tych wypowiedzi (jedna dziesiąta wszystkich) mówiły o przymusowej pracy. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA NIEPŁACENIE ALIMENTÓW NA DZIECKO: W ogóle nie karać 2% Zamiast karać doprowadzać do ugody 20% Karać grzywną 31% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 13% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 12% Karać dożywociem 1% Inne 11% Trudno powiedzieć 10% 3 Następne pod względem liczby wskazań, to kary: 3 lat więzienia (10%), piętnastu (8%) i dwóch (6%). 4 O karze roku więzienia mówiło 13% osób oczekujących bezwzględnego wykonywania kary, dwóch lat - 20%, trzech 13%, pięciu 34% i dziesięciu lat więzienia 10%. 6

Dla sprawców pobicia niemal trzy czwarte badanych orzekłoby karę więzienia: co piąty z warunkowym zawieszeniem kary, a co drugi z bezwzględnym wykonaniem wyroku. Osoby, które oczekiwałyby skazania na bezwzględne więzienie wyrokowałyby za takie przestępstwo średnio 5,8 lat kary (najwięcej osób wskazywało na kary lat więzienia: pięć 37%, dziesięć 19%, trzy 13% lub dwa 12%). O innych sankcjach za taki czyn mówiły nieliczne osoby: co siódmy sugerował grzywnę, co pięćdziesiąty dożywocie i prawie tyle samo ugodę. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA POBICIE: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 3% Karać grzywną 14% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 22% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 51% Karać dożywociem 2% Inne 2% Trudno powiedzieć 6% Podobnie jak wtedy gdy pytaliśmy o sposób karania osób, które dokonały eutanazji, tak i wówczas gdy pytaliśmy o sankcje za przerwanie ciąży dominująca grupa badanych (w tym przypadku niemal połowa) w ogóle nie orzekałaby kary, a co piąty nie potrafił zająć jednoznacznego stanowiska. Również co piąty z pytanych oczekiwałby kary więzienia: co dwunasty w zawieszeniu (tyle samo mówiło o karze grzywny), niewiele więcej bezwzględnego wykonania kary. Te ostatnie osoby pytane o długość wyroku wyznaczyły średnio 6,6 lat (28% z nich mówiło o karze pięciu lat więzienia, 23% - dziesięciu lat, 13% - trzech, 11% - dwóch, a 9% - jednego roku więzienia). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA PRZERWANIE CIĄŻY (ABORCJA): W ogóle nie karać 47% Zamiast karać doprowadzać do ugody 4% Karać grzywną 8% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 8% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 11% Karać dożywociem 2% Inne 1% Trudno powiedzieć 19% 7

Dziewięciu na dziesięciu badanych za kradzież mienia o dużej wartości dokonanego przy użyciu siły lub groźby skazałoby na karę pozbawienia wolności: co dwudziesty w zawieszeniu, prawie tyle samo na dożywocie. Najliczniejsza grupa osób wskazujących na bezwzględne więzienie mówiła o wyroku średnio 10,7 lat (dla sprawców takiego czynu 33% orzekłoby dziesięć lat więzienia, 21% - pięć lat, 16% - piętnaście lat, a 8% - dwadzieścia lat więzienia). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA RABUNEK, KRADZIEŻ Z UŻYCIEM SIŁY LUB GROŹBY MIENIA O DUŻEJ WARTOŚCI: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 0% Karać grzywną 3% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 5% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 80% Karać dożywociem 6% Inne 1% Trudno powiedzieć 5% Nieco łagodniej potraktowaliby badani sprawców kradzieży z użyciem siły lub groźby, mienia ale o wartości niewielkiej. Kary więzienia oczekiwałoby ponad cztery piąte badanych: 3% dożywotniego, 14% - w zawieszeniu, a 66% - bezwzględnego o długości średnio 7,4 lat (dla 30% badanych odpowiednia byłaby kara pięciu lat, 26% - dziesięciu lat, 12% - trzech, 9% - dwóch, a 7% - piętnastu lat więzienia). Karę grzywny za rabunek mienia o niewielkiej wartości wyznaczyłby co dziesiąty. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA RABUNEK, KRADZIEŻ Z UŻYCIEM SIŁY LUB GROŹBY MIENIA O NIEWIELKIEJ WARTOŚCI: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 1% Karać grzywną 10% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 14% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 66% Karać dożywociem 3% Inne 1% Trudno powiedzieć 5% Uchylanie się od płacenia podatków dla połowy pytanych winno być karane grzywną. W opinii co dziesiątego z badanych należy doprowadzać do ugody, a w opinii co czternastego, osób takich nie należy w ogóle karać. Kary więzienia za niepłacenie podatków chciałby prawie co czwarty z badanych większość z nich 8

mówiła przy tym o bezwzględnym wykonywaniu kary, która ustalona została przez badanych na średnio 7 lat więzienia (34% osób opowiadających się za bezwzględnym pozbawianiem wolności mówiło o karze pięciu lat, 17% - dziesięciu lat, a 15% - trzech lat więzienia). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA UCHYLANIE SIĘ OD PŁACENIA PODATKÓW: W ogóle nie karać 7% Zamiast karać doprowadzać do ugody 10% Karać grzywną 49% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 8% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 15% Karać dożywociem 0% Inne 2% Trudno powiedzieć 9% Karę za zgwałcenie niemal zgodnie badani wyznaczyli na pozbawienie wolności: co piąty mówił przy tym o dożywociu, a siedmiu na dziesięciu o karze średnio 12,4 lat (dla 30% właściwa byłaby kara dziesięciu lat więzienia, dla 18% - pięciu, dla równie licznej grupy osób piętnastu, a 12% - dwudziestu i 7% - dwudziestu pięciu lat więzienia). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA ZGWAŁCENIE: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 0% Karać grzywną 2% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 2% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 72% Karać dożywociem 20% Inne 2% Trudno powiedzieć 2% W przypadku gwałtu poprzedzonego prowokacyjnym zachowaniem się kobiety postulowane przez respondentów kary były już łagodniejsze: 8% uznało, że w takiej sytuacji w ogóle nie należy karać sprawcy, a 6% proponowało stosowanie ugody. Kary więzienia domagało się siedmiu na dziesięciu badanych, spośród których mniejszość mówiła o zawieszaniu kary bądź karze dożywocia, większość zaś (niemal co drugi badany) optowała za bezwzględnym pozbawieniem wolności w wymiarze 9

średnio 9,1 lat (najczęściej o karze pięciu lat więzienia mówiło o tym 28% pytanych, dziesięciu 24%, piętnastu 10% i trzech lat więzienia 9%). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA ZGWAŁCENIE POPRZEDZONE PROWOKACYJNYM ZACHOWANIEM SIĘ KOBIETY: W ogóle nie karać 8% Zamiast karać doprowadzać do ugody 6% Karać grzywną 4% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 14% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 48% Karać dożywociem 7% Inne 1% Trudno powiedzieć 12% Najbardziej zgodni byli badani pytani o sposób karania osób winnych zabójstwa. Niemal siedmiu na dziesięciu stwierdziło: dożywocie. Tylko 9% mówiło o bezwzględnym pozbawieniu wolności w wymiarze średnio 20 lat (39% uważało, że kara powinna wynosić dwadzieścia pięć lat więzienia, 9% - dwadzieścia lat, 17% - dziesięć, a 10% - piętnastu lat). Jednak co piąty z respondentów proponował wymiar kary inny niż przedstawiony w kafeterii pytania: wypowiedzi te niemal wyłącznie dotyczyły kary śmierci. CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA ZABÓJSTWO: W ogóle nie karać 0% Zamiast karać doprowadzać do ugody 0% Karać grzywną 0% Karać pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem 0% Karać bezwzględnym pozbawieniem wolności 9% Karać dożywociem 69% Inne 20% Trudno powiedzieć 2% Gdy zestawiliśmy opinie na temat sposobu karania za poszczególne czyny okazało się, że: żadnych sankcji Polacy najchętniej nie wyciągaliby za dokonanie aborcji (47%) oraz eutanazji (40%) postępowanie ugodowe wskazywane było przez badanych dość rzadko, przy czym relatywnie najczęściej badani proponowali je w przypadku niepłacenia alimentów na dziecko (20%) oraz uchylania się od płacenia podatków (10%) karę grzywny najczęściej proponowaliby za kradzież mienia o niewielkiej wartości (55%) oraz dwa czyny, które najczęściej pojawiały się w kontekście ugody: uchylanie się od płacenia podatków (49%) oraz 10

niepłacenie alimentów na dziecko (31%) karę więzienia w zawieszeniu relatywnie najczęściej proponowaliby dla sprawców pobicia (22%) bezwzględnego pobawienia wolności żądano najczęściej za kradzież z użyciem siły lub groźby mienia o dużej wartości (80%), za gwałt (72%), kradzież z włamaniem (71%), kradzież z użyciem siły lub groźby mienia o niewielkiej wartości (66%), kradzież mienia o dużej wartości (63%), pobicie (51%) oraz gwałt poprzedzony prowokacyjnym zachowaniem się kobiety (48%). Najdłuższy wymiar kary więzienia badani domagający się takiego sposobu karania orzekaliby wobec sprawców zabójstwa (średnio 20 lat), gwałtu (12,4), eutanazji (11), rabunku mienia o dużej wartości (10,7) oraz kradzieży mienia o dużej wartości (9,5) i gwałtu poprzedzonego prowokacyjnym zachowaniem się kobiety (9,1) kary dożywocia najwięcej osób oczekiwało dla sprawców zabójstwa (69%) oraz gwałtu (20%). najwięcej trudności sprawiło badanym wyrażenie opinii jakie sankcje wyciągać wobec sprawców eutanazji (21%) oraz aborcji (19%). CZY I JAK PANA(I) ZDANIEM NALEŻY KARAĆ SPRAWCÓW ZA POPEŁNIENIE NASTĘPUJĄCYCH CZYNÓW: Bezwzględne W ogóle nie Doprowadzać Kara więzienia Trudno Dane w proc. grzywna pozbawienie dożywocie inne karać do ugody w zawieszeniu powiedzieć wolności Przerwanie ciąży (aborcja) 47 4 8 8 11 2 1 19 Eutanazja 40 5 4 8 12 8 2 21 Zgwałcenie poprzedzone prowokacyjnym zachowaniem się kobiety Uchyla się od płacenia podatków Niepłacenie alimentów na dziecko Kradzież mienia o niewielkiej wartości 8 6 4 14 48 7 1 12 7 10 49 8 15 0 2 9 2 20 31 13 12 1 11 10 1 9 55 16 12 0 3 4 Pobicie 0 3 14 22 51 2 2 6 Kradzież z włamaniem 0 1 5 15 71 1 3 4 Kradzież mienia o dużej wartości Rabunek, kradzież z użyciem siły lub groźby mienia o niewielkiej wartości Rabunek, kradzież z użyciem siły lub groźby mienia o dużej wartości 0 1 8 17 63 2 4 5 0 1 10 14 66 3 1 5 0 0 3 5 80 6 1 5 Zgwałcenie 0 0 2 2 72 20 2 2 Zabójstwo 0 0 0 0 9 69 20 2 11

PODATEK NA WIĘZIENNICTWO Polacy są za surowym karaniem sprawców przestępstw. Jednak płacić większe podatki na budowę więzień skłonnych byłoby tylko trzech na dziesięciu. Niemal trzy piąte orzekło, że by się nie zgodzili opodatkować na ten cel. JEŻELI ZWIĘKSZY SIĘ SANKCJE KARNE I TRZEBA BĘDZIE BUDOWAĆ NOWE WIĘZIENIA (NAWET DLA PRZESTĘPCÓW, KTÓRZY NIE SĄ GROŹNI), TO CZY ZGODZIŁ(A)BY SIĘ PAN(I) PŁACIĆ WIĘKSZE PODATKI NA TEN CEL? TAK 31% NIE 58% Trudno powiedzieć 11% Gotowość płacenia większych podatków z przeznaczeniem na budowę więzień deklarowali badani tym częściej, im lepsze było ich wykształcenie (od 24% wśród osób z wykształceniem podstawowym do 40% - z wyższym), korzystniejsza sytuacja materialna (od 24% osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej, do 43% - w dobrej) i większe zainteresowanie polityką (od 24% wśród osób w ogóle nie zainteresowanych sprawami życia publicznego do 50% - wśród zainteresowanych bardzo). Osoby bardzo zainteresowane polityką i znajdujące się w dobrej sytuacji bytowej, to jedne z nielicznych grup, charakteryzujących się dominacją deklaracji gotowości łożenia na ten cel, podobne tendencje obserwowaliśmy też wśród prywatnych przedsiębiorców (48%), mieszkańców najmniejszych miast (w miastach do 20 tys. ludności 47%). Ponadto zamiar płacenia większych podatków na budowę więzień częściej niż inni deklarowali też kierownicy i specjaliści (39%), ludzie młodzi (36%-37% dwudziesto- i nastolatków), częściej mężczyźni (35%) niż kobiety (28%). Z kolei na płacenie większych podatków na budowę więzień nie zgadzała się przede wszystkim starsza grupa respondentów (64% pięćdziesięciolatków i 67% wśród starszych), mieszkańcy miast dużych (o ludności 100-500 tys. mieszkańców 67%), emeryci (64%), rolnicy (63%), gospodynie domowe (62%). Niechęć była tym większa, im gorsza sytuacja materialna pytanych (od 38% osób dobrze sytuowanych do 63% - znajdujących się w złej sytuacji materialnej). 12

OPINIE NA TEMAT PRZYWRÓCENIA KARY ŚMIERCI Zapytaliśmy badanych czy w Polsce należałoby przywrócić karę śmierci, mimo iż nie stosuje się jej w Europie, czy też nie. Siedmiu na dziesięciu badanych uznało, że niezależnie od tego jak reguluje to prawo innych państw europejskich w naszym kraju kara śmierci powinna zostać przywrócona. Przy tym co drugi z pytanych wyraził swoją opinię w sposób zdecydowany. Przeciwko karze śmierci w naszym kodeksie karnym był tylko co czwarty z pytanych. CZY NALEŻAŁOBY PANA(I) ZDANIEM PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI W POLSCE MIMO, ŻE NIE STOSUJE SIĘ JEJ W EUROPIE? Zdecydowanie tak 48% Raczej tak 21% Raczej nie 15% Zdecydowanie nie 11% Trudno powiedzieć 5% 69% 26% Opinie na temat przywrócenia kary śmierci wiążą się silnie z poczuciem zagrożenia przestępczością: im większe poczucie zagrożenia, tym więcej zwolenników kary śmierci, natomiast im większe poczucie bezpieczeństwa, tym więcej przeciwników przywracania tej kary. Jednak nawet wśród osób, zdaniem których zagrożenie przestępczością jest w naszym kraju przeciętne lub nawet mniejsze ponad połowa jest za przywróceniem kary śmierci. OPINIE O ZAGROŻENIU CZY PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI PRZESTĘPCZOŚCIĄ ) W POLSCE* TAK NIE Trudno powiedzieć Bardzo duże 78% 18% 4% Raczej duże 65% 30% 5% Przeciętne i mniejsze 53% 43% 4% * ) Pominięto brak opinii W żadnej z grup społeczno-demograficznych przeciwnicy kary śmierci nie dominowali nad zwolennikami. Najwięcej jest ich wśród ludzi młodych (38% nastolatków), uczniów i studentów (40%), kierowników i specjalistów (41%), 13

prywatnych przedsiębiorców, gospodyń domowych (po 35%), raczej ludzi lepiej niż słabiej wykształconych (33% osób z wykształceniem wyższym i 32% - ze średnim, gdy tymczasem z podstawowym 23% a zasadniczym zawodowym 19%). Im lepsza sytuacja materialna i większa religijność, tym częstsze opinie, że nie należy przywracać kary śmierci (od 21% osób w złej sytuacji materialnej do 35% - w dobrej i od 19% - wśród niepraktykujących do 29% - praktykujących regularnie). Pytanie o karę śmierci pojawiało się już w naszych wcześniejszych badaniach. Jednak w obecnej formie w kontekście prawodawstwa krajów europejskich po raz pierwszy. W okresie gdy kodeks karny dopuszczał jeszcze karę śmierci ponad trzy piąte badanych sprzeciwiało się jej zniesieniu. Przed rokiem gdy kara śmierci już nie obowiązywała dwie trzecie było za jej przywróceniem. Teraz w przededniu wejścia Polski do Unii Europejskiej, w której kara śmierci nie obowiązuje ponad dwie trzecie osób opowiedziało się za jej przywróceniem w naszym kraju. Nie zmieniła się w tym czasie liczba przeciwników tej kary. CZY NALEŻAŁOBY PANA(I) ZDANIEM PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI W POLSCE MIMO, ŻE NIE STOSUJE CZY W POLSCE PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI? SIĘ JEJ W EUROPIE? CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY ZNIEŚĆ KARĘ ŚMIERCI? VI. 93 VI. 95 VIII. 01 VIII. 02 TAK 28% 32% 66% 69% NIE 64% 62% 24% 26% Trudno powiedzieć 8% 6% 10% 5% CELE KARANIA Gdy pytaliśmy badanych, jakie cele powinna spełniać nowelizacja prawa karnego, na pierwszych miejscach wymienili ochronę społeczeństwa przed przestępczością oraz surowe karanie. A jaki jest najważniejszy cel kary? Tu badani nie byli jednomyślni, a hierarchia celów w kolejnych dokonywanych przez nas pomiarach nie zawsze była taka sama. Teraz najwięcej osób uznało, że kara powinna odstraszać innych przed popełnianiem przestępstw (32%) i chronić społeczeństwo przed przestępcami (24%). W dwóch poprzednich badaniach z roku 1995 i 2001 kolejność była odwrotna: dominowały opinie, że kary winny przede służyć ochronie społeczeństwa i dopiero na drugim miejscu wskazywali na to, że 14

winny odstraszać innych od popełniania przestępstw. W badaniu z 1993 r. te dwie opinie były podzielone. Wówczas niewiele mniej osób twierdziło, że najważniejszym celem kary jest poprawa skazanego. Dziś na opinię tę wskazało dwukrotnie mniej osób, a kategoria ta była wymieniana niemal tak samo często jak zadośćuczynienie sprawiedliwości (14%) i naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem (12%) kategoria ta znalazła się w kafeterii pytania dopiero w najnowszym badaniu 5. JAKI POWINIEN BYĆ, PANA(I) ZDANIEM, NAJWAŻNIEJSZY CEL KARY? VI. 93 VI. 95 VIII. 01 VIII. 02 Spowodowanie, aby inny ludzie nie popełniali przestępstw 31% 26% 26% 32% Ochrona społeczeństwa 32% 45% 45% 24% Odpłata, zadośćuczynienie sprawiedliwości 9% 11% 15% 14% Poprawa skazanego 26% 16% 13% 13% Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem - - - 12% Inne cele 2% 2% 1% 1% Trudno powiedzieć - - - 4% 5 Ze względu na różnice w kafeterii pytania, bezpośrednie porównywanie zmiany danych procentowych nie jest uprawnione. 15