WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE MIASTO WROCŁAW PLAN ZALESIENIA GRUNTÓW POROLNYCH OBRĘB EWIDENCYJNY OPATOWICE Projekt opracowany na zamówienie Gminy Wrocław, Zarządu Zieleni Miejskiej Miasta Wrocławia 50-231Wrocław ul.trzebnicka 33 SmallGIS 2009
Dane właściciela gruntów i opis nieruchomości Dane z ewidencji gruntów 1. Właściciel: Gmina Miejska Wrocław, włodarz Zarząd Zieleni Miejskiej. Grunt przeznaczony do zalesienia: 2. Województwo Dolnośląskie; 3. Powiat Wrocławski; 4. Gmina Wrocław; 5. Obręb ewidencyjny Opatowice; 6. Powierzchnia całkowita 70,5263 ha, do zalesienia 65,6736 ha. Lp. Wyszczególnienie uŝytków gruntowych wraz z ich powierzchnią. Arkusza mapy Numer Działki ewidencyjnej Działki ewidencyjnej Powierzchnia [ha] Do zalesienia 1 5 11/1 8,7470 8,1556-2 8 10/1 4,3840 4,0703-3 9 12/1 7,3176 6,8659-4 10 10/1 0,1197 - - 5 11 11/1 12,0892 11,4487-6 12 9/1 5,3963 5,1064-7 13 5/1 12,7192 12,0551-8 14 5/1 6,0093 5,7088-9 15 15/1 8,1665 7,7026-10 15 17 0,7372 0,5436-11 16 4/1 1,0992 0,8818-12 16 15/1 3,7411 3,3364 - Uwagi razem 70,5263 65,8752-2
Opis gruntów przeznaczonych do zalesienia Określenie typów siedliskowych KaŜde zalesienie terenu porolnego otwartego wymaga przeprowadzenia kompleksowego rozpoznania przyrodniczego, to znaczy wykonania inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej tego terenu i jego bezpośredniego otoczenia. Zalesianie naleŝy dostosować do lokalnych warunków siedliskowych i krajobrazowych, wykorzystując przy tym istniejące zadrzewienia i zakrzaczenia. Powinno się w tym procesie starać o pozostawienie oczek wodnych i bagienek oraz wykorzystywać wszelkie zróŝnicowania mikrosiedliskowe w celu urozmaicenia składu gatunkowego zakładanych upraw leśnych. Od rozpoznania siedliskowego, od planu zalesień i inwencji gospodarza zaleŝy, czy zalesienia będą elementem stabilizującym krajobraz, chroniącym glebę i inne zasoby ochrony przyrody, czy staną się głównym instrumentem ochrony i wzbogacania róŝnorodności biologicznej. Opis geograficzno-przyrodniczy Przed właściwymi pracami planistycznymi dokonano przeglądu opracowań i literatury w ujęciu geograficznym i przyrodniczym dotyczącej regionu w którym leŝą działki przeznaczone do zalesienia. Tereny przeznaczone do zalesienia znajdują się w granicach administracyjnych miasta Wrocławia, zgodnie z podziałem kraju na dzielnice przyrodniczo- leśne połoŝona jest w V Krainie Śląskiej, 2 Dzielnicy Wrocławskiej w Mezoregionie Pradoliny Wrocławskiej, który obejmuje płaski obszar doliny Odry. Dolina ma ok. 10 km szerokości i wypełniona jest plejstoceńskimi i holoceńskimi osadami rzecznymi - naturalne tereny zalewowe. W dolinie wyraźne tarasy (dominujące utwory geologiczne mady i piaski, gliny i Ŝwiry rzeczne, muły). Występuje mozaika łąk, pastwisk, lasów i pól uprawnych. Dolina Odry, z kompleksami dobrze zachowanych lasów łęgowych, starorzeczy i wilgotnych łąk, stanowi jeden z najwaŝniejszych korytarzy ekologicznych Europy. Znaleźć tu moŝna typowe biotopy dolin rzek nizinnych, do których naleŝą: lasy łęgowe, grady, starorzecza, łąki zalewowe. Bogate zbiorowiska leśne i łąkowe na terenie pradoliny stwarzają bardzo korzystne warunki dla wielu gatunków zwierząt. Następnie wykonano rekonesans terenowy mający na celu określenie potencjalnego typu siedliskowego przyszłych zalesień oraz przeprowadzono inwentaryzację przyrodniczą mającą na celu opisanie istniejących na gruncie zadrzewień. Opis terenu Teren pod zalesienia to grunty orne wykorzystywane jeszcze w roku 2008 pod uprawę rzepaku. Są tereny płaskie poprzecinane rowami melioracyjnymi na niektórych odcinkach wzdłuŝ rowów występują zadrzewienia złoŝone z gatunków drzewiastych: dąb, wierzba, brzoza oraz krzewów tarnina, wierzba iwa. Poprzez teren zalesienia biegnie droga gruntowa porośnięta krzewami tarniny na większej długości nieprzejezdna. Szczegółowa lokalizacja kęp i pasów zadrzewień została przedstawiona na mapie. Gleby W zespole czynników składających się na przyszłe środowisko leśne szczególnie waŝna jest rola gleby. W trakcie lustracji terenowej wykonano dwie odkrywki glebowe w celu określenia typu i podtypu gleby, które oprócz połoŝenia geograficznego, klimatu, mikroklimatu oraz fizjografii terenu determinują warunki siedliskowe. Z wykonania obu odkrywek została sporządzona dokumentacja zdjęciowa (poniŝej). 3
Pierwsza odkrywka glebowa została wykonana na dz. ew. nr 12/1 (patrz mapa) Opis profilu Profil nr.1 Gleba porolna (orna, po uprawie rzepaku). Próchnica typu mull. Poziomy (warstwy) gleby: 0 35 cm A ciemnoszary (czarny) poziom próchniczy (glina, pył) bez szkieletowy, korzenie, dŝdŝownice, bardzo zwięzły; 35-50 cm AC poziom przejściowy z próchniczego w mineralny (glejowy) ciemnoszarosinoŝółty (glina pyl.) rdzawe przebarwienia wtrącenia Ŝelaza (rudy darniowej), zbita struktura; 50-100 cm G poziom glejowy sinoŝółtybrunatny bardzo zbity nieprzepuszczalny utwór gliniasty; 100 cm - woda gruntowa. Mada rzeczna próchniczna Siedlisko Las łęgowy Fot. Profil nr 1, działka 12/1 Druga odkrywka glebowa została wykonana na dz. ew. nr 11/1 (patrz mapa) Opis profilu Profil nr.2 Gleba porolna (orna, po uprawie rzepaku). Próchnica typu mull. 4
Poziomy (warstwy) gleby: 0 30 cm A ciemnoszary (czarny) poziom próchniczy (glina, pył) bez szkieletowy, korzenie, dŝdŝownice, zwięzły; 30-50 cm AC poziom przejściowy z próchniczego w mineralny (glejowy) ciemnobrunatny (glina pył) brunatne przebarwienia zbita struktura; 50-65 cm G poziom glejowy Ŝółtobrunatny (miejscami sinobrunatny) glina pylasta przechodząca w glinę piaszczystą; 65-100 cm C piasek gliniasty, przechodzący w piasek zwykły. Mada rzeczna próchniczna Siedlisko Las łęgowy Fot. Profil nr 2, działka 11/1 Na podstawie wykonanych odkrywek glebowych występujące tam gleby określono jako mady rzeczne próchnicze, zniekształcone pod wpływem gospodarki rolnej. Po określeniu warunków środowiskowych, które kształtują siedliska leśne ustalono potencjalny siedliskowy typ lasu dla tego terenu jako las łęgowy (w typie łęgu wiązowojesinowego), siedlisko typowe dla nadrzecznych terenów w dolinie Odry. Potencjalny zespół roślinności naturalnej Ficario-Ulmetum typicum (tabela). W procesie glebotwórczym powstaje profil zróŝnicowany na poziomy genetyczne, których rodzaj, morfologia, właściwości i wzajemny układ, są odbiciem minionych i współczesnych wpływów zmiennego w czasie i przestrzeni środowiska glebotwórczego. Gleby na gruntach porolnych róŝnią się od gleb leśnych przede wszystkim pod względem struktury właściwości fizyko-chemicznych oraz biologicznych. Cechą charakterystyczną gleb porolnych jest występowanie ok. 35cm warstwy płuŝnej jako pozostałości po intensywnej uprawie i 5
nawoŝeniu. Zabiegi agrotechniczne powodują, Ŝe zmienia się struktura gleby i jej wilgotność. Bardzo wraŝliwym składnikiem przyrody są organizmy Ŝyjące w glebie, począwszy od duŝych dŝdŝownic i owadów, przez liczne małe nicienie i rozmaite gatunki grzybów, po najmniejsze bakterie. Bogaty zespół tych organizmów decyduje o warunkach środowiska glebowego (skład chemiczny gleby, struktura oraz wynikająca ze struktury zawartość powietrza i wody) i dzięki wielostronnemu współdziałaniu stwarza moŝliwość prawidłowego rozwoju drzew pozostałych roślin i pozostałych Ŝywych składników ekosystemu. Tab. Syntetyczny opis warunków siedliskowych Kraina przyrodniczo- leśna Dzielnica Mezoregion Mikroregion nasienny V Śląska 2. Wrocławska Pradolina Wrocławska 553 Dominujący utwór geologiczny Podtyp gleby Dominujące zespoły potencjalnej roślinności naturalnej Potencjalne moŝliwości produkcyjne ( typ siedliskowy lasu) Mady i piaski rzeczne Mada próchnicza Las łęgowy jesionowo-wiązowy Ficario Ulmetum typicum Lasy grądowe (war. wilgot.) Galio-Carpinetum Lł, Lw, Informacje dotyczące doboru gatunków drzew i krzewów oraz sposobu sadzenia Skład gatunkowy upraw leśnych Zalesienia powinny prowadzić do kształtowania drzewostanów docelowych o składzie gatunkowym nawiązującym do naturalnych zespołów leśnych lub/i do naturalnych stadiów sukcesyjnych. Składy te powinny być kompletne, złoŝone zarówno z gatunków głównych, domieszkowych jak i biocenotycznych występujących we właściwych formach zmieszania. Przeprowadzone zalesienie będzie miało charakter odtworzenia naturalnych siedlisk łęgowych łęgu wiązowo-jesinowego z charakterystycznym dla nich drzewostanem z udziałem dębu, jesionu i wiązu właściwych dla terenu dla Pradoliny Odry 6
Orientacyjny skład gatunkowy zalesień na gruntach porolnych został ustalony w zaleŝności od Ŝyzności gleby (potencjalny typ siedliskowy lasu) krainy przyrodniczo-leśnej (wg Zasad Hodowli Lasu) i zmodyfikowany w związku zauwaŝonym w ostatnich latach problemem zamierania jesionu oraz chorobą wiązu. Dla potencjalnego typu las łęgowy zaprojektowano następujący skład gatunkowy zalesienia: Gatunki główne: Dąb szypułkowy (Db.s) 50 %; Klon zwycz.. (Kl) 10 %; Olsza czarna (Ol) 10 %; Lipa drobnolistna (Lp) - 10%; Modrzew (Md) 10 %; Gatunki domieszkowe: Jesion wyniosły (Js) 3 %; Wiąz szypułkowy (Wz) 3 %; Topola biała (topola czarna) (Tp) 2 %; Jawor (Jw) 2 %; Gatunki biocenotyczne: Grab; wierzba iwa; jabłoń dzika; trześnia; Jarząb; i krzewy: czeremcha, bez czarny, głóg, dereń, kruszyna, leszczyna, tarnina. Zaprojektowany skład gatunkowy został dostosowany do specyficznych warunków siedliskowych, jakimi odznaczają się tereny porolne przeznaczone do zalesień. MoŜna traktować go jako przejściowy, o charakterze częściowo przedplonowym. Przewiduje on stopniowe odtworzenie siedliska łęgowego, z następującym docelowym składem: Gatunki główne: Dąb szypułkowy (Db.s) 50 %; Jesion wyniosły (Js) 20 %; Wiąz szypułkowy (Wz) 20 %; Gatunki domieszkowe: Topola biała (topola czarna) (Tp), Klon zwycz. (Kl), Lipa drobnolistna (Lp), Olcha czarna (Ol), Jawor (Jw) 10%., Ze względu na zaobserwowane w lasach objawy zamierania, ograniczenie lub zastąpienie jesionu oraz wiązu uprawami innych gatunków jest uzasadnione. Postępowanie takie ma za zadanie zwiększenie udatności zakładanych upraw. 7
Tab. Zestawienie powierzchni planowanych stref zalesieniowych wraz z podziałem na powierzchnie wg wprowadzanego gatunku Pow. objęta planem zalesienia [ha] Potencjalny typ siedliskowy lasu Razem 52,3029 Lł W tym strefa ekotonowa W tym ogniska biocenotyczne (remizy) 12,0723 Gatunki bioc. 1,5000 Gatunki biocenotyczne Skład gatunkowy uprawy [%] Db.s -50 Kl -10, Ol -20, Lp 10, Md -10, domieszki-10 Gb, Wb iwa, jabłoń dzika, trześnia, Jrzb krzewy: czeremcha bez czarny, tarnina, głóg, kruszyna, dereń, leszczyna, Gb, Wb iwa, jabłoń dzika, trześnia, Jrzb krzewy: czeremcha bez czarny, tarnina, głóg, kruszyna, dereń, leszczyna, Gatunki główne [ha] Gatunki domieszkowe [ha] Db Kl Ol Lp Md Js Wz Tp Jw 26,1514 5,2303 5,2303 5,2303 5,2303 1,5691 1,5691 1,0461 1,0461 Gatunki biocenotyczne Gb, Wb iwa, jabłoń dz., trześnia, czeremcha, Jrzb, bez cz., kruszyna, tarnina 12,0723-1,5000 - Zaproponowany skład gatunkowy będzie odzwierciedlał nie tylko dostosowanie przyszłego drzewostanu do warunków siedliskowych, ale będzie zapewniał kształtowanie się przyszłych lasów wielofunkcyjnych. Trwałość i zdolność do pełnienia przez lasy wielorakich funkcji, w tym równieŝ potencjalne moŝliwości produkcyjne, zaleŝą przede wszystkim od zróŝnicowania gatunkowego drzewostanów oraz od dostosowania populacji drzew do czynników fizyczno-geograficznych obszarów ich występowania. Więźba sadzenia i forma zmieszania Dla gruntów porolnych optymalną formą zmieszania dla gatunków głównych jest zmieszanie kępowe lub przy duŝych areałach wielkokępowe; dla gatunków domieszkowych i biocenotycznych grupowe. Jednak dla naszego obszaru ze względów praktycznych w związku z potrzebą zaprojektowania dróg gospodarczych pełniących równieŝ funkcję podziału przestrzennego oraz juŝ istniejących rowów optymalną formą zmieszania moŝe równieŝ być zmieszanie wielorzędowe (wielkokępowe) korzystne równieŝ ze względów przeciwpoŝarowych. Znając formę zmieszania moŝemy ustalić więźbę sadzenia. Ilość sadzonek zalecaną na 1 ha określają Zasady Hodowli Lasu, a odstępy między rzędami determinuje zazwyczaj sposób przygotowania gleby i wynosi on na ogół 1,4 1,5m. Odstęp w rzędach sadzenia zaleŝy od wielkości materiału sadzeniowego, dynamiki wzrostu i przyjętej liczby sadzonek na ha (uŝywając sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym moŝna zmniejszyć liczbę sadzonek na 1 ha). 8
Przy projektowaniu więźby i form zmieszania uwzględnić naleŝy równieŝ konieczność stworzenia stref ekotonowych oraz tzw. ognisk biocenotycznych (remiz) wzbogacających ekosystem i miejsce bytowania ptaków i drobnych ssaków. Zalecane ilości sadzonek i więźba: Db 1,5 x 0,8-8330szt/ha, zmieszanie wielkokępowe (wielorzędowe); Kl 1,5 x 1,5 4440 szt/ha, zmieszanie wielkokępowe (wielorzędowe); Ol 1,5 x 1,5 4440 szt/ha, zmieszanie wielkokępowe (wielorzędowe); Md 3 x 1,5 2220 szt/ha, zmieszanie wielkokępowe (wielorzędowe); Gat. domieszkowe 1,5 x 1,2-5550 szt/ha, zmieszanie drobnokępowe i grupowe; Tab. Zestawienie liczby sadzonek poszczególnych gatunków w planowanym zalesieniu Gatunek Dąb szypułkowy Klon zwyczajny Olsza czarna Charakterystyka sadzonek Symbol Wymogi produkcyjny Przygotowania Wielolatki, sortowane, Db 2/0 Db 3/0 Kl 2/0 Ol 2/0 Lp Lp 2/0 Modrzew europejski inne Krzewy Md 1/0 Md 2/0 Js, Wz, Tp, Lp, Gat. biocenotyczne I klasy jakości Makroregion 318/5 i mikroregion nasienny 553 Wielolatki, Sortowane, I klasy jakości Region pochodzenia nr 502 Wielolatki, Sortowane, I klasy jakości Region pochodzenia nr 502 Wielolatki, Sortowane, I klasy jakości Region pochodzenia nr 502 Jednolatki i wielolatki, sortowane, I klasy jakości Makroregion 318/5 i mikroregion nasienny 502 Tp zrzezy ukorzenione, Wielolatki, Sortowane, I klasy jakości Region pochodzenia nr 502 Gb, Wb iwa, jabłoń dzika, trześnia, Jrzb krzewy: czeremcha bez czarny, tarnina, głóg, kruszyna, dereń, leszczyna Przyjęta więźba sadzenia Forma Zmieszania Ilość sadzonek (tys./ha) Pow. do zal. (ha) Ilość zaokr. sadzonek ( ~ tys. szt.) 1,5 x 0,8 Wielokępowa 8,33 26,1514 218,0 1,5 x 1,5 Wielokępowa 4.44 5,2303 23,3 1,5 x 1,5 Wielokępowa 4,44 5,2303 23,3 1,5 x 1,5 Wielokępowa 4,44 5,2303 23,3 3 x 1,5 Wielokępowa 2,22 5,2303 11,65 Tp - 4,5 x 4,5 Js, Wz, Jw, 1,5 x1,2 Poza więźbą Kępowa, grupowa Rzędowa, jednostkowa, grupowa Js 5,55 Js 1,5691 Wz 5,55 Wz - 1,5691 Tp 0,49 Lp 5,55 Tp 1,0461 Jw - 1,0461 8,7 8,7 0,52 5,8 5,55 13,5723 75,4 Razem 65,8752 398,57 9
Dobór sadzonek W gruntach porolnych sadzonki uŝyte do zalesień napotykają zupełnie nowe, środowisko, gleby są zniekształcone o złych stosunkach powietrznych i wodnych przede wszystkim pozbawione grzybów mikoryzowych współŝyjących z odpowiednimi gatunkami drzew leśnych. W związku z powyŝszym do zalesienia powinny być uŝyte sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym i wszczepianymi do substratu grzybami mikoryzowymi, a następnie wysadzane z bryłką. Przy zakupie sadzonek naleŝy pamiętać, Ŝe podlegają one regionalizacji przyrodniczo-leśnej i Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 lutego 2004 roku, w sprawie szczegółowych wymagań, jakie powinien spełniać leśny materiał rozmnoŝeniowy. KaŜda partia sadzonek powinna być zaopatrzona w niezbędne dokumenty pochodzenia i zakupu sadzonek. Gatunki biocenotyczne i strefa ekotonowa Strefa ekotonowa WaŜnym aspektem w planowaniu zalesień jest określenie strefy ekotonowej, czyli strefy styku lasu z otwartą przestrzenią, która pełni szereg funkcji m.in.: 1) zmniejsza ujemny wpływ zbiorowisk otwartych na las, skutkujący obniŝeniem zdolności retencyjnych oraz zniekształceniem składu swoistej fauny i flory, 2) zwiększa róŝnorodność biologiczną przez wytworzenie siedliska dla wielu gatunków przystosowanych do Ŝycia w warunkach przejściowych, 3) poprawia warunki ochrony przeciwpoŝarowej przez wytworzenie pasa izolacyjnego z przewagą gatunków drzew liściastych oraz krzewów, 4) zwiększa walory krajobrazowe, szczególnie w monotonnym krajobrazie rolniczym. Strefa ekotonowa powinna wynosić ok. 20-30 m szerokości. W strefie tej powinny być wprowadzone drzewa głównych gatunków lasotwórczych w rozluźnionej więźbie oraz posadzone róŝne gatunki krzewów. Przy zakładaniu stref ekotonowych naleŝy pamiętać o następujących zasadach: - nasadzamy gatunki drzew i krzewów rodzimego pochodzenia, dostosowanych do siedliska; - przyjmujemy 4-8 gatunków drzew i krzewów sadzonych w grupach po 10-15 sadzonek; - krzewy powinny być przeplatane drzewami. W skład strefy ekotonowej będą wchodzić gatunki drzew i krzewów liściastych jabłoń dzika, jarząb pospolity, wierzba iwa, kruszyna, tarnina, trzmielina, stosujemy drobnokępowe zmieszanie krzewów przeplatanych pojedynczymi drzewami. W celu formowania linii styku ekosystemów, moŝna wysadzać sadzonki wieloletnie, o wydłuŝonym okresie szkółkowania. Ogniska biocenotyczne Gatunki biocenotyczne stanowią cenną domieszkę w drzewostanie poprawiając warunki bytowania poŝytecznych owadów, ptaków i drobnych ssaków. Będą one wprowadzane w formie ognisk biocenotycznych obsadzonych głównie krzewami o powierzchni nasadzeń ok. 15 arów. Jedno ognisko biocenotyczne powinno przypadać średnio na pow. 5 ha zalesienia, naleŝy dąŝyć do ich równomiernego rozmieszczenia na całym obszarze. Ogniska biocenotyczne powinny się składać z takich gatunków jak: tarnina, leszczyna, bez czarny i koralowy, kruszyna, trzmielina. Na planowanym obszarze planuje się załoŝyć ok. 10 ognisk biocenotycznych (rozmieszczenie na mapie). 10
Opis przeprowadzenia zalesienia Usytuowanie przestrzenne i lokalizacja upraw. Przy zakładaniu upraw na gruntach porolnych naleŝy przestrzegać poniŝszych zasad: 1) minimalna odległość granicy zakładanej uprawy leśnej od granicy sąsiedniej działki uŝytkowanej jako grunt leśny 1,5 m; 2) minimalna odległość granicy zakładanej uprawy leśnej od granicy sąsiedniej działki uŝytkowanej jako grunt rolny 3,0 m; 3) minimalna odległość granicy nasadzenia uprawy leśnej wzdłuŝ dróg publicznych i ogólnodostępnych dróg wewnętrznych - 5 m od granicy drogi, przy czym wzdłuŝ dróg publicznych naleŝy zapewnić ponadto wolne od zalesienia pasy terenu umoŝliwiające poszerzenia pasów drogowych do szerokości w liniach rozgraniczających, określonych przepisami odrębnymi dotyczącymi dróg publicznych; 4) minimalna odległość granicy zakładanej uprawy leśnej od obiektów budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi określającymi wymagania w tym zakresie; 5) wzdłuŝ cieków wodnych i rowów melioracyjnych naleŝy zapewnić pas wolny od zalesienia o szerokości zapewniającej dostęp do wody w ramach powszechnego dostępu do wód, umoŝliwienia prowadzenia robót remontowych i konserwacyjnych w korytach rzek, zapewnienia przestrzeni dla swobodnego spływu wód powodziowych i lodów, utrzymania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zaleŝnych, ochrony biologicznej otuliny cieków wodnych, nie mniej niŝ 5m. Zaprojektowanie infrastruktury technicznej W zakres tych prac będzie wchodziło zaprojektowanie dróg gospodarczych (leśnych) i poŝarowych i połączenie ich do dróg publicznych, odnowienie dróg juŝ istniejących oraz sieci rowów melioracyjnych i podziału przestrzennego. Nowe drogi zostały zaprojektowane o szerokości 5 m z nawierzchnią gruntową. Rozmieszczenie infrastruktury przedstawiono na mapie. Infrastruktura komunikacyjna i turystyczno-rekreacyjna Ze względu na lokalizację (las w granicach duŝego miasta) obszar w przyszłości ma za zadanie spełniać równieŝ funkcje rekreacyjne. Przewiduje się zatem wprowadzenie dodatkowych elementów infrastruktury komunikacyjnej oraz turystyczno-rekreacyjnej (parkingi dostosowane dla pojazdów osobowych, stojaki na rowery, ścieŝki, wiaty wypoczynkowe i obserwacyjne w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo, tablice informacyjne z mapami i oznaczeniami lokalizacji, kosze na śmieci, itp.). Umiejscowienie dodatkowych elementów będzie uzaleŝnione od kierunku rozwoju terenów otaczających obszar leśny oraz od naturalnych warunków kształtujących się w miarę wzrostu drzewostanu. Wskazania uprawowe i pielęgnacyjne Przygotowanie gleby. Zalecenia ogólne Zalesienia gruntów porolnych stanowią początek długotrwałego procesu lasotwórczego. Grunty te często charakteryzuje warstwa płuŝna - jako pozostałość po intensywnej uprawie, duŝa zawartość związków pokarmowych - szczególnie azotu, mała ilość substancji organicznych, 11
niŝsza kwasowość warstwy próchnicznej niŝ na terenach leśnych. Cechy te wymagają zmian - głównie poprzez przygotowanie gleby zmierzające do rozkruszenia warstwy płuŝnej. Likwidacja zbitej warstwy, poprawa stosunków wodnych, przewietrzenie gleby, przemieszczenie najŝyźniejszej warstwy ornej gleby, ograniczenie rozwoju chwastów w pierwszym okresie po załoŝeniu uprawy uzyskamy stosując właściwą metodę przygotowania gleby. Spośród stosowanych sposobów przygotowania gleby naleŝy przede wszystkim wymienić : - pełną głęboką orkę na głębokość 50-60 cm( gleby silnie zadarnione, Ŝyźniejsze), - pełną orkę ze spulchnieniem pogłębiaczem, - wyoranie bruzd o szerokości do 70 cm, co 1,4 m ze spulchnieniem, - wyoranie rabatów i rabatowałków ( na glebach okresowo nadmiernie wilgotnych), - wykonanie talerzy, mechanicznie lub ręcznie NaleŜy dąŝyć do jesiennego przygotowania gleby w roku poprzedzającym sadzenie. Sposób przygotowania gleby naleŝy dostosować do warunków lokalnych. Zalecenia szczegółowe Dla terenu objętego planem zalesienia przewiduje się wykonanie pełnej średniogłębokiej orki, na głębokość ok. 30 cm ze spulchnieniem gleby na głębokość 50 cm (np. uŝycie pługa leśnego LPZ-75 z pogłębiaczem) Drugim sposobem (konieczny ciągnik duŝej mocy i specjalistyczne pługi) jest wykonanie pełnej głębokiej orki na głębokość 50-60 cm, najlepiej specjalistycznym pługiem dwupoziomowym z uŝyciem ciągnika z duŝą mocą uciągu np. pług Buvlund-BMS-70, Buvlund-64 lub Foralex 20-26. Zaleca się równieŝ dalszą uprawę gleby z uŝyciem kultywatora i cięŝkiej brony talerzowej. Po takiej uprawie gleby naleŝy przygotować teren bezpośrednio pod sadzenie drzew poprzez wyoranie pasów pługiem leśnym dwuodkładnicowym (LPZ-75) ze spulchnieniem gleby w odstępie co 1,5 m. Po wykonaniu orki naleŝy rozwaŝyć przeprowadzenie wapnowania gruntu, aby poprawić sprawność pokarmową gleby dla przyszłych drzew. Alternatywny sposób przygotowanie gleby (dla miejsc podmokłych): W związku z istnieniem nadmiernego uwilgocenia, (widoczna długo stagnująca woda w koleinach ciągnika) m in. spowodowanej obecnością słabo przepuszczalnej warstwy glejowej (gliny) naleŝy rozwaŝyć przygotowanie gleby z uŝyciem pługo-frezarki w celu wykonania rabatowałków (duŝa pracochłonność i koszty). Uchroniłoby to sadzonki przed negatywnym wpływem stagnującej w wyoranych bruzdach wody (sadzonki posadzone na wywyŝszeniu gleby). Wykonanie zalesienia. Optymalna pora rozpoczęcia zalesień przypada wiosną. Dostarczone sadzonki do czasu wysadzenia przechowujemy w dole głębokości ok. 40-50cm. Dół powinien być wykopany pod osłoną drzew i odpowiednio zabezpieczony przed przesychaniem sadzonek. Wielkość dołu zaleŝy od ilości przechowywanych sadzonek, nie powinien być jednak węŝszy niŝ 2 m. Przed przystąpieniem do sadzenia naleŝy wyznaczyć w terenie granice nasadzeń poszczególnych gatunków z uwzględnieniem strefy ekotonowej i ognisk biocenotycznych (remiz). Sadzenie będzie odbywać się ręcznie sadzenie w dołki szpadlem w wyoranych pasach. WaŜna jest równieŝ kolejność sadzenia, najpierw sadzimy gatunki szybko rozwijające się: modrzew, brzoza, następnie gatunki tworzące ekoton na końcu pozostałe dąb, jesion, wiąz i inne. 12
Pielęgnacja i ochrona upraw leśnych po załoŝeniu Poprawki Poprawki i uzupełnienia w uprawach polegają na dosadzaniu, w miejscach w których obumarły sadzonki, nowych drzewek (najlepiej tego samego gatunku). Aby nie dopuścić do większych róŝnic we wzroście uprawy, zabiegi te powinny być przeprowadzone jak najwcześniej tj. w wieku 2-5 roku Ŝycia uprawy. Przed zabiegiem naleŝy dokonać jesiennego przeglądu upraw w pierwszym roku po załoŝeniu uprawy ustalając zakres poprawek, skład gatunkowy i wiek sadzonek. Poprawki z punktu widzenia czysto technicznego prowadzi się tak samo, jak zakładanie nowych upraw. Glebę pod poprawki na ogół przygotowuje się jesienią poprzez zdarcie i spulchnienie talerzy o wymiarach 50cm x 50 cm, a sadzi się pod szpadel wiosną. Stosuje się sadzonki silne i wyrośnięte, o dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym. Pielęgnacja w uprawach Prace pielęgnacyjne w okresie uprawy wykonywane w pierwszych pięciu latach obejmują: 1) spulchnianie gleby na międzyrzędach oraz motyczenie wokół sadzonek, niszczenie chwastów poprzez wykaszanie (zabieg wykonujemy w końcu maja lub na początku czerwca przed zakwitnięciem, moŝe wystąpić konieczność powtórzenia prac w sierpniu) - pielęgnacja gleby 2) poprawianie form sadzonek, 3) czyszczenie wczesne obejmują usuwanie odrośli, krzewów i zbędnych nalotów, domieszek, które głuszą drzewka, oraz drzewek chorych, obumierających, obumarłych, usuwamy 10-15 % drzewek- jest to zabieg raczej umiarkowany. Wykonanie tego zabiegu jest pomocne w szybkim uzyskaniu zwarcia przez uprawę oraz kształtowaniu składu gatunkowego zgodnego z siedliskiem. Zabiegi gospodarcze z zakresu ochrony lasu. Nowo zalesione powierzchnie gruntów porolnych są naraŝone na szkody ze strony zwierzyny. Do podstawowych uszkodzeń powstałych na skutek Ŝerowania zwierząt zaliczamy: zgryzanie, spałowanie i złamanie. Konieczne wtedy jest zabezpieczanie upraw przed zwierzyną poprzez: - smarowanie środkami chemicznymi repelentami, zabezpieczyć tylko te drzewa lub ich części, które są naraŝone na uszkodzenia oraz wykonać zabiegi starannie, - zakładanie na poszczególne drzewka róŝnego rodzaju osłonek bądź spiralek, - pakułowanie, - palikowanie np. modrzewia, - grodzenie (łączna długość projektowanego ogrodzenia ok. 9460 m). W tym przypadku niezbędne będzie wykonanie grodzeń z siatki leśnej ze względu na duŝe zagroŝenie od szkód od zwierzyny płowej. Dla zmniejszenia szkód od gryzoni naleŝy wykonać czatownie dla ptaków drapieŝnych w ilości 15 szt. 13
Ochrona przeciwpoŝarowa Dla zabezpieczenia upraw leśnych najlepiej stosować pasy przeciwpoŝarowe typ B. W odległości 2-5 m od zewnętrznej krawędzi przydroŝnego rowu, skarpy lub granicy obiektu wykonuje się równolegle bruzdę o szerokości minimum 2 metrów, wyoraną do warstwy mineralnej. NaleŜy takŝe usunąć z pasa drzewostanu o szerokości 50 metrów od zewnętrznej krawędzi drzew martwych, gałęzi chrustu, nieokrzesanych ściętych drzew, odpadów naturalnych i sztucznych. Prace te wykonuje się rokrocznie do 31 roku Ŝycia drzewostanu. Rolę przeciwpoŝarową pełnić będą teŝ strefy ekotonowe. Rolę przeciwpoŝarową punktów czerpania wody, pełnić będą rowy melioracyjne wyposaŝone w odpowiednie zastawki. Wjazd na teren uprawy poprzez drogi wewnętrzne powinien być ograniczony rogatkami drogowymi (typu leśnego), oraz zaopatrzony w odpowiednie tablice informacyjne o stosowanych zakazach. Tab. Opis zabiegów pielęgnacyjnych przewidzianych do wykonania w okresie 5 lat od załoŝenia uprawy. Rok ZałoŜenia uprawy Nazwa czynności Sposób wykonywania Częstotliwość wykonywania Termin wykonania prac Poprawki Sadzenie w miejsce martwych sadzonek zgodnie ze składem gatunkowym Wg potrzeb Wczesna wiosna II Pielęgnacja gleby Wykaszanie chwastów wokół sadzonek. Wg potrzeb Od wiosny do jesieni III IV Poprawki Sadzenie w miejsce martwych sadzonek zgodnie ze składem gatunkowym Wg potrzeb Pielęgnacja gleby Wykaszanie chwastów wokół sadzonek. Wg potrzeb Poprawki Sadzenie w miejsce martwych sadzonek zgodnie ze składem gatunkowym Wg potrzeb Pielęgnacja gleby Wykaszanie chwastów wokół sadzonek. Wg potrzeb Czyszczenia wczesne Usuwanie niepoŝądanych gatunków lekkonasiennych, przedrostów Wg potrzeb Wczesna wiosna Od wiosny do jesieni Wczesna wiosna Od wiosny do jesieni Czyszczenia późne starszym drzewostanie Poprawki Usuwanie drzew wadliwych regulacja zwarcia, usuwanie rozpieraczy Sadzenie w miejsce martwych sadzonek sadzonek zgodnie ze składem gatunkowym Wg potrzeb Wiosna do 30.IV Wczesna wiosna V Pielęgnacja gleby Wykaszanie chwastów wokół sadzonek. Wg potrzeb Od wiosny do jesieni Czyszczenia wczesne Usuwanie niepoŝądanych gatunków lekkonasiennych, przedrostów Wg potrzeb 14
Ocena udatności upraw. Wszystkie uprawy pochodzenia sztucznego na powierzchniach otwartych i pod osłoną drzewostanu podlegają ocenie. Przy ocenie udatności upraw naleŝy brać pod uwagę następujące elementy: stopień pokrycia powierzchni przez uprawę (wyraŝony w procentach) w stosunku do poŝądanej liczby sadzonek na 1 ha wynikającej z przyjętej więźby sadzenia; stopień obniŝenia przydatności hodowlanej uprawy (wyraŝony w procentach) w wyniku: a) oznak chorobowych i innych uszkodzeń wywołanych przez czynniki przyrody Ŝywej i nieoŝywionej, b) niewłaściwego składu gatunkowego i nieodpowiedniego pochodzenia (niezgodnie z regionalizacją nasienną), c) niewłaściwych form zmieszania gatunków, d) ewentualnie innych przyczyn. Ocenę udatności upraw określa się na podstawie następujących kryteriów kwalifikacyjnych: Tab. Ocena udatności upraw. Stopień pokrycia powierzchni uprawy % symbol klasyfik. PowyŜej 90 1 Przydatność hodowlana (cechy zdrowotne, dostosowanie do siedliska, formy zmieszania, ewentualnie inne) % Uprawy zdrowe, zgodne z siedliskiem, załoŝone prawidłowo, dopuszczalne wady pojedynczo do 10% symbol klasyfik. 1 71-90 2 Wady 11-20% 2 51-70 3 Wady 21-30% 3 Do 50 4 Wady powyŝej 30% 4 Udatność kaŝdej ocenianej uprawy naleŝy określać dwucyfrowym symbolem klasyfikacyjnym, w którym pierwsza cyfra oznacza wskaźnik stopnia pokrycia, a druga - przydatności hodowlanej: Tab. Szczegółowe oznaczenia w ocenie udatności upraw Symbol klasyfikacyjny Ocena 1-1, 1-2, 1-3, 2-1, 2-2, 2-3, 1-4, 2-4 3-1, 3-2, 3-3,, 3-4 4-1, 4-2, 4-3, 4-4 uprawy udane uprawy nieudane Uprawy pochodzenia sztucznego na powierzchniach otwartych powinny być oceniane dwukrotnie, a mianowicie w drugim (ocena wstępna) i piątym roku ich istnienia (ocena końcowa). 15
Załączniki: 1. Mapy. 2. Dokumentacja zdjęciowa. 16
Przy sporządzaniu dokumentu korzystano z instrukcji i literatury fachowej: 1. Zasady Hodowli Lasu - (LP wyd. 2003 rok); 2. Siedliskowe podstawy hodowli lasu (LP wyd. 2004 rok); 3. Instrukcja ochrony lasu (LP wyd. 2004 rok); 4. Zalesienia porolne poradnik od A do Z" - Tadeusz Puchniarski, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne; 5. Poradnik hodowcy lasu ElŜbieta Murat, Wydawnictwo Świat 2005; 6. Akademickie podręczniki z hodowli lasu, urządzania i siedliskoznawstwa leśnego. 17
Załącznik 2. Dokumentacja zdjęciowa Fot. Obszar zalesień teren porolny (1) Fot. Obszar zalesień teren porolny (2) 18
Fot. Obszar zalesień rów melioracyjny Fot. Obszar zalesień teren porolny stagnująca woda w koleinach (gleba nieprzepuszczalna, zwięzła) 19