03.03.2016 w Centrum Konferencyjnym Zielna w Warszawie, w ramach cyklu imprez 25 lat dobrego sąsiedztwa, poświęconego rozwojowi stosunków polsko-niemieckich od czasu podpisania traktatu sąsiedzkiego w 1991 roku, odbyła się konferencja na temat wykwalifikowanych imigrantów. Organizacją zajęły się wspólnie Instytut Spraw Publicznych (ISP), Ambasada Niemiec w Polsce oraz Fundacja im. Friedricha Eberta (FES), a do Warszawy zaproszono niemieckich i polskich ekspertów, którzy przyjrzeli się tej tematyce z różnych perspektyw. Konferencja, która spotkała się z żywym zainteresowaniem ok. 100 uczestników, uzmysłowiła znaczenie planowego podejmowania zagadnienia imigracji wykwalifikowanych pracowników zarówno z polskiego, jak i niemieckiego punktu widzenia w kontekście przemian demograficznych i związanych z nimi wyzwań. Warszawa. Po powitaniu gości przez prowadzącą obrady Justynę Segeš Frelak (ISP) wprowadzeniem w temat zajęli się kolejno Jacek Kucharczyk (ISP), Martin Koppernock (Ambasada Niemiec) i Roland Feicht (FES). Jacek Kucharczyk podkreślił w swoim wystąpieniu, że konferencja daje możliwość przyjrzenia się migracji z innej perspektywy. W okresie, gdy z powodu kryzysu uchodźczego dużo mówi się o tym, jak można ograniczyć imigrację, ważne jest, żeby rozmawiać także o jej potencjałach i szansach. Z punktu widzenia Polski, która wskutek przemian demograficznych będzie miała do czynienia ze znacznym spadkiem liczby ludności w wieku produkcyjnym, wykwalifikowani imigranci mogą się okazać właściwym rozwiązaniem w kontekście konkurencyjności kraju i stabilności systemu ochrony zdrowia. Martin Koppernock wskazał w swoim wprowadzeniu na historyczną doniosłość migracji, która od dawna jest następstwem mobilności pracowników. Jego zdaniem trwałym zjawiskiem będzie zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników, którego nie da się na dłuższą metę zaspokoić wyłącznie przez zatrudnianie obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej. Roland Feicht podkreślił w swojej wypowiedzi znaczenie wymiaru ludzkiego w odniesieniu do tematyki wykwalifikowanych imigrantów. Zilustrował to słowa- 1
mi Maksa Frischa: Wzywaliśmy pracowników, a przyjechali ludzie. Nie chodzi zatem tylko o skuteczne wprowadzanie tych ludzi na rynek pracy, lecz co równie ważne o ich integrację językową i kulturową. Decydującą sprawą jest tu jego zdaniem stworzenie kultury gościnności. Wszyscy trzej mówcy podkreślali pozytywne i szerokie partnerstwo między Niemcami a Polską, które nieustannie i coraz głębiej rozwijało się w ciągu minionych 25 lat. Po powitaniu ze strony gospodarzy nastąpiły dwa wstępne przemówienia sekretarzy stanu w polskim Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Stanisława Szweda i w niemieckim Federalnym Ministerstwie Pracy i Spraw Socjalnych, Thorbena Albrechta. Stanisław Szwed uznał obecny polityczny sposób postrzegania imigracji za nazbyt jednostronny, pozytywnie oceniając z tego względu punkt wyjścia konferencji, który jego zdaniem może otworzyć nową perspektywę. Z polskiego punktu widzenia temat jest według niego aktualny i ma szczególne znacznie zarówno w odniesieniu do imigracji, jak i emigracji. Wskazał z jednej strony na dużą grupę imigrantów ukraińskich, których trzeba zintegrować z rynkiem pracy, z drugiej zaś na wysoką liczbę wykwalifikowanych emigrantów. Integracja imigrantów oraz przeciwdziałanie emigracji wykwalifikowanych pracowników to jego zdaniem doniosłe projekty polityczne. Ponadto w Polsce nie jest jeszcze rozpowszechnione korzystanie z unijnej niebieskiej karty, należy więc nadrobić zaległości w tej dziedzinie. Thorben Albrecht podkreślił w swoich słowach podobieństwo sytuacji w Niemczech i Polsce o tyle, że oba kraje są silnie dotknięte przemianami demograficznymi wskutek niskich wskaźników urodzeń i wydłużania się średniej długości życia. Z tego względu zapewnienie wykwalifikowanych pracowników jest dla Niemiec doniosłym aspektem politycznego działania. Aby to urzeczywistnić, trzeba zacząć od własnego kraju i lepiej wykorzystywać istniejące potencjały. Jako konkretne przesłanki wymienił inwestycje w orientację zawodową oraz zagwarantowanie kobietom prawa powrotu do pracy w pełnym wymiarze godzin po zakończeniu urlopu rodzicielskiego. W dziedzinie imigracji wykwalifikowanych pracowników Niemcy pragną kontynuować pozytywny trend z minionych lat. Dla Badenii-Wirtembergii planowany jest trzyletni projekt pilotażowy, oparty na kanadyjskim systemie punktowym. Przewiduje on na przykład, że za rozmaite poziomy wykształcenia i znajomości języków kandydatom będą przyznawane punkty, kwalifikujące ich następnie odpowiednio do rozmaitych zawodów. Po za- 2
kończeniu projektu ma on zostać poddany ewaluacji, a następnie ewentualnie zastosowany w całych Niemczech. Podstawowym warunkiem a tu zdaniem Thorbena Albrechta Niemcy są na dobrej drodze jest otwartość społeczna i kulturowa. Na pytanie jednego z uczestników, jakie grupy zawodowe w Polsce są szczególnie dotknięte problemem emigracji, Stanisław Szwed wymienił lekarzy i inżynierów. Aby przeciwdziałać temu trendowi, trzeba jego zdaniem tworzyć równie atrakcyjne warunki pracy jak w innych krajach. Wskazał w tym zakresie na planowany program rozwoju innowacji, firmowany przez ministra Morawieckiego. Dla gospodarczej i społecznej przyszłości Polski fundamentalną sprawą jest według Stanisława Szweda wzrost płac oraz to, żeby Polska straciła opinię kraju, który jest atrakcyjny gospodarczo tylko z uwagi na niski poziom wynagrodzeń. Sprowadzanie niemieckich pracowników z zagranicy z powrotem do kraju nie jest według Thorbena Albrechta w Niemczech tematem o pierwszorzędnym znaczeniu, ale na przykład na poziomie uniwersytetów pojawiają się tendencje, polegające na oferowaniu naukowcom lepszych warunków pracy w innych krajach. Po wystąpieniach obu sekretarzy stanu Justyna Segeš Frelak postarała się o płynne przejście do dyskusji panelowej, w której wzięli udział Vera Egenberger w imieniu Niemieckiej Federacji Związków Zawodowych (DGB), Uwe Hunger z Uniwersytetu w Siegen, Robert Lisicki z Konfederacji Pracodawców Lewiatan oraz Rafał Janas jako przedstawiciel Komisji Europejskiej w Polsce. Na wstępie prowadząca wskazała, że obecnie pracuje za granicą około 30.000 polskich lekarzy, a wysoki odsetek wykwalifikowanych absolwentów uczelni podejmuje pracę za granicą. Vera Egenberger wymieniła w swojej wypowiedzi długofalowość działań oraz zasadę tego samego wynagrodzenia za tę samą pracę jako ważne fundamenty pod ustawę imigracyjną w Niemczech. Bardzo pozytywnie oceniła projekt pilotażowy rządu federalnego w Badenii-Wirtembergii i orędowała za tym, żeby w 3
percepcji społecznej wykwalifikowani imigranci nie byli postrzegani jako konkurencja, lecz wzbogacenie. Uwe Hunger nawiązał w swojej wypowiedzi do tytułu konferencji, eksponując Indie jako przykład uwieńczonych powodzeniem działań na rzecz repatriacji wykwalifikowanych pracowników. Uzupełnił ponadto wcześniejsze wystąpienia innych uczestników, wskazując na niedobór lekarzy w Niemczech i podkreślając, że podejmuje się coraz więcej prób planowego werbunku lekarzy za granicą. Za podstawowy warunek udanej rekrutacji i integracji wykwalifikowanych pracowników zagranicznych także on uznał kulturę gościnności. Rafał Janas argumentował, że Polska musi się profilować jako innowacyjna gospodarka, nie zaś tylko jako miejsce, gdzie praca jest tania. Kapitał ludzki i nowy model konkurencji to jego zdaniem niezbędne do tego podstawy. Poinformował również, że Komisja Europejska pracuje obecnie nad reformami dyrektyw w sprawie unijnej niebieskiej karty i przedstawi stosowną modyfikację jesienią 2016 roku. Te zmiany są jego zdaniem niezbędne, bowiem Niemcy są na razie jedynym krajem w UE, który z powodzeniem wdrożył normy z 2009 roku. Robert Lisicki zwrócił uwagę, że według analiz w Polsce są niedobory pracowników zarówno w zakresie stosunkowo prostych rodzajów pracy, jak i tych, które wymagają wyższych kwalifikacji. Zwłaszcza jeśli chodzi o pracowników o wysokich kwalifikacjach należy jego zdaniem nadrobić zaległości w celu wzmocnienia konkurencyjności Polski. Przejawem dużego zainteresowania omawianą tematyką były również liczne pytania ze strony uczestników. Vera Egenberger, pytana o ścierające się w Niemczech opinie, określiła dyskusję z krytykami kultury gościnności mianem społecznego wyzwania. Płacenie rekompensat krajom dostarczającym wykwalifikowanych pracowników nie prowadzi zdaniem Uwego Hungera do celu; wskazał on przy tym na doświadczenia Azerbejdżanu i podkreślił, że trzeba tworzyć inne zachęty. Zabierający głos uczestnicy panelu uznali za mało prawdopodobne, że postępująca automatyzacja procesów pracy zniweluje skutki przemian demograficznych i sprawi, że imigracja stanie się 4
zbędna. Zdaniem Rafała Janasa dojdzie do spadku popytu tylko na pracowników o niskich kwalifikacjach, natomiast popyt na pracowników o wysokich kwalifikacjach będzie dalej rósł. Justyna Segeš Frelak porównała sytuację w Polsce z sytuacją w USA, która charakteryzuje się według niej tym, że imigranci sami są odpowiedzialni za swój dobrobyt. Spytała więc, na ile Polska mogłaby się uczyć niemieckiej kultury gościnności. Vera Egenberger podkreśliła, że także Niemcy po zaniedbaniach z przeszłości znajdują się jeszcze w stadium nauki, a fundamenty sprawnej integracji to między innymi język i szybkie uznawanie osiągnięć zdobytych za granicą. Uwe Hunger dodał, że skuteczna integracja może udać się tylko pod warunkiem, że imigrantów będzie się uważało za trwały element społeczeństwa, a nie tylko za zjawisko przejściowe. Odnosząc się do przyszłości, Rafał Janas stwierdził, że nie ma idealnego, powszechnego modelu podejścia do przemian demograficznych i zagadnień imigracji wykwalifikowanych pracowników, a zadanie polega na przyglądaniu się różnym metodom i tworzeniu z tych pozytywnych satysfakcjonującego ogólnego modelu. Na zakończenie spotkania prowadząca nawiązała jeszcze do pojęcia brain waste i zaapelowała o wykorzystywanie, nie zaś marnowanie istniejącego już potencjału. 5