Sławomir Łodziński (Instytut Socjologii UW) środa, 10 luty 2016 r., godz. 17.30, Wszechnica PAN Pałac Staszica, Warszawa
Porządek wykładu kryzys migracyjny w Europie (rozmiary, kraje pochodzenia i specyfika społeczno-demograficzna imigrantów, szlaki migracyjne, polityczne wyzwania w ramach Unii Europejskiej); właściwości współczesnych migracji międzynarodowych (zróżnicowanie typów, globalizacja, feminizacja i upolitycznienie ); Polska i doświadczenia migracyjne po 1989 r. (emigracja i imigracja po 1989 r., polityka migracyjna państwa); Polska wobec kryzysu migracyjnego w Europie (maj 2015 początek lutego 2016); prognozy na przyszłość.
Kryzys migracyjny (1) terminologia: kryzys migracyjny, kryzys uchodźczy, migracje niekontrolowane; katastrofa humanitarna na Bliskim Wschodzie - liczba uchodźców i osób wewnętrznie przemieszczonych przekracza 16 mln osób: Syria (wojna od 2011 r.), największy kryzys humanitarny w XXI wieku - 12 mln przemieszczonych osób; 4 mln uchodźców z Syrii (Liban, Jordania, Turcja), zmniejszenie pomocy międzynarodowej w 2015 r.; Turcja - blisko 1,7 mln syryjskich uchodźców (połowa to dzieci); z Syrii uciekały całe rodziny, pochodzą one raczej z bogatszych i wykształconych grup. uchodźcy z Afryki Subsaharyjskiej (Erytrea), Azji (Afganistan), z Bałkanów (Kosowo, Serbia osoby pochodzenia romskiego) do Europy Zachodniej; ucieczka przed prześladowaniami i wojną, ale większość migrantów ma preferencje dotyczące celu podróży: Niemcy i kraje skandynawskie; znaczenie siatek przemytniczych i nowoczesnych technologii komunikacyjnych.
Kryzys migracyjny (2) inercja państw członkowskich UE (społeczności międzynarodowej) wobec zapaści humanitarnej na Bliskim Wschodzie; liczba imigrantów, które państwa członkowskie UE zgodziły się przyjąć - 160 tys. uchodźców (120 tys. + 40 tys.) - 4% samych uchodźców syryjskich, z których reszta (ponad 90%) przebywa nadal w państwach bliskowschodnich; kryzys systemu azylowego i obecnie całej strefy Schengen w krajach UE; obecny kryzys migracyjny nie jest nadzwyczajny pod względem liczby migrantów i uchodźców przybywających do UE: skala migracji i liczba uchodźców są porównywalne z napływem na początku lat 90. (1993-1995) ubiegłego wieku. ma on wymiar polityczny, głównie z uwagi na niechętne postawy dużej części europejskich społeczeństw wobec imigrantów: stawia państwa członkowskie UE przed sprawdzianem jakości i trwałości projektu europejskiego.
Kryzys migracyjny (3) kryzys migracyjny a prognozy na 2016 r.; kryzys migracyjny jako kryzys Unii Europejskiej ( wewnątrz-unijny ): decyzje o przyjmowaniu imigrantów dotyczą obszaru kompetencji, które są mało uwspólnotowione ; konsekwencje decyzji dotyczą każdego państwa członkowskiego - zakładają przyjęcie na własne terytorium pewnej grupy ludzi ( namacalność tych decyzji stanowi największe wyzwanie); potrzeba rozwiązań politycznych - zakończenie wojny w Syrii (i jej odbudowa), kluczowa rola Turcji w regionie, ochrona granic UE w Grecji; i potrzeba działań o charakterze całościowym: wzmocnienie zewnętrznych granic Unii; reforma polityki azylowej i imigracyjnej; skuteczne rozróżnianie uchodźców i imigrantów ekonomicznych; skuteczna polityka powrotowa (repatriacji); walka z przemytnikami ludzi.
Kryzys migracyjny a współczesne migracje zagraniczne rozumienie (definicja) migracji zagranicznych emigracja i imigracja; klasyfikacja (typologia) ruchów migracyjnych ze względu na: okres trwania, odległości (i uwarunkowania geograficzne), regulacje prawne (administracyjne), na charakter pobytu (trwałe i czasowe), uwarunkowania społeczne polityczne, dobrowolne (niedobrowolne), kontrolowane i niekontrolowane; zlewanie się różnych kategorii migrantów w jedno zjawisko; skurczenie się świata (przestrzenne) i dostępie do informacji, rola kontekstu technologicznego (transport), społeczno-psychologicznego (poczucie dysproporcji) i praw człowieka; cechy współczesnych migracji zagranicznych (Stephen Castles): nasilenie, zróżnicowanie, globalizacja i feminizacja; kryzys migracyjny jako zjawisko migracyjne (Europa jako region stabilności politycznej i gospodarczej, dająca wysokie zabezpieczenie społeczne, stagnacyjny demograficznie i względnie łatwo dostępny komunikacyjnie otoczona przez bardzo niestabilny świat).
Migracje zagraniczne a globalizacja (cechy i skutki) globalizacja gospodarki ( segmentacja rynku pracy ); zacieranie się podziału na kraje emigracyjne i imigracyjne; wzrastający udział imigrantów znaczenie demograficzne); (cudzoziemców) w populacji krajów (ich wzrost wielokulturowości społeczeństw ( nowe mniejszości, etnoklasy ) a konflikty i wzrost nastrojów nacjonalistycznych; kwestia suwerenności państwa wobec migracji i znaczenie praw człowieka; przesunięcie się spraw migracji ze sfery spraw wewnętrznych do sfery relacji międzynarodowych; potrzeba polityki migracyjnej (zarządzania migracjami) i polityki wobec zróżnicowania etnicznego społeczeństwa.
Polska migracje zagraniczne do 1989 roku ( reglamentowanie migracji, polityka migracyjna państwa zamkniętego ); przemiany ustrojowe i otwartość migracyjna kraju (nowa ustawa paszportowa z 1988 r., otwarcie granic, utworzenie Straży Granicznej w 1990 r., przystąpienie do Konwencji Genewskiej w 1991 r.); europeizacja - współpraca z państwami UE procesów migracyjnych (przyjęcie acquis communautaire, wejście do strefy Schengen); polskie interesy migracyjne: polityka emigracyjna (migracje poakcesyjne), repatriacja (ustawa o repatriacji z 2000 r. i Karta Polaka z 2007 r.), wizy dla obywateli Ukrainy, Białorusi i Federacji Rosyjskiej (liberalna polityka), zatrudnienia cudzoziemców w Polsce (system zezwoleń na pracę i oświadczenie o zamiarze powierzenia cudzoziemcowi pracy). procesy emigracji (migracje poakcesyjne) i imigracji (obywatele Ukrainy w Polsce); polityka migracyjna państwa (programy polityki).
Polska
Polska wobec kryzysu migracyjnego w Europie (maj 2015 początek lutego 2016) po raz pierwszy od transformacji ustrojowej z 1989 r. polityka migracyjna i uchodźcza (i dostosowanie prawa polskiego do wspólnotowego) stały się od maja 2015 r. przedmiotem publicznej i politycznej debaty; decyzje rządu (relokacja uchodźców) - ocenia się, że do Polski może przyjechać około 6,5 6,8 tys. osób; upolitycznienie kwestii imigracji do Polski i polityki migracyjnej (wybory parlamentarne w październiku 2015 r.) - 16 września 2015 r. odbyło także nadzwyczajne posiedzenie Sejmu dotyczące kryzysu migracyjnego w Europie i jego skutkach dla Polski; drastyczne zmiany opinii publicznej dotyczące pomocy uchodźcom (z tematu humanitarnego stali się kwestią bezpieczeństwa), panika medialna i sondaże CBOS, media społecznościowe, problem ludzi młodych, marsze przeciw - i pro - uchodźcom; projekt referendum Ruchu Kukiz 15 i projekt uchwały Sejmu RP dotyczący negatywnej oceny systemu o relokacji uchodźców (projekt z 9 lutego 2016 r.); reaktywacja współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej.
Tabela. Stosunek do udzielania pomocy uchodźcom z krajów objętych konfliktami zbrojnymi w okresie maj 2015 styczeń 2016 (Stosunek do uchodźców po atakach terrorystycznych w Paryżu. Komunikat z badań, nr 12, CBOS, styczeń 2016, s. 2. ) Rodzaje postępowania wobec uchodźców: Tak, powinniśmy ich przyjmować i pozwolić się osiedlić Tak, powinniśmy ich przyjmować do czasu, kiedy będą mogli wrócić do kraju, z którego pochodzą Nie, Polska nie powinna przyjmować uchodźców Trudno powiedzieć Czy Pana (i) zdaniem Polska powinna przyjmować uchodźców z krajów objętych konfliktami zbrojnymi (w %)? Maj 2015 Sierpień 2015 Wrzesień 2015 Październik 2015 Grudzień 2015 Styczeń 2016 14 6 8 8 5 4 58 50 48 46 37 37 21 38 40 43 53 53 7 6 4 3 5 6
Tabela. Stosunek do udzielania pomocy uchodźcom z krajów objętych konfliktami zbrojnymi w Polsce, Czechach, Słowacji i Węgier (Źródło: Stosunek do uchodźców w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Komunikat z badań, nr 151, CBOS, listopad 2015, s. 2). Rodzaje postępowania wobec uchodźców: Czy Pana (i) zdaniem Polska, Czechy, Słowacja, Węgry powinny przyjmować uchodźców z krajów objętych konfliktami zbrojnymi (w %)? Tak, powinniśmy ich przyjmować i pozwolić się osiedlić Tak, powinniśmy ich przyjmować do czasu, kiedy będą mogli wrócić do kraju, z którego pochodzą Nie, nie powinniśmy przyjmować uchodźców Polska Czechy Słowacja Węgry 8 4 2 7 48 40 31 58 40 50 62 32 Trudno powiedzieć 4 6 5 3
Prognozy (zakończenie)! w pierwszych trzech tygodniach 2016 r. do Europy przybyło 46 tys. osób, 8- krotnie więcej niż w analogicznym okresie 2015 r. (5,5 tys. imigrantów); kryzys migracyjny jako problem globalny - potrzeba długofalowych działań na rzecz pokojowego rozwiązania wojny w Syrii oraz intensyfikacji działań UE (utworzenie specjalnego funduszu na rzecz pomocy syryjskim uchodźcom w Turcji 3.02.2016, pomoc Polski na rzecz Syrii ponad 3 mln euro); Polska zmiany polityki migracyjnej państwa (repatriacja, nastawienie wobec państwa regionu Europy Środkowej i Wschodniej, współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej); Polska jako już część bogatej Północy / Europy (?) przyciągającej mieszkańców Południa, czyli regionów konfliktogennych i biednych - wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa (i państwa) rosnąć będzie także napływ imigrantów do Polski, zarówno z biedniejszych państw naszego regionu Europy Wschodniej, jak i z najbardziej zubożałych (i skonfliktowanych) krajów bardziej odległych kultur; proces ten jest nowy i nieznany niesie ze sobą ryzyko, ale także i szanse.
Pożyteczne źródła i linki Kryzys i co dalej w: Biuletyn Migracyjny, nr 53, grudzień 2015; strona Ośrodka Badań nad Migracjami UW (www.migracje.uw.edu.pl); Patrycja Sasnal (red.), Niekontrolowane migracje do Unii Europejskiej implikacje dla Polski, PISM, Warszawa 2015; strona Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) na temat postaw wobec uchodźców (www.cbos.pl/pl).
Dziękuję!