PORADNIK KIESZONKOWY Lustrzanki cyfrowe Ekspozycja posure_tip_001-005_pl.indd 1 6/3/11 11:30 AM
PORADNIK KIESZONKOWY Lustrzanki cyfrowe Ekspozycja Exposure_Tip_001-005_PL.indd 2-3 6/3/11 11:30 AM
Tytuł oryginału: Digital SLR. Exposure Tips. Camera Bag Companions First published in the United Kingdom in 2010 by: I L E X 210 High Street Lewes East Sussex BN7 2NS www.ilex-press.com Copyright 2010 The Ilex Press Limited Publisher: Alastair Campbell Creative Director: Peter Bridgewater Managing Editor: Chris Gatcum Editor: Steve Luck Art Director: Julie Weir Senior Designer: Emily Harbison Designer: Ginny Zeal Wydanie polskie: Wydawnictwo G+J RBA Sp. z o.o. & Co. Spółka Komandytowa Licencjobiorca National Geographic Society ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa Dział handlowy: tel. 22 360 38 42 Sprzedaż wysyłkowa: tel. 22 360 37 77 Tłumaczenie: Janusz Myzik / Quendi Redakcja: Małgorzata Onichimowska / Quendi Konsultacja: Marcin Trzciński / Quendi Korekta: erte Redaktor prowadzący: Małgorzata Zemsta Redaktor techniczny: Mariusz Teler Skład i łamanie: TYPO2 Marek Ugorowski Drukowano w Chinach Copyright for Polish edition 2012 National Geographic Society. All rights reserved. National Geographic i żółta ramka są zarejestrowanymi znakami towarowymi National Geographic Society. ISBN: 978-83-7596-215-4 Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych również częściowe tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich. www.nationalgeographic.pl SPIS TREŚCI Czym jest ekspozycja?...6 Przysłona, czas naświetlania i czułość...8 Ekspozycja a czas naświetlania...10 Ekspozycja a wartość przysłony...14 Maksymalizowanie głębi ostrości...16 Minimalizowanie głębi ostrości...18 Wartość przysłony a jakość zdjęcia...22 Ekspozycja a czułość ISO...24 Ekspozycja a światło...26 Tryby pomiaru światła...28 Tryby ekspozycji...34 Programy tematyczne...36 Tryb ręczny i tryby półautomatyczne...40 Korekta ekspozycji...48 Blokada ekspozycji...50 Bracketing...52 Tryb B...54 Światło słoneczne...58 Zmieniające się światło...60 Brzask i zmierzch...62 Wschód i zachód słońca...66 Poranek i popołudnie...68 Oświetlenie boczne...70 Oświetlenie przednie...74 Oświetlenie tylne...76 Sylwetka...78 Oświetlenie krawędziowe...82 Wysokie słońce...84 Miękkie i twarde światło...86 Mgła...90 Słabe światło...92 Światło księżyca...94 Błyskawice...98 Sztuczne ognie...100 Światła miasta...102 Jasna tonacja...106 Ciemna tonacja...108 Naświetlanie na jasne obszary sceny...110 Naświetlanie na prawo...112 Ekspozycja a obróbka...114 Wbudowana lampa błyskowa...118 Zewnętrzna lampa błyskowa...124 Słowniczek...132 Indeks...140 Autorzy zdjęć...144 Exposure_Tip_001-005_PL.indd 4-5 6/3/11 11:30 AM
czym jest ekspozycja? Matryca aparatu do zarejestrowania zdjęcia potrzebuje pewnej ilości światła, zwanej poprawną ekspozycją. Jeśli na matrycę padnie za dużo światła, fotografia będzie zbyt jasna (prześwietlona); jeśli za mało, zdjęcie wyjdzie zbyt ciemne (niedoświetlone). Ponieważ fotografowane sceny różnią się od siebie jasnością, fotograf musi mieć możliwość regulowania ilości światła, jaka dociera do matrycy. Do tego celu służą dwa parametry: wartość przysłony, decydująca o rozmiarze otworu, przez który światło pada na matrycę, oraz czas naświetlania, określający jak długo matryca wystawiona jest na działanie światła. Istnieje jeszcze trzeci czynnik, który określa, jak czuła jest matryca na światło. Parametr ten można regulować za pomocą ustawienia ISO. Im wyższe ISO, tym wyższa czułość matrycy. f/1,4 f/2 f/2,8 f/4 f/5,6 f/8 f/11 f/16 f/22 f/32 NIEDOŚWIETLONE POPRAWNA EKSPOZYCJA PRZEŚWIETLONE Przysłonę obiektywu mierzy się za pomocą wartości (albo liczby) przysłony. Dana liczba przysłony oznacza, że na matrycę pada określona ilość światła, niezależnie od użytego obiektywu. Na przykład w obiektywie 35 mm otwór przysłony ustawionej na f/4 będzie ze względu na inną optykę mniejszy niż w obiektywie 200 mm, ale ekspozycja w obydwu przypadkach będzie identyczna. Kwestia kompromisu Problem z ekspozycją polega na tym, że większość scen oświetlona jest nierównomiernie często zdarza się, że niektóre elementy są znacznie jaśniejsze od innych. Dobranie poprawnej ekspozycji jest zatem kwestią interpretacji i zależy od tego, które z tych elementów chcecie przedstawić. Łatwo zauważyć, że zdjęcie środkowe ma najlepszą ogólną ekspozycję. Jednak ze względu na wysoki kontrast niektóre fragmenty łabędzia wyglądają lepiej na zdjęciu prześwietlonym, a inne na niedoświetlonym. Czerwień narośli na dziobie jest bardziej nasycona na górnym zdjęciu, natomiast na fotografi i prześwietlonej lepiej widać szczegóły czarnej szyi. 6 7 c z y M j e s t e k s P o z y c j a? Exposure_Tip_006-131_PL.indd 6-7
Przysłona, czas naświetlania i czułość Do regulowania ekspozycji służą trzy wspomniane wcześniej parametry wartość przysłony, czas naświetlania i czułość. Jak jednak zależą one od siebie? Co się dzieje, kiedy zmienimy jeden z nich? Zacznijmy od zależności łączących czas naświetlania i przysłonę. Wiemy, że przysłonę określa się za pomocą wartości (lub liczby) przysłony. Z kolei czas naświetlania wyrażany jest zwykle w ułamkach sekundy. Typowa lustrzanka cyfrowa zawiera następujące ustawienia czasu naświetlania: 1/8000 s, 1/4000 s, 1/2000 s, 1/1000 s, 1/500 s, 1/250 s, 1/125 s, 1/60 s, 1/30 s, 1/15 s, 1/8 s, 1/4 s, 1/2 s i 1 s. Większość aparatów pozwala również stosować czasy dłuższe od 1 s, aż do 30 s. Załóżmy teraz, że fotografowana scena jest poprawnie naświetlona przy przysłonie ustawionej na f/8 i czasie 1/125 s. Jeśli zmniejszymy wartość przysłony (zwiększymy otwór) do f/5,6 wpuszczając tym samym dwa razy więcej światła do aparatu zdjęcie będzie prześwietlone. Jeśli jednak wraz ze zwiększeniem otworu przysłony skrócimy o połowę czas naświetlania, z 1/125 s do 1/250 s, ta większa ilość światła będzie oddziaływać na matrycę dwa razy krócej, a więc zdjęcie zostanie naświetlone poprawnie. Tak więc w naszym przykładzie konfiguracje f/8 i 1/125 s oraz f/5,6 i 1/250 s dają identyczną ekspozycję. Jest to uniwersalna zasada jeżeli chcecie zachować taką samą ekspozycję, po dwukrotnym zwiększeniu wartości przysłony musicie dwa razy wydłużyć czas naświetlania i na odwrót. Czas 1/1000 1/500 1/250 1/125 1/60 1/30 1/15 naświetlania Przysłona f/2,8 f/4 f/8 f/11 f/16 f/22 f/32 Tabelka obok przedstawia typowe związki pomiędzy przysłoną a czasem naświetlania. Każda z tych konfiguracji da taką samą ekspozycję. Czas 1/1000 1/500 1/250 1/125 1/60 1/30 1/15 naświetlania Przysłona f/2,8 f/4 f/8 f/11 f/16 f/22 f/32 ISO 100 100 100 100 100 100 100 Czas 1/1000 1/500 1/250 1/125 1/60 1/30 naświetlania Przysłona f/2,8 f/2,8 f/2,8 f/2,8 f/2,8 f/2,8 ISO 100 200 400 800 1600 3200 Tabelki obok uwzględniają dodatkowo czułość matrycy. W górnej tabelce przedstawiono te same wartości przysłony i czasu naświetlania, z wartością ISO na stałym poziomie. Jeśli jednak będziemy sukcesywnie zwiększać czułość, zachowując te same wartości przysłony, czas naświetlania trzeba będzie zostawić bez zmian, aby ekspozycja pozostała stała. Czułość ISO Jak w takim razie do wartości przysłony i czasu naświetlania ma się czułość ISO? Jak wcześniej wspomniano, parametr ISO określa czułość matrycy aparatu na światło. Im wyższa wartość ISO, tym bardziej czuła matryca, a im bardziej czuła jest matryca, tym mniej światła potrzebuje, aby zarejestrować obraz. Lustrzanki cyfrowe udostępniają zazwyczaj czułości z zakresu od 100 do 1600 albo nawet 3200 (a niektóre jeszcze wyższe). Wróćmy do przykładu z poprzedniej strony. Wiemy, że właściwą ekspozycję uzyskamy przy przysłonie f/8 i czasie naświetlania 1/125 s, ale do pełnego obrazu brakuje nam jeszcze czułości matrycy. Przyjmijmy, że była ona ustawiona na 100. Jeśli teraz podniesiemy ISO do 200 dwukrotnie zwiększając czułość matrycy logiczne jest, że do utrzymania tej samej ekspozycji musimy albo podnieść wartość przysłony tak, by o połowę zmniejszyć ilość wpadającego światła, albo skrócić czas naświetlania o połowę. Gdybyśmy ponownie podnieśli czułość, tym razem do 400, musielibyśmy znowu przymknąć przysłonę albo skrócić czas naświetlania o połowę, aby zdjęcie zostało identycznie naświetlone. 8 9 P r z y s ł o n a, c z a s n a ś w i e t l a n i a i c z u ł o ś ć Exposure_Tip_006-131_PL.indd 8-9
Ekspozycja a czas naświetlania Skoro dla danej sceny istnieje wiele kombinacji przysłony, czasu naświetlania i czułości, które dadzą właściwą ekspozycję, co przemawia za dobraniem takich, a nie innych parametrów? Możliwość wyboru pomiędzy różnymi kombinacjami parametrów ekspozycji to jeden z fundamentów fotografii, a lustrzanki cyfrowe pozwalają korzystać z tej możliwości w sposób, który niedostępny jest dla właścicieli większości aparatów kompaktowych. Choć to, którą z możliwych kombinacji parametrów wybierzecie, nie ma znaczenia z punktu widzenia ogólnej ekspozycji, wybór konkretnego czasu naświetlania, przysłony i czułości ma wpływ na inne aspekty zdjęcia, czy to związane z jakością obrazu, czy sposobem, w jaki chcecie zarejestrować albo zinterpretować scenę. Zacznijmy od czasu naświetlania. Długi czas naświetlania może spowodować rozmycie ruchomych obiektów, jeśli więc chcecie zamrozić akcję, będziecie musieli wybrać krótki czas. Czasem jednak drobne rozmycie pozwala stworzyć wrażenie ruchu i nadać zdjęciu większą siłę wyrazu. Poruszające się obiekty można przedstawić na zdjęciu na różne sposoby, dobierając odpowiedni czas naświetlania. Na przykład panoramowanie polega na zwolnieniu migawki podczas śledzenia aparatem ruchu obiektu. Jeśli wszystko wykonacie prawidłowo, otrzymacie stosunkowo ostry obiekt na rozmytym tle. 1 SEKUNDA Wybór czasu naświetlania może całkowicie zmienić interpretację danej sceny. Na przykład tę kaskadę sfotografowano przy użyciu kilku różnych czasów naświetlania. Żadne z tych rozwiązań nie jest lepsze lub gorsze od innych wszystko zależy od osobistych preferencji i efektu, który chcecie osiągnąć. W ten sam sposób można podejść do każdej sceny zawierającej ruch. 10 11 1/60 S 1/125 S 1/15 S E k s p o z y c j a a c z a s n a ś w i e t l a n i a Exposure_Tip_006-131_PL.indd 10-11
Exposure_Tip_006-131_PL.indd 12-13
Ekspozycja a wartość przysłony Za pomocą przysłony można nie tylko regulować ilość światła padającego na matrycę, ale również kontrolować, jaka część fotografowanej sceny przedstawiona będzie jako ostra. Ustawienie małej wartości (dużego otworu) przysłony sprawi, że tylko część sceny będzie ostra inaczej mówiąc, zdjęcie będzie miało płytką głębię ostrości. Z kolei duża wartość (mały otwór) przysłony daje dużą głębię ostrości. Możliwość kontrolowania głębi ostrości za pomocą przysłony to kolejny z fundamentalnych aspektów kreatywnych fotografii. Fotografowie często wykorzystują możliwość kontrolowania głębi ostrości w portretach. Do tego zdjęcia zrobionego obiektywem zoom wykorzystano małą wartość przysłony, żeby zmniejszyć głębię ostrości i rozmyć tło. Ta technika pozwala osobie oglądającej zdjęcie skupić się na modelu. E k s p o z y c j a a w a r t o ś ć p r z y s ł o n y f/2 f/5.6 f/22 Powyższe fotografie ukazują wpływ przysłony na głębię ostrości (czyli obszar sceny przedstawiony jako ostry). Do zrobienia zdjęć użyto obiektywu 50 mm, a ostrość ustawiono na pierwszy wazon. Przy przysłonie f/2 ostry jest w zasadzie tylko pierwszy wazon. Po zwiększeniu przysłony do f/5,6 w strefie ostrości znalazł się również drugi wazon, ale ostatni wazon i zasłona w tle są nadal rozmyte. Przy przysłonie f/22 ostra jest cała scena. Głębia ostrości Wpływ na głębię ostrości ma nie tylko wartość przysłony. Eksperymentując z różnymi ustawieniami przysłony w celu kontrolowania głębi ostrości, musicie wziąć pod uwagę jeszcze dwa czynniki. Pierwszy z nich to ogniskowa obiektywu. Im dłuższa ogniskowa, tym płytsza głębia ostrości. Na przykład na zdjęciu zrobionym obiektywem szerokokątnym 28 mm dużo większa część sceny będzie ostra niż w przypadku teleobiektywu 200 mm. Drugi czynnik to odległość ostrzenia, czyli odległość pomiędzy aparatem a obiektem, na który nastawiona jest ostrość. Im krótsza ta odległość, tym płytsza jest głębia ostrości. 14 15 Exposure_Tip_006-131_PL.indd 14-15
Maksymalizowanie głębi ostrości W niektórych rodzajach fotografii, np. tradycyjnych zdjęciach krajobrazowych, waszym celem będzie zmieszczenie w głębi ostrości jak największej części sceny. Aby zmaksymalizować głębię ostrości, powinniście użyć obiektywu szerokokątnego (albo najszerszego ustawienia zoomu), stanąć tak, żeby pierwszy plan był od was jak najbardziej oddalony, i ustawić największą możliwą wartość przysłony. Pamiętajcie, że duża wartość przysłony pociąga za sobą konieczność użycia długiego czasu naświetlania, uważajcie więc na drgania aparatu. Użyjcie statywu albo zwiększcie czułość matrycy. Dzięki użyciu ultraszerokokątnego obiektywu 18 mm cała scena wyszła ostra. Umieszczenie jakiegoś elementu na pierwszym tle pozwala nadać fotografii głębię. Jasne słońce pozwoliło sfotografować tego francuskiego rolnika przy dużej wartości przysłony. Użycie ogniskowej 20 mm i przysłony f/22 pozwoliło utrzymać w głębi ostrości całą scenę, od pierwszego planu po drzewa w tle. Stosunkowo słabe światło 16 i duża wartość przysłony wymusiły użycie długiego czasu naświetlania (30 s), co płynącej wodzie nadało wygląd puszystej piany. Odległość hiperfokalna Aby uzyskać maksymalną głębię ostrości, użyjcie obiektywu szerokokątnego i włączcie ręczne ustawianie ostrości. Ustawcie ostrość nie na głównym elemencie sceny, ale tuż za najbliższym obiektem, który chcecie zmieścić w głębi ostrości. Przy odrobinie szczęścia uda się wam ustawić ostrość na odległość hiperfokalną, co oznacza, że wszystko od połowy tej odległości do nieskończoności będzie ostre. Współczesne aparaty rzadko mają zaznaczoną na obiektywach skalę głębi ostrości, dlatego odległości hiperfokalnej nie da się ustalić z pewnością, ale metodą prób i błędów powinniście dać radę zwiększyć głębię. Exposure_Tip_006-131_PL.indd 16-17
Minimalizowanie głębi ostrości Jeśli jesteście przyzwyczajeni do aparatów kompaktowych, których niewielkie matryce i obiektywy o krótkich ogniskowych wpływają na znaczne zwiększenie głębi ostrości, ograniczanie głębi ostrości może się wam wydawać dziwnym pomysłem. Jednak tworzenie wąskiej strefy ostrości jest jednym z podstawowych kreatywnych aspektów fotografii. Ustawienie ostrości selektywnie na danym obiekcie i celowe rozmycie tła oraz pierwszego planu pozwala przyciągnąć wzrok widza do wyodrębnionego obiektu. Ponieważ nasze oczy zazwyczaj nie rejestrują świata w ten sposób, zabieg ten dodatkowo uatrakcyjnia zdjęcie. Jak ograniczyć głębię ostrości Istnieją trzy podstawowe sposoby pozwalające zminimalizować głębię ostrości: Wybierzcie najmniejszą wartość przysłony, która umożliwi wam uzyskanie właściwej ekspozycji. Użyjcie teleobiektywu albo ustawcie długą ogniskową w obiektywie zoom. Zbliżcie się jak najbardziej do obiektu. Głębia ostrości zmniejsza się wraz ze spadkiem odległości ogniskowania. Płytka głębia ostrości pozwala skutecznie rozmyć nie tylko tło, ale i pierwszy plan. Podchodząc jak najbliżej obiektu i ustawiając niewielką wartość przysłony, uzyskacie bardzo małą głębię ostrości. Podczas fotografowania niektórych dyscyplin sportowych użycie płytkiej głębi ostrości umożliwia rozmycie billboardów reklamowych i kibiców. Zdjęcia sportowe robi się zazwyczaj długimi teleobiektywami, co ułatwia wyodrębnienie obiektu. Portrety doskonale nadają się do ograniczania głębi ostrości. Użycie małej wartości przysłony i długiej ogniskowej pozwala wyodrębnić obiekt z tła, które mogłoby rozpraszać widza. 18 Exposure_Tip_006-131_PL.indd 18-19