ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 2 (152) 2009 ISSN 1731-8157 Zbigniew SABATOWSKI TECHNOLOGIA GPS W PROCESIE SZKOLENIA SIŁ ZBROJNYCH RP W artykule przedstawiono wykorzystanie technologii GPS w procesie szkolenia Sił Zbrojnych RP. Zaprezentowano krótki opis systemu GPS ze szczególnym uwzględnieniem jego poszczególnych komponentów na podstawie informacji z innych źródeł W. Garszka, W. Górala, J. Narkiewicza. Pokazano możliwości wykorzystania GPS w wojsku polskim ze szczególnym uwzględnieniem jego wykorzystania w wojskach lądowych oraz zapoznano z typami odbiorników GPS wykorzystywanymi podczas zajęć programowych i dodatkowych w WSOWL. Słowa kluczowe: GPS, system nawigacji satelitarnej, system NAVSTAR, nawigacja satelitarna, Siły Zbrojne Polski, szkolenie wojskowe, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych WSTĘP Coraz powszechniejsze stosowanie technologii GPS we współczesnym świecie spowodowało konieczność jej zastosowania w Polskich Siłach Zbrojnych. W Wojsku Polskim GPS jest wykorzystywany od kilkunastu lat, lecz dopiero od kilku możemy zaobserwować jego użytkowanie na szerszą skalę w nawigacji lądowej, lotniczej oraz morskiej. Obecnie odbiorniki GPS są standardowo montowane na wozach bojowych, samolotach czy okrętach. Większość współczesnych technicznych środków łączności wykorzystywanych w Polskich Siłach Zbrojnych również posiada zamontowane odbiorniki GPS. Tak powszechne wprowadzenie nawigacji satelitarnej zainicjowało konieczność standardowego szkolenia w zakresie obsługi GPS na wszystkich poziomach kształcenia. Decyzją Ministra Obrony Narodowej 1 wprowadzono w 2008 r. obowiązek kształcenia w zakresie użytkowania i wykorzystywania nawigacji satelitarnej we wszystkich rodzajach wojsk. Na tej podstawie wprowadzono do programów szkolenia 1 mjr mgr inż. Zbigniew SABATOWSKI - Instytut Dowodzenia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych Decyzja Nr 123 MON z dnia 19 marca 2008r. w sprawie wprowadzenia Standardu Kształcenia Zawodowego dla kandydatów na oficerów Minimalne Wymagania Programowe.
TECHNOLOGIA GPS W PROCESIE SZKOLENIA SIŁ ZBROJNYCH RP w wyższych szkołach oficerskich i akademiach wojskowych tematykę związaną z problematyką GPS. 1. CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU NAWIGACJI SATELITARNEJ GPS to satelitarny system służący do szybkiego i bardzo dokładnego wyznaczania współrzędnych geograficznych, określających pozycję anteny przenośnego lub stacjonarnego odbiornika, w globalnym systemie odniesienia. Sygnały odbierane przez odbiornik GPS i używane do określenia jego położenia, są stale dostępne, niezależnie od warunków pogodowych. W związku z czym zawsze wiemy, gdzie jesteśmy. O tym, jak cenna jest to informacja, nikogo chyba nie trzeba przekonywać. System GPS pracuje w oparciu o 24 amerykańskie satelity wojskowe typu Navstar. Satelity te są rozmieszczone równomiernie wokół naszej planety na wysokości 20162,61 km na sześciu orbitach kołowych (po cztery na każdej z orbit), i dodatkowo specjalnie nachylone do powierzchni Ziemi (a dokładnie równika) pod kątem 55. Ich orbity, niczym pajęczyna, oplatają szczelnie naszą planetę 2. Każdy z satelitów transmituje informację czasową oraz dane nawigacyjne. Odbiornik GPS odbiera i przetwarza sygnał oraz dekoduje informację satelitarną. Oblicza czas, jaki upłynął od momentu wysłania sygnału do momentu odbioru i określa na tej podstawie odległość pomiędzy satelitą a użytkownikiem oraz położenie satelity w momencie nadawania sygnału. Dlatego też odległości pomiędzy poszczególnymi satelitami i ich współrzędne są wystarczającymi i w pełni miarodajnymi danymi do wyznaczania położenia naszego odbiornika. W systemie NAVSTAR wyróżniamy trzy segmenty: 1.1. Segment kosmiczny Ten segment systemu GPS stanowi konstelacja 24 satelitów umieszczonych na orbicie okołoziemskiej. Okres obiegu ziemi przez satelitę wynosi 11h 57min 27s, tak więc w danym miejscu na powierzchni Ziemi każdego następnego dnia konstelacja powtarza się o około osiem minut wcześniej niż dnia poprzedniego. Na każdej orbicie znajdują się cztery satelity, rozłożone tak, aby zapewnić widoczność co najmniej 4 satelitów o każdej porze doby z dowolnego miejsca na powierzchni Ziemi. 2 3 Rys. 1. Schemat segmentu satelitarnego 3 W. Garszka, AB lokalizacji satelitarnej GPS w sporcie, turystyce i rekreacji, Warszawa 2009, s. 6. W. Góral, Zastosowanie technologii GPS w precyzyjnych pomiarach deformacji, Kraków 2004, s. 19. 65
Zbigniew SABATOWSKI W rezultacie na całym obszarze Ziemi z prawdopodobieństwem 0.9996 można oczekiwać widoczności pięciu satelitów na wysokości co najmniej 5 stopni ponad horyzontem 4. Na niewielkich obszarach Ziemi, w okresach nie dłuższych niż 20 minut w ciągu doby, nie jest możliwe wyznaczenie pozycji trójwymiarowej (widoczne są mniej niż 4 satelity). Liczba widocznych satelitów zależy od szerokości geograficznej obserwatora. 1.2. Segment kontrolny (Control segment) Naziemny segment kontroli spełnia rolę nadzorująco - kontrolującą oraz wspierającą pracę systemu. Podstawowymi elementami tego segmentu jest 5 stacji nadzorujących, rozmieszczonych na świecie (rys.2). Stacja centralna MCMS (Master Control Monitor Station) znajduje się w Bazie Sił Powietrznych USA Falcon w Colorado Springs (Kalifornia, USA), a stacje śledzące rozmieszczone są na Hawajach (wschodni Pacyfik),w Kwajalein (zachodni Pacyfik), Diego Garcia (Ocean Indyjski), na Wyspach Wniebowstąpienia (Atlantyk). Ostatnie trzy z wymienionych stacji zawierają anteny przekazujące informacje do satelitów, a pozostałe dwie to stacje kontrolne telemetryczne dla danych orbit satelitów. Stacje naziemne systemu: prowadzą ciągły nasłuch sygnałów z satelitów; sprawdzają poprawność działania satelitów; komunikują się ze stacją główną na specjalnych kanałach łączności; obliczanie parametrów orbit satelitów (efemeryd); wyznaczanie poprawek zegarów satelitów; przekazywanie do satelitów danych efemeryd i poprawek zegara w celu ich retransmisji w depeszy nawigacyjnej satelitów. 4 5 66 Rys. 2. Rozmieszczenie stacji kontrolnych systemu GPS 5 J. Narkiewicz, GPS Globalny System Pozycyjny, Budowa, Działanie, Zastosowanie, Warszawa 2003, s. 28. [online]. [dostęp: 2008]. Dostępny w Internecie: http://gps-navstar.webpark.pl/budowa2
TECHNOLOGIA GPS W PROCESIE SZKOLENIA SIŁ ZBROJNYCH RP Stacje kontrolne rozmieszczone są możliwie równomiernie wokół Ziemi w paśmie równikowym, co pozwala na śledzenie satelitów w całym zakresie szerokości geograficznych (od 55 S do 55 N), w których satelity mogą znajdować się w zenicie. Obszary działania stacji naziemnych nakładają się, co pozwala na dodatkowe sprawdzenie ich działania poprzez porównanie wyników obserwacji oraz zwiększenie niezawodności systemu. Stacja centralna MCS znajduje się na większej szerokości geograficznej niż inne stacje, dlatego mogą występować przerwy odbierania przez nią sygnałów z satelitów, gdy znajdują się one na dużych szerokościach geograficznych półkuli południowej. Pozostałe stacje nadzoru są stacjami bezobsługowymi wykorzystywanymi do: śledzenia i telemetrycznego sprawdzania orbit satelitów (pomiar pseudoodległości i przesunięć fazy nośnej) w celu wzorcowanie zegara satelity; zbierania danych do poprawek jonosferycznych i pomiaru czasu; przesyłania informacji do stacji centralnej MCS; przekazywania informacji do satelitów (odświeżanie pamięci pozycji satelity, synchronizacja zegara z zegarem stacji naziemnej, poprawki na stan jonosfery). 1.3. Segment użytkownika To szeroka gama różnorodnych odbiorników systemu GPS, zaczynając od najprostszych i tanich cywilnych odbiorników, do bardzo profesjonalnych wojskowych. Mogą to być odbiorniki pracujące autonomicznie lub wbudowane w inne systemy. System GPS ma charakter pasywny, transmisja sygnału odbywa się jednokierunkowo, z pokładu satelitów do użytkownika. Odbiorniki wyposażone są zazwyczaj w anteny o charakterystykach umożliwiających odbiór sygnałów z całego obszaru sfery niebieskiej. Ze względu na przeznaczenie i sposób wykorzystania, odbiorniki GPS różnią się cechami użytkowymi dotyczącymi wymagań środowiska, w których mają działać, możliwościami pomiarowymi na różnych obiektach, w tym ruchomych, odporność na zakłócenia itd. Jednak zasada działania wszystkich typów odbiorników GPS jest podobna. Rozpatrując działanie odbiornika, należy pamiętać, iż odbiorniki cywilne mogą korzystać jedynie z kodu C/A, a odbiorniki wojskowe z kodu P. 1.4. Obliczanie pozycji początkowej i odczyt pozycji Procedura obliczania pozycji początkowej rozpoczyna się od określenia widzialnych satelitów. Każdy odbiornik ma w pamięci wzorce kodów PRN wszystkich satelitów. Odbierane sygnały są porównywane z wzorcami do momentu zidentyfikowania jednego z nich. Po czym rozpoczyna się śledzenie satelity. Śledząc satelitę, odbiornik demoduluje depeszę nawigacyjną i odczytuje dane efemeryczne z almanachu o wszystkich satelitach w konstelacji. Na ich podstawie synchronizuje swój zegar wewnętrzny z zegarami satelitów i uwzględnia wszystkie konieczne dane korekcyjne. Określając satelity, które mogą znaleźć się w zasięgu i ograniczając ilość sprawdzanych kodów PRN, znacznie skraca się czas poszukiwania. Po nawiązaniu kontaktu z czterema satelitami, osiągnięciu synchronizacji i odczytaniu depeszy nawigacyjnej, odbiornik jest gotowy do rozpoczęcia nawigacji. Dlatego od włączenia odbiornika do otrzymania pierwszego odczytu, mija pewien czas, zwany czasem akwizycji (TIFF - Time to First Fix). 67
Zbigniew SABATOWSKI W odbiorniku montowany jest precyzyjny oscylator kwarcowy. Brak zgodności czasu odmierzanego przez zegar kwarcowy ze skalą GPS jest poprawiany w oparciu o pomiar czterech pseudoodległości. Z odległości od czterech śledzonych satelitów i danych o ich trajektorii, procesor wylicza współrzędne przestrzenne odbiornika. Zazwyczaj odbiornik aktualizuje swoje dane raz na sekundę. Po czym przesyłane są one do pamięci, skąd są pobierane do wyświetlania. Ze względu na konieczność pamiętania zmian położenia wymagana jest spora pojemność pamięci. Standardową możliwością jest odtworzenie przebytej trasy. 2. ZASTOSOWANIE GPS W SIŁACH ZBROJNYCH 68 System GPS wraz z oprzyrządowaniem znalazł zastosowanie m.in.: w bezpilotowych aparatach latających, w nawigacji okrętów, pojazdów i samolotów, w kierowaniu pododdziałami, w lokalizowaniu min, pułapek przez pododdziały rozpoznawcze, w śledzeniu radiosond przez służby meteorologiczne, w nawigacji i naprowadzaniu bomb i rakiet, w pracy grup naziemnego poszukiwania, grup dywersyjnych działających na tyłach wroga. Za pomocą odbiorników GPS można określić (w zależności od ich modelu) m.in. współrzędne geograficzne danego punktu, jego wysokość nad poziomem morza, azymut, odległość pomiędzy oznaczonymi punktami, powierzchnię obszaru. Najważniejszą cechą odbiorników GPS jest jednak możliwość nawigacji. Każdy odbiornik GPS pozwala na wybór jednego z kilku trybów nawigacji. Mogą to być zarówno zapamiętane przez użytkownika punkty lub ślady określonej trasy, jak i sama wbudowana mapa. Dodatkowo nawigację można prowadzić według jednego z czterech sposobów: 1) Z wykorzystaniem funkcji GOTO - umożliwia wytyczenie kursu do punktu docelowego w linii prostej od zajmowanej pozycji geograficznej; jest to najprostsza z form nawigacji, polegająca na wskazaniu kierunku, w którym należy podążać, aby osiągnąć cel przemieszczania się po najkrótszym odcinku, a także kierunki zejścia z kursu. 2) Na podstawie śladów (Track Log) umożliwia powrót do punktu wyjścia tą samą drogą, jaka została zapamiętana w odbiorniku GPS; w czasie pracy odbiornik GPS automatycznie zapisuje pokonywaną trasę, która następnie może być wykorzystana na przykład do powrotu do miejsca początkowego. Zmiany kierunku przemieszczania się odbiornik wskazuje wychyleniem strzałki; istnieje również możliwość śledzenia śladu na ekranie mapy. 3) Na podstawie trasy (Route) umożliwia przebycie wcześniej zaplanowanej trasy poprzez kilkanaście punktów (mogą to być zarówno punkty użytkownika, tzw. waypoints, jak i punkty będące częścią składową mapy bazowej); użytkownik zanim wyruszy w drogę, buduje trasę z charakterystycznych punktów, które będą się na niej znajdować. Nawigacja tego typu jest rozszerzeniem funkcji GOTO (odcinki pomiędzy kolejnymi punktami są również liniami prostymi).
TECHNOLOGIA GPS W PROCESIE SZKOLENIA SIŁ ZBROJNYCH RP 4) Z wykorzystaniem mapy bazowej umożliwia określenie położenia na podstawie odzwierciedlenia pozycji geograficznej na podkładzie mapy; aktualną pozycję odbiornik GPS wskazuje za pomocą ikony umieszczonej w centrum ekranu na tle mapy; pozycja ta jest uaktualniana co sekundę; w wypadku zmiany pozycji mapa jest tak przesuwana, aby ikona pozycji znajdowała się w centrum ekranu; w celu łatwiejszego manewrowania możliwe są zmiany orientacji mapy pomiędzy Track Up (kierunkiem poruszania się ku górze ekranu) a North Up (góra ekranu zawsze wskazuje geograficzną północ). W pojazdach wojskowych występują najbardziej zaawansowane technicznie, automatyczne zintegrowane układy GPS, jednak ich cena jest bardzo wysoka w stosunku do mniej dokładnych urządzeń cywilnych. Potrzeby wojsk to także konieczność działania służby topograficznej, zabezpieczającej bardzo dokładną obecnie lokalizację punktów oraz mapy topograficzne (w tym także opracowania numeryczne). System GPS musi spełniać więc drugie zadanie - umożliwić dokładne wyznaczenie współrzędnych punktów, rozmieszczonych często w dużych odległościach od siebie, rzędu setek lub nawet tysięcy kilometrów. Współczesne tendencje geodezji światowej to jak najpełniejsza automatyzacja procesów pomiarowych, obliczeniowych i kartometrycznych. W tych technologiach istotne jest dokładne i w pełni zautomatyzowane uzyskiwanie współrzędnych. Najnowocześniejszą, najdokładniejszą i najbardziej ekonomiczną technologią określania współrzędnych punktów geodezyjnych jest obecnie technologia wykorzystująca system satelitarny GPS. GPS stanowi rewolucję dokładnościową dla żołnierzy wojsk lądowych i pozwala na utrzymanie ciągłej orientacji Wojskowy odbiornik GPS w razie potrzeby korzysta z klucza zabezpieczeń dla dokładnego systemu PPS, przez co zmniejsza dostępność do systemu. Sposób zabezpieczeń systemu spełnia wymogi bezpieczeństwa z punktu widzenia wojskowego (wg standardów NATO). Wojskowe odbiorniki GPS bez wprowadzonego klucza mogą pracować jedynie w systemie SPS (niższa dokładność). Planując użycie GPS podczas realizacji zadań (bojowych), użytkownik musi wiedzieć, jaki typ klucza bezpieczeństwa jest czynny w danym terenie. Dotyczy to ewentualnych zadań realizowanych poza granicami kraju. W zastosowaniach wojskowych krąg użytkowników powiększa się w szybkim tempie. Zbudowano już odbiornik funkcjonujący pod wodą (do głębokości 20 m). Następuje integracja zarówno z dotychczas funkcjonującymi systemami nawigacyjnymi, jak i kierowania ogniem oraz dowódczym. Mapa cyfrowa sprzęgnięta z GPS staje się coraz częściej stosowanym elementem wykorzystywanym w działaniach na współczesnym polu walki. System GPS stanie się autonomicznym, mogącym działać z pełną dokładnością przez długi okres bez udziału segmentu kontrolnego. W początkowym etapie nie było jasno określonych wytycznych, z jakich odbiorników GPS może korzystać, co spowodowało, że w różnych jednostkach wojskowych występowały różnorodne odbiorniki. Obecnie znormalizowano sytuację i praktycznie w całych siłach zbrojnych wykorzystuje się odbiorniki firmy GARMIN. Rodzina odbiorników GARMIN jest bardzo duża, jednak dwa zasługują na szczególną uwagę z powodu ich powszechnego występowania w wojsku polskim. Najstarszym, a jednocześnie najczęściej spotykanym odbiornikiem GPS w jednostkach Wojska Polskiego jest GPS 12 (rys. 3). Łączy w sobie prostą obsługę i wiele funkcji nawigacyjnych, z niewygórowaną ceną oraz dużą wytrzymałością. Odbiornik posiada podświetlany, czarno-biały wyświetlacz LCD o rozdzielczości 64 x 100 pikseli. GPS 12 pracuje na 69
Zbigniew SABATOWSKI wbudowanej antenie typu patch i nie posiada złącza dla anteny zewnętrznej. Możliwe jest natomiast dołączenie zasilania zewnętrznego (5-8 V DC) lub połączenie z komputerem PC. Port szeregowy tego odbiornika obsługuje formaty GARMIN DGPS, RTCM, NMEA i Text. Dane nawigacyjne wyświetlane są na kilku ekranach: statusu satelitów, komputera podróży, mapy, kompasu lub autostrady i trasy aktywnej. Konfiguracja typu wyświetlanych danych możliwa jest jednak tylko na ekranie komputera podróży (brak możliwości zmiany rozmiaru i ilości pól danych). Z poziomu menu głównego użytkownik otrzymuje dodatkowo dostęp do ekranu słońca i księżyca, list waypointów i tras oraz ustawień systemowych. Odbiornik umożliwia zachowanie do 500 waypointów (wraz z symbolem i nazwą), a także zbudowanie 20 tras po 30 punktów każda. Dzięki temu urządzenie umożliwia nawigację w linii prostej - GoTo oraz nawigację wg trasy (w obu kierunkach). GPS 12 posiada również funkcję rejestracji śladu podróży. Ślad ten może składać się maksymalnie z 1024 punktów (zapamiętywany jest tylko ślad aktywny - brak możliwości zachowania śladu w odbiorniku, do późniejszego wykorzystania), wykorzystany może być do utworzenia trasy Trac-Back, umożliwiającej powrót tą samą drogą. Urządzenie umożliwia uśrednianie pozycji zaznaczanego waypointa oraz możliwość pomiaru pola powierzchni obszaru zamkniętego zarejestrowanym śladem podróży. Rys. 3. Odbiornik GARMIN GPS 12 6 Zdecydowanie nowocześniejszym i bogatszym w możliwości jest odbiornik GARMIN GPS 76CS. Odbiorniki te weszły na wyposażenie wojsk lądowych w 2005 roku i są doskonałym uzupełnieniem skromnej bazy nawigacyjnej w wojsku polskim. Rodzina odbiorników tej serii posiada w zależności od opcji czarno biały lub 256 kolorowy wyświetlacz, podobny do zastosowanego w urządzeniach serii 60. Oprócz tego model posiada slot dla kart pamięci Trans Flash, który zastępuje stosowaną dotąd pamięć wbudowaną. Dzięki temu urządzenie może korzystać ze znacznie większych zestawów map niż dotychczas. Aby przyspieszyć proces wymiany danych pomiędzy PC a GPS, odbiornik otrzymał port USB, przy czym dostępny jest również port szeregowy. Port USB nie może być wykorzystywany do pracy z aplikacjami wymagającymi protokołów innych niż własny GARMIN. Praca z urządzeniami i oprogramowaniem wymagającym protokołu NMEA możliwa jest wyłącznie poprzez port szeregowy. Dodatkowo, jeśli GPS jest połączony z komputerem poprzez port USB, na porcie RS automatycznie ustawiany jest protokół NMEA jako protokół domyślny. Ponadto GPS Map 76CSx posiada możliwość automatycznego wyznaczania tras. Korzystanie z tej funkcji jest możliwe wyłącznie w oparciu o mapy zawierające wymagane dane. Rys. 4. Odbiornik GPS GARMIN 76CSx 7 6 7 70 Odbiornik GPS GARMIN 12, opracowanie własne. Odbiornik GPS GAMIN 76CSx, opracowanie własne.
TECHNOLOGIA GPS W PROCESIE SZKOLENIA SIŁ ZBROJNYCH RP W odbiornik wbudowana jest mapa bazowa umożliwiająca automatyczne tworzenie tras, korzystać można również z opcjonalnych map szczegółowych Europy Zachodniej (City Select) dostępnych jako pakiet samochodowy zawierający uchwyt i kabel zasilający. Mimo iż urządzenie zapewnia automatyczne tworzenie tras, nie obsługuje komunikatów głosowych w czasie nawigacji zakręt po zakręcie. Urządzenia tej serii potrafią zapamiętać 1000 waypointów, umożliwiają rejestrację śladu aktywnego o długości 10000 punktów i przechowywanie w swojej pamięci do 20 śladów (uproszczonych w czasie zapisu do 500 punktów). Istotną właściwością jest możliwość zapisu śladu również na karcie TF, wtedy jedynym ograniczeniem jest wielkość karty. Pod względem funkcji nawigacyjnych urządzenie nie odbiega od przyjętych obecnie standardów. Oprócz nawigacji wg zaplanowanej trasy drogowej (automatycznie z opcjami rekalkulacji po zejściu z trasy i objazdem lub ręcznie, z możliwością zmiany kierunku nawigacji), wg trasy w linii prostej do celu oraz wg zarejestrowanego śladu (w obu kierunkach), dostępna jest również funkcja MOB. Zastosowany moduł GPS przygotowany jest do pracy z sygnałami WAAS/EGNOS. W GPSMAP 76Cx zastosowano moduł SiR Fstar III, zapewniający wysoką czułość urządzenia w trudnych warunkach. Moduł ten jest również przygotowany do pracy z odbiornikiem poprawek różnicowych DGPS. Do odbioru sygnałów GPS oraz WAAS/EGNOS wykorzystywana jest wbudowana antena typu quad-helix lub opcjonalna antena zewnętrzna ze złączem MCX. 3. WYKORZYSTANIE GPS W WSOWL Problematyka GPS pojawiła się w WSOWL już blisko 10 lat temu, kiedy to wykładowcy topografii wojskowej zaproponowali rozpoczęcie nauczania nawigacji satelitarnej w wybranych grupach szkoleniowych, głównie na kierunku rozpoznanie ogólnowojskowe. Początkowo były to zajęcia ponadprogramowe, realizowane w ramach NKP 8 rozpoznania ogólnowojskowego. Na początku obecnej dekady nawigacja satelitarna weszła na stałe do szkolenia na wszystkich kierunkach studiów w WSOWL oraz studium oficerskiego. Zajęcia w zależności od profilu szkolenia były realizowane w ramach 4 lub 6 godzinnego bloku szkoleniowego. Podchorążowie i słuchacze zapoznawali się z podstawowymi funkcjami odbiornika GPS, oraz wykonywali krótkie zadania nawigacji lądowej. W ramach zajęć programowych uczyli się budowy oraz obsługi odbiorników GPS, określania swojej pozycji swoją pozycję w terenie. Na kierunku rozpoznanie ogólnowojskowe, na wniosek wykładowców topografii wojskowej w porozumieniu z kierownikiem zakładu rozpoznania i walki elektronicznej, wprowadzono dodatkowe zajęcia z nawigacji satelitarnej w górach. Zajęcia są realizowane głównie zimą na obszarze polskich Karkonoszy. Te niezwykle trudne zajęcia z uwagi na porę roku i obszar działania, cieszą się u słuchaczy bardzo dużą popularnością. Jednak z uwagi na ograniczone środki finansowe nie można realizować zajęć ze wszystkimi specjalnościami. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom studentów, od 2006 r. w ramach NKP rozpoczęto realizację podróży geograficznych, w ramach których podchorążowie doskonalą swoje umiejętności w nawigacji satelitarnej w górach. Do 2006 r. podstawowym odbiornikiem wykorzystywanym w szkoleniu był GPS 12 firmy GARMIN. W 2006 r. WSOWL zakupiła odbiorniki nowszej generacji, jakimi są GARMIN GPS 76CSx z mapą wektorową. Obecnie w WSOWL studenci mają do dyspozycji 20 odbiorników starszej generacji GPS 12 oraz 10 nowych odbiorników 8 NKP Naukowe Koło Podchorążych. 71
Zbigniew SABATOWSKI GPS 76CSx. W 2008r. zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej nawigacja satelitarna została wprowadzona do standardu szkolenia na wszystkich kierunkach szkolenia i kształcenia w Siłach Zbrojnych. Dzięki takiemu rozwojowi sytuacji opracowano w WSOWL nowy program szkolenia, w którym każdy student i słuchacz ma obowiązek zapoznać się z GPS oraz wykonać ćwiczenie z nawigacji lądowej. Studenci będą kształcić się w zakresie nawigacji satelitarnej w ramach 8 godzin zajęć programowych, co pozwoli mieć nadzieję, że każdy absolwent WSOWL będzie potrafił wykonać zadanie nawigacji lądowej z wykorzystaniem GPS. Dodatkowe godziny szkoleniowe otrzymali podchorążowie studiów stacjonarnych na kierunku rozpoznanie ogólnowojskowe, którzy będą mieli możliwość doskonalenia swoich umiejętności w różnych warunkach terenowych oraz parach dnia. Współczesny świat naszpikowany nowoczesną technologią stawia duże wyzwania młodym ludziom i trudno jest spełniać oczekiwania przełożonych, nie posiadając umiejętności posługiwania się nowoczesną techniką. Obecna sytuacja programowo szkoleniowa w WSOWL w zakresie szkolenia topograficznego daje nadzieję, że absolwent Szkoły Generałów sprosta wyzwaniom stojącym na jego drodze w zakresie nawigacji satelitarnej. 72 GPS TECHNOLOGY IN POLISH ARMED FORCES TRAINING PROCESS Summary The article discusses how to employ GPS technology in the process of the Polish Armed Forces training. A brief description of the GPS system with special emphasis put on its individual components is presented on the basis of information from other sources, such as W. Garszka, W. Góral and J. Narkiewicz. In addition, various opportunities for employing GPS technology in the Polish Armed Forces, particularly in the Land Forces, are shown and the different types of GPS receiver sets used during curricular classes as well as additional ones at WSOWL are presented. Key worlds: GPS, satellite navigation system, NAVSTAR system, satellite navigation, Polish Armed Forces, military training, Land Forces Military Academy Artykuł recenzował: płk dr Marek KULCZYCKI