Program Rewitalizacji dla Gminy Góra na lata

Program Rewitalizacji dla Gminy Góra na lata 2016 2020 Opracowanie Programu Rewitalizacji dla Gminy Góra na lata 2016-2020 współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020 INSTYTUT BADAWCZY IPC SPÓŁKA Z O.O. Maj 2016 0

Spis treści Wstęp...2 1. Kierunki rozwoju gminy istotne z punktu widzenia działań rewitalizacyjnych...5 1.1. Strategia Rozwoju Gminy Góra...5 1.2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy...10 1.3 Ocena efektów rewitalizacji prowadzonej w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Góra na lata 2007 2013...15 2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych...18 2.1. Diagnoza zjawisk społecznych...18 2.2 Diagnoza zjawisk w sferze gospodarczej...53 2.3. Diagnoza zjawisk w sferze środowiskowej...65 2.4. Diagnoza zjawisk w sferze przestrzenno-funkcjonalnej...85 2.5. Diagnoza zjawisk w sferze technicznej...133 3. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji...147 3.1. Stan kryzysowy...147 3.3. Obszar rewitalizacji...170 4. Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji...178 5. Cele rewitalizacji oraz kierunki działań...181 6. Lista planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych...185 7. Charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych...191 8. Mechanizmy zapewnienia komplementarności...213 9. Indykatywne ramy finansowe...217 10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych w proces rewitalizacji...221 11. System realizacji programu rewitalizacji...225 12. System monitoringu...227 13. Załączniki...230 13.1 Wykaz zabytków w Gminie Góra...230 13.2 Raport z badań ilościowych...255 Charakterystyka osób badanych...255 Wyniki badania...257 13.3 Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko...295 14. Spis map, tabel, wykresów...296 15. Zespół autorski...302 1

Wstęp Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. Definicja rewitalizacji podkreśla kilka istotnych zagadnień i wyzwań związanych z procesem wychodzenia ze stanu kryzysowego obszaru kryzysowego. Po pierwsze proces rewitalizacji powinien być realizowany w sposób kompleksowy, tj. w taki sposób, który nie tylko rozwiązuje lub eliminuje wybrane zagrożenia i problemy, ale także w sposób pozwalający na wykorzystanie mocnych stron nie tylko obszaru rewitalizowanego, ale całej gminy, jak również potencjału otoczenia zewnętrznego, traktowanych jako szanse rozwoju. Takie kompleksowe podejście do rewitalizacji oznacza, że działania podejmowane na rzecz wychodzenia ze stanu kryzysowego powinny wpisywać się w szerszy nurt realizacji polityki rozwoju całej gminy i jej otoczenia, w szczególności otoczenia powiązanego funkcjonalnie z gminą. Po drugie proces rewitalizacji powinien być prowadzony w sferach społecznej, przestrzennej i gospodarczej, tj. być ukierunkowany na wieloaspektowe podejście oraz rezultaty. Kluczowe dla właściwego zdiagnozowania skali poszczególnych problemów, a tym samym wybór zawężonych terytorialnie obszarów do rewitalizacji powinien być poprzedzony rzetelną diagnozą. Diagnoza powinna wskazać stany kryzysowe na obszarze miasta, zarówno w sferze terytorialnej, ale przede wszystkim w sferze kategorii problemów. Ostateczny wybór obszarów do rewitalizacji powinien być wyborem najefektywniejszej ścieżki działań, w kontekście oczekiwanych rezultatów, tj. wynikać z rangi lub znaczenia wybranych zagadnień/obszarów rewitalizacji dla polityki rozwoju całej gminy. Po trzecie, istotną rolę w procesie tworzenia i realizacji programu rewitalizacji odgrywa partycypacja społeczna, która obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy. W toku przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji dąży się, aby działania, skutkowały wypowiedzeniem się przez wszystkich interesariuszy. Interesariuszami rewitalizacji są w szczególności: 1) mieszkańcy obszaru rewitalizacji oraz właściciele, użytkownicy wieczyści nieruchomości i podmioty zarządzające nieruchomościami znajdującymi się na tym obszarze, w tym spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe i towarzystwa budownictwa społecznego; 2) mieszkańcy gminy inni niż wymienieni powyżej, 3) podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność gospodarczą; 4) podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność społeczną, w tym organizacje pozarządowe i grupy nieformalne; 5) jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne; 6) organy władzy publicznej; 2

7) podmioty, inne niż wymienione w pkt 6, realizujące na obszarze rewitalizacji uprawnienia Skarbu Państwa. Oznacza to, że sam proces powinien być tak zaplanowany, aby umożliwić czynny udział wybranych grup społecznych i tzw. aktorów rozwoju lokalnego. Udział interesariuszy powinien zostać zaplanowany zarówno na etapie tworzenia programu rewitalizacji, jak również na etapie jego realizacji, w tym ewaluacji. Na etapie tworzenia programu rewitalizacji wskazany jest udział interesariuszy zarówno na etapie diagnozy, jak również planowania poszczególnych celów i działań rewitalizacyjnych. Program rewitalizacji realizowany na poziomie gminy wpisuje się w szereg założeń krajowych dokumentów strategicznych: Strategia Rozwoju Kraju 2020 Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego II. 4.1. Zwiększanie aktywności zawodowej II. 4.2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Cel III.1. Integracja społeczna. III.1.1. Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym III.1.2. Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagrożonych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych III.3.3. Tworzenie warunków dla rozwoju ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich. Wspieranie rozwoju ośrodków o znaczeniu lokalnym w zakresie działań rewitalizacyjnych, rozbudowy infrastruktury, zwłaszcza komunikacyjnej, a także poprawy usług użyteczności publicznej i innych funkcji niezbędnych dla inicjowania procesów rozwojowych na poziomie lokalnym. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020 Cel 1. Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki. Cel 2. Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy. Cel 3. Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i surowców. Cel 4. Wzrost umiędzynarodowienia polskiej gospodarki. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. 3

Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego. Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię. Cel 3.Poprawa stanu środowiska. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie. Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność). Cel 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych (spójność). Cel 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Cel 2: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialnej, równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich. Cel 4: Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Narodowy Plan Rewitalizacji Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 Cel główny: poprawa warunków rozwoju obszarów zdegradowanych w wymiarze przestrzennym, społecznym, kulturowym i gospodarczym. Realizacji tego celu służyć będzie tworzenie korzystnych warunków dla prowadzenia rewitalizacji w Polsce i położenie nacisku na holistyczne, zintegrowane podejście do prowadzenia takich działań. Cel 2: Zrównoważony transport i poprawa dostępności transportowej. Cel 4: Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. Cel 5: Zwiększenie dostępności technologii komunikacyjnoinformacyjnych. Cel 6: Wzrost zatrudnienia i mobilności pracowników. Cel 7: Włączenie społeczne, podnoszenie poziomu i jakości życia. Cel 8: Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne. 4

1. Kierunki rozwoju gminy istotne z punktu widzenia działań rewitalizacyjnych 1.1. Strategia Rozwoju Gminy Góra Podstawowym dokumentem określającym kierunki rozwoju wybranego obszaru terytorialnego jest akt o charakterze strategicznym, uchwalany przeważnie w cyklu kilkuletnim. W przypadku Gminy Góra aktualnie obowiązującym dokumentem jest Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Góra na lata 2015-2025. Zgodnie w przedstawioną w nim wizją rozwoju, w perspektywie 2025 roku Gmina Góra ma być miejscem przyjaznym do życia i prowadzenia działalności gospodarczej dla mieszkańców i przedsiębiorców. Natomiast misję określono następująco: Gmina Góra wykorzystując swój endogeniczny potencjał tworzy odpowiednie warunki rozwoju społeczno-gospodarczego. realizuje to poprzez wzmocnienie kapitału ludzkiego i społecznego, wspieranie prowadzenia działalności gospodarczej oraz likwidację barier infrastrukturalnych. Realizacja wizji i misji Gminy Góra w okresie 2015-2025 wymaga podjęcia określonych działań, które znajdują swoje odzwierciedlenie w szczegółowych celach strategicznych i operacyjnych oraz obszarach zadaniowych. W ww. dokumencie sformułowano trzy cele strategiczne, które zostały uszczegółowione poprzez cele operacyjne. Wśród celów strategicznych gminy znalazły się kwestie związane z rozwojem gospodarczym gminy (w tym wsparcia w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozwoju turystyki), ale również zagadnienia dotyczące rozwoju kapitału społecznego (w tym rozwoju aktywności społeczności lokalnych, poprawy jakości kształcenia i rozwoju infrastruktury społecznej) oraz poprawy infrastruktury komunalnej w gminie (w tym zadania z zakresu rewitalizacji, dostępności komunikacyjnej i jakości środowiska naturalnego). Realizacja tych celów przyczyni się do osiągnięcia stanu Gminy Góra określonego w wizji i misji. I Cel strategiczny: Aktywizacja gospodarcza i wzrost konkurencyjności gminy Cel Operacyjny 1.1. Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej w gminie Plany zadaniowe: Wspieranie działań zmierzających do budowy II linii zasilającej w energię elektryczną Uzbrajanie terenów inwestycyjnych Utrzymanie i wspieranie systemu zachęt finansowych i prawnych dla prowadzenia działalności gospodarczej Wzmocnienie promocji gminy Wdrażanie polityki w zakresie ładu przestrzennego Wspieranie działań na rzecz rozwoju i restrukturyzacja rolnictwa 5

Wsparcie przedsiębiorczości oraz lokalnego biznesu poprzez tworzenie instytucjonalnych i lokalowych warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz utworzenie inkubatora przedsiębiorczości Cel operacyjny 1.2. Podniesienie atrakcyjności turystycznej Gminy Góra Plany zadaniowe: Budowa i rozbudowa ścieżek i szlaków turystycznych. Tworzenie produktów turystycznych i lokalnych w oparciu poszanowania dla środowiska naturalnego. Prowadzenie zintegrowanych działań promocyjnych i informacyjnych. Tworzenie partnerstw na rzecz rozwoju turystyki w gminie. II Cel strategiczny: Rozwój zasobów ludzkich oraz poprawa potencjału społecznego Gminy Góra Cel Operacyjny 2.1. Pobudzanie aktywności społeczności lokalnej w działaniach na rzecz rozwoju gminy Plany zadaniowe: Wspieranie działania Inkubatora Organizacji Pozarządowych, Przygotowanie Programu zdrowego i aktywnego stylu życia oraz jego promocja Rozwój narzędzi partycypacji społecznej Promocja, inicjowanie i tworzenie partnerstw lokalnych, krajowych i zagranicznych; Współpraca podmiotów realizujących zadania publiczne wraz z działaniami na rzecz partnerstwa lokalnych instytucji; Cel operacyjny 2.2. Poprawa jakości kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych w Gminie Góra Plany zadaniowe: Stworzenie programu rozwoju kształcenia w Gminie Góra Tworzenie partnerstw międzyszkolnych w celu wymiany doświadczeń, uczniów i nauczycieli Stworzenie systemu tutoringu w szkołach gimnazjalnych i podstawowych Aktywne pozyskiwanie środków na realizację założeń w obrębie modernizacji i poprawy jakości kształcenia w gminie Cel operacyjny 2.3. Rozwój infrastruktury społecznej Plany Zadaniowe: Budowa basenu krytego Rozbudowa i modernizacja infrastruktury oświatowej Doposażenie świetlic 6

Zwiększenie dostępności i jakości w zakresie mieszkalnictwa komunalnego Rozbudowa infrastruktury społecznej w odniesieniu do jej funkcji rekreacyjnej III Cel strategiczny: Modernizacja i rozbudowa infrastruktury komunalnej Gminy Góra Cel Operacyjny 3.1. Rewitalizacja miasta i wsi Gminy Góra Plany Zadaniowe: Wdrażanie Programu Rewitalizacji Miasta Góra Wdrażanie Planów Odnowy Wsi i Programu Odnowy Wsi w województwie dolnośląskim Cel operacyjny 3.2. Poprawa jakości i standardów funkcji komunikacyjnej gminy Plany Zadaniowe: Modernizacja dróg gminnych Modernizacja w partnerstwie dróg powiatowych Budowa chodników i parkingów na terenie Gminy Góra Podjęcie działań mających na celu poprawę połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz gminy i międzygminnej. Cel operacyjny 3.3. Poprawa jakości środowiska naturalnego w gminie Plany Zadaniowe: Poprawa efektywności energetycznej obiektów publicznych i sektora mieszkaniowego na terenie gminy Rozbudowa sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Góra Modernizacja oczyszczalni ścieków w Gminie Góra Modernizacja sieci wodociągowej na terenie Gminy Góra Realizacja działań związanych z gospodarką odpadami zadania w zakresie edukacji ekologicznej. Wśród Celów oraz Planów Zadaniowych ujętych w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Góra na lata 2015-2025, następujące mają szczególne znaczenie w definiowaniu celów rewitalizacji: W SFERZE SPOŁECZNEJ: Cel Operacyjny 2.1. Pobudzanie aktywności społeczności lokalnej w działaniach na rzecz rozwoju gminy Plany zadaniowe: Wspieranie działania Inkubatora Organizacji Pozarządowych, Przygotowanie Programu zdrowego i aktywnego stylu życia oraz jego promocja 7

Rozwój narzędzi partycypacji społecznej Promocja, inicjowanie i tworzenie partnerstw lokalnych, krajowych i zagranicznych; Współpraca podmiotów realizujących zadania publiczne wraz z działaniami na rzecz partnerstwa lokalnych instytucji; Cel operacyjny 2.2. Poprawa jakości kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych w Gminie Góra Plany zadaniowe: Stworzenie programu rozwoju kształcenia w Gminie Góra Stworzenie systemu tutoringu w szkołach gimnazjalnych i podstawowych Aktywne pozyskiwanie środków na realizację założeń w obrębie modernizacji i poprawy jakości kształcenia w gminie W SFERZE GOSPODARCZEJ: Cel Operacyjny 1.1. Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej w gminie Plany zadaniowe: Utrzymanie i wspieranie systemu zachęt finansowych i prawnych dla prowadzenia działalności gospodarczej Wzmocnienie promocji gminy Wdrażanie polityki w zakresie ładu przestrzennego Wsparcie przedsiębiorczości oraz lokalnego biznesu poprzez tworzenie instytucjonalnych i lokalowych warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz utworzenie inkubatora przedsiębiorczości W SFERZE ŚRODOWISKOWEJ Cel operacyjny 3.3. Poprawa jakości środowiska naturalnego w gminie Plany Zadaniowe: Poprawa efektywności energetycznej obiektów publicznych i sektora mieszkaniowego na terenie gminy W SFERZE PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNEJ ORAZ TECHNICZNEJ Cel operacyjny 2.3. Rozwój infrastruktury społecznej Plany Zadaniowe: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury oświatowej Zwiększenie dostępności i jakości w zakresie mieszkalnictwa komunalnego Rozbudowa infrastruktury społecznej w odniesieniu do jej funkcji rekreacyjnej Cel Operacyjny 3.1. Rewitalizacja miasta i wsi Gminy Góra Plany Zadaniowe: 8

Wdrażanie Programu Rewitalizacji Miasta Góra Wdrażanie Planów Odnowy Wsi i Programu Odnowy Wsi w województwie dolnośląskim Cel operacyjny 3.2. Poprawa jakości i standardów funkcji komunikacyjnej gminy Plany Zadaniowe: Modernizacja dróg gminnych Budowa chodników i parkingów na terenie Gminy Góra 9

1.2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Gmina Góra posiada uchwalone Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Góra. Dokument określa ogólne i szczegółowe uwarunkowania i kierunki polityki przestrzennej na analizowanym obszarze. Celem studium jest koordynacja działań przestrzennych na terenie miasta i gminy dla stworzenia warunków do ekorozwoju i harmonijnego współdziałania sąsiadujących terenów. Ponadto Studium zobowiązuje organy miasta do podejmowania działań zmierzających do realizacji polityki określonej w tym dokumencie. W zakresie ogólnych uwarunkowań i kierunków polityki przestrzennej w Studium przedstawione zostały: uwarunkowania i kierunki zmian w strukturze przestrzennej miasta oraz w przeznaczeniu terenów; uwarunkowania i kierunki zagospodarowania oraz użytkowania obszarów funkcjonalnych: obszary urbanizacji: obszary funkcjonalne mieszkaniowe (M), obszary funkcjonalne koncentracji usług (U), obszary funkcjonalne usługowe krajobrazowe (UK), obszary funkcjonalne aktywności gospodarczej (P), obszary funkcjonalne zieleni kulturowe (Z, ZC); obszary chronione: obszary funkcjonalne przyrodniczo krajobrazowe (Zk), obszary funkcjonalne leśne (ZL), obszary funkcjonalne rolnicze (R); obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego: zasady ochrony środowiska: wody powierzchniowe i podziemne, zagrożenie powodziowe, surowce naturalne, gleby chronione, zasady ochrony przyrody: priorytetowe cele w zakresie ochrony przyrody, tereny chronione i wskazane do objęcia ochroną ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe (obszary chronione, projektowane rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne, ekosystemy wodno-łąkowo-leśne), ogólne wytyczne ustaleń w zakresie ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; zasady ochrony krajobrazu kulturowego; 10

obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej: strefa A ścisłej ochrony konserwatorskiej strefa B ścisłej ochrony konserwatorskiej strefa W ścisłej ochrony konserwatorskiej strefa OW ścisłej ochrony konserwatorskiej stanowiska archeologiczne ochrona zabytkowych układów zieleni (parki, cmentarze, aleje) uwarunkowania i kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej: komunikacja kolejowa komunikacja drogowa (drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne) infrastruktura techniczna obszary inwestycji celu publicznego: znaczeniu lokalnym znaczeniu ponadlokalnym uwarunkowania i kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej obszary zagrożenia powodzią oraz osuwania się mas ziemnych obszary wymagające przekształceń, rewaloryzacji, rehabilitacji lub rekultywacji. W Studium zawarte zostały szczegółowe uwarunkowania i kierunki polityki przestrzennej, w tym: 1. Ustalenia dla terenów o różnym przeznaczeniu: Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny zabudowy letniskowej Tereny usług Tereny działalności gospodarczej Tereny zieleni Tereny rolne Tereny urządzeń infrastruktury technicznej 2. Zasady ustaleń dla terenów o różnym przeznaczeniu Dokument Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Góra przedstawia również sposoby realizacji polityki przestrzennej w gminie, w tym miejscowe plany 11

zagospodarowania przestrzennego i zasady ustalania granic obszaru objętego miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Wśród istotnych z puktu widzenia celów rewitalizacji w Studium można wymienić następujące zapisy: STUDIUM WSKAZUJE OBSZARY WYMAGAJĄCE PRZEKSZTAŁCEŃ, REWALORYZACJI, REHABILITACJI LUB REKULTYWACJI Tereny wymagające przekształceń i rehabilitacji to przede wszystkim: - obiekty zabytkowe lub o walorach kulturowych pozostające w gestii Agencji Nieruchomości Rolnych, w przeważającej części obiekty po zlikwidowanych PGR wymagające pozyskania nowych właścicieli gwarantujących właściwe utrzymanie obiektów zabytkowych; - pozostałe nie wykorzystane obiekty gospodarcze po byłych PGR; - obiekty byłych szkół; - tereny poprzemysłowe, na których pierwotna działalność gospodarcza została zaniechana lub ograniczona; - istniejąca zabudowa zagrodowa sprzed 1945 r. Działania w tych obszarach powinny polegać na: poprawie stanu technicznego obiektów poprzez ich remonty i modernizacje oraz wyposażenie w standardowe urządzenia infrastruktury technicznej; dostosowaniu funkcji współczesnej do wartości zabytkowych zespołów i obiektów; wyeliminowaniu funkcji uciążliwych i degradujących; zachowaniu w miarę możliwości funkcji poszczególnych części zespołów pałacowo parkowych (pałace funkcje usługowe lub mieszkaniowe, folwarki funkcje gospodarcze, parki funkcje rekreacyjne); adaptacji istniejących, niewykorzystanych obiektów gospodarczych na cele przetwórstwa rolnego i urządzeń obsługi rolnictwa lub prowadzenia innej działalności gospodarczej, usług komercyjnych lub publicznych o ile przepisy szczególne nie będą takich adaptacji wykluczać; adaptacji budynków po byłych szkołach lub innych obiektach użyteczności publicznej a także przeznaczaniu niezabudowanych części nieruchomości na funkcję mieszkalną, usługową lub zieleń publiczną; - adaptacji budynków gospodarczych lub ich części w istniejącej zabudowie zagrodowej na usługi nieuciążliwe, obiekty agroturystyki lub zabudowę letniskową. STUDIUM WSKAZUJE OBSZARY I ZASADY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ Strefa A ścisłej ochrony konserwatorskiej Dla zapewnienia ochrony dóbr kultury wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej, w obrębie których powinny obowiązywać niżej określone zasady. 1.4.1. Strefa A ścisłej ochrony konserwatorskiej Obejmuje obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków, a także obszary, na których elementy dawnego układu przestrzennego zachowały się w stanie nienaruszonym lub jedynie nieznacznie zniekształconym. Są to obszary uznane za szczególnie ważne jako materialne świadectwo historyczne. W strefie tej zakłada się pierwszeństwo ochrony konserwatorskiej, w tym działań odtworzeniowych i rewaloryzacyjnych nad wszelką prowadzoną współcześnie działalnością inwestycyjną, gospodarczą i usługową. 12

Działania służące ochronie wartości zabytkowych w strefie A zmierzają do: zachowania historycznego układu przestrzennego w zakresie rozplanowania dróg, ulic, placów, linii zabudowy, kompozycji wnętrz urbanistycznych i kompozycji zieleni, konserwacji zachowanych historycznych elementów układu przestrzennego, szczególnie: posadzki (nawierzchnie, cieki i zbiorniki wodne, sposób użytkowania gruntów), ścian (zabudowa, zieleń) oraz dążenia do usunięcia elementów zniekształcających założenia historyczne i odtworzenia elementów zniszczonych, dostosowania nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie sytuacji, skali, bryły, podziałów architektonicznych, proporcji powierzchni muru i otworów oraz nawiązanie formami współczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej, usunięcia obiektów dysharmonizujących, dostosowania współczesnych funkcji do wartości zabytkowych zespołu i jego poszczególnych obiektów oraz eliminacji funkcji uciążliwych. W strefie tej winno się stosować materiały występujące w lokalnym budownictwie historycznym. Strefa B ochrony konserwatorskiej Obejmuje obszary, w których elementy dawnego układu zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. Strefy te są równoznaczne z obszarami ewidencji zabytków. W strefie B winno się określać następujące zasady: zachować i wyeksponować elementy historycznego układu przestrzennego tj. rozplanowanie dróg, ulic i placów, linie zabudowy, kompozycje wnętrz urbanistycznych oraz kompozycję zieleni, zachować historyczne nawierzchnie kamienne, obiekty o wartościach zabytkowych poddać restauracji i modernizacji technicznej z dostosowaniem obecnej lub projektowanej funkcji do wartości obiektu, przy nowych inwestycjach oraz związanych z modernizacją, rozbudową, przebudową obiektów istniejących nawiązać gabarytami i sposobem kształtowania bryły i użytymi materiałami do miejscowej tradycji architektonicznej, w przypadku istniejącego obiektu po rozbudowie budynek powinien tworzyć spójną kompozycję z istniejącą częścią, formę nowych obiektów dostosować do skali, ukształtowania bryły i detalu istniejącej wartościowej zabudowy, w tym formy i wysokości dachu, układu kalenicy, poziomu posadowienia parteru, formy i wysokości ogrodzenia, działalność inwestycyjna winna uwzględniać istniejące związki przestrzenne i planistyczne, elementy dysharmonizujące, zwłaszcza kolidujące z ekspozycją wartościowych obiektów zabytkowych, winny być usunięte lub poddane odpowiedniej przebudowie, przyznać pierwszeństwo wszelkim działaniom odtworzeniowym i rewaloryzacyjnym, zarówno w przypadku przyrodniczych elementów krajobrazu, jaki w stosunku do historycznej struktury 13

technicznej, instalacji wodnych, sieci komunikacyjnych oraz obiektów wpisanych do rejestru zabytków i znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, preferować te inwestycje, które stanowią rozszerzenia lub uzupełnienie istniejących form zainwestowania terenu, przy założeniu maksymalnego zachowania i utrwalenia istniejących już relacji oraz pod warunkiem, iż nie kolidują one z historycznym charakterem obiektu, wykluczać prowadzenie napowietrznych linii teletechnicznych i energetycznych, wykluczać stosowanie ogrodzeń z betonowych elementów prefabrykowanych. Uwaga: wyżej wymienione obszary mogą zostać wskazane jako obszary rewitalizacji pod warunkiem współwystępowania na tych obszarach koncentracji negatywnych zjawisk społecznych. 14

1.3 Ocena efektów rewitalizacji prowadzonej w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Góra na lata 2007 2013 Zadania z zakresu rewitalizacji na obszarze gminy prowadzone były w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Góra na lata 2007-2013. Celem głównym programu była poprawa warunków życia mieszkańców poprzez przeciwdziałanie zjawiskom kryzysowym. Uszczegółowienie celu głównego stanowią cele szczegółowe: 1. Poprawa stanu infrastruktury edukacyjnej na terenie miasta. 2. Podniesienie estetyki, funkcjonalności oraz atrakcyjności urbanistycznej miasta poprzez zagospodarowanie pustych i zdegradowanych przestrzeni publicznych. 3. Zmniejszenie występujących negatywnych zjawisk mających niekorzystny wpływ na rozwój społeczności zamieszkującej obszary o nasilonym zagrożeniu patologiami społecznymi. 4. Poprawa bezpieczeństwa na terenie obszaru rewitalizowanego. 5. Poprawa atrakcyjności miasta. Wybór obszaru do rewitalizacji został przeprowadzony w oparciu o kryteria: wysoki poziom ubóstwa: ilość osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej, wysoki poziom długotrwałego bezrobocia: poziom długotrwałego bezrobocia, niski poziom edukacji, znaczące braki w umiejętnościach i wysoki odsetek osób porzucających szkoły: młodzież niekontynuująca nauki (udział osób w wieku 18-24 lata z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym, które nie kontynuują nauki i nie dokształcają się, zarejestrowane w PUP struktura wykształcenia osób bezrobotnych (liczba bezrobotnych z wykształceniem podstawowym), wysoki poziom przestępczości i naruszeń prawa: przestępstwa i wykroczenia stwierdzone poza zdarzeniami drogowymi i przestępstwami gospodarczymi, w tym czyny karalne nieletnich, niski wskaźnik zarejestrowanych podmiotów gospodarczej: liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. W wyniku przeprowadzonych analiz wyznaczono obszar podlegający rewitalizacji, znajdujący się między ulicami Podwale, Kościuszki i Targową. Jego powierzchnia wynosiła 11,91 ha, zaś liczba mieszkańców 2 494 osoby. Obszar objęty rewitalizacją to najstarsza część Miasta Góra, wokół której następował rozwój przestrzenny w obrębie murów miejskich. W centralnej części zdegradowanego terenu, znajduje się 15

prostokątny rynek z wychodzącymi z każdego narożnika parami ulic, z których dwie równoległe na osi wschód zachód zbiegały się przy dwóch bramach: Głogowskiej i Polskiej. Ulice mają układ szachownicowy, ujęty w owalny obwód średniowiecznych murów miejskich. Na wyznaczonym obszarze znajduje się zabudowa mieszkaniowa pochodząca głównie z I bądź II połowy XIX w., zwłaszcza przy ul. Armii Krajowej, ul. Bojowników, Pl. Bolesława Chrobrego, ul. Dąbrowskiego, ul. Kościuszki, 11 Listopada, część zabudowy ul. Piłsudskiego, ul. Podwale, ul. Staromiejska, ul. Ściegiennego, ul. Zamenhofa i ul. Żeromskiego. Na każdej z ulic można odnaleźć budynki pochodzące z XVII i XVIII w. Po II wojnie światowej część zabudowy uległa zniszczeniu. W miejscach ubytków powstawały budynki plombowe. Zabudowa znajdująca się na obszarze wyznaczonym do rewitalizacji leży w obrębie strefy A Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Góra, a sam obszar zdegradowany otaczają mury obronne, będące pozostałością po średniowiecznych fortyfikacjach miejskich. Obszar wyznaczony do rewitalizacji przedstawia poniższa mapa: Mapa 1. Obszar objęty Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Miasta Góra na lata 2007-2013 Źródło: Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Góra na lata 2007-2013 W ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Góra na lata 2007-2013 zaplanowano szereg działań o charakterze inwestycyjnym i społecznym. W sferze przestrzennej obejmowały one: 1. Zagospodarowanie pustych i zdegradowanych przestrzeni publicznych w Górze. Rewitalizacja etap I. Modernizacja chodników w rejonie murów obronnych w Górze. Budowa integracyjnej strefy aktywnej rekreacji dla dzieci przy ul. Targowej w Górze. Modernizacja systemu monitorowania w Górze. 16

Zagospodarowanie strefy wypoczynku - park przy ul. Podwale w Górze. Iluminacja zabytkowego Kościoła p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Górze. Odtworzenie zabytkowej studni na skrzyżowaniu ulic Małej i Staromiejskiej w Górze. 2. Modernizacja Przedszkola nr 1 w Górze, ul. Żeromskiego. 3. Zagospodarowanie pustych i zdegradowanych przestrzeni publicznych w Górze. Rewitalizacja etap II. Budowa Parkingu przy ul. Bojowników w Górze. Remont części pieszej ul. Małej Budowa parkingów przy ul. 11 Listopada. Modernizacja chodników w rejonie murów obronnych w Górze. Modernizacja oświetlenia w Górze. 4. Przebudowa budynku Szkoły Podstawowej nr 3 w Górze przy ul. Podwale 20. Natomiast w sferze społecznej w ramach LPR prowadzone działania dotyczyły: 1. Przeciwdziałanie patologii i uzależnieniom wśród dzieci i młodzieży zamieszkujących obszar wsparcia wskazany w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Góra poprzez organizację zajęć profilaktycznych oraz rekreacyjno-sportowych. Zaplanowane w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Góra na lata 2007-2013 działania o charakterze inwestycyjnym i społecznym zrealizowano w 100% (zrealizowane wszystkiej ujęte w Programie projekty). Tym samym dokonano istotnej transformacji obszaru wskazanego do rewitalizacji. Poprawie uległo również szereg wskaźników społecznych (m. in. bezrobocie, poziom ubóstwa). Działania rewitalizacyjne w centrum miasta Góra powinny być w dalszym ciągu kontynuowane, w szczególności mając na uwadze, znaczenie tej części miasta dla rozwoju lokalnego całej gminy (m. in. obszar o szczególnych walorach estetycznych, kulturowych, usługowych), jak również ciągle wysokie wskaźniki, opisujące wybrane problemy społeczne (mimo spadku: nadal wysoki poziom bezrobocia oraz ubóstwa). 17

2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych 2.1. Diagnoza zjawisk społecznych LUDNOŚĆ Gmina Góra jest jedną z 4 gmin powiatu górowskiego, zajmującą obszar o powierzchni 266,11 km 2. Gmina graniczy: na zachodzie z gminą Niechlów z powiatu górowskiego, na północy z gminą Wschowa z powiatu wschowskiego (woj. lubuskie) oraz gminą Święciechowa z powiatu leszczyńskiego (woj. wielkopolskie), na wschodzie z gminą Rydzyna z powiatu leszczyńskiego (woj. wielkopolskie), gminą Bojanowo z powiatu rawickiego (woj. wielkopolskie), na południu z gminą Jemielno i gminą Wąsosz z powiatu górowskiego (woj. dolnośląskie). Sieć osadniczą gminy tworzą miasto Góra oraz 42 miejscowości, tworzące 35 sołectw: 1. Borszyn Mały, 2. Borszyn Wielki, 3. Bronów, 4. Brzeżany, w tym wieś Brzeżany i przysiółek Ułanka, 5. Chróścina, w tym wieś Chróścina i część wsi Chróścina Bylica, 6. Czernina, 7. Czernina Dolna, 8. Czernina Górna, 9. Glinka, 10. Gola Górowska, 11. Grabowno, 12. Jastrzębia, 13. Kłoda Górowska, 18

14. Kruszyniec, 15. Ligota, 16. Łagiszyn, 17. Nowa Wioska, 18. Osetno, 19. Osetno Małe, w tym wieś Osetno Małe i przysiółek Kietlów, 20. Polanowo, w tym wieś Polanowo i przysiółek Polanowiec, 21. Radosław, 22. Rogów Górowski, 23. Ryczeń, w tym wieś Ryczeń oraz części wsi Ryczeń: Dziczek i Różany, 24. Sławęcice, 25. Stara Góra, w tym wieś Stara Góra i przysiółek Włodków Górny, 26. Strumienna, 27. Strumyk, 28. Sułków, w tym wieś Sułków i przysiółek Żarki, 29. Szedziec, w tym wieś Szedziec i cześć wsi Szedziec Kuklice, 30. Ślubów, w tym wieś Ślubów i przysiółek Wieruszowice, 31. Wierzowice Małe, 32. Wierzowice Wielkie, 33. Witoszyce, w tym wieś Witoszyce i przysiółek Laskowa, 34. Włodków Dolny, 35. Zawieścice. 19

Mapa 2. Mapa Gminy Góra Źródło: www.gora.com.pl (01.03.2016) Według stanu na 31.12.2015 roku Gmina Góra liczyła 20 476 mieszkańców. W mieście Góra zamieszkiwało 60% ludności gminy, natomiast na obszarze wiejskim pozostałe 40% mieszkańców. Dane długookresowe wskazują, iż Gmina Góra zmaga się z ubytkiem ludności. Mimo jednostkowego wzrostu w 2010 roku, na przestrzeni lat 2004-2015 liczba mieszkańców gminy spadła o 2,1%. Proces wyludniania szybciej postępuje w mieście spadek ludności w analizowanym okresie wyniósł 3,8%. W tym samym okresie na obszarze wiejskim gminy liczba ludności podlegała częstszym zmianom, osiągając maksimum w 2010 roku 8 383 osób. W 2015 roku na terenie wiejskim zamieszkiwało 8 283 osoby, tj. o 0,4% więcej niż w 2004 roku. 20

Wykres 1. Ludność faktycznie zamieszkała w Gminie Góra w latach 2004-2014 Źródło: GUS/BDL Wśród sołectw Gminy Góra najwięcej mieszkańców liczy Czernina 829 osób. Następne pod względem liczby ludności są sołectwa: Chróścina (560 osób), Stara Góra (492 osoby), Witoszyce (477 osób), Glinka (469 osób) i Ślubów (457 osób). Z kolei do najmniejszych ze względu na liczbę mieszkańców należą: Polanowo (38 osób), Wierzowice (42 osoby), Nowa Wioska (55 osób), Włodków (59 osób) i Osetno Małe (75 osób). Natomiast w mieście Góra najwięcej osób zamieszkuje ulice: osiedle Kazimierza Wielkiego (1 425 osób), Głogowska (1 008 osób) i Piastów (945 osób). Najmniej mieszkańców liczą ulice: skwer Chłopeckiego (1 osoba), Królowej Jadwigi (2 osoby), Witosa (2 osoby), Kosynierów (3 osoby), Cicha (4 osoby), Jagiellonów (6 osób), Szkolna (6 osób), Staromiejska (6 osób), Sportowa (6 osób), Chabrowa (7 osób) i Targowa (7 osób). Na przestrzeni lat 2010-2015 największy ubytek ludności nastąpił w sołectwach: Wierzowice Małe (-14,3%), Czernina Górna (-12,5%), Ryczeń (-13,3%), Ligota (-13,9%) i Strumienna (-11,3%). Liczba ludności zmniejszyła się również w sołectwach: Borszyn Mały, Chróścina, Czernina Dolna, Glinka, Gola Górowska, Grabowno, Kłoda Górowska, Nowa Wioska, Osetno Małe, Radosław, Rogów Górowski, Strumyk, Sułków, Szedziec, Ślubów, Wierzowice Wielkie i Witoszyce. Z kolei wzrost liczby ludności dotyczył sołectw: Łagiszyn (12,8%), Polanowo (8,6%), Zawieścice (7,2%), Stara Góra (5,6%), Kruszyniec (5,3%), Osetno (4,7%), Bronów (4,1%), Włodków (3,5%), Brzeżany (3,2%), Sławęcice (3,2%) i Jastrzębia (2,8%). W przypadku miasta Góra, ulicami o najwyższym przyroście liczby mieszkańców w latach 2010-2015, są: Wrzosowa (o 1600%), Platanowa (o 209,1%), Jagiellonów (o 100%), Staromłyńska (o 60%), Dębowa (o 53,7%) i Sportowa (o 50%). Z kolei największy ubytek liczby ludności w latach 2010-2015 objął ulice: Staromiejską (-50%), Kosynierów (-40%), Słoneczną (-32%), Hirszfelda (-27,3%), Klonową (-23,3%) i Dąbrówki (-20%). 21

Gmina Góra cechuje się stosunkowo niską gęstością zaludnienia, dodatkowo zmniejszającą się na przestrzeni lat. W 2014 roku na 1 km 2 powierzchni gminy przypadało 77 osób, a w 2010 roku było to 79 osób. Jedynie w powiecie górowskim gęstość zaludnienia jest niższa i wynosi 49 osób na 1 km 2. Pozostałe jednostki charakteryzuje znacznie wyższa gęstość zaludnienia, na poziomie 123 osób na 1 km 2 kraju i 146 osób na 1 km 2 Dolnego Śląska. Również obszar miejski gminy (902 osoby/1 km 2 ) cechuje się niższą gęstością niż obszary miejskie województwa (913 osób/km 2 ) czy kraju (1 074 osób/km 2 ). Tabela 1. Ludność na 1 km 2 w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 osoba osoba os oba os oba os oba POLSKA 123 123 123 123 123 POLSKA - MIASTO 1 089 1 084 1 082 1 078 1 074 DOLNOŚLĄSKIE 146 146 146 146 146 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 926 922 919 915 913 Powiat górowski 50 50 50 49 49 Powiat górowski - MIASTO 0 0 907 901 893 Góra 79 78 78 78 77 Góra - miasto 925 916 915 909 902 Góra - obszar wiejski 33 33 33 33 33 Źródło: GUS/BDL ludność na 1 km2 Kobiety stanowią 51% mieszkańców gminy, przy czym większy jest ich udział w ludności miasta (52%) niż obszarów wiejskich (49%). Nieznacznie wyższe odsetki kobiet w ogóle ludności występowały w przypadku kraju (52%) czy Dolnego Śląska (52%). Na obszarach miejskich kraju i województwa odsetek kobiet wzrastał do 53%. Tabela 2. Odsetek kobiet w ludności faktycznie zamieszkałej w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna faktyczne miejsce zamieszkania stan na 31 XII kobiety 2010 2011 2012 2013 2014 % % % % % POLSKA 52% 52% 52% 52% 52% POLSKA - MIASTO 53% 53% 53% 53% 53% DOLNOŚLĄSKIE 52% 52% 52% 52% 52% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 53% 53% 53% 53% 53% Powiat górowski 50% 50% 51% 51% 51% Powiat górowski - MIASTO 51% 52% 52% Góra 51% 51% 51% 51% 51% Góra - miasto 52% 52% 52% 52% 52% Góra - obszar wiejski 49% 49% 50% 50% 49% Źródło: GUS/BDL odsetek kobiet w ludności ogółem 22

Dane za 2015 rok wskazują, iż udział kobiet w ogóle ludności wiejskiej gminy ukształtował się na poziomie 50%. W 17 sołectwach odsetek kobiet przekraczał 50%, przy czym najwyższymi odsetkami charakteryzowały się: Włodków Dolny (59,3%), Strumyk (57,4%), Czernina Górna (54,8%), Strumienna (53,6%), Radosław (53,4%), Czernina (52,5%), Wierzowice Małe (52,4%) i Bronów (52%). Przewaga kobiet w ogóle ludności dotyczyła również sołectw: Brzeżany, Szedziec, Glinka, Łagiszyn, Osetno Małe, Stara Góra, Sułków, Wierzowice Wielkie i Witoszyce. Z kolei najmniejszy udział kobiet wśród mieszkańców odnotowano w sołectwach: Borszyn Wielki (44,3%), Polanowo (44,7%), Nowa Wioska (45,5%), Ryczeń (45,7%) i Rogów Górowski (46,1%). W przypadku miasta Góra przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn wystąpiła wśród mieszkańców 43 ulic. W 2015 roku najbardziej sfeminizowanymi ulicami miasta okazały się: Cicha (75%), Staromłyńska (66,8%), Staromiejska (66,7%), Kochanowskiego (62,5%), Hirszfelda (62,5%) i Klonowa (60,9%). Natomiast ulicami, na których zamieszkuje najmniej kobiet (w stosunku do ogólnej liczby zameldowanych osób), są: Targowa (28,6%), Sportowa (33,3%), Kosynierów (33,3%) i Madalińskiego (36,4%). Ponadto przewaga mężczyzn występowała wśród ludności zamieszkałej na ulicach: Bohaterów Westerplatte, Cisowej, Dębowej, Iwaszkiewicza, Jodłowej, Korczaka, Łąkowej, Mickiewicza, osiedlu Zacisze, Paderewskiego, Platanowej, Przylesie, Sosnowej, Ściegiennego, Świętosławy, Wawrzeckiego, Wolności, Zamenhoffa, Żeromskiego, Bukowej, Chabrowej, Narutowicza, Rumiankowej i Batorego (łącznie 28 ulic). Większy odsetek kobiet w ogóle ludności znajduje swoje potwierdzenie w wartościach współczynnika feminizacji, tj. liczby kobiet przypadających na 100 mężczyzn. W Gminie Góra wynosił on 103 i był niższy niż średnia krajowa (107) i wojewódzka (108). Obszary miejskie są bardziej sfeminizowane niż tereny wiejskie. Na 100 mieszkańców miasta Góra przypada 107 kobiet, tj. mniej niż ma to miejsce w miastach kraju czy Dolnego Śląska (po 111 kobiet na 100 mężczyzn). Najniższy współczynnik feminizacji występuje na obszarach wiejskich gminy utrzymuje się na poziomie 98 kobiet na 100 mężczyzn. Tabela 3. Współczynnik feminizacji ogółem w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 os oba osoba osoba os oba os oba POLSKA 107 107 107 107 107 POLSKA - MIASTO 111 111 111 111 111 DOLNOŚLĄSKIE 108 108 108 108 108 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 111 111 111 111 111 Powiat górowski 102 102 102 102 102 Powiat górowski - MIASTO 0 0 106 106 106 Góra 103 103 104 104 103 Góra - miasto 107 107 107 108 107 Góra - obszar wiejski 98 98 99 98 98 Źródło: GUS/BDL współczynnik feminizacji ogółem Oprócz wykazanego powyżej ubytku ludności, Gmina Góra doświadcza również zjawiska starzenia się społeczeństwa. Na przestrzeni lat 2010-2014 wystąpiły jednocześnie trzy procesy, warunkujące zmiany struktury społeczeństwa w gminie: wzrost odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym udział tej grupy w ogóle ludności gminy zwiększył się o 3,2%, z 14,7% do 17,9%, 23

spadek odsetka ludności w wieku produkcyjnym udział tej grupy w ogóle ludności gminy zmniejszył się o 1,3%, z 64,5% do 63,2%, spadek odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym udział tej grupy w ogóle ludności gminy zmniejszył się o 1,9%, z 20,8% do 18,9%. Wykres 2. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w Gminie Góra w latach 2010-2014 Źródło: GUS/BDL Na terenie miasta Góra procesy starzenia się społeczeństwa są bardziej zaawansowane. Ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła w 2014 roku 19% mieszkańców miasta, a w porównaniu do 2010 roku odsetek ten wzrósł o 4%. Należy zwrócić uwagę, że od 2013 roku odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w mieście jest wyższy niż odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym. Dzieci i młodzież do 17 lat włącznie stanowiły w 2013 roku 17,7% mieszkańców miasta, a w 2014 roku udział ten spadł do 17,4%. 24

Wykres 3. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w mieście Góra w latach 2010-2014 Źródło: GUS/BDL Poszczególne ulice miasta Góra cechują się znacznie zróżnicowaną liczbą ludności według ekonomicznych grup wieku. Odsetki ludności w wieku przedprodukcyjnym wahają się od 0% (w przypadku ulic, gdzie dzieci i młodzież do lat 17 w ogóle nie zamieszkiwały, np. Szkolna, Witosa, Cicha, Królowej Jadwigi, skwer Chłopeckiego) do 42%. Największy udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności, 25% i powyżej, występuje na ulicach: Batorego (42%), Platanowej (38%), Staromłyńskiej (38%), Kosynierów (33%), Jagiellonów (33%), Sportowej (33%), Jarzębinowej (32%), Dąbrówki (32%), Wrzosowej (31%), Chabrowej (29%), Bukowej (29%), Małej (29%), 11 listopada (27%), Bojowników o Wolność i Demokrację (26%), Świętosławy (25%), Sosnowej (25%) i Dąbrowskiego (25%). Pomijając ulice, na których nie odnotowano mieszkańców w wieku do 17 lat, najniższym odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym charakteryzowały się ulice: Hirszfelda (4%), Wawrzecka (6%), osiedle Zacisze (6%), Przylesie (6%) i Słowackiego (9%). Równie duży rozrzut dotyczył odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym zamieszkałej na poszczególnych ulicach miasta Góra. Przyjmował on wartości od 0% do 50%. Ulicami, na których w 2015 roku w ogóle nie odnotowano mieszkańców mających więcej niż 65 lat, są ulice: Jagiellonów, Kosynierów, Szkolna, Targowa, Witosa, Chabrowa, Cicha, Madalińskiego, Królowej Jadwigi, Rumiankowa, skwer Chłopeckiego i Batorego. Bardzo niskim udziałem osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności charakteryzowały się ulice: Dąbrówki (1%), Paderewskiego (2%), osiedle Mieszka I, Świętosławy (5%), Wrzosowa (6%), Bukowa (6%), Platanowa (6%), Staromłyńska (6%), Lipowa (7%), Narutowicza (9%), 11 listopada (9%), Jodłowa (9%) i Racławicka (10%). Sytuacja odwrotna, tj. bardzo wysoki odsetek ludności mającej więcej niż 65 lat w ogóle zameldowanych, dotyczyła szczególnie wyraźnie ulic: Staromiejskiej (50%), Konarskiego (36%), Sikorskiego (35%) i Kochanowskiego (31%). Ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła także ponad 20% mieszkańców ulic: Armii Krajowej, Armii Polskiej, Bohaterów Westerplatte, Bojowników o Wolność i Demokrację, Cisowej, Głogowskiej, Hawrysza, Hirszfelda, Iwaszkiewicza, Konopnickiej, Korczaka, Kościuszki, Matejki, Poznańskiej, Przylesie, Reymonta, Sienkiewicza, Słowackiego i Zamenhoffa. Ulicami miasta Góra z najwyższymi odsetkami ludności w wieku produkcyjnym w 2015 roku były: Szkolna (100%), Witosa (100%), Cicha (100%), Królowej Jadwigi (100%), skwer Chłopeckiego (100%), 25

Targowa (86%), Madalińskiego (82%), Racławicka (81%), osiedle Mieszka I (81%) i Rumiankowa (80%). Z kolei najmniejszym udziałem mieszkańców w wieku produkcyjnym cechowały się ulice: Staromiejska (33%) i Sienkiewicza (49%), a także Armii Polskiej, Bojowników o Wolność i Demokrację, Dąbrowskiego, Iwaszkiewicza, Jarzębinowa, Kochanowskiego, Konarskiego, Konopnickiej, Matejki, Mała, Platanowa, Poznańska, Sikorskiego, Sosnowa, Sportowa, Staromłyńska i Batorego. Na tych ulicach odsetek ludności w wieku 18-65 lat nie przekraczał 60%. W przypadku obszarów wiejskich gminy również następuje zmiana struktury ludności według ekonomicznych grup wieku. W 2014 roku co piąty mieszkaniec górowskich wsi miał nie więcej niż 17 lat udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosił 21% i był o 2,3% niższy niż w 2010 roku. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym na obszarach wiejskich utrzymywał się przez cały analizowany okres na stabilnym poziomie (62,6%), natomiast odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 14,3% do 16,3%. Wykres 4. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku na obszarze wiejskim Gminy Góra w latach 2010-2014 Źródło: GUS/BDL Na podstawie danych dotyczących liczby zameldowanych (stan na dzień 31.12.2015 roku) określono odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w poszczególnych sołectwach Gminy Góra. Udział dzieci i młodzieży do 17 lat w ogóle zameldowanej ludności okazał się mocno zróżnicowany, przyjmując wartości od 12% do 28%. Najwyższe odsetki ludności w wieku przedprodukcyjnym są udziałem sołectw: Zawieścice (28%), Nowa Wioska (27%), Strumyk (26%), Polanowo (26%), Włodków Dolny (25%), Szedziec (25%) i Stara Góra (25%). Natomiast dzieci i młodzież do 17 lat stanowiły w 2015 roku mniej niż 20% ludności 10 sołectw. Były to: Wierzowice Małe (12%), Rogów Górowski (15%), Radosław (17%), Borszyn Mały (18%), Ryczeń (19%), Ligota (19%), Kruszyniec (19%), Glinka (19%) i Borszyn Wielki (19%). W przypadku ludności w wieku poprodukcyjnym najmniejszy udział w ogóle zameldowanych, poniżej 10%, dotyczył sołectw: Polanowo (5% ludności stanowiły osoby mające więcej niż 65 lat), Wierzowice Małe (7%), Łagiszyn (9,8%) i Brzeżany (9,9%). Natomiast najwięcej osób starszych, w wieku powyżej 26

65 lat, odnotowano wśród mieszkańców: Strumiennej (23%), Kruszyńca (22%) i Goli Górowskiej (21%). Sołectwa gminy znacznie różnią się między sobą także w przypadku odsetka ludności w wieku produkcyjnym - waha się on od 56% do 81%. Największy udział mieszkańców w wieku 18-65 lat dotyczy sołectwa Wierzowice Małe (aż 81%), wysoki jest także w sołectwach Rogów Górowski (74%), Borszyn Mały i Borszyn Wielki (po 70%). Na przeciwnym biegunie znajdowało się sołectwo Nowa Wioska, gdzie ludność w wieku produkcyjnym stanowiła jedynie 56% mieszkańców. Nieznacznie wyższy odsetek ludności w wieku 18-65 lat wystąpił w sołectwach Gola Górowska i Strumienna (po 57%). Na tle innych jednostek administracyjnych Gmina Góra charakteryzowała się dość wysokim udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle mieszkańców. W gminie wynosił on w 2014 roku 18,9%, podczas gdy w skali kraju ukształtował się na poziomie 18%, a w skali województwa dolnośląskiego 16,8%. Jedynie w powiecie górowskim odsetek ten był wyższy i wynosił 19,4%. Jednak biorąc pod uwagę tempo, w jakim postępował proces ubywania dzieci i młodzieży, sytuacja gminy okazuje się trudniejsza. We wszystkich jednostkach administracyjnych udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w latach 2010-2014 spadał. O ile jednak w przypadku kraju odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył się w tym okresie o 0,8%, a w skali województwa o 0,6%, to w przypadku gminy udział dzieci i młodzieży w ogóle zmniejszył się o 1,9%, w tym o 1,9% w mieście i o 2,2% na obszarach wiejskich. Tabela 4. Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna ludność w wieku przedprodukcyjnym do ogółu ludności 2010 2011 2012 2013 2014 % % % % % POLSKA 18,8 18,5 18,3 18,2 18,0 POLSKA - MIASTO 17,1 16,9 16,8 16,7 16,6 DOLNOŚLĄSKIE 17,4 17,2 17,0 16,9 16,8 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 16,1 16,0 15,8 15,7 15,8 Powiat górowski 21,1 20,8 20,4 19,6 19,4 Powiat górowski - MIASTO 18,9 18,3 18,0 Góra 20,8 20,4 19,9 19,1 18,9 Góra - miasto 19,3 18,8 18,4 17,7 17,4 Góra - obszar wiejski 23,2 22,8 22,1 21,3 21,0 Źródło: GUS/BDL Podobnie przedstawiała się sytuacja dotycząca udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności o ile Gmina Góra charakteryzowała się relatywnie niższym odsetkiem starszych mieszkańców (17,9%) niż wynosiła średnia wojewódzka (19,7%) czy krajowa (19%), to tempo zmian w gminie było szybsze niż w innych jednostkach. Odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w gminie wzrósł w latach 2010-2014 o 3,2% (w tym o 4% w mieście), natomiast w kraju odsetek zwiększył się o 2,2%, a w województwie o 2,8%. 27