Finanse islamskie wybrane zagadnienia bankowości islamskiej i islamskich rynków akcji Prof. dr hab. Jerzy Nowakowski Dr Krzysztof Borowski Katedra Bankowości SGH
Sztuczne wyspy Planowana jest budowa trzech takich wysp: The Palm, Jumeirach - wyspa prawie ukończona widoczna w całości na zdjęciu satelitarnym. Wyspę zaczęto usypywać w czerwcu 2001 roku. Budowa miała zakończyć się w 2006 roku, ale z powodu zmian dokonanych w projekcie powinna być ukończona w 2007 roku. The Palm, Jebel Ali w trakcie budowy - tworzenie wyspy rozpoczęło się w październiku 2002 roku, a zakończenie przewidziane jest na rok 2007. Wyspa zaplanowana jest na cele wypoczynkowe. Gdy Jebel Ali zostanie ukończona, będzie ją otaczać z jednej strony część projektu Dubai Waterfront. The Palm, Deira - wyspa nie jest jeszcze widoczna na zdjęciach satelitarnych. Budowa wyspy rozpoczęła się w listopadzie 2004 roku, ale zakończenie może się opóźnić o pięć lat z powodów konstrukcyjnych. Palma Deira będzie największą wyspą w całym projekcie.
Luwr Nowe muzeum w Zjednoczonych Emiratach Arabskich W Zjednoczonych Emiratach Arabskich powstał projekt budowy dzielnicy kulturalnej, wartej wiele miliardów dolarów, jakiej nie widział dotychczas świat arabski. Ma powstać na wyspie, która znajduje się przy nabrzeżu stolicy - Abu Dhabi. Projekt centrum kulturalnego obejmuje trzy muzea, które zostały zaprojektowane przez słynnych architektów: Franka Gehry'ego, Jeana Nouvel'a i Tadao Ando oraz rozległe, wyglądem przypominające statek kosmiczny, Centrum Sztuk, które zostało zaprojektowane przez Zaha Hadida.
Podstawowe założenia finansów islamskich Prawo Koranu Prawo szarijatu: Wyraźny zakaz naliczania odsetek od kredytów i pożyczek - odsetki od kapitału uważane są w krajach arabskich za lichwę (kredyty nieoprocentowane Wyznawcy Islamu nie uznają zarządzania ryzykiem ani zmiany wartości pieniądza w czasie. Dla muzułmanów pojęcie risk management stanowi rodzaj hazardu, będącego zakładem o nieprzewidywalny wynik zdarzenia losowego. Zgodnie z Koranem autorem wydarzeń w przyszłości jest tylko Allach, a człowiek nie jest w stanie ich przewidzieć.
Inwestycje na rynkach w fundusze muzułmańskie Zakaz inwestowania w produkcję alkoholu, Zakaz inwestowania w produkcję tytoniu, Zakaz inwestowania w akcje kasyn i spółek z branży hazardu, Zakaz inwestowania w akcje spółek produkujących prezerwatywy, Zakaz finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych w znacznej mierze długiem,.
Rozwiązania Spółki: Mudrabah (spółka komandytowa) Mushrakah (spółka) Umowy: Murbahah Salam Istishn
System bankowości islamskiej System islamski swoimi zasadami objął więcej niż 200 banków działających w ponad 40 krajach, z multibilionowymi wkładami depozytowymi na całym świecie. Wartość funduszy bankowych w krajach arabskich i europejskich, których instytucje oparte są na szarijacie, szacuje się na ok. 70 bln USD
Rynek bankowości islamskiej Islam to już ponad 20 mln poddanych saudyjskich (obsługiwanych gównie przez miejscowe firmy o krajowym kapitale), obywatele Nigerii czy Indonezji biedni, ale bogacący się. ponad 150 mln Pakistańczyków i tyle samo muzułmanów w Indiach. Kilkadziesiąt milionów osób w Egipcie i Iranie. To 3 miliony muzułmanów w USA, pół miliona osób w Kanadzie milion rdzennych obywateli w Rosji. W Niemczech mieszka ok. 3 mln muzułmanów, głównie Turków i Bośniaków, nieprzestrzegających w pełni praw Koranu czy szarijatu. Mieszkający w Wielkiej Brytanii i Francji muzułmanie charakteryzują się znaczenie wyższym poziomem religijności, głównie z uwagi na fakt, iż pochodzą oni z państw, które w przeciwieństwie do Turcji czy też dawnej Jugosławii nigdy nie doświadczyły politycznego zerwania z islamem.
Rozwój finansów islamskich Nowe regulacje prawne, za którymi w szczególności opowiadają się władze Malezji i Bahrajnu. Państwa te, utworzyły razem w Bahrajnie w sierpniu 2002 r. Międzynarodowy Islamski Rynek Finansowy (the International Islamic Financial Market - IIFM).
Rozwój finansów islamskich Także w Bahrajnie w listopadzie 2002 r. Powstała Islamska Agencja Ratingowa (The Islamic Rating Agency - IIRA) jako przedsięwzięcie Islamskiego Banku Rozwoju (the Islamic Development Bank) z Arabii Saudyjskiej. IIRA powstała dzięki współpracy licznych banków w Malezji, Arabii Saudyjskiej i Kuwejcie, międzynarodowej agencji ratingowej Capital Intelligence oraz krajowych agencji ratingowych Malezji i Pakistanu (Malaysian Rating Corporation i JCRVIS Credit Rating Company).
Oferty dla inwestorów w Europie Zachodniej Kancelarie prawnicze, takie jak King and Spalding w USA i Stephenson Harwood w Wielkiej Brytanii, oferują obecnie usługi dotyczące: inwestycji w nieruchomości położone na terytorium krajów muzułmańskich, przejęć przedsiębiorstw, funduszy inwestycyjnych, tworzenia i finansowania projektów, finansowania przedsięwzięć budowlanych, leasingu oraz handlu i produkcji.
Rola Dubaju W 2006 r. biura w Dubaju otworzyły największe banki inwestycyjne: Citigroup, Deutsche Bank, Goldman Sachs, Merrill Lynch.
Rola Dubaju Dubaj jest drugim co do wielkości krajem z siedmiu tworzących Zjednoczone Emiraty Arabskie, a jednocześnie centrum finansowym całego świata arabskiego
Wydarzenia z 11.09.2001 r. Arabowie w obawie, że kraje zachodnie będą zamrażać ich aktywa, wycofywali pieniądze z tamtych rynków i lokowali je na swoich. Dwa lata później inwazja na Irak spowodowała, że jeszcze więcej muzułmanów przenosiło pieniądze na lokalne rynki. Indeksy w Katarze i Arabii Saudyjskiej wzrosły wtedy po 76 proc.
Rysunek 1. Zmiana cen ropy w USD za baryłkę Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://euro.bankier.pl/market/notowania/quote.html?symbol=ropa&format=chart&p eriod=5y&size=b z dnia 03.04.2007
Pieniądze z ropy Dzięki pieniądzom uzyskanym ze sprzedaży ropy z powodzeniem przeprowadzono w 2006 r. 120 ofert pierwotnych w tym rejonie Środkowego Wschodu, tj. ok. dwa razy więcej niż w 2005 r. Sam saudyjski książę Alwaleed bin Talai, kuzyn króla Abdullaha i najbogatszy człowiek w świecie arabskim, tylko w 2006 r. zainwestował 2,7 mld USD na giełdzie w Arabii Saudyjskiej. Na saudyjskiej, giełdzie kapitalizacja akcji notowanych wzrosła w 2006 r. do 96 mld USD, z 460 mln USD dekadę wcześniej. W Dubaju giełda powstała dopiero w 2000 r. i zadebiutowało na niej wtedy zaledwie siedem spółek. Teraz jest ich 43.
Procesy przyspieszające rozwój arabskiego sektora finansowego Wzrost cen ropy naftowej procesy prywatyzacji liberalizacja przepisów prawnych trwający w budownictwie boom wzrost gospodarczy.
Indeksy arabskich giełd były w 2005 r. liderami wzrostów wśród światowych rynków akcji. Rysunek 2. Zmiana indeksu CCSE30 giełdy w Egipcie układ tygodniowy Rysunek 3. Zmiana indeksu SASI giełdy w Zjednoczonych Emiratach Arabskich układ tygodniowy Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.securities.com/ch.html?pc=pl z dnia 02.04.2007. Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.securities.com/ch.html?pc=pl z dnia 02.04.2007.
Inne indeksy giełd arabskich Rysunek 4. Zmiana indeksu MASI giełdy w Maroku układ tygodniowy Rysunek 5. Zmiana indeksu AMMAN giełdy w Jordanii układ tygodniowy Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.securities.com/ch.html?pc=pl z dnia 02.04.2007. Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.securities.com/ch.html?pc=pl z dnia 02.04.2007.
Inne indeksy Rysunek 6. Zmiana indeksu TUN giełdy w Tunezji układ tygodniowy Rysunek 7. Zmiana indeksu ISE 100 giełdy w Turcji układ tygodniowy ISE100 (Turcja) (43,408.71, 43,666.17, 42,582.50, 43,666.17, +257.461) 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.securities.com/ch.html?pc=pl z dnia 02.04.2007. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródło: opracowanie własne
Nowe indeksy dla giełd w krajach arabskich Wiele instytucji o światowym zasięgu utworzyło indeksy specjalistyczne obejmujące spółki notowane na tamtejszych rynkach. Kryteria doboru inwestycji są opracowane przez muzułmańskich teologów i znajdują swoje odbicie w specjalistycznych indeksach giełdowych takich jak: Dow Jones Islamic Market Index czy też FTSE Global Islamic Index Warto też odnotować fakt, że wzrost zainteresowania rynkami arbbimi spowodował, że amerykański Dow Jonem utworzył cały szereg indeksów dla giełd arabskich.
Indeksy 1. Indeksy globalne: Dow Jones Islamic Market Index, 2. Globalne indeksy przemysłowe: Dow Jones Islamic Market Basic Materials Index, 3. Indeksy akcji Blue Chips tzw. Titans: Dow Jones Islamic Market Titans 100 Index, 4. Indeksy amerykańskie akcji islamskich Dow Jones Islamic Market U.S. Index, 5. Europejskie indeksy akcji islamskich: Dow Jones Islamic Market Europe Index, 6. Indeksy spółek arabskich z regionu Azji i Pacyfiku: DJIM Amana Sri Lanka Index, 7. Regionalne indeksy akcji islamskich (dla poszczególnych krajów): Dow Jones Islamic Market Canada Index, 8. Indeksy specjalne: Dow Jones Islamic Market Sustainability Index
Dow Jones DIFC Arabia Titans 50 50 spółek z 10 krajów arabskich: Indeks Dow Jones Arabia Titans 50 wzrósł ponad dwukrotnie w ciągu minionych trzech lat i stanowi aktualnie popularny benchmark dla zagranicznych funduszy inwestycyjnych operujących na giełdach w krajach arabskich,
Tabela 1. Najważniejsze spółki wchodzące w skład indeksu Dow Jones Arabia Titans 50 na dzień 30.03.2007 Nazwa spółki Kraj Waga w indeksie w proc. Orascom Telecom Egipt 2,42 Maroc Telecom Kuwejt 2,9 Arab Bank Kuwejt 3,2 Emaar Properties Maroko 3,47 Orascom Construction Kuwejt 4,61 Mobile Telecommunications Egipt 5,8 Attijariwafa Bank Zjednoczone Emiraty Arabskie 6,49 Nationa Bank of Kuweit Jordania 7,94 Fuwait Finance House Maroko 8,2 Telecom Egypt Egipt 9,72 Źródło: J. Boćkowski: Przychody z ropy finansują boom, Gazeta Giełdy Parkiet, 05.02.2007, s. 10.
Rysunek 8. Zmiana indeksu Dow Jones Arabia Titans układ tygodniowy Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej http://www.djindexes.com/mdsidx/index.cfm?event=showarabiatitansbenefit z dnia 02.04.2007.
Rysunek 9. Stopa zwrotu z indeksów DJ Arabia Titans, DJ Wilshire Bank Index i ceny ropy naftowej. Dane w proc. Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://online.wsj.com/mdc/public/page/2_3022-scanarab.html?mod=mdc_intl_pglnk z dnia 02.04.2007.
Rysunek 10. Zmiana indeksu DJ Islamic Asia / Pacific Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej http://finance.yahoo.com z dnia 02.04.2007
Duży potencjał wzrostu na tamtych giełdach Średnia wartość wskaźnika C/Z dla egipskiej giełdy wynosiła na dzień 31.03.2007 r. blisko 21, podczas gdy średnia na światowych rynkach wschodzących to ok. 13,5.
Wzrost popularności Giełdy w krajach arabskich cieszą się coraz większą popularnością: ze strony bogacących się społeczeństw islamskich, zagranicznych menedżerów funduszy inwestycyjnych, Ambicją muzułmanów jest stworzenie alternatywnego konkurencyjnego rynku finansowego w skali globalnej - rynku pozbawionego tych cech, które powodują wielkie wahania cen na rynkach zachodnich.
Ograniczenie kapitału zagranicznego Rządy państw arabskich zachęcają zagranicznych inwestorów, by zdywersyfikować gospodarki silnie uzależnione od ropy i rozwijać także inne branże przemysłu.
Możliwość nabycia akcji firm arabskich przez polskich inwestorów Inwestowanie na dalekowschodnich rynkach większych kwot wymagałoby odpowiedniego zezwolenia Narodowego Banku Polskiego. Bez takich zezwoleń Polacy mogą od kilku lat kupować akcje na rynkach państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Krajów Bliskiego Wschodu - poza Turcją - nie ma w tej grupie.
Możliwość nabycia akcji firm arabskich przez polskich inwestorów Bez konieczności uzyskiwania zezwoleń polskim inwestorom najłatwiej jest dotrzeć na Bliski Wschód przez Londyn. Na tamtejszej giełdzie papierów wartościowych notowanych jest m.in. dziewięć spółek z Egiptu m.in.: operator telekomunikacyjny Orascom, firma telekomunikacyjna Investcom ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich (telefonia komórkowa) czy katarska Qatar Telecom.
Polskie biura maklerskie a finanse islamskie Aktualnie w Polsce żadne biuro maklerskie nie umożliwia zakupu akcji notowanych na giełdach Bliskiego Wschodu, podczas gdy kilka z nich oferuje inwestorom spore możliwości inwestowania za granicą, nawet przez Internet. Dotyczy to jednak głównych giełd w Europie Zachodniej i USA.