Drodzy Uczniowie! Prezentujemy Wam efekty pracy Waszych kolegów i koleżanek, którzy zebrali informacje na temat ziemniaka w związku ze Szkolnym Festiwalem Ziemniaka. Julia Leśniak, Magda Płońska, Kasia Żurek, Monika Pytlak oraz Adam Fałdyga zebrali materiał językowy dotyczący tego wspaniałego warzywa i prezentują go w formie gazetki. Zachęcamy do czytania i oglądania.
ZIEMNIAK, kartofel Solanum tuberosum, bylina z rośliny psiankowatych, pochodzącą prawdopodobnie ze środkowego Chile. Pokrój krzaczasty, łodygi wys. 50-80 cm, po uschnięciu zwane łętami; liście przerywane pojedynczo pierzastozielne, złożone z odcinka końcowego i kilku par bocznych, przedzielonych odcinkami jajowatymi; w dolnej części łodyg wytwarzają się pędy podziemne zwane stolonami, dł. 15-20cm, których zakończenia grubieją tworząc bulwy (kłęby) ; na bulwach znajdują się tzw. oczka zawierające 3-4 pączki pędowe; kwiaty barwy białej, różowej lub fioletowej; owoc- okrągława, dwukomorowa zielona jagoda; wszystkie części ziemniaka zwykle zielone, zawierają trujący glikozyd- solarinę. Ziemniak był uprawiany od dawna przez Inków; do Europy sprowadzony w XVI w., do Polski przywieziony prawdopodobnie z wyprawy Jana III Sobieskiego; uprawiany początkowo jako roślina ozdobna i lecznicza, od 2 połowy XVIII w. również jako jadalna; obecnie rozpowszechniony w krajach klimatu umiarkowanego. Bulwy ziemniaka zawierają do 32% suchej masy, w niej 75% skrobi, do 8% białka surowego, do 25 mg na 100g witaminy C; są użytkowane jako pożywienie dla człowieka, cenna pasza objętościowa, podstawowy surowiec w przemyśle ziemniaczanym i gorzelnictwie. Liczne (ok. 2 tys.) odmiany ziemniaka różnią się m. in. długością okresu wegetacji (wczesne, średniowczesne i późne), pokrojem i składem chemicznym bulw, a w związku z tym użytkowaniem ( jadalne, przemysłowe, pastewne), także odpornością na choroby. W 1993 r. światowa produkcja ziemniaka wynosiła 273,6 mln ton; w Polsce uprawa z. ( ok. 30 odmian) zajmuje drugie miejsce w strukturze zasiewów. W 60% są przeznaczane na paszę, w 13% na konsumpcję i w ok. 6% na cele przemysłowe ( głównie spirytus, krochmal i jego pochodne).
Ziemniaki udają się na glebach lekkich, mają duże wymagania nawozowe i uprawne. Rozmnażają się z bulw ( sadzeniaków) sadzonych do gruntu. Zbiór ręczny lub mechaniczny od 8-40 t. z hektara. W Polsce średnio ok. 20 t. z ha. Nowa Powszechna Encyklopedia PWN
kartofle-wczesne, późne (odmiany rośliny tej nazwy); całe, tłuczone (w potrawie); gotowane, pieczone, smażone; sypkie, mączne (rozsypujące się po ugotowaniu); w mundurkach (w łupinach); pyzy z tartych kartofli, kotlety z (gotowanych) kartofli; piec (w popiele) kartofle; sadzić, okopywać, kopać kartofle (roślinę, bulwy tej rośliny); skrobać, obierać, trzeć, gotować, odcedzić kartofle; nos jak kartofel; mówi jak by miał kartofel w gębie (mówi nie wyraźnie, bełkoce) Słownik frazeologiczny języka polskiego
kartofle- Łukasz Gołębiowski tak pisze o kartoflach:,,zjawiły się w Polsce kartofle za Augusta III w ekonomjach królewskich, saskimi rolnikami osadzonym, którzy je z sobą przynieśli. Długo Polacy brzydzili się niemi, za szkodliwe je poczytywali zdrowiu, wmawiali to w pospólstwo księża nawet. Kiedy ujrzano, że w gdańskich żuławach u Holendrów i Szwabów, osiadających po różnych miejscach, kartofle rodziły się obficie, jedynym prawie były ich pokarmem, zabezpieczały od głodu, rozliczne mieć mogły przyprawy i niemało rozmaitych dawać potraw, przeszły do pogranicznych tym osadom rolników, później do dalszych i na końcu panowania Augusta III już były znane w Polsce, Litwie i na Rusi (...) Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska (fragment)
kartofel- Solanum tuberosum, roślina z rodziny psiankowatych, pochodząca z Ameryki Płd.,uprawiana powszechnie na całym świecie ze względu na jadalne bulwy korzeni; bulwa tej rośliny ;ziemniak. < niem. Kartoffel, daw. Tartuffel, od wł.tartufo trufla > Słownik wyrazów obcych PWN
kartofel (ten kartofel nie: ta kartofla) m I,D. kartofla, lm D. kartofli. 1.B.kartofel <<roślina warzywna>> 2.B.kartofel, pot. kartofla <<jadalna bulwa tej rośliny >>:Kartofle z wody. Wyjąć pieczony kartofel, pot. pieczonego kartofla. Słownik poprawnej polszczyzny PWN
Nazwy ziemniaka w regionalnych odmianach polszczyzny pyra (Poznań) grula (Podhale) kartofel- ziemniak kartoflisko- pole, na którym posadzono ziemniaki kartoflanka- zupa kartofelkowaty- perkaty (np. nos) Słownik wyrazów bliskoznaczn ych PWN
kartofel, kartofla, ziemniak z niem. Kartofel, z włos. nazwy trufli, tartufo, tartufolo, przeniesioną na jarzynę amerykańską; Słowianie i Niemcy skracają: rus. kartoszka, niem. Tuffel (nasze narzeczowe tufle); za Niemcami odmieniliśmy t- nagłosowe w k-; tartofle jeszcze u Mitzlera, Warszawa 1758. Włoska nazwa niejasna, gdyż trufla u innych Romanów tylko truffe, trufa. Słownik etymologiczny języka polskiego
pyra D. pyry, B. pyrę zwykle w l.mn. D. pyr( nie pyrów) reg. pozn. ziemniak pyrka D. pyrki, l. mn. D. pyrek reg. pozn. ziemniak Słownik poprawnej polszczyzny PWN