SUB Hamburg A/543483 Dyplomacja czy siła? Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych pod redakcją Stanisława Parzymiesa Scholari Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Warszawa 2009
PIS TREŚCI WSTĘP. DYPLOMACJA CZY SIŁA? UNIA EUROPEJSKA w STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH (Stanisław Parzymies) 11 ROZDZIAŁ I. UNIA EUROPEJSKA JAKO UCZESTNIK STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH (Stanisław Parzymies) 15 1. Unia Europejska jako system stosunków międzynarodowych 19 2. Stan debaty na temat formy uczestnictwa Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych 24 3. Czy Unia Europejska przestaje być mocarstwem cywilnym i staje się mocarstwem wojskowym? 33 4. Środki działania Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych... 38 5. Konkluzje 49 Wybrana literatura 52 ROZDZIAŁ II. ROZWÓJ I EWOLUCJA SYSTEMU DECYZYJNEGO WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZEŃSTWA UNII EUROPEJSKIEJ (Witold M. Góralski) 54 1. Wprowadzenie 54 2. Proces instytucjonalizacji Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa a system decyzyjny II filaru Unii Europejskiej 56 2.1. Ustanowienie II filaru Unii Europejskiej 56 2.2. Koncepcja WPZiB pod rządami traktatu z Maastricht (TUE) 57 2.3. Dychotomia koncepcyjna WPZiB w edycji z Maastricht 59 3. Zmiany w koncepcji WPZiB po traktatach amsterdamskim i nicejskim... 59 3.1. Traktat amsterdamski. Dowartościowanie WPZiB 59 3.2. Rozwinięcie systemu decyzyjnego WPZiB 61
3.3. Postęp na drodze ku Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa 62 3.4. Zmiany we WPZiB na mocy traktatu nicejskiego 63 4. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w świetle traktatu konstytucyjnego 64 4.1. Integracja działań zewnętrznych Unii Europejskiej 65 4.2. Zasady, cele i kierunki zewnętrznych działań UE 65 4.3. System decyzyjny WPZiB w ramach konstrukcji zewnętrznych działań UE 66 5. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w świetle traktatu lizbońskiego (reformującego) 68 6. Ewolucja systemu decyzyjnego w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa 70 6.1. System decyzyjny WPZiB - model nicejski 71 6.2. System decyzyjny WPZiB - model lizboński 72 6.2.1. Mechanizm instytucjonalny WPZiB 73 6.2.2. Mechanizm decyzyjny WPZiB 75 7. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony. Cele i środki 77 7.1. Mechanizm instytucjonalny WPBiO 79 7.2. Mechanizm decyzyjny WPBiO 79 7.3. Mechanizm implementacyjny WPBiO 80 8. Podsumowanie 81 Wybrana literatura 83 ROZDZIAŁ III. INTERWENCJE ZEWNĘTRZNE UNII EUROPEJSKIEJ (Joanna Starzyk-Sulejewska). 85 1. Rozwój wojskowych i cywilnych zdolności Unii Europejskiej w zakresie reagowania antykryzysowego 86 2. Misje cywilne Unii Europejskiej 93 3. Misje policyjne Unii Europejskiej 102 4. Misje wojskowe Unii Europejskiej 108 5. Rozwój stosunków między UE i NATO w kontekście rozwoju EPBiO 115 Wnioski 121 Wybrana literatura 124 ROZDZIAŁ IV. OCHRONA GRANIC ZEWNĘTRZNYCH UNII EUROPEJSKIEJ (Joanna Starzyk-Sulejewska) 125 1. Podstawy prawne i ewolucja współpracy państw europejskich w kwestiach granicznych 126 2. System ochrony granic zewnętrznych w ramach Unii Europejskiej 133 3. Zintegrowane zarządzanie granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej... 149 4. Polska wobec ochrony wschodniej zewnętrznej granicy Unii Europejskiej 156
Wnioski 161 Wybrana literatura 164 ROZDZIAŁ V. EKONOMICZNE ASPEKTY ZEWNĘTRZNEJ POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ (Katarzyna Kołodziejczyk) 165 Wybrana literatura 186 ROZDZIAŁ VI. STOSUNKI TRANSATLANTYCKIE (Aleksandra Jarczewska-Romaniuk) 187 1. Idea transatlantycka z perspektywy półwiecza 187 2. Podstawy traktatowe i ramy instytucjonalne relacji transatlantyckich oraz pozostałe formy współpracy 189 A. Rozwój stosunków Stanów Zjednoczonych z tworzącymi się instytucjami europejskimi 189 B. Współpraca transatlantycka w ramach działalności organizacji międzynarodowych 192 C. Stosunki bilateralne między USA a państwami Europy Zachodniej 194 3. Współpraca i rywalizacja, czyli realizacja stosunków transatlantyckich 195 3.1. USA i UE - sprzymierzeńcy i rywale 195 3.2. Główne cele partnerstwa transatlantyckiego 196 A. Stosunki transatlantyckie - płaszczyzna polityczna i bezpieczeństwa 197 Nowa rola NATO a budowa europejskiego potencjału obronnego 197 Działania na rzecz realizacji wspólnych celów na płaszczyźnie politycznej i bezpieczeństwa 200 B. Stosunki transatlantyckie - płaszczyzna gospodarcza 202 Relacje transatlantyckie na poziomie rządowym 203 Relacje transatlantyckie na poziomie podmiotów gospodarczych 206 Spory i konflikty gospodarcze 208 4. Perspektywy dalszej współpracy 210 Wybrana literatura 211 ROZDZIAŁ VII. STOSUNKI UNIA EUROPEJSKA-ROSJA (Stanisław Bieleń) 212 1. Droga do zbliżenia i współdziałania 212 2. Unia Europejska i Rosja jako partnerzy i rywale 217 3. Dynamika współpracy unijno-rosyjskiej 223 4. Unijna polityka wschodnia i rola Polski 228 Wybrana literatura 236
ROZDZIAŁ VIII. POLITYKA UE WOBEC EUROPY WSCHODNIEJ, KAUKAZU POŁUDNIOWEGO I AZJI ŚRODKOWEJ (Andrzej Szeptycki, Szymon Kardaś) 237 1. Zagadnienia wstępne 237 2. Główne instrumenty 240 3. Stosunki z państwami Europy Wschodniej 251 4. Kaukaz Południowy 261 5. Azja Środkowa 268 6. Podsumowanie 272 Wybrana literatura 274 ROZDZIAŁ IX. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC BAŁKANÓW ZACHODNICH (Małgorzata Mizerska-Wrotkowska) 275 1. Misje cywilne i wojskowe UE w państwach Bałkanów Zachodnich 277 2. Wspieranie stabilizacji politycznej i ekonomicznej 279 // 3. Wymiar stowarzyszeniowy" współpracy Unia Europejska-Bałkany Zachodnie 282 4. Problem niepodległości Kosowa 294 5. Zaangażowanie Unii Europejskiej w Kosowie 297 Wybrana literatura 301 ROZDZIAŁ X. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA ŚRÓDZIEMNEGO (Paweł J. Borkowski) 303 1. Geneza polityki UE wobec regionu śródziemnomorskiego 303 2. Założenia, cele i struktury Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego 311 3. Osiągnięcia i ograniczenia procesu barcelońskiego 316 4. Działania UE na rzecz rozwiązania konfliktu bliskowschodniego 325 ^ 5. Europejska Polityka Sąsiedztwa i region śródziemnomorski 330 Wybrana literatura 335 ; ROZDZIAŁ XI. STOSUNKI UNII EUROPEJSKIEJ Z CHINAMI (Jan Rowiński) 337 * 1. U źródeł zbliżenia. Znaczenie stosunków UE-Chiny 337 2. Geneza 338 \ 3. Aktualny stan stosunków UE-ChRL 344 f 4. Przyczyny zmian w relacjach UE-Chiny w ostatnim 20-leciu 353 5. Chiny i UE - sprzeczności i różnice 354 i 6. Stanowisko ChRL wobec Wspólnej Polityki Zagranicznej I i Bezpieczeństwa 359 I 7. Uwagi końcowe 361 Wybrana literatura 361
ROZDZIAŁ XII. PARTNERSTWO Z AMERYKĄ ŁACIŃSKĄ (Paweł J. Borkowski) 363 1. Uwarunkowania partnerstwa Unia Europejska-Ameryka Łacińska 363 2. Oferta europejska 366 3. Stosunki UE-Mercosur 371 4. Stosunki UE-Wspólnota Andyjska 373 5. Pomoc rozwojowa i humanitarna UE dla Ameryki Łacińskiej 375 6. Konkluzje - wokół problemów handlowych i modelu integracji 376 Wybrana literatura 380 ROZDZIAŁ XIII. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC GRUPY KRAJÓW AKP (Katarzyna Kołodziejczyk) 381 Wybrana literatura 404 ROZDZIAŁ XIV. UNIA EUROPEJSKA/WSPÓLNOTA EUROPEJSKA (WE) WOBEC WYBRANYCH ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH (Szymon Kardaś, Joanna Sapieżko) 405 1. Uwagi wprowadzające 405 1.1. Członkostwo WE w organizacjach międzynarodowych na podstawie TWE 405 1.2. Członkostwo UE w organizacjach międzynarodowych w świetle postanowień traktatu z Lizbony 406 2. UE/WE a ONZ 407 2.1. Prawne aspekty stosunków UE/WE z ONZ 407 2.2. Płaszczyzny współpracy 409 2.3. Państwa UE wobec wybranych problemów omawianych na forum ONZ 411 3. WE a WTO 413 4. UE/WE a Rada Europy 416 4.1. Formy i ramy instytucjonalne współpracy 416 4.2. Główne obszary współpracy 419 4.2.1. Wymiar sprawiedliwości oraz rozwój demokracji 420 4.2.2. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej oraz korupcji 420 4.2.3. Kultura i oświata 421 4.2.4. Inne wspólne przedsięwzięcia 422 5. UE/WE a KBWE/OBWE 423 5.1. Formy i ramy instytucjonalne współpracy 424 5.2. Współpraca w wymiarze bezpieczeństwa 425 5.3. Współpraca w wymiarze gospodarczym i ochrony środowiska 428 5.4. Współpraca w wymiarze ludzkim 428 Wybrana literatura 430 INDEKS NAZWISK 431 INDEKS RZECZOWY 440