WPŁYW NAWOśENIA RZĘDOWEGO RÓśNYMI RODZAJAMI NAWOZÓW NA PLONOWANIE KUKURYDZY

Acta Sci. Pol., Agricultura 4(2) 2005, 37-46 WPŁYW NAWOśENIA RZĘDOWEGO RÓśNYMI RODZAJAMI NAWOZÓW NA PLONOWANIE KUKURYDZY Andrzej Kruczek Akademia Rolnicza w Poznaniu 1 Streszczenie. Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2001-2003 w Zakładzie Doświadczalno-Dydaktycznym w Swadzimiu koło Poznania. Jego celem było określenie wpływu sposobu nawoŝenia na gromadzenie suchej masy i zawartość składników mineralnych w początkowym okresie wzrostu oraz plonowanie kukurydzy. Stosowano dwa sposoby nawoŝenia: rzutowo na całą powierzchnię przed siewem nasion i rzędowo (startowo) jednocześnie z siewem nasion. Skuteczność sposobów nawoŝenia badano stosując nawóz fosforowy, fosforowo-azotowy i nawozy wieloskładnikowe. NawoŜenie rzędowe powodowało wzrost suchej masy części nadziemnych młodych roślin kukurydzy oraz zwiększało w nich zawartość fosforu i azotu, a obniŝało zawartość magnezu i wapnia. Nawóz wieloskładnikowy amofoska był jedynym nawozem, który zastosowany rzędowo nie stymulował wzrostu początkowego roślin. Rzędowa aplikacja nawozów zwiększała istotnie plon ziarna w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym. Słowa kluczowe: sposoby nawoŝenia, rodzaje nawozów, kukurydza WSTĘP Umieszczenie nawozu w bezpośredniej bliskości nasion zwiększa dostępność składników pokarmowych dla roślin oraz przyczynia się do stymulacji ich wzrostu początkowego [Sleight i in. 1984, El-Hamdi i Woodard 1995, Mascagni i Boquet 1996, Tlustos i in. 1997, Rhoads i Wright 1998, Kruczek 2004]. Dotyczy to zwłaszcza fosforu, którego pobieranie przy niskich temperaturach (poniŝej 10 o C) jest ograniczone, co powoduje zahamowanie wzrostu i rozwoju kukurydzy. Gromadzenie oraz wykorzystanie fosforu przez rośliny zaleŝy od obecności nieorganicznych związków azotowych, w wyniku wzajemnych powiązań fizjologicznych w metabolizmie rośliny [Moskal 1972, Murphy 1984]. Prawidłowy wzrost i rozwój roślin zapewnia wyłącznie odpowiedni stosunek P : N [Seidler i Górski 1980, 1984, 1986]. Szybkość absorpcji fosforu Adres do korespondencji Corresponding author: dr inŝ. Andrzej Kruczek, Katedra Uprawy Roli i Roślin Akademii Rolniczej w Poznaniu, ul. Mazowiecka 45/46, 60-623 Poznań, e-mail: kruczek@au.poznan.pl

38 A. Kruczek zaleŝy od formy azotu. Azot amonowy zakwasza roztwór glebowy, co z reguły zwiększa stęŝenie fosforu oraz tempo jego wchłaniania. Z kolei forma azotanowa, powodując alkalizację roztworu glebowego, zmniejsza absorpcję fosforu [Fotyma i in. 1987]. Startowe stosowanie nawozów pod kukurydzę jest stosowane zwłaszcza w USA [Arnon 1975, Teare i Wright 1990]. W Polsce jego celowość nie została jeszcze potwierdzona wynikami badań naukowych. Dotychczasowe prace wykonywano bez uŝycia specjalistycznego siewnika [Dubas i Duhr 1983], bądź załoŝenia metodyczne ograniczały moŝliwość bezpośredniego przenoszenia wyników na plantacje produkcyjne [Koter i in. 1978]. Przesłanki te, jak równieŝ dostępność wielu nawozów wieloskładnikowych o róŝnym stosunku P : N, uzasadniły podjęcie badań nad wpływem rzędowego stosowania nawozów fosforowych i wieloskładnikowych na plonowanie kukurydzy. MATERIAŁ I METODY Badania polowe wykonano w latach 2001-2003 w Zakładzie Dydaktyczno- -Doświadczalnym w Swadzimiu koło Poznania. Doświadczenia prowadzono w układzie split-plot z 2 czynnikami w 4 powtórzeniach polowych. Czynnikiem 1. rzędu było 5 rodzajów nawozów, charakteryzujących się róŝnym stosunkiem N do P: hydrofoska 16 (16% N, w tym 6,5% N-NO 3 i 9,5% N-NH 4, 16% P 2 O 5, 16% K 2 O) N : P = 1 : 0,44, amofoska NPK/S (4% N, 16% P 2 O 5, 18% K 2 O, 4,5% S) N : P = 1 : 1,74, polifoska 8 NPK (8% N, 24% P 2 O 5, 24% K 2 O) N : P = 1 : 1,31, polidap NP fosforan amonu (18% N, 46% P 2 O 5 ) N : P = 1 : 1,11, superfosfat potrójny granulowany (46% P 2 O 5 ). Czynnikiem 2. rzędu były dwa sposoby wysiewu nawozów: rzutowo na całą powierzchnię przed siewem nasion i rzędowo (startowo) jednocześnie z siewem nasion. Całą dawkę fosforu, 21,8 kg P ha -1 (50 kg P 2 O 5 ha -1 ), zastosowano na obiektach z nawoŝeniem rzędowym jednocześnie z siewem nasion, a na obiektach z nawoŝeniem rzutowym bezpośrednio przed siewem. NawoŜenie K wykonano w całości przedsiewnie w ilości 99,6 kg K ha -1 (120 kg K 2 O ha -1 sól potasowa 60%). Nawozy fosforowo- -potasowe stosowane przedsiewnie wymieszano z glebą agregatem uprawowym. Nawo- Ŝenie N wykonano w dwóch terminach: przedsiewnie w ilości 50 kg N ha -1 (saletrzak 27,5% N) i pogłównie w formie oprysku dolistnego (9,06% roztworem mocznika w 400 dm 3 ha -1 cieczy uŝytkowej) w ilości 50 kg N ha -1. Przedsiewne dawki azotu i potasu zostały pomniejszone o ilości wnoszone do gleby w nawozach dwu- i wieloskładnikowych w ramach czynnika 1. rzędu. Do siewu wykorzystano siewnik punktowy Monosem, wyposaŝony w rozsiewacz nawozów. Redlice nawozowe ustawiono w stosunku do redlic nasiennych tak, aby nawóz był umieszczony w glebie 5 cm z boku i 5 cm poniŝej nasion. Zakładana obsada roślin wynosiła 7,94 szt. m -2. Siew nasion wykonywano na głębokość 5-6 cm. Wielkość poletka do siewu wynosiła 44,8 m 2, a do zbioru 19,6 m 2. W doświadczeniu wysiano nasiona odmiany mieszańcowej Marignan (FAO 260) hodowli firmy Novartis. W fazie 5-6 liści z 2 rzędów środkowych kaŝdego poletka pobierano próbki składające się z 20 roślin, a następnie oddzielano korzenie od części nadziemnej. Po wysuszeniu określano suchą masę części nadziemnej jednej rośliny, a średnie próbki obiektowe przekazano do laboratorium w celu określenia zawartości składników mineralnych. Uzyskany Acta. Sci. Pol.

Wpływ nawoŝenia rzędowego... 39 z poletek plon ziarna przeliczono na 15% zawartość wody. Wyniki poddano ocenie statystycznej z zastosowaniem jednozmiennej analizy wariancji, a następnie wykonano syntezę dla doświadczeń wielokrotnych. Istotność róŝnic szacowano na poziomie α = 0,05. Doświadczenie przeprowadzono na glebie płowej, gatunku piasków gliniastych lekkich, płytko zalegających na glinie lekkiej, naleŝącej do kompleksu Ŝytniego dobrego. Zasobność gleby w składniki pokarmowe i jej kwasowość przedstawia tabela 1. Tabela 1. Warunki glebowe w Swadzimiu Table 1. Soil conditions at Swadzim Rok Year Zawartość w glebie Content in soil N-NH 4 N-NO 3 P K Mg mg 100g -1 gleby mg 100g -1 of soil ph w KCl ph in KCl 2001 0,17 0,31 14,8 13,6 3,4 6,8 2002 0,13 0,26 8,0 11,9 5,8 6,6 2003 0,16 0,32 4,5 6,1 5,9 6,0 Warunki termiczne w latach prowadzenia badań były sprzyjające dla wegetacji kukurydzy (tab. 2). Szczególnie korzystne pod tym względem były lata 2002 i 2003, w których średnie temperatury za okres od kwietnia do września były odpowiednio o 2,1 i 1,9 o C wyŝsze od średniej wieloletniej. Tabela 2. Warunki pogodowe w Swadzimiu Table 2. Weather conditions at Swadzim Rok Year Miesiąc Month IV V VI VII VIII IX IV-IX Temperatura Temperature, o C 2001 8,3 15,2 15,3 19,9 19,3 12,2 15,0 2002 8,9 16,8 18,1 20,6 21,4 14,1 16,6 2003 8,6 15,7 19,2 19,8 20,0 15,1 16,4 1958-2003 7,8 13,3 16,5 18,2 17,7 13,4 14,5 Opady Rainfall, mm 2001 33,1 10,4 67,8 65,8 44,6 119,3 341,0 2002 34,2 45,7 38,1 29,6 56,1 15,8 219,5 2003 16,2 24,0 40,4 97,7 5,8 15,9 200,0 1958-2003 33,2 51,4 58,7 72,8 57,1 45,4 318,6 Współczynnik hydrotermiczny zabezpieczenia w wodę według Sielianinowa* Hydrothermal coefficient of water supply according to Sielianinov* 2001 1,33 0,22 1,48 1,07 0,74 3,26 1,35 2002 1,28 0,87 0,71 0,46 0,84 0,37 0,76 2003 0,56 0,49 0,70 1,59 0,09 0,35 0,63 1958-2003 1,42 1,25 1,19 1,29 1,04 1,13 1,22 * Interpretacja współczynnika hydrotermicznego Hydrothermal coefficient interpretation 0,00-0,50 susza drought 0,51-1,00 półsusza (niedostateczna wilgotność dla większości roślin) semi-drought (insufficient moisture for most plants) 1,01-2,00 wilgotność względna (dostateczna wilgotność dla większości roślin) relative moisture (sufficient moisture for most plants) >2,01 duŝe uwilgotnienie (nadmierna wilgotność dla większości roślin) high moisture (excessive moisture for most plants) Agricultura 4(2) 2005

40 A. Kruczek Zdecydowanie większe róŝnice pomiędzy latami wystąpiły w ilości opadów atmosferycznych. W okresie od kwietnia do września największą ich sumę 341 mm odnotowano w 2001 roku, która była wyŝsza o 121,5 mm od sumy opadów w roku 2002 i o 141 mm od ilości opadów w roku 2003. Wyliczone współczynniki hydrotermiczne zabezpieczenia w wodę według Sielianinowa (tab. 2), uwzględniające w sposób kompleksowy zarówno temperaturę powietrza, jak i opady atmosferyczne, pozwoliły stwierdzić, Ŝe umiarkowanie korzystne warunki pogodowe panowały w 2001 r. (z wyjątkiem maja). Pozostałe dwa lata badań charakteryzowały się znacznymi okresowymi niedoborami wilgoci w glebie. W roku 2003, pomimo najniŝszej sumy opadów w okresie kwiecień wrzesień, warunki wilgotnościowe podczas kwitnienia i zawiązywania ziarna przez kukurydzę były wystarczające. WYNIKI I DYSKUSJA Sucha masa części nadziemnych 1 rośliny w fazie 5-6 liści zaleŝała zarówno od rodzaju nawozu, jak i sposobu jego stosowania oraz współdziałania obu czynników (tab. 3 i 4). Tabela 3. Sucha masa części nadziemnych 1 rośliny w fazie 5-6 liści, g Table 3. Dry matter of aboveground parts per 5-6 leaf-stage plant, g Badany czynnik Rok Year Factor studied 2001 2002 2003 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 Amofoska N : P = 1:1,74 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 Superfosfat Superphosphate 0,39 0,34 0,43 0,40 0,40 0,66 0,58 0,75 0,76 0,62 1,76 0,91 1,80 1,86 1,25 Średnia Mean 0,94 0,61 0,99 1,01 0,75 NIR 0,05 LSD 0.05 0,042 0,129 0,502 0,161 NawoŜenie rzutowe Broadcast fertilization NawoŜenie rzędowe Fertilization-in-rows 0,37 0,42 0,64 0,71 0,93 2,10 0,65 1,07 NIR 0,05 LSD 0.05 0,023 ni ns 0,231 0,077 ni ns róŝnice nieistotne non-significant differences Średnio dla 3 lat, najmniejszą suchą masę 1 rośliny stwierdzono u kukurydzy nawo- Ŝonej amofoską i superfosfatem. Istotnie wyŝszą suchą masę miały rośliny nawoŝone fosforanem amonu, polifoską i hydrofoską. W poszczególnych latach badań wpływ rodzaju nawozu na tę cechę był istotny i podobny. Najkorzystniej na gromadzenie suchej masy przez kukurydzę wpływały nawozy o niŝszym udziale P w stosunku do N (hydrofoska N : P = 1:0,44) lub w których udział P nieznacznie przekraczał udział N (fosforan amonu N : P = 1:1,11 i polifoska N : P = 1:1,31). Wyniki badań wazonowych przeprowadzonych przez Seidler i Górskiego [1980, 1984, 1986] wskazują, Ŝe największą wysokość roślin oraz sumaryczną powierzchnię blaszek liściowych roślin kukurydzy uzyskano przy stosunku azotu do fosforu 1:0,6, a asymilację netto NAR jeśli zastosowano w poŝywce ilości fosforu zbliŝone do ilości azotu, czyli N : P = 1:0,8. Autorzy ci uzasadniają to wyŝszą efektywnością procesu fotosyntetycznego, a takŝe bardziej oszczędnie prowadzoną przez rośliny gospodarką wodną. Z kolei ilość fosforu na poziomie wyŝszym od azotu (stosunek N : P = 1:1,6) powodowała zakłócenia Acta. Sci. Pol.

Wpływ nawoŝenia rzędowego... 41 w przebiegu procesów fizjologicznych. Fakt ten tłumaczyłby niską skuteczność amofoski (N : P = 1:1,74) w badaniach własnych odnośnie gromadzenia suchej masy. Tabela 4. Wpływ współdziałania badanych czynników na suchą masę części nadziemnych 1 rośliny w fazie 5-6 liści Table 4. Effect of the interaction between the factors studied on the dry matter of aboveground parts of 5-6 leaf-stage plant Rodzaj nawozu Kind of fertilizer rzutowo broadcast Sposób nawoŝenia Method of fertilization rzędowo in rows g kg -1 suchej masy g kg -1 dry matter rzutowo broadcast rzędowo in rows wartości względne relative values Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 0,62 1,25 100 201,6 Amofoska N : P = 1:1,74 0,59 0,63 100 106,8 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 0,67 1,32 100 197,0 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 0,73 1,28 100 175,3 Superfosfat Superphosphate 0,63 0,88 100 139,7 NIR 0,05 LSD 0.05 I/II = 0,173 II/I = 0,202 Rzędowe stosowanie nawozów zwiększało o 64,6% suchą masę części nadziemnych 1 rośliny w fazie 5-6 liści w stosunku do nawoŝenia rzutowego, niezaleŝnie od lat i rodzaju nawozu (tab. 3). Wynik ten potwierdza wcześniejsze badania Kruczka [2004], w których rzędowy wysiew fosforanu amonu istotnie zwiększał tempo początkowego wzrostu kukurydzy, co przejawiało się uzyskaniem o 30,9% większej suchej masy 1 rośliny w fazie 4-5 liści w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym. Korzystny wpływ nawoŝenia rzędowego na początkowy wzrost roślin stwierdzono w badaniach własnych we wszystkich latach, lecz w roku 2002 nie potwierdzono go statystycznie. Był to rok, w którym suma opadów w okresie poprzedzającym pobieranie prób (kwiecień maj) była prawie dwukrotnie większa niŝ w pozostałych latach. Wynika z tego, Ŝe dodatni wpływ nawoŝenia rzędowego na wzrost roślin uwidocznił się zwłaszcza przy niedoborach wody w glebie. MoŜna to tłumaczyć umieszczeniem nawozu w głębszej i wilgotniejszej, nie spulchnionej uprawą przedsiewną warstwie gleby, co ułatwia pobieranie składników mineralnych. NaleŜy jednakŝe dodać, Ŝe w roku 2003, w którym pozytywny wpływ nawoŝenia rzędowego na gromadzenie suchej masy był największy, zasobność gleby w fosfor była niska. Rzędowe stosowanie superfosfatu oraz wszystkich form nawozów wieloskładnikowych, z wyjątkiem amofoski, istotnie zwiększało suchą masę 1 rośliny w fazie 5-6 liści w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym (tab. 4). Wzrost ten wahał się od 39,7% w przypadku superfosfatu do 101,6% w przypadku hydrofoski. Przy rzędowym wysiewie nawozów największą suchą masę miały rośliny nawoŝone polifoską, fosforanem amonu i hydrofoską. Rzędowe stosowanie superfosfatu, a zwłaszcza amofoski, istotnie zmniejszało suchą masę roślin w stosunku do pozostałych nawozów aplikowanych w ten sam sposób. Przy rzutowym wysiewie nawozów jego rodzaj nie róŝnicował suchej masy roślin w fazie 5-6 liści. Badane rodzaje nawozów wpływały na zawartość fosforu, azotu, potasu i magnezu w częściach nadziemnych roślin w fazie 5-6 liści (tab. 5). Najwięcej fosforu zgromadzi- Agricultura 4(2) 2005

42 A. Kruczek ła kukurydza nawoŝona polifoską i fosforanem amonu, a najmniej nawoŝona amofoską. NajniŜszą zawartość azotu miały rośliny nawoŝone nawozem zawierającym wyłącznie fosfor (superfosfat) oraz amofoską. Rośliny nawoŝone pozostałymi nawozami zawierały ilości azotu nie róŝniące się statystycznie. Zgodnie z oczekiwaniami najwięcej potasu zawierały rośliny nawoŝone nawozami zawierającymi ten składnik, czyli polifoską i hydrofoską. Natomiast rośliny nawoŝone trzecim nawozem zawierającym potas amofoską wykazywały zawartość tego składnika na poziomie roślin nawoŝonych fosforanem amonu względnie superfosfatem. Najwięcej magnezu zawierała kukurydza nawoŝona superfosfatem względnie fosforanem amonu. Rośliny nawoŝone nawozami wieloskładnikowymi zgromadziły istotnie niŝszą i podobną ilość tego składnika. Rzędowy sposób nawoŝenia zwiększał zawartość fosforu i azotu oraz zmniejszał zawartość magnezu i wapnia w częściach nadziemnych roślin w fazie 5-6 liści w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym. RóŜnica w zawartości potasu w roślinach wywołana sposobami nawoŝenia była nieistotna. Potwierdza to wcześniejsze badania autora odnośnie P, N i Ca, w których wykazano, Ŝe rzędowy wysiew fosforanu amonu względnie superfosfatu powodował wzrost zawartości fosforu i azotu oraz obniŝenie zawartości potasu i wapnia w suchej masie roślin w fazie 4-5 liści [Kruczek 2005, Kruczek i Sulewska 2005]. Brak spadku zawartości potasu w badaniach własnych pod wpływem nawoŝenia rzędowego wynikał z faktu obecności tego składnika w niektórych nawozach stosowanych tą metodą. RównieŜ Dubas i Duhr [1983] stwierdzili istotnie większą zawartość fosforu (o 0,43 pkt. %) w wyniku nawoŝenia rzędowego w stosunku do rzutowego. Tabela 5. Zawartość składników mineralnych w częściach nadziemnych roślin w fazie 5-6 liści Table 5. Content of mineral nutrients in the aboveground parts of 5-6 leaf-stage plant Badany czynnik Factor studied Zawartość makroskładników, g kg -1 suchej masy Content of macroelements, g kg -1 dry matter P N K Mg Ca Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 3,43 39,57 38,28 1,66 4,49 Amofoska N : P = 1:1,74 2,54 37,57 35,12 1,63 4,27 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 3,80 39,10 41,53 1,63 4,37 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 3,66 38,55 33,47 1,82 4,10 Superfosfat Superphosphate 3,39 35,72 35,38 1,93 4,98 NIR 0,05 LSD 0.05 0,140 2,75 5,302 0,117 ni ns NawoŜenie rzutowe Broadcast fertilization 2,81 35,58 36,02 1,81 4,83 NawoŜenie rzędowe Fertilization-in-rows 3,91 40,62 37,49 1,66 4,05 NIR 0,05 LSD 0.05 0,182 1,519 ni ns 0,095 0,325 ni ns róŝnice nieistotne non-significant differences Współdziałanie rodzaju nawozu i sposobu jego stosowania wpływało istotnie na zawartość P, N, K i Mg w roślinach w fazie 5-6 liści (tab. 6). NawoŜenie rzędowe zwiększało, w stosunku do nawoŝenia rzutowego, zawartość fosforu w przypadku stosowania wszystkich nawozów z wyjątkiem amofoski, zawartość azotu przy stosowaniu hydrofoski, polifoski i fosforanu amonu oraz zawartość potasu jedynie przy stosowaniu polifoski. Aplikacja nawozów wieloskładnikowych, czyli hydrofoski, amofoski i polifoski, w sposób rzędowy istotnie zmniejszała zawartość magnezu w porównaniu z rzutowym ich stosowaniem. Acta. Sci. Pol.

Wpływ nawoŝenia rzędowego... 43 Tabela 6. Wpływ współdziałania badanych czynników na zawartość składników mineralnych w częściach nadziemnych roślin w fazie 5-6 liści, g kg -1 suchej masy Table 6. Effect of the interaction of the factors studied on the content of mineral nutrients in the aboveground parts of 5-6 leaf-stage plants, g kg -1 dry matter Składnik Component P N K Mg Ca Rodzaj nawozu Kind of fertilizer Sposób nawoŝenia Method of fertilization rzutowo broadcast rzędowo in rows Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 2,85 4,01 Amofoska N : P = 1:1,74 2,59 2,48 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 2,98 4,62 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 2,68 4,64 Superfosfat Superphosphate 2,97 3,82 NIR 0,05 LSD 0.05 I/II = 0,407 II/I = 0,320 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 36,93 42,20 Amofoska N : P = 1:1,74 35,97 39,17 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 35,77 42,43 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 34,33 42,77 Superfosfat Superphosphate 34,90 36,53 NIR 0,05 LSD 0.05 I/II = 3,398 II/I = 5,180 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 36,51 40,05 Amofoska N : P = 1:1,74 35,57 34,66 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 36,54 46,51 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 34,20 32,74 Superfosfat Superphosphate 37,30 33,47 NIR 0,05 LSD 0.05 I/II = 5,125 II/I = 6,421 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 1,84 1,48 Amofoska N : P = 1:1,74 1,74 1,51 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 1,82 1,43 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 1,73 1,92 Superfosfat Superphosphate 1,90 1,95 NIR 0,05 LSD 0.05 I/II = 0,213 II/I = 0,190 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 5,16 3,83 Amofoska N : P = 1:1,74 4,61 3,94 Polifoska 8 N : P = 1:1,31 4,84 3,90 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 4,29 3,91 Superfosfat Superphosphate 5,26 4,69 NIR 0,05 LSD 0.05 ni ns ni ns róŝnice nieistotne non-significant differences Wilgotność ziarna podczas zbioru zmieniała się pod wpływem zróŝnicowanych warunków pogodowych w latach. Najwięcej wody w ziarnie 30,3% stwierdzono w 2001 r., charakteryzującym się korzystnymi warunkami wilgotnościowymi w okresie wegetacji oraz chłodną i wilgotną pogodą w okresie dojrzewania ziarna. Najmniej wody (23,1%) zawierało ziarno w 2003 r., w którym podczas dojrzewania było wyjątkowo sucho i ciepło. NiezaleŜnie od przebiegu pogody zawartość wody w ziarnie zaleŝała wyłącznie od sposobu wysiewu nawozu. Na obiektach, gdzie nawóz wysiewano rzędowo, stwierdzono istotnie niŝszą wilgotność ziarna w porównaniu z obiektami nawoŝo- Agricultura 4(2) 2005

44 A. Kruczek nymi rzutowo. RóŜnica w zawartości wody w ziarnie spowodowana sposobami nawo- Ŝenia wynosiła średnio 0,5 pkt. %. PowyŜszą zaleŝność stwierdzono we wszystkich latach badań, natomiast potwierdzono ją statystycznie w 2001 i 2002 r. Korzystny wpływ nawoŝenia rzędowego na wilgotność ziarna wykazali równieŝ Dibb i in. [1989], Mascagni i Boquet [1996] oraz Murphy [1984], którzy tłumaczą to lepszym odŝywieniem fosforem, który jest składnikiem przyspieszającym dojrzewanie ziarna. Formy nawozów nie miały wpływu na wilgotność ziarna przy zbiorze zarówno w ujęciu syntetycznym, jak i w latach. Przebieg pogody w latach był czynnikiem najsilniej wpływającym na wysokość plonu ziarna kukurydzy. Najgorsze warunki dla plonowania kukurydzy panowały w 2002 r., w którym średni plon ziarna wynosił 67,13 dt ha -1, natomiast najlepsze w roku 2003 102,49 dt ha -1. NaleŜy nadmienić, Ŝe był to rok o najniŝszej sumie opadów w sezonie wegetacyjnym, a o poziomie plonu ziarna zdecydował korzystny ich rozkład. Poziom plonu ziarna w roku 2001 był zbliŝony do poziomu z 2003 r. i wynosił średnio 100,00 dt ha -1. Z badanych czynników jedynie sposób nawoŝenia wpływał istotnie na plon ziarna (tab. 7). Tabela 7. Plon ziarna kukurydzy, dt ha -1 Table 7. Maize grain yield, dt ha -1 Badany czynnik Rok Year Factor studied 2001 2002 2003 Hydrofoska 16 N : P = 1:0,44 Amofoska N : P = 1:1,74 Polifoska 8 N : P = 1 : 1,31 Polidap Ammonium phosphate N : P = 1:1,11 Superfosfat Superphosphate 98,76 100,67 102,67 98,90 98,98 66,69 65,55 68,08 69,92 65,39 101,62 102,69 97,32 106,72 104,07 Średnia Mean 89,02 89,64 89,36 91,85 89,48 NIR 0,05 LSD 0.05 ni ns ni ns ni ns ni ns NawoŜenie rzutowe Broadcast fertilization NawoŜenie rzędowe Fertilization-in-rows 97,75 102,24 66,84 67,41 100,88 104,09 88,49 91,25 NIR 0,05 LSD 0.05 2,627 ni ns 1,028 1,192 ni ns róŝnice nieistotne non-significant differences W ujęciu syntetycznym (za 3 lata) rzędowy sposób wysiewu nawozu zwiększał plon ziarna o 2,76 dt ha -1 w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym. Podobną zaleŝność stwierdzono we wszystkich latach, jednakŝe nie potwierdzono jej statystycznie w wyjątkowo suchym roku 2002. Korzystny wpływ nawoŝenia rzędowego na plon ziarna kukurydzy potwierdzają równieŝ Dibb i in. [1989], Mascagni i Boquet [1996], Murphy [1984] i Teare i Wright [1990]. Barry i Miller [1989] stwierdzili, Ŝe duŝa koncentracja fosforu w suchej masie roślin kukurydzy przed fazą sześciu liści istotnie zwiększa plon ziarna, co potwierdzono równieŝ w badaniach własnych. Z kolei Dubas i Duhr [1983] wykazali, Ŝe dodatni wpływ nawoŝenia startowego nawozami fosforowymi lub wieloskładnikowymi na plon ziarna kukurydzy ujawnił się tylko w latach, w których w początkowym okresie wegetacji temperatura gleby była bardzo niska (<6 o C). W badaniach własnych warunki termiczne w początkowym okresie rozwoju były korzystne dla kukurydzy we wszystkich latach. Brak wpływu badanych rodzajów nawozów, o róŝnym stosunku N do P, na plonowanie kukurydzy nie potwierdza doniesień literaturowych. Seidler i Górski [1980, 1984, 1986] stwierdzili, Ŝe zastosowanie w poŝywce fosforu Acta. Sci. Pol.

Wpływ nawoŝenia rzędowego... 45 w ilości zbliŝonej do poziomu azotu (stosunek N : P = 1:0,8) korzystnie wpływa na plon suchej masy, natomiast ilości fosforu na poziomie znacznie wyŝszym od azotu (stosunek N : P = 1:1,6) powodowały depresję plonu. Zarówno rodzaj nawozu, jak i sposób jego stosowania nie modyfikowały w istotny sposób liczby kolb produkcyjnych na jednostce powierzchni, masy 1000 ziaren oraz liczby ziaren w kolbie. Natomiast Dubas i Duhr [1983] korzystne działanie nawoŝenia zlokalizowanego tłumaczą zwiększeniem liczby kolb z jednostki powierzchni, a Barry i Miller [1989] zwiększeniem liczby ziaren w kolbie. Koter i in. [1978] uzyskali większą o 14%, a Mascagni i Boquet [1996] o 3,8% masę 1000 ziaren w wyniku nawoŝenia zlokalizowanego w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym. WNIOSKI 1. Rzędowy wysiew nawozów dodatnio wpływał na plon ziarna kukurydzy w porównaniu z nawoŝeniem rzutowym, szczególnie w latach, w których rozkład opadów był sprzyjający dla uzyskania wysokich plonów. W roku charakteryzującym się niedoborem opadów w ciągu całego okresu wegetacji wpływu tego nie stwierdzono. 2. NiezaleŜnie od warunków meteorologicznych rzędowe stosowanie nawozów przyczyniało się do wzrostu suchej masy części nadziemnych młodych roślin kukurydzy oraz zwiększenia w nich zawartości fosforu i azotu, a obniŝenia zawartości magnezu i wapnia. 3. Najkorzystniej na wzrost roślin w początkowym okresie wegetacji oraz zawartość fosforu i azotu w roślinach wpływało rzędowe stosowanie nawozów, w których zawartość P była mniejsza od zawartości N lub nieznacznie ją przekraczała. Były to nawozy: hydrofoska 16 (N : P = 1:0,44), polifoska 8 (N : P = 1:1,31), fosforan amonu (N : P = 1:1,11) i superfosfat. PIŚMIENNICTWO Arnon I., 1975. Mineral nutrition of maize. International Potash Institute Bern-Worblaufen, Switzerland. Barry D.A.J., Miller M.H., 1989. The phosphorus nutritional requirement of maize seedling for maximum yield. Agron. J. 81, 95-99. Dibb W.D., Fixen E.P., Murphy S.L., 1989. Balanced fertilization with particular reference to phosphates: Interaction of phosphorus with other inputs and management practices. Potash & Phosphate Institute, Atlanta, Georgia. Dubas A., Duhr E., 1983. Wpływ sposobu nawoŝenia fosforem na plonowanie kukurydzy. Pam. Puł. 81, 131-139. El-Hamdi K.H., Woodard H.J., 1995. Response of early corn growth to fertilizer phosphorus rates and placement methods. J. Plant Nutr. 18 (6), 1103-1120. Fotyma M., Mercik S., Faber A., 1987. Chemiczne podstawy Ŝyzności gleb i nawoŝenia. PWRiL Warszawa. Koter Z., Jeśmanowicz A., Krawczyk Z., Kukuła S., 1978. Wzrost i plonowanie dwu mieszańców kukurydzy w zaleŝności od sposobu stosowania nawozów mineralnych. IUNG Puławy, R 132, 24-36. Kruczek A., 2004. Gromadzenie suchej masy w początkowym okresie wzrostu jako wyznacznik reakcji mieszańców kukurydzy na sposób nawoŝenia i termin siewu. Acta Agrophys. 4(2), 361-372. Agricultura 4(2) 2005

46 A. Kruczek Kruczek A., 2005. Phosphorus Utilization from Fertilizer and Accumulation of Mineral Components in the Initial Stage of Maize Development. Pol. J. Environ. Stud. 14 (4), 83-91. Kruczek A., Sulewska H., 2005. Wpływ sposobu nawoŝenia, terminu siewu i odmian na gromadzenie składników mineralnych przez kukurydzę w początkowym okresie rozwoju. Acta Agrophys. 5(3), 683-694. Mascagni J.H., Boquet J.D., 1996. Starter fertilizer and planting date effects on corn rotated with cotton. Agron. J. 88, 975-981. Moskal S. 1972. Przemiany nawozów fosforowych w glebie. Prace Nauk. Inst. Tech. Nieorg. i Naw. Miner. Politechniki Wrocławskiej 4, 33-87. Murphy L.S., 1984. Recent developments in fluid fertilizer application techniques. ANDA Fluid Fertilizers Seminar, Sao Paulo, Brazil, 1-27. Rhoads F.M., Wright D.L., 1998. Root mass as a determinant of corn hybrid response to starter fertilizer. J. Plant Nutr. 21 (8), 1743-1751. Seidler M., Górski D., 1980. Niektóre aspekty Ŝywienia kukurydzy fosforem. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia 181, 211-217. Seidler M., Górski D. 1984. Wpływ zróŝnicowanych dawek fosforu na niektóre procesy fizjologiczne kukurydzy na tle zmiennych warunków wilgotności podłoŝa. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia 267, 204-215. Seidler M., Górski D., 1986. Wpływ zaopatrzenia w fosfor na produktywność roślin kukurydzy i prosa. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia 338, 95-103. Sleight D.M., Sander D.H., Peterson G.A., 1984. Effect of fertilizer phosphorus placement on the availability of phosphorus. Soil Sci. Soc. Am. J. 48, 336-340. Teare I.D., Wright D.L., 1990. Corn hybrid- Starter fertilizer interaction for yield and lodging. Crop Sci. 30, 1298-1303. Tlustos P., Balik J., Pavlikova D., Vanek V., 1997. Vyuziti dusiku kukurici po lokalni aplikaci siaranu amonneho. Rostlinna Vyroba 43 (1), 13-18. EFFECT OF ROW FERTILIZATION WITH DIFFERENT KINDS OF FERTILIZERS ON THE MAIZE YIELD Abstract. A field experiment was carried out over 2001-2003 at Agricultural Experimental Station at Swadzim, in the vicinity of Poznań. The aim was to examine the effect of fertilization method on the accumulation of dry matter and the content of nutrients at the initial stage of maize growth, and the grain yield and its structure. Two methods of fertilization were applied: broadcasting before sowing and sowing in rows (starter fertilization) simultaneously with grain sowing. The effectiveness of fertilization methods was studied applying P, NP and multiple fertilizers. Row fertilization increased the dry matter of above-ground parts of young plants of maize as well as increased their content of phosphorus and nitrogen and decreased the content of magnesium and calcium. A multicomponent fertilizer, ammophoska, was the only fertilizer which, when applied in rows, did not stimulate the initial plant growth. The row application of fertilizers significantly increased the grain yield, as compared with broadcasting fertilization. Key words: methods of fertilization, kinds of fertilizers, maize Zaakceptowano do druku Accepted for print: 20.09.2005 Acta. Sci. Pol.