ZDEFINIOWANIE EKONOMII SPOŁECZNEJ

ZDEFINIOWANIE EKONOMII SPOŁECZNEJ Cechy charakterystyczne ekonomii społecznej (Borzaga, Defourny, 2001). Podmioty ekonomii społecznej to te, które łącznie spełniają następujące cechy: służą celom ponadindywidualnym (wspólnotowym lub społecznym), które mają być istotniejsze niż generowanie zysku, są niezależnie zarządzane, są oparte o demokratyczne procesy podejmowania decyzji, obowiązuje w nich prymat człowieka i pracy nad kapitałem i jego dystrybucją. Pojęcia pokrewne: Gospodarka społeczna, trzeci sektor, organizacje pozarządowe 1

PODSTAWOWE WARTOŚCI EKONOMII SPOŁECZNEJ Bez wątpienia bogactwo nie jest dobrem, którego poszukujemy, ponieważ jest ono jedynie użyteczne, stanowi środek do czegoś innego (Arystoteles, Etyka nikomachejska, rozdz. 1, s. 6). Podstawowa obietnica ekonomii społecznej to ta, że działania w specyficznych obszarach rynku, oparte o coś więcej niż chęć zysku mogą być skutecznym mechanizmem odzyskiwania oraz ochrony suwerenności i podmiotowości dla osób, instytucji i wspólnot. Ekonomia społeczna oznacza: Dla osób indywidualnych - szanse na porzucenie pozycji klienta, bycia przedmiotem filantropii i transferów socjalnych, pozycji osoby zależnej od pomocy innych także od pomocy ze strony organizacji pozarządowych; i szanse na stanie się samodzielną jednostką ą zdolną ą do zadbania o los swój i swoich najbliższych. Wiąże ą się ę to z możliwością, ale i koniecznością uzyskiwania dochodu z pracy, a w konsekwencji odzyskanie godności, która ma swoje źródło w dokonywania samodzielnych wyborów dotyczących własnego losu. Dla organizacji - umiejętność zdobywania środków na własne działania odchodzenie od postawy wyciągniętej ręki i całkowitego uzależnienia od preferencji publicznych i prywatnych donatorów. To szansa na uniknięcie pułapki stania się przedłużeniem instytucji publicznych albo zakładnikiem filantropijnych wzruszeń na rzecz bycia suwerennym podmiotem, zdolnym do podejmowania działań w sferze publicznej zgodnych z misją ij i decyzją członków ł oraz założycieli ł ż organizacji. Dla wspólnot -umiejętność samodzielnego formułowania strategii rozwojowych opartych na własnych zasobach, realizujących prawdziwą samorządność i zabiegających o dobrobyt obywateli. 2

SKALA EKONOMII SPOŁECZNEJ - KONTEKST MIĘDZYNARODOWY Ekonomia społeczna ł (hć (choć niekoniecznie ik i i pod tą dokładnie d nazwą) praktykowana k jest w wielu środowiskach d i k h instytucjonalnych i społecznych. Jej różnorodne warianty spotkać można (i to również często w wersjach bardziej radykalnych) także poza Europą (w szczególności w Ameryce Łacińskiej, Azji i Afryce), ale także w USA i Kanadzie. W UE ekonomia społeczna i przedsiębiorczość społeczna stała się ważnym elementem modernizacji polityki społecznej. Tradycyjne modele państwa opiekuńczego (Welfare State) okazują się w zmienionej sytuacji gospodarczej i demograficznej niewydolne. Problem bezrobocia (w szczególności, gdy dotyczy specyficznych grup bezrobotnych) nie znajduje satysfakcjonujących rozwiązań. Coraz cięższe do udźwignięcia przez sektor publiczny są koszty świadczeń socjalnych, w których w żaden sposób nie uczestniczą ą sami zainteresowani. Przedsiębiorczość ę społeczna (w szczególności w krajach anglosaskich) bierze się z silnej orientacji na poszukiwanie rozwiązań trwałych, efektywnych i możliwie w największym stopniu uniezależniających podopiecznych. Pojęcie ekonomii społecznej w krajach Unii Europejskiej traktowane jest dość szeroko: zawiera w sobie m.in. spółki, towarzystwa wzajemne, przedsiębiorstwa socjalne, banki (w szczególności tzw. banki etyczne) oraz stowarzyszenia i fundacje (tradycyjnie określane mianem trzeciego sektora). W sumie przyjmuje się, że na terenie UE jeszcze przed jej rozszerzeniem działało łącznie około 900 000 różnego rodzaju podmiotów, wytwarzających około 10% PKB w Europie, dających ponad 11 mln miejsc pracy (średnio ok. 6% rynku pracy). To potężny sektor i wszystko wskazuje na to, że będzie się on rozwijał nawet szybciej niż dotychczas. W Europie, jeśli istnieją rezerwy rynku pracy, to dotyczą one przede wszystkim sektora usług a w jego ramach szeroko rozumianych usług społecznych. Popyt na te właśnie usługi będzie z różnych powodów rósł, a to w tym właśnie obszarze szeroko rozumiany sektor ekonomii społecznej ma unikalne kompetencje. 3

EKONOMIA SPOŁECZNA W UE JAKO ELEMENT MODERNIZACJI TRADYCYJNEGO MODELU PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO Trudno mówić o jednym europejskim modelu ekonomii społecznej, tak jak trudno mówić o europejskim modelu polityki społecznej. Jednak prawie wszystkie kraje upatrują w ekonomii społecznej szans na modernizowanie modelu polityki społecznej Kształt warunków brzegowych, w szczególności prawnych, dla rozwoju ekonomii społecznej jest bardzo zróżnicowany. Przykłady: W 1991 roku we Włoszech zaczęła ł obowiązywać ć ustawa o spółdzielniach ili socjalnych, jl ale pierwsze spółdzielnie socjalne de facto działały we Włoszech od roku 1984. W roku 1995 Belgowie wprowadzili pojęcie przedsiębiorstwa o celach społecznie użytecznych. Portugalczycy stworzyli warunki do powstawania spółdzielni solidarności społecznej. Francja przyjęła analogiczne regulacje w 2001 roku. Ustawę o przedsiębiorstwach społecznych wprowadzono też w 2003 roku w Finlandii, a 2005 we Włoszech. W Wielkiej Brytanii od 2002 roku działają tzw. Community Interest Company Zainteresowanie ekonomią ą społeczną ą w UE przekłada się ę na budowanie systemowych y mechanizmów wspierania jej na poziomie krajowym i wspólnotowym. Przykłady: W roku 2002 rząd brytyjski przyjął odrębną Strategię Wsparcia Przedsiębiorczości Społecznej. Ma ona pomóc grupie około 55 tys. przedsiębiorstw społecznych, które obecnie funkcjonują w Wielkiej Brytanii wytwarzając około 1% GDP. Strategie wsparcia dla przedsiębiorstw społecznych przyjęła też w 2007 roku Szkocja. Jednym z najbardziej rozwiniętych sektorów ekonomii społecznej mogą poszczycić się Włosi. Ruch spółdzielni socjalnych rozwija się tam od początku lat 80-ych (choć ramy prawne dla tej działalności zostały stworzone dopiero w 1991r.) Obecnie działa we Włoszech około 7000 spółdzielni tego typu. W wielu krajach UE istnieją też wewnątrz struktur rządowych dedykowane specjalnie ekonomii społecznej agendy. Tak jest m.in. w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Belgii, Hiszpanii i Francji. 4

SKALA ZATRUDNIENIA W SEKTORZE EKONOMII SPOŁECZNEJ UE (2003) Kraj Spółdzielnie Towarzystwa wzajemne Stowarzyszenia i fundacje OGÓŁEM % OGÓLNEGO ZARTDUNIENIA Belgia 17 047 12 864 249 700 279 611 6,9 Francja 439 720 110 100 1 435 330 1 985 150 8,3 Irlandia 35 992 650 118 664 155 306 9,0 Włochy 837 024 uwaga* 499 389 1 336 413 6,2 Portugalia 51 000 uwaga* 159 950 210 950 4,4 Hiszpania 488 606 3 548 380 060 872 214 5,4 Szwecja 99 500 11 000 95 197 205 697 48 4,8 Austria 62 145 8 000 190 000 260 145 6,9 Dania 39 107 1 000 120 657 160 764 6,0 Finlandia 95 000 5 405 74 992 175 397 7,5 Niemcy 466 900 150 000 1 414 937 2 031 837 5,7 Grecja 12 345 489 57 000 69 834 1,8 Luksemburg 748 nie dotyczy 6 500 7 248 3,9 Holandia 110 710 nie dotyczy 661 400 772,110 9,5 Wielka Brytania 190 458 47 818 1 473 000 1 711 276 6,1 Cypr 4 491 nie dotyczy nie dotyczy 4 491 15 1,5 Czechy 90 874 147 74 200 165 221 3,5 Estonia 15 250 nie dotyczy 8 000 23 250 4,1 Węgry 42 787 nie dotyczy 32 882 75 669 2,0 Łotwa 300 nie dotyczy nie dotyczy 300 0,0 Litwa 7 700 0 nie dotyczy 7 700 0,6 Malta 238 nie dotyczy nie dotyczy 238 0,2 Polska 469 179 nie dotyczy 60 000 529 179 3,9 Słowacja 82 012 nie dotyczy 16 200 98 212 4,6 Słowenia 4 401 270 nie dotyczy 4 671 05 0,5 5 OGÓŁEM 3 663 534 351 291 7 128 058 11 142 883 5,9 * Dane dotyczące towarzystw wzajemnych zostały zagregowane z danymi dotyczącymi spółdzielni w przypadku Włoch i z danymi dotyczącymi stowarzyszeń w przypadku Portugalii. Źródło Raport CIREC CESE/COMM/05/2005 The European Economic and Social Committee (EESC)

PRZEDSIĘWZIĘCIA EKONOMII SPOŁECZNEJ PRZYKŁADY EUROPEJSKIE Green Works Zbiera niechciane meble i sprzęt biurowy, które oddaje organizacjom charytatywnym oraz grupom wspólnotowym. Obsługuje między innymi Barclays Bank, Marks&Spencer, brytyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Zapewnia firmom praktyczną pomoc, przyczyniając się jednocześnie do rozwiązywania problemu bezrobocia osób niepełnosprawnych i długotrwale bezrobotnych. W przyszłym roku Green Works chce zapobiec wyrzuceniu na śmietnik 800 ton mebli biurowych. Hackney Community Transport Pierwsze brytyjskie miejskie społeczne przedsiębiorstwo komunikacyjne. Działa od 22 lat i obsługuje trzy z głównych tras autobusowych w Londynie. Prowadzi także sieć PlusBuses lokalną trasę autobusową, łączącą zmarginalizowane osiedla ze sklepami, szpitalami i całym zapleczem socjalnym. Inna ofertą jest Capital Call, usługi transportowe dla osób z ograniczoną mobilnością w 9 dzielnicach Londynu (wkrótce usługa będzie dostępna w 3 kolejnych dzielnicach). 6 Źródło: Manifesto for Social Enterprise (Wlk.Brytania)

Spółdzielnia La Nuova Co-operativa, największa spółdzielnia typu B w Piemoncie. Spółdzielnia La Nuova to przedsiębiorstwo ę społeczne, które promuje projekty i inicjatywy walczące z marginalizacją i wykluczeniem z rynku pracy. Spółdzielnia powstała w 1980 i ma obecnie 450 członków. 180 spośród nich jest niepełnosprawnych lub upośledzonych. Oferuje usługi z zakresu sprzątania, utrzymywania y zieleni oraz recyclingu. Miasto Turyn jest jednym z największych ę klientów spółdzielni korzysta z usług porządkowych na terenach publicznych, w szkołach i bibliotekach. Roczny obrót spółdzielni wynosi ponad 10 milionów euro. Zyski przeznaczane są na stworzenie funduszy spółdzielczych i wyjątkowych, które zabezpieczają stabilność przedsiębiorstwa w okresie dekoniunktury. Integra ggmbh Berlin, Niemcy Integra ggmbh jest przedsiębiorstwem społecznym ł działającym ł w Berlinie. Prowadzi dwie gałęzie usług wynajem sprzętów potrzebnych do organizacji spotkań i wydarzeń (zastawę stołową, meble, sprzęty kuchenne itp.) oraz usługi związane z prowadzeniem domu i biura (sprzątanie, gotowanie, pranie, prasowanie, robienie i zakupów, prace ogrodowe, opieka nad zwierzętami, babysitting). Integra ggmbh powstała w 1982 roku i zatrudnia 34 osoby, z czego 24 są niepełnosprawne w znacznym stopniu. Firma ma wdrożony system jakości ISO DIN 9002, stosuje także System Zarządzania Środowiskowego d i k do w ramach ISO14001. Roczny obrót Integra ggmbh to ok. 1,2 mln, z czego 1 mln pochodzi z wynajmu sprzętu na przyjęcia. 7

SKALA EKONOMII SPOŁECZNEJ W POLSCE Liczba Typy instytucji Przybliżona liczba zatrudnionych Liczba instytucji (w przeliczeniu na członków pełne etaty) Stowarzyszenia i fundacje 75 000 ok. 65 000 9-10 000 000 Organizacje samorządu gospodarczego 5 500 33 000 1 100 000 Spółdzielnie 12 800 490 000 ok. 10-11 000 000 Z tego: spółdzielnie inwalidów 350 55 000 30 000 Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych 9 500? Inne organizacje wzajemnościowe 880?? Spółdzielnie socjalne 120 400 Zakłady Aktywności Zawodowej 48 1700 - Centra Integracji Społecznej 55 500+? - Kluby Integracji Społecznej 300 - Ogółem ok. 94 000 ok. 600 000 ok.16-17 mln. 8

PODSTAWOWE FORMY INSTYTUCJONALNO-PRAWNE EKONOMII SPOŁECZNEJ W POLSCE

TRADYCYJNA STARA EKONOMIA SPOŁECZNA W POLSCE - SPÓŁDZIELNIE W Polsce zarejestrowanych jest dziś nieco ponad 12,5 tys. spółdzielni przy czym, według danych Krajowej Rady Spółdzielczej, w praktyce działalność prowadzi niespełna 10 tys. Łącznie spółdzielnie dają ponad 400 tys. miejsc pracy. Typy spółdzielni mieszkaniowe 32,67 samopomoc chłopska 13,78 pracy i usługowe poza rolnictwem 11,60 Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne 8,99 SKR 6,85 wiejskie inne 6,76 bank spółdzielczy 6,17 konsumentów spożywcze 3,61 Inwalidów i niewidomych 2,64 rzemieślnicze (oprócz budowlanych) i rękodzieło artystyczne 2,17 rzemieślnicze i bd budowlane 145 1,45 grupy producentów rolnych 1,21 użytkowników poza spoż., mieszk., bankow. - bez rolniczych 1,06 SKOK 1,04 Total 100 % wśród ogółu spółdzielni Spoldzielnie zarejestrowane w REGON wg gmin 5 i wiecej 4 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 22,7% Wiek spółdzielni 3 10 2 1 brak 10,4% 27,5% 9,8% 12,2% 14,3% 3,1% ponad 51-60 41-50 31-40 21-30 11-20 mniej 60 lat lat lat lat lat lat niż 10 lat

TOWARZYSTWA POMOCY WZAJEMNEJ Ich historia sięga w Polsce czasów średniowiecza. Odgrywały szczególną rolę na terenach wiejskich, jako forma wspólnego radzenia sobie z zagrożeniami naturalnymi (np. towarzystwa ogniowe, służące wspólnemu ubezpieczaniu się przed szkodami związanymi z pożarami), gospodarowania (np. spółki wodne, wspólnoty gruntowe) organizowania pomocy sąsiedzkiej, tanich kredytów i pożyczek oraz zapomóg dla najbiedniejszych. Do najsilniejszych należały Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych, których udział w rynku ubezpieczeniowym w Polsce sięgał przed II Wojną Światową 50%. Po wojnie cały ruch wzajemnościowy został praktycznie zniszczony i obecnie dopiero się odradza. W Polsce działa dziś jedynie 9 Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych oraz blisko 900 innych instytucji wzajemnościowych, przede wszystkim kas zapomogowopożyczkowych y przy zakładach pracy. Liczby te odnoszą ą się ę jednak tylko do instytucji formalnie zarejestrowanych w rejestrze REGON. Biorąc pod uwagę ich charakter oraz długą historię, można się spodziewać, że wiele z nich przetrwało także postaci nieformalnych zrzeszeń lub nawet zwyczajów. 11

EKONOMIZUJĄCE SIĘ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE Tradycyjne instytucje trzeciego sektora, które wspierają swoja działalność statutową przy użyciu instrumentów ekonomicznych w szczególności poprzez działalność gospodarczą i działalność odpłatną nie dla zysku. Działania takie mogą, ale nie muszą być związane z zatrudnieniem grup defaworyzowanych. W Polsce zarejestrowanych jest ponad 60 tys. stowarzyszeń i ponad 8 tys. fundacji. Są to podstawowe formy instytucjonalne tzw. Trzeciego Sektora. Gdyby jednak pojęcie to potraktować szerzej należałoby do tej liczby dodać : ok. 15 000 ochotniczych straży pożarnych, 3 703 organizacji społecznych (komitety rodzicielskie, koła łowieckie oraz komitety społeczne), 18 523 związków zawodowych, 15 474 jednostek Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, 5 459 organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego oraz mniej ij liczne grupy związków pracodawców i partii politycznych. Obecnie 26% organizacji (fundacji i stowarzyszeń) zatrudnia płatny personel. W sektorze pozarządowym w Polsce znajduje zatrudnienie w różnej formie ok. 120 tys. osób. W przeliczeniu na pełne etaty sektor pozarządowy tworzy ok. 65 tys. miejsc pracy. Skala takiej działalności jest bardzo zróżnicowana. Wzrasta w przypadku organizacji mających siedziby w stolicach regionów, zatrudniających płatny personel. Istnieje silna zależność między wielkością budżetu organizacji a faktem prowadzenia działalności gospodarczej lub działalności odpłatnej nie dla zysku. % (możliwe więcej POLA DZIAŁAŃ ORGANIZACJI niż jedno) SPORT, TURYSTYKA, REKREACJA, HOBBY 46,7% EDUKACJA I WYCHOWANIE 35,6% KULTURA i SZTUKA 23,1% USŁUGI SOCJALNE, POMOC SPOŁECZNA 20,5% OCHRONA ZDROWIA 16,8% ROZWÓJ LOK. W WYMIARZE SPOŁ. I MATERIALNYM 13,4% WSPARCIE INSTYTUCJI, ORG. POZARZ. I INICJATYW OBYWATELSKICH 9,5% RYNEK PRACY, ZATRUDNIENIE, AKTYWIZACJA ZAW. 8,8% OCHRONA ŚRODOWISKA 8,8% DZIAŁALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA 70% 7,0% PRAWO, PRAWA CZŁOWIEKA, DZIAŁ. POLITYCZNA 6,9% Obecnie działalność gospodarczą lub działalność odpłatną BADANIA NAUKOWE 5,6% prowadzi ok. 18% organizacji, kolejne 5% zamierza ją uruchomić. Dla 5% organizacji dochody z takiej działalności SPRAWY ZAWODOWE, PRACOWNICZE, BRANŻOWE 3,9% przekraczają 50% rocznego przychodów. Łącznie działania RELIGIA 3,0% 12 takie generują około 1/4 całości przychodów sektora. POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ 4,7% Źródło: Badania Stowarzyszenia KLON/JAWOR Więcej informacji na stronie: www.badania.ngo.pl

INSTYTUCJE DEDYKOWANE TZW. NOWEJ EKONOMII SPOŁECZNEJ Specyficznym typem organizacji tworzonych poniekąd specjalnie jako modelowe dla tzw. nowej ekonomii społecznej są w Polsce wzorowane na włoskich spółdzielniach typu B Spółdzielnie Socjalne a także Zakłady Aktywności Zawodowej, Centra Integracji Społecznej oraz Kluby Integracji Społecznej. Spółdzielnie socjalne Wprowadzone po raz pierwszy Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Są formą prawną mająca umożliwić jej członkom (zasadniczo tylko osobom wykluczonym społecznie i dotkniętym przez los bezrobotnym, niepełnosprawnym, uzależnionym itp.) p)powrót do uregulowanego g życia y społecznego i rynku pracy. Spółdzielnia socjalna, jako rodzaj spółdzielni pracy, opiera się na zasadzie osobistego świadczenia pracy przez jej członków. Obecnie zarejestrowanych jest ich w Polsce ponad 100 (część z nich niestety w praktyce zaprzestała działalności). Nie można precyzyjnie określić łącznego zatrudnienia przypadającego na tę grupę instytucji ale prawdopodobnie łącznie nie jest to więcej niż 1000 osób w skali kraju. Spółdzielnie socjalne działają w bardzo różnych sektorach (np. budowlanym, gastronomicznym, ochronie środowiska, turystyce). Zakłady Aktywizacji Zawodowej Legislacja powołująca do życia ZAZ stworzona została w 1997r. ZAZ to instytucja działająca w sferze zatrudnienia wspieranego i pomocy osobom doświadczającym szczególnych trudności na rynku pracy. W założeniach ZAZ ma przygotowywać osoby do kolejnych możliwie bardziej samodzielnych form zatrudnienia. Biorąc pod uwagę czas, jaki minął od uchwalenia ustawy, powstało ich dotąd bardzo niewiele. Jak dotąd w całym kraju funkcjonuje j około ł 50 takich zakładów. Centra Integracji Społecznej i Kluby Integracji Społecznej Inną formą prawną są Centra Integracji Społecznej oraz Kluby Integracji Społecznej powołane do życia przepisami ustawy o zatrudnieniu socjalnym w 2003 roku. Łącznie jest w Polsce 55 CIS-ów i ponad 300 KIS-ów. W założeniu mogą być powoływane zarówno przez instytucje publiczne, jak i prywatne. W praktyce najczęściej ich założycielami są władze lokalne lub instytucje administracji publicznej działające w sferze pomocy społecznej (w tym wypadku nie spełniają kryterium niezależności od administracji publicznej i mogą być uznane za należące ą do sektora ekonomii społecznej). 13 Więcej informacji na stronach: dopisz!!!

INSTYTUCJE HYBRYDOWE / SPÓŁKI / PARTNERSTWA LOKALNE Instytucje t hybrydowe Wiele przedsięwzięć ekonomii społecznej nie daje się wyodrębnić w kategoriach podmiotowych. Bywa, że do realizacji celów społecznych używa się podmiotów tradycyjnie yyj rynkowych y np. spółki, której społeczny charakter realizowany jest albo poprzez przedmiot działalności, albo specyficzny charakter organizacji produkcji albo wreszcie poprzez alokacje zysków (na rzecz grup defaworyzowanych, instytucji non-profit, czy społeczności lokalnej). Specyficzną formą działań w obszarze ekonomii społecznej stanowią pewne działania z obszaru społecznej odpowiedzialności biznesu tzw. CSR (Corporate Social Responsbility) Lokalne Partnerstwa Ponadsektorowe Niezwykle istotne z punktu widzenia ekonomii społecznej jako partnerstwa działające nie na zasadzie pojedynczych podmiotów, ale raczej ich sieci. Działają w formie wyodrębnionych prawnie oddzielnych podmiotów, ale też bardzo często obywając się bez tego stanowiąc raczej rodzaj lokalnej umowy społecznej między różnymi przedsięwzięciami (często pochodzącymi nawet z różnych sektorów). 14

PRZEDSIĘBIORSTWO SPOŁECZNE KRYTERIA DEFINICYJNE

PRZEDSIĘBIORSTWO SPOŁECZNE Przedsiębiorstwa społeczne ł to podstawowa forma organizacyjna działań w ramach ekonomii społecznej. Czasem są one wyodrębniane w formie prawnej (choć nie w Polsce). O danej instytucji możemy mówić jako o przedsiębiorstwie społecznym wtedy, kiedy spełnia one określony zestaw kryteriów. Przedsiębiorstwa społeczne powstają obecnie w skutek trzech procesów: 1. Modernizacji tradycyjnego sektora ekonomii społecznej (spółdzielni) 2. Migracji tradycyjnego sektora pozarządowego i jego stopniowej ekonomizacji 3. Tworzenia całkiem nowych instytucji tworzonych od początku jako przedsiębiorstwa społeczne (np. spółdzielnie socjalne) 16

PRZEDSIĘBIORSTWO SPOŁECZNE - DEFINICJA Przedsiębiorstwo społeczne może być zdefiniowane jako prywatna, autonomiczna organizacja dostarczająca produktów lub usług na rzecz szerszej społeczności (community), której założycielem albo zarządzającym jest grupa obywateli i w której zakres korzyści materialnych podlega ograniczeniom. Przedsiębiorstwo społeczne przywiązuje dużą wagę do swej autonomii i gotowość do przyjmowania ekonomicznego ryzyka związanego z prowadzoną w sposób ciągły działalnością społeczno-ekonomiczną. (Definicja EMES) Kryteria społeczne 1. Wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia 2. Oddolny, obywatelski charakter inicjatywy 3. Specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania 4. Możliwie partycypacyjny charakter działania 5. Ograniczona dystrybucja zysków Kryteria ekonomiczne 1. Prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne 2. Niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych 3. Ryzyko ekonomiczne 4. Istnienie choćby nielicznego płatnego ł personelu 17

BADANE PODMIOTY A DEFINICJA PRZEDSIĘBIORSTWA SPOŁECZNEGO (STWORZONA W OPARCIU O 9 KRYTERIÓW EMES) Stopień, w jakim konkretne typy podmiotów spełniają ekonomiczne i społeczne kryteria pozostawania przedsiębiorstwem społecznym. Wirtualny PES oznacza teoretyczny model idealny, kiedy łącznie spełnione są wszystkie kryteria. (Źródło badania na próbie 2000 podmiotów KLON/ JAWOR 2006) N. spe ełnionych kryterió ów EKONOM. (p przez wiekszość lub z natury) Spółdzielnie pracy, spółdzielnie rolnicze "Wirtualne PES" - wg. EMES 4 Pozostałe spółdzielnie Spółdzielnie socjalne 3 Spółdzielnie mieszkaniowe Org. gospodarcze i zawodowe Zakłady Aktywności Zawodowej 2 Fundacje Stowarzyszenia, Centra Integracji Społecznej 1 0 0 1 2 3 4 5 N. spełnionych kryteriów SPOŁECZNYCH (przez wiekszość lub z natury) 18

ROZPOZNAWALNOŚĆ POJĘCIA EKONOMIA SPOŁECZNA - ZAKORZENIE SPOŁECZNE Wśród ankietowanych Polaków znajomość i rozumienie pojęcia ekonomia społeczna zadeklarowało ponad 8% respondentów zaś 24% twierdzi, że się z nim zetknęło, choć nie jest pewne, co ono oznacza. Niewiele mniej niemal 7,5% Polaków deklaruje, że zna i rozumie pojęcie przedsiębiorstwo społeczne, zaś kolejne 20% się z nim zetknęło. Rozpoznawalność pojęć przez opinie publiczną tak, znam to pojęcie i wiem, co ono oznacza tak, zetknąłem(am) się z tym pojęciem, ale nie jestem pewny(a), co oznacza Organizacja 31,2 29,6 pozarządowa Ekonomia społeczna 8,2 23,7 Biorąc pod uwagę krótki żywot tych pojęć w polskiej debacie publicznej, można domniemywać, że budzą one w Polakach skojarzenia odległe od znaczenia, jakie nadaje się im obecnie. Dotarcie do tych skojarzeń ń ma niebagatelne znaczenie z punktu widzenia promocji idei ekonomii społecznej i powinno stać się ę przedmiotem przyszłych badań. Spółdzielnia socjalna Przedsiębiorstwo społeczne III sektor 7,7 7,5 18,4 20,1 5,313,4 Społeczna 4,4 13 odpowiedzialność Badania na próbie reprezentatywnej próbie 1000 dorosłych Polaków., Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2007 19

JAKIE POŻYTKI PŁYNĄ Z DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH

KOMPETENCJE PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH Integracja społeczna i działalność na rynku pracy Działalność handlowa i produkcyjna Dostarczanie usług publicznych Dostarczanie dóbr publicznych i rozwój wspólnot lokalnych Usługi społeczne (pożytku publicznego) Usługi o charakterze wzajemnym Usługi technicznie (usługi użyteczności publicznej) 21

INTEGRACJA SPOŁECZNA I DZIAŁALNOŚĆ NA RYNKU PRACY o o o o Nj Najczęściej ś ij przywoływane ł są kompetencje przedsiębiorstw społecznych w dziedzinie działań prozatrudnieniowych. Formy działań na rynku pracy Ich celem jest albo podniesienie szans na rynku pracy albo faktyczne zatrudnianie osób informacja w formach tymczasowych lub stałych. szkolenia Rynek pracy w Polsce podlega gwałtownym doradztwo zmianom, spada poziom ogólnego bezrobocia. job coaching Ciągle jednak pozostają liczne bardzo grupy zatrudnienie przejściowe lub stałe osób, które samodzielnie i często nie są w stanie na rynku tym odnaleźć się. Dlatego Wybrane kategorie osób na rynku pracy, dla potrzebne są przedsiębiorstwa społeczne, które służyłyby wspomagałyby których przedsiębiorstwa społeczne mogą zatrudnienie specyficznych y grup osób. Polska być dobrym rozwiązaniem: ma najniższy w UE wskaźnik zatrudnienia młodzież (w tym np. opuszczający osób niepełnosprawnych. Domy Dziecka) Kompetencje przedsiębiorstw społecznych są osoby, które starają godzić pracę z tu nieocenione. Umiejętność i gotowość do opieką nad dziećmi lub innymi zindywidualizowanej całościowej pomocy osobami zależnymi podopiecznym odróżnia przedsiębiorstwa społeczne (i szerzej organizacja osoby po 50-ym roku życia pozarządowe) od wielu innych instytucji osoby opuszczających zakłady karne świadczących usługi na rynku pracy. osoby niepełnosprawnych i chorych 22 osoby bezdomnych osoby uzależnionych

DOSTARCZANIE USŁUG PUBLICZNYCH Przedsiębiorstwa społeczne działają przede wszystkim w szeroko rozumianym sektorze usług. Obok usług o charakterze wzajemnym oraz usług skierowanych na otwarty rynek są to usługi o charakterze publicznym. Fakt ich dostarczania jest czymś nowym w stosunku do tradycyjnej ekonomii społecznej (w szczególności działających od wielu lat spółdzielni) i nazywany z tego powodu czasem nową ekonomią społeczną. Usługi publiczne mogą mieć różny charakter, ale można wśród nich wyróżnić dwie zasadnicze grupy: usługi społeczne usługi techniczne 23

USŁUGI SPOŁECZNE Usługi edukacyjne np. prowadzenie przedszkola czy szkoły, ale także różne formy kształcenia ustawicznego oraz edukacji nieformalnej. Przedsiębiorstwa społeczne mają też duży potencjał do działań w obszarze szeroko rozumianych usług ł socjalnych jl są to zarówno te usługi, które nie są obszarem konkurencji z rynkiem (np. schroniska dla bezdomnych), ale i te, w których konkurencja taka się pojawia (zarówno o środki publiczne jak i środki samych konsumentów) np. usługi opiekuńcze świadczone w domu oraz prowadzenie różnego rodzaju instytucji opiekuńczych. Pokrewne temu są działania w szeroko rozumianym obszarze służby zdrowia. Mowa tu przede wszystkim o personelu pomocniczym, który byłby w stanie Edukacja odciążyć diż ć wykwalifikowany personel lekarzy i pielęgniarki. Służba zdrowia Specyficzna grupę usług tworzą też działania na rynku usług pracy tj. Usługi socjalne informacja, pośrednictwo, szkolenia, staże 24 etc. Usługi rynku pracy

USŁUGI TECHNICZNE (UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ) Drugim istotnym obszarem działań przedsiębiorstw społecznych są też szeroko rozumiane usługi techniczne. Mogą one dotyczyć np. utrzymywania zielni miejskiej lub innych prac porządkowych dotyczących mienia publicznego. Pokrewne temu są szeroko rozumiane usługi związane ze zbieraniem odpadów dó i ich utylizacją. Wystarczy podać ć tu przykład jednego tylko przedsięwzięcia warszawskiego EKON-u, który działa w tym właśnie obszarze dając pracę ponad 800 osobom niepełnosprawnym. p Przedsiębiorstwa społeczne mogą też organizować usługi transportowe zarówno dla osób niepełnosprawnych i niedołężnych (tzw. para transit) jak i transport ogólnodostępny (dla przykładu w Londynie przedsiębiorstwo społeczne ł prowadzi di siec Segregacja odpadów autobusów dla dzielnicy Hackney, a coraz bardziej Recykling popularne miejskie wypożyczalnie rowerów we Włoszech prowadzone są właśnie przez spółdzielnie Utrzymanie zieleni socjalne). Transport ogólny i Wiele przedsiębiorstw społecznych stara się działać na rynku usług remontowych i budowlanych. Mogą specjalistyczny one realizować zarówno zlecenia ze strony władz Prace budowlane publicznych (np. remonty budynków komunalnych) jak i starać się wykonywane na rzecz konkurować na otwartym rynku. 25 administracji publicznej

USŁUGI O CHARAKTERZE WZAJEMNYM Specyficznym obszarem usług ł są te, które mają charakter wzajemny. Mogą to być zarówno przedsięwzięcia działające w obszarze rynku i konkurencyjne na nim właśnie ze względu na swój wzajemnościowy ś charakter np. ubezpieczanie wzajemne (TUW-y), usługi zdrowotno opiekuńcze, spółdzielnie telefoniczne etc. albo też alternatywne mechanizmy wymiany np. Banki Czasu, LETS'y, czy tzw. systemy barterowe. Zakres ekonomii alternatywnej jest obecnie w Polsce dość ograniczony (choć ma bogate tradycje), ale można się spodziewać, że stopniowo stanie się bardziej popularny (np. idea współużytkowania samochodów w zatłoczonych miastach, wymiana mieszkań na czas urlopu etc.) TUW Spółdzielnie wzajemnościowe Banki Czasu 26

USŁUGI NA OTWARTYM RYNKU Na koniec wymienić trzeba przykłady y tych usług, które adresowane są po prostu na otwarty rynek (dotyczy to w szczególności tradycyjnych spółdzielni). Szczególnie interesujące są jednak działania przedsiębiorstw (w szczególności spółdzielni socjalnych), które dostarczając takich właśnie usług dają jednocześnie pracę specyficznym trudnozatrudnialnym grupom osób. Wśród tego rodzaju usług w szczególności wymienić trzeba: usługi budowlano remontowe, usługi turystyczne, hotelarskie, usługi w Hotelarstwo Gastronomia dziedzinie sprzątania czy ochrony mienia, usługi gastronomiczne (np. catering) a także usługi w dziedzinie Turystyka 27 informatycznej, oraz różnych form telepracy. Telepraca

ROZWÓJ WSPÓLNOT LOKALNYCH Przedsiębiorstwa społeczne mają szczególne kompetencje w dostarczaniu dóbr publicznych, czyli takich, z których korzystać mogą wszyscy y i nie muszą ą o nie konkurować (np. czyste powietrze, bezpieczeństwo publiczne w okolicy), a które decydują często o szeroko rozumianej jakości życia. Przedsiębiorstwa społeczne mogą też okazać się przydatne w działaniach dotyczących ą y szeroko rozumianej ochrony zabytków i dóbr kultury. Mogą zarówno dbać o utrzymanie zabytków, jaki i same prowadzić różnego rodzaju instytucje kultury np. teatr, muzeum, bibliotekę miejską. Ważnym elementem ekonomii społecznej są działania ekologiczne i to w wielu obszarach od działań ł ń na rzecz bioróżnorodności, rozwoju obszarów o ograniczonych możliwościach inwestycyjnych (obszary chronione), po poszukiwanie nowatorskich rozwiązań dotyczących m.in. odnawialnych źródeł energii itp. Wspólne działania ł i na rzecz rozwoju wspólnoty (i nie chodzi tu tylko o ekonomicznie wąsko rozumiany rozwój lokalny) w sytuacji, gdy coraz większe znaczenie ma rozwój w oparciu o zasoby własne (kapitał ludzki i kapitał społeczny) staje się jednym z podstawowych form działalności gospodarczej w ramach ekonomii społecznej. W tym przypadku jednak zysk liczony jest w efektach dla całej wspólnoty. Formy te są szczególnie użyteczne w działaniach na rzecz rewitalizacji lub szerzej rozumianej aktywizacji lokalnej. 28