Co to jest demencja? Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób demencja/otępienie to zespół objawów spowodowanych chorobą mózgu, stopniowo postępujący i zazwyczaj przewlekły, w którym zaburzone są takie wyższe funkcje korowe (funkcje poznawcze) jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i zdolność do porównywania, oceniania, dokonywania racjonalnych wyborów. Najczęściej występująca zmiana dotyczy pamięci, ale nie każda chora osoba ma problemy z pamięcią. Niektóre osoby dotknięte demencja mają problem z porozumiewaniem się, podejmowaniem decyzji lub z wykonywaniem codziennych czynności. Rodzaje demencji Najpowszechniejsze rodzaje demencji to: Choroba Alzheimera Demencja naczyniopochodne Demencja połączona Otępienie czołowo- skroniowe (choroba Picka) Otępienie z ciałami Lewy ego Otępienie wywołane chorobą Parkinsona Otępienie wywołane chorobą HunVngtona. Choroba Alzheimera Nazwa choroby pochodzi od nazwiska niemieckiego psychiatry i neuropatologa Aloisa Alzheimera, który opisał tę chorobę w 1906 roku. Choroba Alzheimera jest najczęściej występującą formą demencji i dotkniętych jest nią 50% do 70% wszystkich chorych cierpiących na demencję. Jest to postępująca degeneracyjna choroba, atakująca mózg. W miarę kurczenia się lub zanikania komórek mózgowych, tworzy się nieprawidłowa tkanka, tworząc gmatwaninę wewnątrz i płytki na zewnątrz komórek mózgowych. Powoduje to zakłócenia w przekazywaniu impulsów wewnątrz mózgu i niszczenie połączeń pomiędzy komórkami mózgowymi. Komórki mózgowe w końcu zamierają, co oznacza, że informacja nie może by przekazana, odtworzona ani przyjęta. Ponieważ choroba Alzheimera atakuje poszczególne części mózgu, pewne jego funkcje lub zdolności są stracone. Charakterystyczne objawy to: Agnozja- nieumiejętność rozpoznawania przedmiotów Afazja- zaburzenia mowy i jej spowolnienie Apraksja- zaburzenia czynności ruchowych od prostych do złożonych.
Demencja naczyniowa Demencja typu naczyniowego jest szerokim pojęciem demencji związanej z dopływem krwi do mózgu i jest drugą pod względem częstotliwości występowania postacią demencji. Jest wiele rodzajów demencji typu naczyniowego. Dwa najczęściej występujące rodzaje to tzw. wielozawałowa demencja (MulV- infarct demenva, MID) oraz choroba Binswangera (Binswanger s disease). Demencja wielozawałowa spowodowana jest wielokrotnymi, drobnymi zawałami, nazywanymi przejściowymi atakami niedokrwienia mózgu i jest prawdopodobnie najczęściej występującą formą demencji typu naczyniowego. Choroba Binswangera (znana także pod nazwą demencji naczyniowej, podkorowej) jest związana ze zmianami w mózgu powstałymi w wyniku zawału. Jest spowodowana przez wysokie ciśnienie krwi, zgrubienie arterii i niedostateczny dopływ krwi. Do diagnozy otępienia naczyniopochodnego niezbędne jest udokumentowanie incydentu naczyniopochodnego mózgu I związku czasowego międzi nimi, dlatego trudno jest rozpoznać jego czystą postać. Większość przypadków stanowią postaci mieszane, w których dominują albo zmiany naczyniowe, albo zmiany o typie Choroby Alzheimera. Demencja typu naczyniowego może objawiać się podobnie jak choroba Alzheimera, lecz jej początek często może być nagły. Otępienie poudarowe Otępienie poudarowe (PSD) jest coraz częściej diagnozowanym typem otępienia. PSD występuje już u co najmniej 1/3 chorych z udarem w czasie 1 roku od incydentu, a lekarze alarmują, że chorych będzie przybywać. Otępienie poudarowe (PSD - post- stroke demenva) to każdy rodzaj otępienia rozwijający się po udarze mózgu, niezależnie od jego prawdopodobnej przyczyny. Jak wynika z badań, otępienie poudarowe najczęściej pojawia się po kilku miesiącach od wystąpienia udaru. Występowanie PSD po 3 miesiącach od udaru niedokrwiennego wynosi od 6 do 31,8%, w zależności od badania. Z kolei ryzyko wystąpienia otępienia po roku od przebycia udaru ocenia się na 16,8-24% (różnice w wynikach to skutek zastosowania przez badaczy różnych kryteriów diagnostycznych). Ryzyko to pozostaje podwyższone jeszcze przez wiele lat od wystąpienia udaru. Obok chorób neurodegeneracyjnych i zakaźnych również choroby naczyniowe mogą prowadzić do powstania objawów otępienia. Zdarzyć się może, że po wystąpieniu kilku udarów mózgu, gdzie każdy objął spory obszar tkanki mózgowej i wywołał ubytek w zakresie różnych funkcji, obserwujemy po każdym udarze skokowe i trwałe pogorszenie się funkcjonowania osoby chorej (jest to otępienie wielozawałowe).
Niekiedy też pojedynczy udar mózgu, jeżeli prowadzi do znaczącego ubytku kilku istotnych funkcji poznawczych, prowadzi do przewlekłego i przykrego kalectwa, mającego charakter "nagłego" otępienia (otępienie naczyniowe z ostrym początkiem). O ile jednak w przypadku chorób neurodegeneracyjnych kryteria otępienia, jak i jego objawy mogą być mniej lub bardziej jasne, o tyle w przypadku otępienia naczyniowego brak jest takiej spójności. W tych przypadkach jednak rozpoznanie choroby podstawowej nie jest trudne (zazwyczaj udar mózgu charakteryzuje się specyficznymi objawami, jak też jest uwidaczniany w diagnostyce neuroobrazowej). Demencja połączona Demencja połączona to po prostu występowanie w tym samym czasie dwóch jednostek chorobowych, najczęściej jest to połączenie choroby Alzheimera i demencji naczyniowej. Wielu ekspertów uważa, że demencja połączona występuje o wiele częściej niż sądzono uprzednio i jest powszechna w późniejszym wieku. Ważne jest, żeby diagnoza była poprawnie postawiona dla osoby z połączoną demencją jako, że dwie występujące naraz jednostki chorobowe mają większy wpływ na osłabienie mózgu niż tylko jedna. Demencja czołowo- skroniowa (choroba Picka) Jest to nazwa nadana grupie typów demencji, gdy przyczyną jest degeneracja jednego lub dwóch czołowych lub skroniowych płatów mózgu. Nazwa ta obejmuje demencję przedniego płata skroniowego (Fronto Temporal DemenVa), postępującą utratą mowy (Progressive non- Fluent Aphasia), demencją semantyczną (SemanVc DemenVa) i chorobą Pick a. W rodzinach okoto 50% chorych na demencję płata czołowo- skroniowego choroba ta juz występowała. U osób, które odziedziczyły tą chorobę, stwierdzono obecność mutacji w genie białkowym tau 17chromosomu, co powoduje wytwarzanie anormalnego białka tau. Nieznane są inne czynniki ryzyka zachorowania. Choroba rozpoczyna się między 45 a 65 rokiem życia, trwa 3-17 lat. Proces chorobowy obejmuje wybiórczo płaty czołowe okolicę odpowiedzialną za kontrolę zachowań, umiejętności planowego działania, podejmowanie decyzji; oraz płaty skroniowe, które są odpowiedzialne za kontrolę emocji i mowę. Osoby dotknięte tym typem otępienia najczęściej mają skłonności do zachowań niszczycielskich i aspołecznych. Powoduje to wcześniejszej niż w przypdaku Alzheimera pomocy rodziny, mimo że chorzy przez długi okres nie mają zaburzonej pamięci.
Demencja z ciałkami Lewy ego Demencja z ciałkami Lewy ego jest spowodowana przez zwyrodnienie i zamieranie komórek nerwowych w mózgu. Nazwa pochodzi od obecności nieprawidłowych kulistych struktur białkowych, nazwanych ciałkami Lewy ego, które rozwijają się wewnątrz komórek nerwowych. Uważa się, że przyczyniają się one do obumierania komórek mózgowych. Osoby, które cierpią na demencję z ciałkami Lewy ego mają tendencje do halucynacji wzrokowych, objawów sztywności lub drżenia, ich stan ulega gwałtownym zmianom, często z godziny na godzinę lub z dnia na dzień. Objawy te pozwalają na odróżnienie demencji z ciałkami Lewy ego od choroby Alzheimera. Demencja z ciałkami Lewy ego towarzyszy czasami chorobie Alzheimera i demencji typu naczyniowej. Odróżnienie demencji z ciałkami Lewy ego od choroby Parkinsona może okazać się trudne. Poza tym, u niektórych osób z chorobą Parkinsona rozwija się demencja z objawami podobnymi do demencji z ciałkami Lewy ego. Demencja wywołana chorobą Parkinsona Choroba Parkinsona jest schorzeniem postępującym ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzującym się drżeniem, zesztywnieniem kończyn i stawów, utrudnieniem mowy i trudnościami z poruszaniem się. W późniejszym stadium choroby (gdy choroba trwa już co najmniej 12 miesięcy) mogą pojawić się objawy demencji. Leki mogą poprawić objawy fizyczne choroby, ale pojawić się może również szereg skutków ubocznych, na przykład halucynacje, urojenia, chwilowo pogarszająca się orientacja i zaburzenia ruchu. Demencja związana z chorobą HunHngtona Choroba HunVngtona jest dziedziczną, degeneracyjną chorobą, która atakuje umysł i ciało. Zwykle pojawia się u osób w wieku 30 i 50 lat i charakteryzuje się pogorszeniem zdolności intelektualnych oraz nieregularnymi, mimowolnymi ruchami kończyn lub mięśni twarzy. Inne objawy to zmiany osobowości, zaburzenia pamięci, mowy, oceny sytuacji i problemy natury psychiatrycznej. Nie ma dostępnego leczenia, które zahamowałoby postęp choroby, można jednak kontrolować lekami mimowolne ruchy i objawy psychiatryczne. W większości przypadków dochodzi do wystąpienia demencji. Łagodne zaburzenia poznawcze (MCI) Zaburzenia funkcji poznawczych stanowią jeden z dominujących problemów zdrowotnych osób w starszym wieku, należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze wskazują one na otępienie.
W przypadku łagodnych zaburzeń poznawczych występuje obiektywnie stwierdzone nieznaczne pogorszenie pamięci lub innej sfery poznawczej, a także subiektywne skargi pacjenta na kłopoty z pamięcią. Mimo nieznacznych deficytów, zachowane jest prawidłowe, globalne funkcjonowanie poznawcze. Należy zaznaczyć, że zachowana jest również prawidłowa, codzienna aktywność życiowa zwykle nie występują trudności w ogólnym funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Z drugiej strony jednak ogólne zachowanie starszej osoby może charakteryzować chaotyczność oraz dezorganizacja. Demencja u młodych ludzi Większość ludzi uważa, że demencja jest chorobą ludzi starszych. Rozpoznanie tej choroby przed 65 rokiem życia, określane jest jako demencja osób młodych. Wśród osób młodych problemy z zapamiętywaniem lub przypominaniem informacji najczęściej związane są z nadmiernym obciążeniem, stresem, depresją i nerwicą, ale mogą też świadczyć o chorobach, których inne symptomy nie są jeszcze widoczne. Może to być niedoczynność tarczycy, stwardnienie rozsiane lub infekcja mózgu. Około 20 % młodych osób z demencją cierpi na otępienie typu naczyniowego. W tym typie choroby naczynia doprowadzające krew do mózgu zostają zablokowane, co skutkuje niedotlenieniem. Ta forma zaburzeń najczęściej występuje u palaczy, diabetyków oraz osób z podwyższonym ciśnieniem i cholesterolem. Zazwyczaj objawia się słabą koncentracją, trudnością w doborze słów i kłopotami z pamięcią. Drugą najbardziej rozpowszechnioną formą jest otępienie alkoholowe zwane zespołem Korsakowa. Może występować u ludzi, którzy regularnie spożywali duże ilości alkoholu. Spowodowany jest brakiem witaminy B1 i objawia się apavą, lukami pamięciowymi i problemami z logicznym myśleniem. Inne, rzadsze przyczyny zaburzeń pamięci i fukcji poznawczych to nowotwory mózgu, zaburzenia metaboliczne, choroba HunVgtona, neuroinfekcje i niepożądane działania leków. Symptomy W początkowych stadiach osoby zaatakowane otępieniem mogą odczuwać zmieszanie, mieć kłopoty z pamięcią i trudności w podejmowaniu decyzji. Przy postępie choroby pojawia się niepokój, strach i agresja. Towarzyszą im urojenia oraz objawy psychotyczne chorzy mogą być przekonani, że rodzina ich okrada lub chce im zaszkodzić. W końcu osoby dotknięte schorzeniem tracą pamięć długoterminową, przestając rozpoznawać nawet bliskie osoby. Demencja zwykle narasta stopniowo, aż do śmierci chorego, często związanej z infekcją układu oddechowego lub przewlekłymi schorzeniami.
Pamiętać jednak należy, że każdy człowiek jest inny. Posiada inne cechy charakterologiczne, inne usposobienie, dysponuje innym zasobem doświadczeń. Zatem u każdej z osób dotkniętych demencją będzie się ona rozwijać inaczej. W różnym tempie i na różne sposoby może ona przybierać na sile, lub w wyniku leczenia farmakologicznego jej oznaki mogą ulegać złagodzeniu. W chorobie otępięnnej istnieje jednak zestaw symptomów ostrzegawczych. Pierwszy z nich to osłabiona pamięć, która będąc częstym i zwykłym objawem starości często jest bagatelizowana przez bliskich i rodzinę chorej osoby w podeszłym wieku. Kolejne objawy demencji to przede wszystkim apava, osłabienie organizmu, brak zapału do pracy, niechęć do wykonywania jakichkolwiek czynności i złe samopoczucie. Problemy z zapamiętywaniem i pamięcią mogą objawiać się inaczej u różnych osób. Często pacjenci pamiętają to, co zdarzyło się kilkanaście, kilkadziesiąt lat temu, a nie pamiętają co robili wczoraj. Zmiany w procesie myślenia Wczesne oznaki demencji są łagodne i nasilają się stopniowo. Oznacza to, że osoby chore nie zauważają wczesnych symptomów. Typowe objawy to: utrata pamięci, szczególnie dotyczącej ostatnich wydarzeń lub informacji, takich jak przekazywanie wiadomości lub zapamiętanie imion/nazwisk; trudności w wykonywaniu codziennych czynności, wymagających organizacji, podejmowania decyzji i planowania; zagubienie w obcym środowisku; trudności w mówieniu lub pisaniu; trudności z liczeniem i operowaniem pieniędzmi w sklepie; zmiany nastroju i osobowości. Zmiany w zachowaniu Typowe zmiany to: powtarzanie pytań lub powtarzanie tej samej czynności; chodzenie w tę i z powrotem; agresja, krzyk; podejrzliwość w stosunku do innych; stany depresyjne; trudność w orientacji czasowej i przestrzennej.
Zmiany fizyczne Niektóre rodzaje demencji mogą wpłynąć na fizyczne zdolności osoby chorej: słaba koordynacja spowolnienie i niezdarność przy wykonywaniu codziennych czynności, takich jak mycie się i ubieranie; problem z poruszaniem się może spowolnić osobę chorą, w późniejszym etapie choroby może spowodować utratę zdolności samodzielnego poruszania się trudności z utrzymaniem równowagi mogą zwiększyć ryzyko upadku utrata kontroli nad czynnościami fizjologicznymi utrata apetytu i trudności z przełykaniem może doprowadzić do utraty wagi. Leczenie i terapie Leczenie koncentruje się wokół umożliwiania choremu prowadzenia życia zbliżonego do normalnego przez jak najdłuższy czas. Oznacza to pomoc w domu, m.in. w przygotowywaniu posiłków, zachowaniu higieny osobistej czy sprzątaniu. Ważne jest także wspieranie emocjonalne osoby dotkniętej otępieniem. W schorzeniach wywołujących demencję stosuje się leki, które mają pomóc choremu zachować jak najdłużej zdolności umysłowe, a także łagodzić agresję, drażliwość, niepokój i depresję. Jednak preparaty farmaceutyczne są często nieskuteczne, a w dodatku wywołują efekty uboczne (m.in. problemy z układem trawienia). Dlatego coraz częściej szuka się terapii alternatywnych. Terapie alternatywne oczywiście nie wyleczą demencji, ale mogą pomóc w łagodzeniu jej objawów. Dlatego chorym zaleca się stosowanie rozmaitych technik relaksacyjnych czy aromaterapii (naukowo udowodniono, że olejek rozmarynowy usprawnia pamięć). Medycyna wciąż nie potrafi dokładnie wyjaśnić przyczyn rozwoju demencji, dlatego trudno przeciwdziałać chorobie. Jednak nie ulega wątpliwości, że w jej zapobieganiu (a przynajmniej opóźnieniu) może pomóc wyeliminowanie czynników ryzyka, upośledzających dopływ krwi do mózgu. Należą do nich przede wszystkim: palenie papierosów i nadciśnienie. Badania wykazały, że warto też utrzymywać mózg w ciągłej aktywności. Osoby, które od dzieciństwa do podeszłego wieku czytają książki, piszą listy i biorą udział w różnych zajęciach związanych z umysłową stymulacją mają większą szansę na opóźnienie procesów demencyjnych.
Inny eksperyment wykazał, że otępienie rzadziej atakuje artystów zajmowanie się sztuką zwiększa zdolności regeneracyjne mózgu. Warto też uczyć się języków obcych. Zdaniem naukowców osoby dwujęzyczne wykazują symptomy demencji średnio cztery lata później niż ludzie władający tylko jednym językiem. Bardzo dobrym sposobem na obniżenie ryzyka demencji jest aktywność fizyczna oraz dbałość o zachowanie właściwej wagi. Nie bez znaczenia są również nasze nawyki żywieniowe. Srwieże warzywa i owoce, orzechy, ryby i oliwa z oliwek dobrze wpływają na mózg i zapobiegają rozwojowi demencji czy choroby Alzheimera. Na wolniejszy postęp demencji wpływa również spożywanie produktów bogatych w witaminę E olejów roślinnych, kiełków zbóż, jaj, orzechów, zielonych warzyw.