Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów mlecznych w oborze bezściołowej

PROBLEMY INŻYNIERII ROLNICZEJ PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING s. 123 131 Wersja pdf: www.itep.edu.pl/wydawnictwo ISSN 1231-0093 Wpłynęło 11.04.2013 r. Zrecenzowano 08.05.2013 r. Zaakceptowano 14.05.2013 r. A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów mlecznych w oborze bezściołowej Stanisław WINNICKI ABDEF, J.Lech JUGOWAR DF Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Poznaniu Streszczenie Przeprowadzono analizę wyników produkcyjnych dwu stad krów, w okresie sześciu lat, po przejściu z utrzymania konwencjonalnego (uwięziowego) do obór z wolnostanowiskowym bezściołowym systemem utrzymania. Stada liczyły po 60 70 krów. Struktura wiekowa stad pozostała stabilna od momentu zasiedlenia. Przeciętny okres użytkowania to cztery wycielenia, a życiowa wydajność krów wybrakowanych 26 27 tys. kg mleka. Głównymi przyczynami brakowania były choroby układu rozrodczego, kończyn i wymienia każda po ok. 20%. Przeciętna wydajność krów wynosiła ok. 9,5 tys. kg mleka rocznie. System wolnostanowiskowy bezściołowy można stosować w przypadku krów o wysokiej wydajności. Słowa kluczowe: krowa, przyczyny wybrakowania, okres użytkowania, wydajność życiowa, mleko. Wstęp W chowie krów mlecznych są stosowane różne systemy utrzymania. Obecnie w kraju dominuje rozwiązanie konwencjonalne z utrzymaniem krów na uwięzi, na ścielonej słomą płycie legowiskowej. Nowoczesny system, to bezuwięziowe utrzymanie z dojem w hali. Jest on uzasadniony zootechnicznie, zaś ekonomicznie tylko w przypadku stad liczących ok. 50 krów i więcej. W Polsce rozdrobnienie gospodarstw produkujących mleko jest duże, jednak następuje stopniowa koncentracja bydła w większych stadach. W województwie wielkopolskim w 2012 r. kontrolą użytkowości było objętych 3347 stad, liczących razem 125 874 krów [PFHBiPM 2013]. Stad liczących 50 i więcej krów było 518. Liczyły one łącznie 63 621 krów, co stanowi 50,5% pogłowia. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2013

Stanisław Winnicki, J.Lech Jugowar Istotny element systemu utrzymania stanowi rodzaj legowiska czy jest ono ze ściółką, czy bez. System bezściołowy jest znany od dawna. Po raz pierwszy podłogę szczelinową zastosowano na okólniku dla owiec w Islandii w XVIII w., natomiast pierwszą oborę z podłogą bezściołową zaczęto użytkować w Norwegii w 1953 r. [KLOCEK 1969]. W Polsce pierwsze obory bezściołowe wybudowano w Instytucie Zootechniki w ZD Grodziec Śląski [HOFFMANN 1969] i ZD Lipowa [PASIEKA 1969]. Oddano je do użytkowania w 1967 r. Były to obory z uwięziowym systemem utrzymania krów. Pierwszą oborę wolnostanowiskową bezściołową oddano do użytku w gospodarstwie PGR Kobylniki k. Kruszwicy w 1974 r. Jest to obora kombiboksowa z podłogą szczelinową na korytarzach [WINNICKI, KIRSZ 1978]. Obiekt ten był eksploatowany przez ponad 30 lat. Obecnie w Polsce stanowiska bezściołowe w budynkach dla bydła stanowią 3,5% w oborach z utrzymaniem na uwięzi oraz 11% w oborach wolnostanowiskowych [GUS 2011]. Bezściołowe utrzymanie krów w dalszym ciągu budzi w kraju obawy rolników. W związku z tym podjęto badania wyników produkcyjnych chowu krów w oborach bezściołowych w ciągu sześciu lat użytkowania obiektów. Celem badań było określenie efektywności chowu krów mlecznych w systemie bezściołowym w gospodarstwach rodzinnych, wyróżniających się wysokim poziomem rozwoju. Materiał i metody Badania przeprowadzono na dwu stadach krów (K i S) w gospodarstwach rodzinnych w województwie wielkopolskim. W obu gospodarstwach do 2006 r. krowy były utrzymywane na stanowiskach z uwięzią i ścieloną słomą płytą legowiskową. W okresie lata krowy korzystały z pastwiska. W czerwcu 2006 r. oddano do eksploatacji nowe obory, z odmiennym systemem utrzymania. W nowych oborach zastosowano boksy legowiskowe bezściołowe i podłogę szczelinową na korytarzach oraz całoroczne utrzymanie alkierzowe. W okresie zasuszenia krowy przebywały w starej oborze. W obu obiektach stosowano żywienie PMR, z dokarmianiem paszą treściwą krów o dużej wydajności w stacjach paszowych. Krowy dojono dwa razy na dobę w hali typu rybia ość 2 x 4 stanowiska. Dane wyjściowe do analizy pochodziły z tabulogramów kontroli użytkowości mlecznej, prowadzonej metodą A4, w okresie od lipca 2006 r. do lipca 2012 r. Korzystano także z dokumentacji zootechnicznej prowadzonej w gospodarstwie. Identyczne warunki gospodarowania, w tym wspólne użytkowanie maszyn, ten sam termin przejścia na bezuwięziowe bezściołowe utrzymanie oraz bardzo zbliżona wydajność stanowiły przesłankę do wspólnego analizowania obu stad. Jako wskaźniki efektywności chowu przyjęto przyczyny brakowania, okres użytkowania oraz wydajność stada i wydajność życiową krów wybrakowanych. Po- 124 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów dział przyczyn brakowania przyjęto zgodnie z klasyfikacją PFHBiPM. W analizie wyników posłużono się wskaźnikami statystyki opisowej. Wyniki Nowe obory zasiedlono własnymi krowami od pierwszej do ósmej laktacji (tab. 1). Po sześciu latach użytkowania obór nastąpiło zwiększenie obsady o 50% zwierzętami z własnego chowu. Struktura wiekowa stada w 2012 r. pozostała zbliżona do obsady w momencie uruchomienia obiektu w 2006 r. Tabela 1. Struktura wiekowa stad krów w chwili zasiedlenia obór i po sześciu latach ich użytkowania Table 1. Age structure of the cow herds at the beginning and after six years of housing Liczba krów w roku Procent krów w roku Wycielenie Number of cows in year Percentage of cows in year Calving 2006 2012 2006 2012 1 33 44 30,3 28,4 2 22 41 20,2 26,5 3 16 23 14,7 14,8 4 20 22 18,3 14,2 5 6 13 5,5 8,4 6 9 7 8,3 4,5 7 2 2 1,8 1,3 8 1 1 0,9 0,6 9 0 2 0 1,3 Razem Total 109 155 100 100 Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. W ciągu sześciu lat wybrakowano 150 krów (tab. 2). W kolejnych latach brakowanie było na podobnym poziomie i wynosiło powyżej 20%. Brakowano krowy w różnym wieku, a najstarsze z nich po 8 9 wycieleniach. Najwięcej krów wybrakowano po 4. wycieleniu, a potem, w kolejności, po 3. i 5., po 2. i 6. oraz po 1. i 7. wycieleniu. Brakowano krowy w różnych fazach laktacji. Najczęściej brakowanie następowało na początku laktacji w pierwszych 100 dniach. Stanowiły one 35,4% łącznej liczby brakowań. W pozostałych fazach laktacji odsetek brakowania był bardzo podobny po 21 22%. Ze względu na udział przyczyn brakowania można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza to brakowania z przyczyn podstawowych, z udziałem po ok. 20%, a druga z przyczyn rzadziej występujących po ok. 10%. Do pierwszej należały brakowania ze względu na choroby układu rozrodczego, układu ruchu i chorób wymienia (tab. 3). W drugiej grupie znalazły się: mała wydajność, starość oraz choroby metaboliczne i układu pokarmowego. Inne przyczyny występowały jedynie incydentalnie. Dość zróżnicowany był wiek brakowania w zależności od przyczyny. Najwcześniej były brakowane krowy ze względu na choroby metaboliczne ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 125

Stanisław Winnicki, J.Lech Jugowar Tabela 2. Brakowanie krów z uwzględnieniem numeru i stadium laktacji Table 2. Culling of the cows with respect to number and phase of lactation Liczba krów wybrakowanych w dniu ich laktacji Wycielenie Number of cows culled in lactation day Razem Total Calving do 100 before 100 th 101 200 201 305 305 i później [szt.] after 305 th [heads] [%] 1 6 3 1 6 16 10,6 2 7 1 4 6 18 12,0 3 9 2 8 9 28 18,7 4 13 7 9 4 33 22,0 5 8 9 2 3 22 14,7 6 4 5 4 2 15 10,0 7 4 4 2 3 13 8,7 8 2 0 2 0 4 2,7 9 0 1 0 0 1 0,6 Razem [szt.] [%] Total [heads] [%] 53 35,4 32 21,3 32 21,3 33 22,0 150 100 Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. Tabela 3. Przyczyny brakowania krów Table 3. Reasons for curling the cows Przyczyna Nr kodu wg. Code no. Wybrakowano Removed Przeciętna liczba wycieleń Reason according sztuk Average number PFHBiPM 1) [%] number of calvings Niska wydajność Low productivity 07 16 10,7 3,9 Choroby wymienia Diseases of udder 08 30 20,0 3,9 Choroby układu rozrodczego Diseases of reproductive system 09 36 24,0 3,3 Starość Ageing 11 17 11,3 6,5 Choroby metaboliczne i układu pokarmowego Metabolic and alimentary system 12 15 10,0 2,9 diseases Choroby układu oddechowego Respiratory system diseases 13 1 0,7 Choroby układu ruchu Locomotive organ diseases 14 33 22,0 4,3 Wypadki losowe Random accidents 15 2 1,3 Razem Total 150 100 4,0 1) PFHBiPM Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka. 1) PFHBiPM Polish Federation of Cattle Breeders and Milk Producers. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. i układu pokarmowego, a następnie ze względu na choroby układu rozrodczego. Najpóźniej brakowania następowały ze względu na kulawizny oraz starość. Przeciętna życiowa wydajność krów wybrakowanych w 2010 r. wynosiła 25,5 tys. kg mleka (tab. 4). W kolejnych latach wzrosła do 26,7 oraz 27,4 tys. kg. Wartości 126 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów te były o 3 4 tys. kg większe niż średnia w województwie wielkopolskim. Zawartość tłuszczu w mleku była wyrównana w kolejnych latach, w zakresie 3,90 3,99%. Zawartość białka w mleku nieco wzrosła z 3,22% w 2010 r. do 3,30% w 2012 r. Zarówno zawartość białka, jak i tłuszczu w mleku krów wybrakowanych w badanych stadach były mniejsza niż przeciętna w województwie wielkopolskim. Tabela 4. Przeciętna wydajność życiowa krów wybrakowanych Table 4. Average milk capacity of rejected cows Rok Year Liczba wybrakowanych krów Number of rejected cows Wydajność mleka Milk capacity Zawartość w mleku Content in milk [%] tłuszczu fat białka protein 2010 31 25 519 3,99 3,22 2011 33 26 704 3,90 3,24 2012 28 27 377 3,95 3,30 przeciętna woj. wielkopolskiego average in Wielkopolska province 2010 38 040 22 088 4,15 3,37 2011 39 711 22 542 4,13 3,37 2012 39 266 23 207 4,11 3,37 Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. Przeciętna roczna wydajność stada K w latach 2010 2012 ustabilizowała się na poziomie ponad 9,5 tys. kg mleka, a stada S na poziomie nieznacznie niższym 9,2 9,4 tys. kg (tab. 5). Wartości te są o ponad tysiąc kg mleka większe niż średnia w województwie wielkopolskim. W obu gospodarstwach zawartość tłuszczu w mleku wynosiła od 3,82 do 3,98% i była ok. 0,2% mniejsza niż przeciętna w województwie wielkopolskim. Średnia zawartość białka w mleku w badanych gospodarstwach wynosiła od 3,23 do 3,36% i była bardzo zbliżona do średniej w województwie wielkopolskim. Średnia długość okresu międzywycieleniowego w obu stadach była zbliżona do tej długości w całej populacji krów w województwie wielkopolskim. W ostatnich dwóch latach wynosiła ok. 430 dni. Omówienie wyników Ogólnym i prostym wskaźnikiem warunków utrzymania i pielęgnacji krów jest struktura wiekowa stad. Pozytywną wartością jest duży udział krów starszych. ANACKER [2007] podaje, że pożądane jest, aby udział krów w piątej i dalszych laktacjach wynosił ponad 16%. W badanych oborach, zarówno w chwili zasiedlania, jak i po sześciu latach użytkowania, udział takich krów przekraczał 16% (tab. 1). W badanych stadach pierwiastki stanowiły ok. 30%, co jest związane ze zwiększaniem stad. Według GOTTENSTRAETERA [2007] niski poziom brakowania w połączeniu z dużą wydajnością życiową jest jednym z trzech wskaźników wpływających pozytywnie na wydajność stada i równocześnie na opłacalność produkcji. W badanych stadach występuje taka sytuacja, ponieważ zarówno czas użytkowania (tab. 3), jak i życiowa wydajność krów (tab. 4) były lepsze niż prze- ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 127

Stanisław Winnicki, J.Lech Jugowar Tabela 5. Przeciętna roczna wydajność stad Table 5. Average annual capacity of herds Rok Year Przeciętna liczba krów Average numer of cows (n) Wydajność Capacity [kg] Zawartość w mleku Content in milk [%] tłuszczu białka fat protein OMW 1) (dni) ICP 1) (days) mleka milk tłuszczu fat białka protein Gospodarstwo K the K byre 2010 69,9 9 516 376 318 3,95 3,34 398 2011 70,3 9 983 388 323 3,88 3,23 431 2012 73,3 9 890 391 330 3,95 3,34 430 Gospodarstwo S the S byre 2010 58,7 9 408 367 311 3,90 3,30 404 2011 71,5 9 282 355 302 3,82 3,25 435 2012 79,1 9 416 365 316 3,90 3,36 432 Województwo wielkopolskie Wielkopolska province 2010 118 225 7 677 319 260 4,15 3,39 430 2011 121 060 7 949 322 267 4,05 3,36 434 2012 126 380 8 148 333 277 4,09 3,40 434 1) OMW okres międzywycieleniowy. 1) ICP inter calving period. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. ciętne w Wielkopolsce [PFHBiPM 2012]. Liczba wycieleń w badanych stadach wyniosła 4,0 i była o 0,8 większa niż średnia krajowa. Średnia życiowa wydajność krów wybrakowanych była o 3 4 tys. kg większa niż średnia w województwie wielkopolskim. Można więc ocenić, że bezściołowe utrzymanie w badanych oborach nie wpłynęło ujemnie na okres użytkowania i życiową wydajność krów. Jednym z decydujących czynników był czynnik ludzki. Okres użytkowania i przyczyny brakowania były przedmiotem licznych prac w kraju. Rozpatrywano je w różnych aspektach, m. in., wpływu genotypu zwierząt, poziomu wydajności i innych. Analizowano brakowanie na poziomie populacji w różnych rejonach Polski [DORYNEK i in. 2005; ŁUKASZEWICZ, KRENCIK 1991; NIEDZIAŁEK i in. 2003; SABLIK 2002] oraz w pojedynczych gospodarstwach [ANTKOWIAK i in. 2003; PIECH, TARKOWSKI 2002; POKORSKA i in. 2012; SOBEK i in. 2005]. Stosunkowo mało jest prac, w których analizuje się wpływ systemu utrzymania na brakowanie krów [KOWALSKI i in. 2003; WÓJCIK, ZAJĄC-MAZUR 2006; ZDZIARSKI i in. 2002]. Poziom i przyczyny brakowania zmieniają się zarówno w czasie, jak i między poszczególnymi gospodarstwami. Dlatego zasadne jest przeanalizowanie tych wskaźników w konkretnych systemach utrzymania. Może to ułatwić podjęcie efektywnych działań zapobiegawczych. W wielu przypadkach możliwe jest sterowanie terminem brakowania, jak np. utrzymanie krowy jałowej do czasu zmniejszenia opłacalności produkcji przez nią mleka, wybrakowanie zacielonej krowy z nieuleczalną formą mastitis dopiero po jej wycieleniu itp. Takie formy 128 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów postępowania stosowali właściciele badanych stad. Świadczy o tym rozkład brakowań w fazach laktacji (tab. 2), szczególnie duży ich udział na początku laktacji (35,4%) oraz po zakończeniu przedłużonej laktacji (22,0%). W polskiej literaturze nie znaleziono publikacji analizujących okres użytkowania i przyczyny brakowania krów utrzymywanych w oborach wolnostanowiskowych z podłogą szczelinową. Z publikacji niemieckich wynika, że poprawnie wykonana podłoga szczelinowa jest tak samo dobra jak podłoga pełna [HARTMANN 2002; KANSWOHL i in. 2006; PRZEWOZNY 2012]. LISTE [2012] oraz KOOPMANN [2012] zwracają uwagę, że w oborach z robotem udojowym podłoga szczelinowa na korytarzu i w części przylegającej do stanowiska udojowego zapewnia lepsze warunki higieniczne niż podłoga pełna. W badanych stadach głównymi przyczynami brakowań były schorzenia układu rozrodczego, kończyn i wymienia. Takie same podstawowe przyczyny podają BRADE [2007], HARMS [2004], KANSWOHL i in. [2006], RUDOLPHI [2011], WITTEN- BERG [2000] oraz ZIEGER [2009], jako charakterystyczne aktualnie dla chowu bydła mlecznego w Niemczech. W badanych oborach przyczyną 10% brakowania krów były choroby metaboliczne i układu pokarmowego (tab. 3). Jest to problem, który będzie narastał w związku ze zwiększaniem wydajności i koniecznością skarmiania większej ilości pasz treściwych [ADR 2010]. Bieżąca roczna wydajność analizowanych stad w ostatnich trzech latach (2010 2012) była o 1,0 1,5 tys. kg mleka większa niż przeciętna wydajność krów w województwie wielkopolskim (tab. 5). Świadczy to o tym, że bezściołowe utrzymanie nie stanowi przeszkody do chowu krów o dużej wydajności. Także podstawowy wskaźnik rozrodu długość okresu międzywycieleniowego w badanych stadach była bardzo zbliżona do średniej w Wielkopolsce (tab. 5). Podsumowanie Na podstawie analizy sześcioletniego użytkowania dwóch obór z wolnostanowiskowym, bezściołowym utrzymaniem krów mlecznych wykazano, że okres użytkowania, poziom brakowania, wydajność życiowa krów wybrakowanych oraz bieżąca wydajność mleczna stad były na poziomie odpowiadającym wymaganiom. Należy zwrócić uwagę, że badania przeprowadzono w gospodarstwach rodzinnych, wyróżniających się wysokim poziomem rozwoju. W gospodarstwach tych należyta pielęgnacja zwierząt, w tym korekcja racic oraz łagodne postępowanie z krowami, skutkujące brakiem urazów podczas przepędzania zwierząt po podłodze szczelinowej było działaniem rutynowym, niezbędnym do osiągania dobrych wyników produkcyjnych. Stosowany system utrzymania spełnia podstawowe wymagania zwierząt oraz zapewnia dobrą organizację pracy. ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 129

Stanisław Winnicki, J.Lech Jugowar Bibliografia ANACKER G. 2007. Letztenendes zählt die Lebenseffektivität. Neue Landwirtschaft. Heft 7 s. 60 63. ANTKOWIAK I., PYTLEWSKI J., DORYNEK Z. 2003. Produkcyjność życiowa oraz przyczyny brakowania krów w gospodarstwie Lubianka OHZ Lubiana. Zeszyty Naukowe Przeglądy Hodowlanego. Nr 68 (1) s. 123 129. Arbeitsgemeinschaft Deutscher Rinderzuchten E.V. 2010. Rinderproduktion in Deutschland 2009. Bonn ss. 105. BRADE E. 2007. Wenn die erste Laktation auch schon die letzte ist. Neue Landwirtschaft. Heft 5 s. 54 55. DORYNEK Z.,PYTLEWSKI J., ANTKOWIAK I. 2005. Przyczyny brakowania oraz życiowa użytkowość krów holsztyńsko-fryzyjskich. Roczniki Naukowe PTZ. Nr 1 s. 17 26. Główny Urząd Statystyczny 2011. Zwierzęta gospodarskie i wybrane elementy metod produkcji zwierzęcej. Powszechny spis rolny 2010. Warszawa s. 133 134. GOTTENSTRATER A. 2007. Spiel ohne Grenzen. Neue Landwirtschaft. Heft 8 s. 54 57. HARMS J. 2004. Viel zu zeitig aussortiert. Neue Landwirtschaft. Heft 1 s. 62 64. HARTMANN W. 2002. Sicher laufen, komfortabel liegen. Neue Landwirtschaft. Sonderheft Rind s. 17 21. HOFFMANN H. 1969. Zdrowotność zwierząt w oborach bezściołowych w świetle literatury i obserwacji własnych. Biuletyn Informacyjny Instytutu Zootechniki. Nr 6 (55) s. 26 33. KANSWOHL N., SCHAUB D., ZIEMS A. 2006. Worauf laufen sie denn? Neue Landwirtschaft. Heft 6 s. 56 59. KLOCEK, F. 1969. Problem obór bezściołowych w świetle badań naukowych i doświadczeń praktyki. Biuletyn Informacyjny Instytutu Zootechniki. Nr 6 (55) s. 5 25. KOOPMANN J. 2012. Kuhverkehr: Wie laufts am besten? Melkroboter Management s. 40 42. KOWALSKI Z.M., LACH Z., FASTYN T. 2003. Wpływ systemu utrzymania na kondycję, zdrowotność i wskaźniki rozrodu krów mlecznych. Roczniki Nauk Zootechnicznych. Supl. 17 s. 731 734. LISTE P. 2012. Beim Stallbau umdenken! Melkroboter Management s. 30 33. ŁUKASZEWICZ M., KRENCIK D. 1991. Przyczyny brakowania krów w okręgu olsztyńskim. Przegląd Hodowlany. Nr 1 s. 3 4. NIEDZIAŁEK G., GULIŃSKI P., GÓRSKA A. 2003. Długość użytkowania i przyczyny brakowania krów w gospodarstwach indywidualnych regionu Podlasia. Roczniki Nauk Zootechnicznych. Supl. 17 s. 873 876. PASIEKA E. 1969. Użytkowanie obory bezściołowej w ZZD Lipowa. Biuletyn Informacyjny Instytutu Zootechniki. Nr 6 (55) s. 43 53. PIECH M., TARKOWSKI J. 2002. Analiza użytkowania mlecznego i rozpłodowego krów czarno- -białych brakowanych w stadach AR Lublin. Zeszyty Naukowe Przeglądu Hodowlanego. Nr 62 s. 133 144. POKORSKA J., KUŁAJ D., ORMIAN M. 2012. Przyczyny brakowania krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej użytkowanych w fermie wielkotowarowej. Roczniki Naukowe PTZ. Nr 8 (2) s. 17 24. Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka 2012 i 2013. Ocena i hodowla bydła mlecznego. Dane za rok 2011 i 2012. Warszawa. 130 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

Analiza czynników decydujących o efektywności chowu krów PRZEWOZNY A. 2012. Sicher laufen, bequem liegen. Neue Landwirtschaft. Heft 1 s. 60 63. RUDOLPHI B. 2011. Krank in der Frühlaktation? Neue Landwirtschaft. Heft 10 s. 74 77. SABLIK P. 2002. Przyczyny brakowania krów mlecznych oraz wpływ podawania im probiotyku Yea-Sacc 1026 i mieszanki mineralnych biopleksów na poprawę cech produkcyjnych w warunkach Pomorza Zachodniego. Szczecin. AR. Rozprawy. Nr 213 ss. 96. SOBEK Z., DYMARSKI I., PIEKARSKA O. 2005. Analiza długowieczności i przyczyny brakowania krów mlecznych w stadzie ZZD IŻ Pawłowice. Acta Scientiarum Polonorum. Zootechnica. Nr 4(2) s. 97 112. WINNICKI S., KIRSZ J. 1978. Ocena boksu legowiskowo-karmowego dla krów. Roczniki Nauk Zootechnicznych. T. 5. Z. 1 s. 257 266. WITTENBERG K. 2000. Machen scharfe Milchtypen mehr Probleme? Top Agrar. Nr 2 s. 8 11. Wójcik P., Zając-Mazur M. 2006. Wpływ systemu utrzymania na wybrane parametry płodności, oceny budowy i przyczyny brakowania krów rasy phf odmiany czarno-białej. Roczniki Naukowe PTZ. Nr 2 (4) s. 35 41. ZDZIARSKI K., GRODZKI H., NAŁĘCZ TARWACKA T., BRZOZOWSKI P., PRZYSŁUCHA T. 2002. Wpływ systemu utrzymania i genotypu krów na długość ich użytkowania i życiową użytkowość mleczną. Zeszyty Naukowe Przeglądu Hodowlanego. Nr 62 s. 29 35. ZIEGER P. 2009. Lahme Kühe hausgemacht. Neue Landwirtschaft. Heft 2 s. 74 77. Stanisław Winnicki, J.Lech Jugowar ANALYSIS OF THE FACTORS AFFECTING EFFICIENCY OF REARING DAIRY COWS IN LITTERLESS HOUSING SYSTEM Summary Analysis of productivity was carried out for two herds of the dairy cows over the 6-years period after change of housing system from the conventional (littered, tying stands), into free-stall, litterless system. Both herds amounted to 60 70 cows. Age structure remained stable since the cows have been settled in the new barns. The average life-span included 4 calvings and the life productivity of culled cows reached 26 27 thousand kg milk. Main reasons of culling were the diseases of reproductive system, limbs and udders, each estimated for about 20%. The average annual productivity reached about 9.5 thous. kg milk. Free-stall, litterless housing system may be applied in case of high milk productivity cows. Key words: dairy cows, culling, life-span, milk productivity, litterless housing Adres do korespondencji: prof. dr hab. Stanisław Winnicki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Oddział w Poznaniu ul. Biskupińska 67, 60-463 Poznań tel. 61 820-33-31; e-mail: s.winnicki@itep.edu.pl ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 131