Wirusowe zapalenia wątroby HIV i AIDS Maciej Przybylski, Tomasz Dzieciątkowski, Anna Majewska Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej WUM
Wirusy przenoszone drogą krwi i produktów krwiopochodnych HIV Retroviridae Lentivirus ss(+)rna/rt HTLV Retroviridae Deltaretrovirus ss(+)rna/rt HBV Hepadnaviridae Orthohepadnavirus dsdna/rt HCV Flaviviridae Hepacivirus ss(+)rna CMV Herpesviridae Cytomegalovirus dsdna HHV-6 Herpesviridae Roseolovirus dsdna HHV-7 Herpesviridae Roseolovirus dsdna EBV Herpesviridae Lymphocryptovirus dsdna KSHV Herpesviridae Rhadinovirus dsdna B19 Parvoviridae Erythrovirus ss(+/-)dna HDV Deltavirus RNA TTV Anelloviridae ss(-)dna HGV ss(+)rna
HBV epidemiologia na świecie 2 miliardy miało kontakt z wirusem 170 350 mln osób z przewlekłym WZW B milion zgonów rocznie Polska: ~ 400 000 osób HBsAg+ wirus w wysokich mianach: krew ślina wydzielina szyjki macicy nasienie Drogi zakażenia: kraje rozwinięte: narkotyki dożylne i podskórne, piercing, tatuaże, hemodializy kraje ubogie: zakażenia okołoporodowe i wrodzone, szerzenie zakażenia w rodzinach wielodzietnych wszędzie: droga kontaktów seksualnych wystarczy 0,1 l krwi, aby się zakazić
Częstość występowania zakażeń HBV
ostre zakażenie okres wylęgania trwa 2-3 miesiące zakażenie może być bezobjawowe przez kilka dni chory ma złe samopoczucie, traci apetyt, ma gorączkę, może mieć wysypkę następuje żółtaczka (30-50% przypadków) 90% pacjentów zdrowieje
nadostre zapalenie wątroby u jednego pacjenta na tysiąc, zwykle kobiety, dochodzi do nadostrego zapalenia wątroby i zgonu w ciągu 10 dni
przewlekłe zakażenie HBV przewlekła antygenemia przetrwałe zapalenie wątroby przewlekłe aktywne zapalenie wątroby
antygenemia nie tworzą się anty-hbs, HBsAg utrzymuje się we krwi wiele lat czynność wątroby jest prawidłowa, pacjent czuje się dobrze i stanowi małe lub żadne zagrożenie dla innych ludzi podobnie sytuacja wygląda w przetrwałym zapaleniu wątroby w którym dochodzi jednak do uszkodzenia tego narządu
przewlekłe aktywne zapalenie wątroby u pacjentów nie wytwarza się ani anty-hbs, ani anty-hbe występuje przewlekła antygenemia HBe chorzy są zakaźni dla innych ludzi ich wątroba ulega uszkodzeniu istnieje u nich ryzyko rozwinięcia się marskości wątroby a także pierwotnego raka wątroby Oba procesy prowadzą do zgonu
Zapobieganie przecięcie dróg szerzenia rękawiczki, maseczki, ubrania ochronne sprzęt jednorazowego użytku: igły, strzykawki przestrzeganie szczegółowych instrukcji BHP, również dotyczących sterylizacji i utylizacji materiałów potencjalnie zakaźnych
Uodpornienie czynne Rekombinowany HBsAg, s.c. lub i.m. według kalendarza szczepień: dzieci szczepi się do 24 godzin po urodzeniu (I dawka) potem po ok. 6 tygodniach (II dawka) w 7 miesiącu życia (III dawka) schemat 0, 1, 6 szczepi się młodzież uprzednio nieszczepioną (do 19 roku życia - szczepienia wychwytujące) - schemat 0, 1, 6 jeśli ktoś nie był szczepiony: schemat 0, 1, 6 dzieci z niską masą urodzeniową: schemat 0, 1, 2, 12
Szczepienia obowiązkowe c.d. Osoby wykonujące zawody medyczne Uczniowie i studenci szkół medycznych Osoby z bliskiego otoczenia chorych/zakażonych HBV Zakażeni HCV Rewakcynacje: chorzy z niedoborami odporności (p-ciała < 10 j.m./l); poddani immunosupresji, chorzy na cukrzycę
Hepatitis B leczenie zakażeń przewlekłych Inteferony PegIFN alfa-2a lub 2b Analogi nukleozydowe i nukleotydowe Lamiwudyna Entekawir Adefowir Tenofowir Telbiwudyna Czas leczenia: 24-48 tygodni od uzyskania serokonwersji (HBsAg ujemny, HBeAg ujemny)
Źródła zakażenia HCV Przyjmowanie narkotyków dożylnych - 60% (ostatnio spada) droga kontaktów płciowych - 15% (ostatnio wzrasta) transfuzje (nabyte przed badaniem krwiodawców) - 10% zawodowe - 4% inne (szpitalne, jatrogenne, wrodzone) - 1% nieznane - 10%
Hepatitis C Okres wylęgania: średnio 6-7 tygodni (2-26 tygodni) Żółtaczka: 20-40% Zakażenia przewlekłe - 70% odporność: nie określono przeciwciał ochronnych
Epidemiologia HCV Około 3% populacji świata (~170 mln) zakażonych stały wzrost zachorowań każdego roku przybywa około 4 mln zakażonych w ciągu 20-30 lat podwoi/potroi się liczba zgonów Polska: 1,4% populacji zakażonych (500 tys. ludzi)
Epidemiologia HCV zakażenia wertykalne: ryzyko zakażenia od zakażonej matki około 5% gdy u matki w surowicy RNA - około 15% u krwiodawców: od 1992 roku badano przeciwciała, test przepuszczał 3% zakażonych obecnie używane testy serologiczne mają bardzo wysoką czułość od 2002 do 2010 krew badano dwustopniowo - test przesiewowy ELISA (antygen rdzeniowy), dodatnie potwierdzano testem wykrywającym HCV-RNA obecnie krew bada się wykrywając HCV RNA
Leczenie WZW C Ostre WZW C Peg-IFN-α2a przez 24 tygodnie Przewlekłe WZW C/marskość wątroby u pacjentów uprzednio nieleczonych terapia skojarzona: trzylekowa (Peg-IFN-α2a + RBV + PI) dwulekowa (Peg-IFN-α2a + RBV) PI (inhibitory proteazy): boceprewir, telaprewir simeprevir, sofosbuvir Genotypowanie HCV w celu oceny skuteczności leczenia Moitorowanie leczenia (HCV RNA w surowicy) w 4, 8, 12, 24, 36, 48 i 72 tygodniu
Retrowirusy: klasyfikacja Rodzina: Retroviridae Podrodzina: Orthoretrovirinae Rodzaj: Deltaretrovirus HTLV-1-4 (Human T-Lymphotropic Virus) Rodzaj: Lentivirus HIV-1, HIV-2 (Human Immunodeficiency Virus)
Klasyfikacja HIV HIV-1: Podtypy: M (major) N (new) O (outlier) P (pending) Podtyp M: klady A, B, C, D, F, G, H, J, K co najmniej 15 CRF (circulating recombinant form, np. CRF_01AE) HIV-2: 8 grup wirusów, najważniejsze są A i B
PATOGENEZA Komórki permisywne limfocyty CD4+ monocyty/makrofagi komórki Langerhansa komórki dendrytyczne komórki w OUN (astrocyty, komórki mikrogleju)
OBRAZ KLINICZNY ostra choroba retrowirusowa okres bezobjawowy przewlekła uogólniona limfadenopatia zespół wyniszczenia, pancytopenia, zakażenia oportunistyczne (CD4<350/μl) AIDS
Ostra choroba retrowirusowa (ARD) okres wylęgania: ~ 6 tygodni może utrzymywać się miesiącami objawy (~50% zakażonych): ciepłota ciała >38 C znużenie zapalenie gardła wysypka bóle głowy i mięśni zapalenie stawów biegunka i wymioty hepatosplenomegalia infekcje towarzyszące
Okres bezobjawowy trwa latami (pod warunkiem przyjmowania leków) niekiedy objawy resztkowe czas trwania zależy od wielu czynników: ciężkości przebiegu ARD cech genetycznych wirusa cech genetycznych gospodarza momentu rozpoczęcia leczenia
Wskaźnikowe zakażenia oportunistyczne w przebiegu AIDS zakażenia grzybami Candida: jama ustna, oskrzela, płuca inwazyjne nowotwory o podłożu HPV (w tym rak szyjki macicy) rozsiana koccidioidomykoza kryptokokoza przewlekła (> miesiąc) kryptosporidioza choroba cytomegalowirusowa cytomegalowirusowe zapalenie siatkówki z utratą widzenia przewlekła wrzodziejąca opryszczka zwykła rozsiana histoplazmoza mięsak Kaposiego chłoniak Burkitta leukoplakia włochata rozsiane zakażenie Mycobacterium avium complex lub M. kansasii, gruźlica rozsiana lub pozapłucna rozsiane zakażenia wywołane przez prątki atypowe zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (d. carinii) nawracające bakteryjne lub atypowe zapalenie płuc nawracająca posocznica wywołana przez Salmonella spp. Toksoplazmoza OUN mięczak zakaźny
EPIDEMIOLOGIA drogi zakażenia: kontakty seksualne, parenteralna, wertykalna materiał zakaźny: krew, sperma, wydzieliny pochwy i szyjki macicy, mleko kobiece zakażenie HIV nie szerzy się drogą pokarmową, oddechową, przez owady oraz drogą bezpośredniego kontaktu
EPIDEMIOLOGIA W POLSCE www.pzh.gov.pl/epimeld
ZAKAŻENIA HIV W POLSCE (na 100 000 ludności; 2013) www.pzh.gov.pl/epimeld
Leki przeciwretrowrusowe (antiretrovirals, ARV) NRTI (nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy) NtRTI (nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy) NNRTI (nienukleoz(t)ydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy) PI (inhibitory proteazy) Inhibitor cytochromu metabolizującego inhibitory proteazy (ritonawir: PI booster) INSTI (inhibitory integrazy) FI (inhibitory fuzji) AI (inhibitory adsorpcji) (HA)ART: (highly active) anti-retroviral treatment W leczeniu zakażeń HIV nie wolno używać żadnego leku w monoterapii
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH Postępowanie po ekspozycji parenteralnej: nie tamować krwawienia rutynowe odkażenie rany ocena stopnia i źródła ekspozycji badania serologiczne profilaktyka poekspozycyjna bezpieczne zachowania ograniczenie ryzyka przeniesienia zakażenia na osoby trzecie