Bezpieczeń stwo kardiologiczńe pacjeńto w stosujących leki o działańiu przeciwbo lowym Program edukacyjńy dla pacjeńtów Warszawa 2014
1. Założenia wstępne Programu... 4 1.1. Wprowadzenie... 4 1.2. Cel Programu... 5 2. Materiał i metoda... 6 2.1. Zbiorowość i próba badana... 6 2.2. Zakres czasowo-przestrzenny Programu... 6 2.3. Narzędzie badawcze... 6 2.4. Analiza statystyczna... 7 3. Metryka pacjenta... 8 3.1. Płeć pacjenta... 8 3.2. Struktura uczestników programu według wieku... 9 3.3. Charakterystyka miejsca zamieszkania pacjentów... 10 3.4. Charakterystyka wykształcenia pacjentów... 11 3.5. Charakterystyka aktywności zawodowej pacjentów... 12 4. Wyniki Programu Edukacyjnego Wywiad Lekarski... 13 4.1. Stwierdzenie 1 - Wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.... 13 4.2. Zależność między Stwierdzeniem 1, a płcią pacjentów.... 14 4.3. Stwierdzenie 2 - Wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę.... 15 4.4. Zależność między Stwierdzeniem 2, a aktywnością zawodową.... 16 4.5. Stwierdzenie 3 - Można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy.... 17 4.6. Zależność między Stwierdzeniem 3, a miejscem zamieszkania.... 18 4.7. Stwierdzenie 4 - Stosowanie leków przeciwbólowych nie wpływa na działanie innych leków.... 19 4.8. Zależność między Stwierdzeniem 4, a aktywnością zawodową.... 20 4.9. Stwierdzenie 5 - Stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze.... 21 4.10. Zależność między Stwierdzeniem 5, a wykształceniem.... 22 4.11. Stwierdzenie 6 - Leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych.... 23 4.12. Zależność między Stwierdzeniem 6, a wykształceniem.... 24 4.13. Stwierdzenie 7 - Doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek.... 25 1
4.14. Zależność między Stwierdzeniem 7, a wiekiem.... 26 4.15. Stwierdzenie 8 - Leków przeciwbólowych nie zaleca się popijać wodą.... 27 4.16. Zależność między Stwierdzeniem 8, a wykształceniem.... 28 4.17. Stwierdzenie 9 - Spożywanie napojów alkoholowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby.... 29 4.18. Zależność między Stwierdzeniem 9, a miejscem zamieszkania.... 30 5. Zestawienia sumy poprawnych odpowiedzi a metryczka Pacjenta... 31 5.1. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego płci... 31 5.2. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wieku 32 5.3. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wykształcenia 33 5.4. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego miejsca zamieszkania... 34 6. Podsumowanie... 35 2
Wykaz skrótów używanych w opracowaniu CI Me Mo Min Max p NS SD Q25 Q75 Confidence Interval przedział ufności Mediana to miara centralnej tendencji, która określa wartość cechy mierzalnej, występującą pośrodku uszeregowanych wartości próby (połowę próby cechuje wartość mniejsza bądź równa, a połowę większa bądź równa) Modalna (moda, dominanta) to miara centralnej tendencji, która określa wartość pojawiającą się najczęściej Wartość minimalna Wartość maksymalna p-value poziom istotności statystycznej, określa maksymalne ryzyko błędu dla ustalonego werdyktu Not Significant różnica/zależność nieistotna statystycznie Standard Deviation odchylenie standardowe, klasyczna miara zmienności wskazująca na rozrzut wartości empirycznych wokół średniej Kwartyl I dzieli uporządkowaną niemalejąco zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 25% jednostek zbiorowości ma wartości zmiennej mniejsze lub równe kwartylowi pierwszemu Q 25, a 75% równe lub większe od tego kwartyla. Kwartyl III dzieli uporządkowaną niemalejąco zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 75% jednostek zbiorowości ma wartości zmiennej mniejsze lub równe kwartylowi trzeciemu Q 75, a 25% równe lub większe od tego kwartyla Legenda do wykresów typu boxplot: 3
1. Założenia wstępne Programu 1.1. Wprowadzenie 1 Leki o działaniu przeciwbólowym są najczęściej stosowaną grupą leków. Wiele spośród nich jest dostępnych bez recepty, dlatego też, ważny jest wybór odpowiedniego leku, dawki oraz znajomość możliwych działań niepożądanych. Przy wyborze środka przeciwbólowego najlepiej skonsultować się z lekarzem bądź farmaceutą. Szczególnie, gdy zdiagnozowano choroby układu krążenia lub innych układów oraz gdy pacjent przyjmuje dodatkowe leki. Wśród najważniejszych interakcji leków przeciwbólowych z lekami często stosowanymi u pacjentów z chorobami układu krążenia wyszczególnić można: nasilenie działań doustnych leków przeciwzakrzepowych przyjmowanych z powodu migotania przedsionków, wszczepienia sztucznej zastawki lub choroby zatorowozakrzepowej; zwiększenie ryzyka krwawień, osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze i zmniejszenie efektu przeciwpłytkowego aspiryny, nasilenie działania doustnych leków przeciwcukrzycowych; zwiększenie ryzyka hipoglikemii. Większość pacjentów cechuje wysoka tolerancja na leki przeciwbólowe, należy jednak pamiętać o potencjalnych działaniach niepożądanych, o których zawsze powinno się informować lekarza. Najczęściej występujące to: bóle żołądka, odbijania, krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, smoliste stolce, bóle w klatce piersiowej, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, krwawienia, podbiegnięcia krwawe, wybroczyny, napady astmy skurcz oskrzeli i silna duszność po przyjęciu aspiryny, upośledzenie funkcji nerek i/lub wątroby. Bardzo ważnym aspektem jest edukacja pacjentów z chorobami układu krążenia, szczególnie dotyczy to odpowiedniego przyjmowania leków przeciwbólowych. Poniżej zaprezentowane sformułowania powinny zostać na długo w pamięci każdego pacjenta: 1 Materiały edukacyjne programu opracowane merytorycznie przez dr n. med. Ewę Szymczyk 4
nie należy przyjmować jednocześnie więcej niż jednego leku przeciwbólowego bez konsultacji z lekarzem leki doustne najlepiej przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek i najlepiej obficie popijać zwykłą wodą w celu wywołania miejscowego działania należy stosować maści i żele, nanosząc je obficie na bolące miejsca gdy istnieje potrzeba szczególnej ochrony przewodu pokarmowego korzystać z czopków lub przyjmować nowe formy leków chroniące śluzówkę i przedłużonym działaniu. 1.2. Cel Programu Głównym celem Programu Edukacyjnego pt.: Bezpieczeństwo kardiologiczne pacjentów stosujących leki o działaniu przeciwbólowym była edukacja pacjentów, których wiedza w zakresie tematyki Programu wykazywała niewystarczający poziom. W efekcie edukacji przeprowadzonych w ramach Programu miało dojść do zwiększenia świadomości dotyczącej bezpieczeństwa kardiologicznego w stosowaniu leków o działaniu przeciwbólowym, merytorycznego wsparcia pacjenta oraz otwarcia go na współpracę z lekarzem. 5
2. Materiał i metoda 2.1. Zbiorowość i próba badana 2 W Programie Edukacyjnym zatytułowanym: Bezpieczeństwo kardiologiczne pacjentów stosujących leki o działaniu przeciwbólowym miało wziąć udział 2 675 lekarzy. Faktycznie zrekrutowano 2068 lekarzy, którym w ramach Programu przyznano status Wykonawcy. Każdy Wykonawca przeprowadził wśród pacjentów wywiad edukacyjny w celu weryfikacji dotychczasowej wiedzy pacjentów na tematy związane z bezpieczeństwem i zasadami stosowania leków przeciwbólowych. Łącznie zebrano 56 503 Kwestionariuszy. W Programie Edukacyjnym należało zidentyfikować obszary, w których wiedza Pacjentów nie była wystarczająca lub nie było jej w ogóle. Lekarz na podstawie wywiadu z Pacjentem wypełniał Kwestionariusz Wywiadu, opisując w nim dane metryczne pacjenta oraz odpowiedzi pacjenta dotyczące 9 stwierdzeń sprawdzających jego wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i zasad stosowania leków przeciwbólowych. Na zakończenie wizyty Lekarz przekazywał pacjentom Broszurę Edukacyjną zgodną z przyjętą tematyką Programu. 2.2. Zakres czasowo-przestrzenny Programu W Programie Edukacyjnym brali udział pacjenci kardiologiczni z całego kraju, którzy wymagali edukacji z zakresu bezpieczeństwa stosowania leków o działaniu przeciwbólowym. Czas realizacji działań edukacyjnych obejmował okres od 17 czerwca 2013r. do 29 sierpnia 2014r. 2.3. Narzędzie badawcze W trakcie realizacji Programu Edukacyjnego wykorzystano standardowe narzędzie badawcze w postaci Kwestionariusza składającego się z dwóch części: Metryczki Pacjenta część opisująca dane metryczne pacjentów, 2 Dane liczbowe na podstawie dokumentów dostarczonych do MMS do dnia 31.10.2014. 6
Wywiadu Lekarskiego Wykonawca zaznaczał opinię pacjenta dotyczącą 9 stwierdzeń z zakresu bezpieczeństwa stosowania leków o działaniu przeciwbólowym. Wzór oryginalnego narzędzia badawczego zawiera Załącznik nr 1 KWESTIONARIUSZ 2.4. Analiza statystyczna W ramach analizy opisowej zmiennych niemierzalnych (jakościowych) wyniki prezentowano w postaci odsetka, który obliczano na podstawie wzoru: i = m n 100%, Gdzie: i współczynnik (odsetek), m liczba osób posiadająca daną, analizowaną cechę, n liczebność próby badanej. Cechy ilościowe (mierzalne) opisywano za pomocą miar tendencji centralnej wartości średniej, mediany (Me) i modalnej (Mo), oraz miar dyspersji i zróżnicowania odchylenia standardowego (SD) i przedziału ufności dla średniej (CI) oraz wartości minimalnej i maksymalnej zmiennej. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, w ramach, której zastosowano następujące testy istotności: Test niezależności chi-kwadrat, Test U Manna-Whitneya, Test ANOVA Kruskala-Wallisa. Brakujące dane usuwano przypadkami (casewise deletion of missing data). Przedział ufności przyjęto na poziomie 95% (95% confidence interval, 95% CI). Wyniki odpowiednich testów jako znamienne (istotne) statystycznie uznawano wtedy, gdy poziom istotności był mniejszy od 5 punktów procentowych (p<0,05). Raport jest wynikiem analizy przeprowadzonej na 11 188 Kwestionariuszach. W analizach zostały pominięte braki danych. Celem prezentacji wyników zastosowano podstawowe narzędzia statystyczne, takie jak statystyki opisowe. Wybrane wyniki analiz zaprezentowano w formie graficznej wykorzystując stosowne wykresy. 7
3. Metryka pacjenta Opis cech demograficznych uczestników programu obejmował: wiek (w latach), płeć, charakterystyka miejsca zamieszkania, wykształcenie, aktywność zawodowa. 3.1. Płeć pacjenta W grupie edukowanych 55, 78% (6202 osoby; 95% CI: 54, 55%-57, 02%) pacjentów stanowiły kobiety, a 44, 22% (4916 osób; 95% CI: 42, 83%-45, 60%) mężczyźni. Rysunek 1. Płeć pacjenta mężczyzna 44,22% kobieta 55,78% 8
3.2. Struktura uczestników programu według wieku Średni wiek pacjentów biorących udział w programie wyniósł 52 lata (SD= 15, 36). Najmłodsza edukowana osoba miała 18 lat, natomiast najstarsza miała 99 lat. Poniżej zamieszczono wykres ilustrujący rozkład wieku edukowanych pacjentów. Wartość mediany (Me=52 lata) informuje, że połowa uczestników Programu miała co najwyżej 52 lata. Pacjenci mający nie więcej niż 40 lat stanowili 25% ogółu edukowanych, taki sam odsetek tworzyli pacjenci mający co najmniej 63 lata. Rysunek 2. Wiek pacjenta 9
3.3. Charakterystyka miejsca zamieszkania pacjentów Największe grono osób, stanowiące 26,36% (2905 osób; 95% CI: 24,76%-27,96%) ankietowanych mieszka w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. W miastach liczących 20-100 tys. mieszkańców zamieszkuje 23,51% (2592 osoby; 95% CI: 21,88%-25,15%) edukowanych. Grono osób, stanowiące 25,68% (2831 osób; 95% CI: 24,07%-27,29%) ankietowanych mieszka w miastach do 20 tys. mieszkańców. Na odpowiedź "wieś" wskazało 24,45% (2695 osób; 95% CI: 22,83%-26,07%) pacjentów. Rysunek 3. Miejsce zamieszkania pacjentów miasto do 100 tyś 23,51% miasto powyżej 100 tyś 26,36% wieś 24,45% miasto do 20 tyś 25,68% 10
3.4. Charakterystyka wykształcenia pacjentów 41,02% (4478 osób; 95% CI: 39,58%-42,46%) ankietowanych stanowili pacjenci posiadający wykształcenie średnie. 26,84% (2930 osób; 95% CI: 25,23%-28,44%) edukowanych reprezentowali pacjenci z wykształceniem zawodowym, a 20,93% (2285 osób; 95% CI: 19,26%-22,60%) z wykształceniem wyższym. 9,31% (1016 osób; 95% CI: 7,52%-11,09%) uczestników zadeklarowało posiadanie wykształcenia podstawowego, a pozostali edukowani pacjenci (1,90%; 208 osób; 95% CI: 0,04%-3,76%) ukończyli edukację podyplomową. Rysunek 4. Wykształcenie pacjentów średnie 41,02% wyższe 20,93% podyplomowe 1,90% podstawowe 9,31% zawodowe 26,84% 11
3.5. Charakterystyka aktywności zawodowej pacjentów 52,02% (5657 osób; 95% CI: 50,72%-53,32%) edukowanych stanowili pacjenci aktywni zawodowo. Co trzeci pacjent biorący udział w programie (3611 osób; 95% CI: 31,67%- 34,75%) był emerytem bądź rencistą. 11,78% (1281 osób; 95% CI: 10,01%-13,54%) uczestników posiadało status osób bezrobotnych, a pozostali edukowani (326 osób; 95% CI: 1,14%-4,84%) status studenta bądź ucznia. Rysunek 5. Aktywność zawodowa pacjentów aktywny zawodowo 52,02% uczeń/student 2,99% bezrobotny 11,78% emeryt/rencista 33,21% 12
4. Wyniki Programu Edukacyjnego Wywiad Lekarski Poniżej przedstawione zostały rozkłady odpowiedzi udzielonych na pytania 1-9 zawarte w Kwestionariuszu. Pacjentom odczytywano stwierdzenia z zakresu bezpieczeństwa stosowania leków o działaniu przeciwbólowym, po czym pacjent miał ocenić, czy odczytane stwierdzenie jest prawdziwe, czy też nie. W przypadku, kiedy pacjent nie potrafił określić prawdziwości odczytanego stwierdzenia, lekarz wypełniający Kwestionariusz mógł zaznaczyć wariant Nie wiem. 4.1. Stwierdzenie 1 - Wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. 79,59% (8900 osób; 95% CI: 78,75%-80,43%) edukowanych właściwie uważało, że wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. Przeciwną opinię wyraziło 11,32% (1266 osób; 95% CI: 9,58%- 13,07%) pacjentów. Rysunek 6. Wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. prawda 79,59% fałsz 11,32% nie wiem 9,09% 13
4.2. Zależność między Stwierdzeniem 1, a płcią pacjentów. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia pierwszego, a płcią pacjentów. Opinię, iż wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą częściej potwierdzały edukowane kobiety niż edukowani mężczyźni. Rysunek 7. Zależność między Stwierdzeniem 1, a płcią pacjentów. 10,89% mężczyzna 12,68% 76,43% kobieta 10,27% 7,66% 82,07% 0% 20% 40% 60% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 14
4.3. Stwierdzenie 2 - Wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę. 74,85% (8371 osób; 95% CI: 73,93%-75,78%) edukowanych pacjentów słusznie nie zgadzało się z opinią, iż wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę. Przeciwną opinię wyraziło 12,21% (1365 osób; 95% CI: 10,47%-13,94%) uczestników. Rysunek 8. Wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę. nie wiem 12,94% prawda 12,21% fałsz 74,85% 15
4.4. Zależność między Stwierdzeniem 2, a aktywnością zawodową. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia drugiego, a aktywnością zawodową pacjentów. Słusznie z niewłaściwą opinią, iż wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę częściej nie zgadzali się pacjenci aktywni zawodowo oraz studenci i uczniowie niż emeryci i renciści oraz przede wszystkim niż osoby bezrobotne. Rysunek 9. Zależność między Stwierdzeniem 2, a aktywnością zawodową. aktywny zawodowo emeryt/rencista bezrobotny uczeń/student 0% 20% 79,13% 70,09% 68,75% 73,93% 40% 60% 9,80% 11,07% 17,23% 12,68% 15,70% 15,55% 10,12% 15,95% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 16
4.5. Stwierdzenie 3 - Można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy. Edukowani pacjenci nie potrafili ustosunkować się w sporej większości do stwierdzenia trzeciego, które było fałszywym. 38,47% (4299 osób; 95% CI: 37,01%-39,92%) edukowanych uważało, że można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy. Przeciwną, a jednocześnie poprawną opinię wyraziło 37,85% (4230 osób; 95% CI: 36,39%-39,31%) pacjentów. Rysunek 10. Można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy. prawda 38,47% fałsz 37,85% nie wiem 23,68% 17
4.6. Zależność między Stwierdzeniem 3, a miejscem zamieszkania. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia trzeciego, a miejscem zamieszkania pacjentów. Z niesłuszną opinią, iż można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy istotnie częściej zgadzali się badani pacjenci mieszkający w mieście powyżej 100 tys. mieszkańców bądź na wsi. Rysunek 11. Zależność między Stwierdzeniem 3, a miejscem zamieszkania. miasto powyżej 100 tyś miasto do 100 tyś miasto do 20 tyś wieś 0% 33,39% 38,84% 45,01% 34,15% 20% 24,60% 22,70% 21,36% 26,50% 40% 60% 42,01% 38,46% 33,63% 39,35% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 18
4.7. Stwierdzenie 4 - Stosowanie leków przeciwbólowych nie wpływa na działanie innych leków. Prawidłową odpowiedzią w stwierdzeniu czwartym była odpowiedź Fałsz, na którą wskazało 64,53% (7214 osób; 95% CI: 63,42%-65,63%) edukowanych pacjentów. Przeciwne zdanie miało 9,95% (1113 osób; 95% CI: 8,19%-11,71%) uczestników. Rysunek 12. Stosowanie leków przeciwbólowych nie wpływa na działanie innych leków. nie wiem 25,52% prawda 9,95% fałsz 64,53% 19
4.8. Zależność między Stwierdzeniem 4, a aktywnością zawodową. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia czwartego, a aktywnością zawodową pacjentów. Z fałszywą opinią, iż stosowanie leków przeciwbólowych nie wpływa na działanie innych leków istotnie częściej nie zgadzali się edukowani pacjenci aktywni zawodowo bądź studenci/uczniowie (odpowiednio 70,29% oraz 64,93%). Rysunek 13. Zależność między Stwierdzeniem 4, a aktywnością zawodową. aktywny zawodowo emeryt/rencista bezrobotny uczeń/student 0% 70,29% 58,01% 56,95% 64,93% 20% 40% 60% 20,58% 31,91% 29,53% 26,15% 80% 9,13% 10,08% 13,52% 8,92% 100% fałsz nie wiem prawda 20
4.9. Stwierdzenie 5 - Stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze. 54,47% (6087 osób; 95% CI: 53,22%-55,72%) edukowanych słusznie zgodziło się, iż stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze. Przeciwną opinię wyraziło 8,28% (925 osób; 95% CI: 6,50%-10,05%) edukowanych pacjentów. Rysunek 14. Stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze. prawda 54,47% fałsz 8,28% nie wiem 37,25% 21
4.10. Zależność między Stwierdzeniem 5, a wykształceniem. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia piątego, a wykształceniem pacjentów. Prawdziwą opinię, iż stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze istotnie częściej potwierdzali pacjenci posiadający wykształcenie wyższe bądź podyplomowe (odpowiednio 68,84% oraz 64,90%). Rysunek 15. Zależność między Stwierdzeniem 5, a wykształceniem. podyplomowe 10,58% 24,52% wyższe 6,30% 24,86% średnie 7,98% 37,33% zawodowe 9,02% 44,36% podstawowe 9,78% 46,64% 0% 20% 40% 64,90% 68,84% 54,69% 46,62% 43,58% 60% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 22
4.11. Stwierdzenie 6 - Leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych. 77,89% (8698 osób; 95% CI: 77,02%-78,76%) edukowanych słusznie nie zgodziło się z opinią, iż leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych. Przeciwne zdanie wyraziło 11,37% (1270 osób; 95% CI: 9,63%-13,12%) pacjentów. Rysunek 16. Leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych. nie wiem 10,74% prawda 11,37% fałsz 77,88% 23
4.12. Zależność między Stwierdzeniem 6, a wykształceniem. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia szóstego, a wykształceniem pacjentów. Właściwie na stwierdzenie: Leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych częściej wskazywali pacjenci posiadający wykształcenie wyższe bądź podyplomowe (odpowiednio 86,33% oraz 80,77%). Rysunek 17. Zależność między Stwierdzeniem 6, a wykształceniem. podyplomowe wyższe średnie zawodowe podstawowe 0% 20% 80,77% 86,33% 80,22% 73,01% 66,40% 40% 60% 6,25% 12,98% 5,70% 7,98% 8,73% 11,05% 15,31% 11,68% 18,62% 14,98% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 24
4.13. Stwierdzenie 7 - Doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek. 79,85% (8914 osób; 95% CI: 79,02%-80,69%) badanych słusznie zgadza się z opinią, iż doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek. Inne zdanie na temat tego stwierdzenia miało 10,51% (1173 osób; 95% CI: 8,75%-12,26%) edukowanych. Rysunek 18. Doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek. prawda 79,85% fałsz 10,51% nie wiem 9,64% 25
4.14. Zależność między Stwierdzeniem 7, a wiekiem. Pacjenci młodsi częściej potwierdzali, że doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek w porównaniu do struktury pacjentów, którzy nie mieli jednoznacznego zdania w tym temacie. Świadczyć o tym mogą niższe wartości kwartyli pierwszego, drugiego i trzeciego w przypadku edukowanych potwierdzających tę opinię w porównaniu do ankietowanych, którzy nie potrafili odpowiedzieć na to pytanie. Istnienie zależności pomiędzy Stwierdzeniem siódmym, a wiekiem pacjentów potwierdzono testem Kruskala-Wallisa na poziomie istotności p<0,001. Rysunek 19. Zależność między Stwierdzeniem 7, a wiekiem. 26
4.15. Stwierdzenie 8 - Leków przeciwbólowych nie zaleca się popijać wodą. Stwierdzenie ósme dla większości osób - 75,70% (8453 osoby; 95% CI: 74,78%- 76,61%), które uczestniczyły w Programie Edukacyjnym jest fałszywe, co jest zgodne z prawdą. Przeciwną opinię wyraziło 9,34% (1043 osoby; 95% CI: 7,57%-11,11%) edukowanych. Rysunek 20. Leków przeciwbólowych nie zaleca się popijać wodą. nie wiem 14,96% prawda 9,34% fałsz 75,70% 27
4.16. Zależność między Stwierdzeniem 8, a wykształceniem. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia ósmego, a wykształceniem pacjentów. Z opinią, iż leków przeciwbólowych nie zaleca się popijać wodą słusznie, częściej nie zgadzali się edukowani pacjenci posiadający wykształcenie wyższe bądź podyplomowe (odpowiednio 83,30% oraz 81,73%). Rysunek 21. Zależność między Stwierdzeniem 8, a wykształceniem. podyplomowe wyższe średnie zawodowe podstawowe 0% 20% 81,73% 83,30% 77,31% 71,33% 65,26% 40% 60% 8,17% 10,10% 8,02% 8,68% 13,97% 8,73% 19,48% 9,19% 23,52% 11,22% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 28
4.17. Stwierdzenie 9 - Spożywanie napojów alkoholowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. W stwierdzeniu dziewiątym niepoprawną odpowiedzią była odpowiedź Prawda. 62,05% (6922 osoby; 95% CI: 60,91%-63,19%) edukowanych zgadza się z opinią, iż spożywanie napojów alkoholowych z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. Przeciwną opinię wyraziło 5,57% (622 osoby; 95% CI: 3,77%-7,38%) osób. Rysunek 22. Spożywanie napojów alkoholowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. fałsz 5,57% prawda 62,04% nie wiem 32,38% 29
4.18. Zależność między Stwierdzeniem 9, a miejscem zamieszkania. Na podstawie testu chi-kwadrat na poziomie istotności p<0,001 wykazano zależność między opinią dotyczącą stwierdzenia dziewiątego, a miejscem zamieszkania pacjentów. Opinię, iż spożywanie napojów alkoholowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby istotnie częściej, a jednocześnie słusznie potwierdzali pacjenci zamieszkujący miasta do 20 tys. mieszkańców (64,97%). Rysunek 23. Zależność między Stwierdzeniem 9, a miejscem zamieszkania. 3,70% miasto powyżej 100 tyś 5,99% 32,64% 63,66% miasto do 100 tyś 7,05% miasto do 20 tyś 5,83% wieś 0% 33,08% 27,98% 36,46% 20% 40% 60% 60,94% 64,97% 57,71% 80% 100% fałsz nie wiem prawda 30
5. Zestawienia sumy poprawnych odpowiedzi a metryczka Pacjenta 5.1. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego płci Kobiety częściej niż mężczyźni odpowiadały poprawnie na pytania zawarte w teście wiedzy. Mężczyźni ustosunkowali się prawidłowo średnio 4 do 8 stwierdzeń, wynik kobiet zaczynał się średnio od 5 poprawnych opinii. Istotność zauważonych zależności potwierdzono testem U Manna-Whitney a dla p<0,001. Rysunek 24. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego płci. 31
5.2. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wieku Poniższy wykres przedstawia zależność między wiekiem pacjenta, a ilością poprawnych odpowiedzi jakie udzielił. Można zauważyć wyraźną tendencję im starsza osoba tym mniej poprawnych odpowiedzi. Średnia granica wieku osób które uzyskały najwyższy wynik w teście wiedzy waha się pomiędzy 40 a 51 rokiem życia. Istotność zauważonych zależności potwierdzono testem Kruskalla-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 25. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wieku. 32
5.3. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wykształcenia Poniższy wykres przedstawia zależność między wykształceniem pacjenta, a ilością poprawnych odpowiedzi jakie udzielił. Można zauważyć wyraźną tendencję im wyższe wykształcenie tym więcej słusznie wydanych opinii na temat stawianych tez. Istotność zauważonych zależności potwierdzono testem Kruskalla-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 26. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego wykształcenia. 33
5.4. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego miejsca zamieszkania Poniższy wykres przedstawia zależność między miejscem zamieszkania pacjenta, a ilością poprawnych odpowiedzi jakie udzielił. Najmniej poprawnych odpowiedzi na pytania zawarte w teście wiedzy zaobserwowano wśród uczestników z obszarów wiejskich i w miastach do 20 tysięcy mieszkańców. Istotność zauważonych zależności potwierdzono testem Kruskalla-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 27. Zestawienie sumy poprawnych odpowiedzi pacjenta względem jego miejsca zamieszkania. 34
6. Podsumowanie Celem Programu Edukacyjnego pt.: Bezpieczeństwo kardiologiczne pacjentów stosujących leki o działaniu przeciwbólowym było zwiększenie świadomości pacjentów na temat bezpieczeństwa kardiologicznego w stosowaniu leków o działaniu przeciwbólowym, ich merytoryczne wsparcie w zakresie przyjętej tematyki oraz otwarcie pacjenta na współpracę z lekarzem. W Programie wzięło udział 2068 lekarzy, którym przyznano status Wykonawcy. Każdy Lekarz przeprowadził, wśród pacjentów włączonych do Programu, wywiad w celu weryfikacji dotychczasowej ich wiedzy na tematy związane z bezpieczeństwem i zasadami stosowania leków przeciwbólowych. Następnie uzyskane informacje posłużyły do wypełnienia Kwestionariuszy, których łącznie zebrano 56 503. Dzięki temu zidentyfikowano obszary, w których wiedza pacjentów nie była wystarczająca lub nie było jej w ogóle. Dodatkowo w ramach wizyty pacjent otrzymywał Broszurę Edukacyjną z informacjami na temat bezpieczeństwa leków przeciwbólowych. Wiedza edukowanych w kwestiach ujętych powyższymi stwierdzeniami okazała się być na wysokim poziomie. Do niemal każdego stwierdzenia zdecydowana większość pacjentów ustosunkowała się w sposób prawidłowy. Najmniejsze problemy z udzieleniem poprawnej odpowiedzi edukowane osoby miały ze stwierdzeniami; pierwszym, szóstym oraz siódmym. Blisko 8 na 10 edukowanych słusznie uważało, że wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą a ponad 77,89% pacjentów wydało właściwą opinię nie zgadzając się ze stwierdzeniem, iż leki przeciwbólowe nie wywołują działań niepożądanych. 75,70% celnie podziela opinię o niewłaściwym stosowaniu leków na pusty żołądek. Jeśli chodzi zaś o stwierdzenie, przy którym największa ilość uczestników nie potrafiła się odpowiednio ustosunkować do postawionej tezy, będziemy mówić o opinii trzeciej brzmiącej Można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy. Opinie pacjentów dzielą się tutaj praktycznie po równo, 38,47% odpowiedziało, iż jest to stwierdzenie prawdziwe, 37, 85% uważa, że jest ono fałszywe a około 24% nie potrafiło wydać jednoznacznej opinii. Bardzo ważna jest wysoka świadomość edukowanych pacjentów na temat łączenia leków przeciwbólowych z napojami alkoholowymi. Z opinią, iż spożywanie napojów 35
alkoholowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby słusznie zgodziła się ponad połowa uczestników Programu. Każde pytanie z Kwestionariusza skrzyżowano z częścią metryczną edukowanej grupy Pacjentów. W największym stopniu na posiadaną wiedzę z zakresu bezpieczeństwa kardiologicznego pacjentów stosujących leki o działaniu przeciwbólowym wpływało odpowiednio wykształcenie, aktywność zawodowa, miejsce zamieszkania, płeć oraz ich wiek. Ważne wnioski możemy wyciągnąć ze szczegółowej analizy statystycznej zależności pomiędzy wiekiem, wykształceniem oraz płcią, a ilością poprawnie udzielonych odpowiedzi. Najwięcej poprawnych odpowiedzi udzielały kobiety, taka tendencja przejawiała się przy większości postawionych w teście wiedzy stwierdzeniach. Znacznie mniejszą wiedzę na temat stosowania leków przeciwbólowych mają pacjenci mieszczący się w przedziale wiekowym 59 a 70 lat. Analiza zależności między ilością poprawnych odpowiedzi a wykształceniem uczestnika Programu wskazuje na zdecydowanie wyższą wiedzę w tematyce leków przeciwbólowych osób z wykształceniem wyższym, niż osób posiadających wykształcenie podstawowe oraz zasadnicze. Również rozkład ilości poprawnych odpowiedzi względem miejsca zamieszkania pozwala zauważyć znaczące różnice. Pacjenci z miast do i powyżej 100 tysięcy mieszkańców średnio zaznaczali 6 i 7 poprawnych opinii, edukowani z obszarów wiejskich wykazywali niższą wiedzę w tematyce Programu. Wyniki krótkiego testu wiedzy na temat bezpieczeństwa stosowania leków przeciwbólowych, przejrzyście obrazują opinie pacjentów na temat środków przeciwbólowych i sposobów ich zażywania. Udział w Programie Edukacyjnym pozwolił zapewne Pacjentom na zweryfikowanie swojego postępowania i zmianę dotychczasowych przyzwyczajeń. Realizowanie programów z dziedziny edukacji zdrowotnej w zaprezentowanym powyżej kształcie to niewątpliwie cenna inicjatywa, nie tylko z punktu widzenia Pacjenta, ale także całego systemu opieki zdrowotnej. 36
Spis ilustracji Rysunek 1. Płeć pacjenta... 8 Rysunek 2. Wiek pacjenta... 9 Rysunek 3. Miejsce zamieszkania pacjentów... 10 Rysunek 4. Wykształcenie pacjentów... 11 Rysunek 5. Aktywność zawodowa pacjentów... 12 Rysunek 6. Wybór leku przeciwbólowego, nawet jeżeli jest dostępny bez recepty, należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.... 13 Rysunek 7. Zależność między Stwierdzeniem 1, a płcią pacjentów.... 14 Rysunek 8. Wszystkie leki przeciwbólowe są dostępne w aptekach bez recepty, dlatego dowolnie można modyfikować ich dawkę.... 15 Rysunek 9. Zależność między Stwierdzeniem 2, a aktywnością zawodową.... 16 Rysunek 10. Można przyjmować jednocześnie więcej niż jeden lek przeciwbólowy.... 17 Rysunek 11. Zależność między Stwierdzeniem 3, a miejscem zamieszkania.... 18 Rysunek 12. Stosowanie leków przeciwbólowych nie wpływa na działanie innych leków.... 19 Rysunek 13. Zależność między Stwierdzeniem 4, a aktywnością zawodową.... 20 Rysunek 14. Stosowane leki przeciwbólowe mogą mieć wpływ na osłabienie działania leków obniżających ciśnienie tętnicze.... 21 Rysunek 15. Zależność między Stwierdzeniem 5, a wykształceniem.... 22 Rysunek 16. Leki przeciwbólowe nie wywołują u pacjentów działań niepożądanych.... 23 Rysunek 17. Zależność między Stwierdzeniem 6, a wykształceniem.... 24 Rysunek 18. Doustne leki przeciwbólowe należy przyjmować po posiłku, nigdy na pusty żołądek.... 25 Rysunek 19. Zależność między Stwierdzeniem 7, a wiekiem.... 26 Rysunek 20. Leków przeciwbólowych nie zaleca się popijać wodą.... 27 Rysunek 21. Zależność między Stwierdzeniem 8, a wykształceniem.... 28 Rysunek 22. Spożywanie leków przeciwbólowych łącznie z paracetamolem może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby.... 29 Rysunek 23. Zależność między Stwierdzeniem 9, a miejscem zamieszkania.... 30 37
Załącznik nr 1 KWESTIONARIUSZ 38