Karolina Hanusz Średniowieczny zamek w Elblągu Elbląg to miasto leżące na północy Polski w województwie warmińsko-mazurskim u ujścia rzeki Elbląg. Jest to jedno z najstarszych miast w naszym kraju zostało założone około 1237 roku przez Krzyżaków. Wówczas było siedzibą wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Co więcej, przez 70 lat stanowiło najważniejszy ośrodek życia miejskiego i handlu morskiego oraz podstawę militarną Państwa Krzyżackiego. Elbląg, podobnie jak inne miasta zakonne, posiadał zamek. Niestety został on zniszczony w XV wieku przez mieszczan w trakcie powstania antykrzyżackiego. Zamek elbląski w Państwie Zakonnym W 1233 roku Zakon Krzyżacki rozpoczął podbój Prus w celu utworzenia na tym terenie Państwa Zakonnego. Zamek założony w Elblągu miał być główna siedzibą władz krzyżackich. Ich założeniem było stworzenie jednolitego systemu fortyfikacyjnego, składającego się z przedzamcza i zamku. W 1240 roku rozpoczęto jego budowę. Elbląg był prawdopodobnie, co do wielkości, drugim po Malborku zamkiem krzyżackim i jedną z najpotężniejszych warowni w Państwie Zakonnym. Szybki postęp prac budowlanych spowodował, że warownia ta stała się ważnym punktem obronnym, który umożliwiał Krzyżakom podbój Prus od strony morza.
Fortyfikacje i zabudowa zamku Podbój Prus przez Zakon Krzyżacki był przyczyną powstania planów budowy zamku w Elblągu, który miał być grodem warownym na szlaku wzdłuż rzeki Wisły. Zamek i miast Elbląg stały się ważnym punktem obronnym i strategicznym w planach zdobycia Prus. Miejskie umocnienia były bardzo solidne, świadczy o tym skutecznie odpierany, na miast, atak w czasie pierwszego powstania pruskiego (1242-3) oraz drugiego (1260-73). Drewniano-ziemne umocnienia zaczęto na przełomie XIII i XIV wieku zastępować murem z cegły i z kamienia. Znajdujące się na wschodnim brzegu rzeki Elbląg zabudowania zamkowe dały początek całemu założeniu warownemu i poprzedziły budowę zamku głównego. Od samego początku zakonnicy chcieli, aby był to zamek murowany. Niestety do dnia dzisiejszego nie udało się ustalić dokładnie rozplanowania zamku. Prawdopodobnie był to czteroskrzydłowy budynek otoczony fosą. Przedzamcza, przylegające do niego od północy i południa, pełniły rolę zaplecza gospodarczego. W ich obrębie umieszczono: piekarnię, browar, słodownię, spichlerze oraz warsztaty, zbrojownię i szpital. Również do 1309 roku, na przedzamczu północnym, znajdowała się rezydencja pruskiego mistrza krajowego. Ochronę przedzamczy stanowiły trzy wieże: Wieża Służebna, Zamkowa i Ciemnica. Na terenie zamku głównego znajdowały się sale kapituły, skarbiec, dormitorium oraz kaplica pw. św. Andrzeja. Wyjazd z zamku, przez most zwodzony na fosie, położony był na wschód od południowego przedzamcza, na teren wolnizny zamkowej.
Graniczyła ona z południową stroną Nowego Miasta Elbląga i mieściła m.in.: ogród zamkowy i cegielnię. Zamek w okresie Wielkiej Wojny z Zakonem Przełom XIII i XIV wieku to czas, kiedy nasilają się konflikty polsko-krzyżackie. Elbląg stojący na czele miast pruskich jeśli chodzi o rozwój gospodarczy, handlowy oraz pozycję komturstwa coraz bardziej dąży do uzyskania niezależności. Polityka gospodarcza Zakonu ogranicza jego wpływy i stanowi ogromną konkurencję dla miasta. Wiszący nad Polską widmo wojny z Zakonem Krzyżackim budzi wśród Elblążan obawy złego stanu obwarowań i bram, na naprawę których zakon nie wyraża zgody. Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem z wojskami polsko-litewskimi w 1410 roku, mieszczanie elbląscy zdobyli zamek i wypędzili załogę zakonną wraz z Wielkim Szpitalikiem i tutejszym komturem. Elblążanie 22 lipca 1410 roku złożyli hołd polskiemu królowi Władysławowi Jagielle, zabiegając o jego przychylność w ochronie miasta przed zniszczeniami i kradzieżami. Przychylność króla miała stworzyć nowe warunki gospodarcze i polityczne dla rozwoju Elbląga oraz zamku wobec oczekiwanej likwidacji Państwa Krzyżackiego. W elbląskim zamku pozostała załoga polsko-litewska mająca świadomość, iż nie obroni go przed powracającymi Krzyżakami. Zakon Krzyżacki ponownie podporządkował sobie Elblążan, mimo ich zdecydowanego oporu. Zmierzch historii zamku w okresie wojny trzynastoletniej Dzieje zamku elbląskiego są, jak na tak potężną budowlę, krótkie. Od końca XIV wieku w Państwie Zakonnym dochodziło do coraz częstszych konfliktów społecznych. Przyczyną nieporozumień między zakonnikami a stanami pruskimi były sprawy podatkowe, które stanowiły główny temat obrad Tajnej Rady Związku w dniu 9 IX 1453 roku. 12 lutego 1454 roku mieszczanie elbląscy należący do Związku Pruskiego rozpoczęli powstanie antykrzyżackie. Formalnym dowódcą warowni elbląskiej był komtur domowy Piotr Steynwer, faktycznym zaś organizatorem oporu krzyżackiego był niemiecki hrabia Adolf von Gleichen. Oblężenie zamku nie przyniosło oczekiwanych efektów, dlatego też Rada Elbląga zaapelowała do Rady Gdańska o posiłki i wsparcie. W tym samym czasie Krzyżacy zaczęli dokonywać podpaleń spichlerzy ze zbożem i mąką. Po kilkudniowych walkach, w obawie przed spodziewanym szturmem, komtur
domowy, bez wiedzy Gleichena, ogłosił kapitulację, a mieszkańcy Elbląga przejęli zamek. Pozostawione przez Krzyżaków dobra i bogactwa zostały rozgrabione, a po czternastu dniach zdecydowano się na zburzenie zamku należącego jeszcze niedawno do najbardziej znaczących w Prusach. Echa zamku elbląskiego W 1554 roku istniejące ruiny zamku, które służyły jako magazyn cegieł, zostały całkowicie rozebrane. Zamek elbląski przestał istnieć, lecz materiał budowlany pozyskany z rozbiórki zamkowych budynków i murów wykorzystano do budowy drogi malborskiej. Do dziś zachowały się niewielkie fragmenty murów fundamentowych odkrytych w trakcie badań archeologicznych na początku lat 80- tych. W dobrej kondycji dotrwały do naszych czasów budowle znajdujące się na przedzamczu, ponieważ nie zostały one zniszczone przez mieszczan w powstaniu antykrzyżackim w lutym 1454 roku. Na ich miejscu wzniesiono także, po zniszczeniu zamku w 1458 roku, zabudowania klasztoru Brygidek przekształcone w XVI wieku w Gimnazjum Miejskie (obecnie Muzeum). BIBLIOGRAFIA: 1.. Stanisław Gierszewski, Historia Elbląga, T. 1, Wyd. Marpress, Gdańsk 1993. 2. http://www.muzeum.elblag.pl/index1.php?id=1&idp=4 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/elbląg 4. http://www.elblag.wortale.net/55-historia-elblaga.html
IKONOGRAFIA: 1. http://zabytki.ocalicodzapomnienia.eu/zabytek-2-2-1-124.html (foto. 1 Plan Elbląga w XIII w.) 2. http://mojewendrowki.eu/plyty/ke3/przewodnik/fortyfikacje.htm (foto. 2 Zamek średniowieczny) (Elementy zamku średniowiecznego (wg M. Rogalski, M. Zaborowski : Fortyfikacja wczoraj i dziś): 1 - zamek niski (przedzamcze), 2 - stajnie, 3 - rów (fosa), 4 - mur obwodowy, 5 - ganek z machikułami i hurdycjami, 6 - kaplica zamkowa, 7 - studnia, pałac, 8 - budynek główny, 9 - dziedziniec zamku wysokiego, 10 - zamek wysoki, 11 - budynek mieszkalny, 12 - stołp (wieża główna), 13 - zbrojownia, 14 - międzymurze, 15 skarp) 3.http://www.lumisfera.pl/photo/1035196/Przedzamcze+Zamku+Krzy%C5%BCackiego+w+Elbl%C4%8 5gu.html (foto. 3 Przedzamcze Zamku Krzyżackiego w Elblągu) REDAKCJA Jarosław M. Gruzla