Powtórzenie do matury! Humanizm renesansowy
Ramy czasowe Włochy: od XIV do XVI w. Europa północna: od końca XV do końca XVI w. Polska: od XVI do lat trzydziestych XVII w.
Ramy czasowe Europa: 1450 wynalezienie druku (J. Gutenberg) 1453 upadek wschodniego cesarstwa rzymskiego 1492 odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba 1517 początek reformacji (wystąpienie Marcina Lutra)
Ramy czasowe 1534 założenie zakonu jezuitów 1545 1563 sobór trydencki; początek kontrreformacji Polska: 1543 Mikołaj Rej Krótka rozprawa 1584 śmierć Jana Kochanowskiego
Znaczenie nazwy Termin renesans - zapożyczenie z franc. renaissance, jest równoznaczny z terminem odrodzenie Tłumaczenie z łac. renovare odradzać, odnawiać. Stosuje się je wymiennie na określenie epoki w dziejach kultury.
Rozumienie znaczenia słowa renesans odrodzenie się człowieka w duchu godności chrześcijańskiej; odnowienie ludzkiego życia poprzez naukę i kulturę; przywrócenie wzorów antycznych; rozwój sztuki poprzez udoskonalenie dziedzictwa mistrzów starożytnego Rzymu.
Złoty wiek kultury polskiej Panowanie Zygmunta Augusta i Stefana Batorego 1525 hołd pruski 1569 unia lubelska 1573 pierwsza wolna elekcja, konfederacja warszawska swoboda wyznania
Pojęcia związane z epoką Humanizm Prąd filozoficzny kierujący uwagę myśli ludzkiej na osobę i sprawy człowieka: jego godność, poczucie wolności, wszechstronny rozwój oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla siłę ludzkiego rozumu i możliwości zdobycia szerokiej i gruntownej wiedzy o świecie.
Pojęcia związane z epoką Naczelne hasło humanizmu zaczerpnięte zostało z utworu komediopisarza antycznego, Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. (łac. homo sum et nil humani a me alienum esse puto.)
Pojęcia związane z epoką Antropocentryzm Pogląd stawiający człowieka w centrum zainteresowania; oznacza taki tok myślenia, w którym przyjmuje się ludzki punkt widzenia w odbieraniu i analizowaniu wszelkich zjawisk
Pojęcia związane z epoką Utopia Termin zaczerpnięty z tytułu utworu Tomasza Morusa pt. Utopia z 1516 r., w którym opisał idealny ustrój na wyspie Utopia życie w zgodzie z naturą, w równości między ludźmi, w pełnej harmonii i spokoju, bez pieniędzy i wyzysku materialnego;
Pojęcia związane z epoką utopia to też pewna ideologia zakładająca radykalizm w realizacji zamierzeń programowych, ale opierająca się bardziej na fantazji o idealnym ustroju niż realiach; dziś utopijny znaczy wyidealizowany, nierealny, niemożliwy, istniejący w wyobraźni
Pojęcia związane z epoką Predestynacja Nieodwracalność losu; pogląd o przeznaczeniu człowieka, odgórnie nadanym przez Boga. Koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga. (pośmiertne losy człowieka są ustalone jeszcze za jego życia)
Pojęcia związane z epoką Irenizm Z j. greckiego eirene pokój, postawa hołdująca zgodzie i pokojowi między ludźmi; otwartość i życzliwość na tle społecznym i wyznaniowym
Pojęcia związane z epoką Makiawelizm Nazwa pochodzi od nazwiska włoskiego pisarza renesansu Nicollo Machiavelliego. Postawa wyrażająca się cynizmem, brakiem skrupułów w dążeniu do realizacji swoich celów, dopuszczająca zdradę, podstęp, a nawet zbrodnię. Racją stanu można uzasadnić każdą niegodziwość. (Książę 1513)
Pojęcia związane z epoką Neoplatonizm kierunek filozoficzny, w świetle którego tworzyli i działali humaniści renesansowi. Sprzeciwiał się on arystotelizmowi, będącemu synonimem znienawidzonej scholastyki średniowiecznej. Najwybitniejszym neoplatonikiem był Marsilio Ficino z Florencji, który głosił doskonałość człowieka jako Bożego stworzenia.
Pojęcia związane z epoką drugim znanym przedstawicielem neoplatonizmu był Giovanni Pico della Mirandola, który widział w człowieku wielką moc wyboru dobra i zła oraz możliwość zadecydowania o swej miłości do Boga.
Pojęcia związane z epoką Reformacja ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego.
Sztuka renesansu Leonardo da Vinci
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu Michelangelo Buonarroti
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu Rafael Santi
Sztuka renesansu
Literatura europejska Francesco Petrarca włoski mistrz liryki, autor znakomitych sonetów i pieśni miłosnych. Sonety do Laury - pozornie są to erotyki, a więc wiersze miłosne, skierowane na wzór twórczości prowansalskiej (trubadurów) do ukochanej kobiety. W rzeczywistości jednak Laura, choć prawdopodobnie istniała naprawdę, jest tu tylko pretekstem do opisu własnych uczuć poety.
Literatura europejska Czytelnik nic się o niej nie dowiaduje, nie jest to kobieta z krwi i kości, a autor nie dopuszcza jej do głosu. Już w pierwszym sonecie miłość do Laury nazywa poeta "błędem młodości". Taką wizję miłości potwierdza symbolika całości utworu. Petrarca przedstawia miłość jako doświadczenie egzystencjalne, metafizyczne, a nie tylko uczucie.
Literatura europejska Odczuwa się ją na wielu poziomach: uczuciowym, intelektualnym, egzystencjalnym, religijnym. Po śmierci Laury podmiot wierszy uświadamia sobie, że miłość jest jego nieświadomą drogą do Boga.
Literatura europejska Petrarkizm - tendencja literacka, polegająca na naśladowaniu twórczości renesansowego poety włoskiego Francesco Petrarki jako wzorca poezji miłosnej.
Literatura europejska Giovanni Boccaccio - pisarz włoski, znany ze swego dzieła Dekameron. Twórca nowożytnej nowelistyki. Nowele stanowią opis obyczajów w epoce włoskiego renesansu, dając wyraz z jednej strony bujnemu życiu pełnemu miłości, erotycznych przygód i ludzkiej zmysłowości,
Literatura europejska z drugiej zaś strony wyrażając podziw dla inteligencji, sprawności umysłu ludzkiego, bystrości i sprytu. Głównym motywem opowiadań jest miłość miłość małżeńska i cudzołożna, zmysłowa i platoniczna, tragiczna i idylliczna. 100 nowel, m.in. Sokół, Niewierna żona, Mąż spowiednikiem, Zemsta uczonego.
Literatura europejska Erazm z Rotterdamu - holenderski filolog, filozof, pedagog, jeden z czołowych humanistów renesansu (książę humanistów), propagator kultury antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański, katolicki duchowny (oskarżony o herezję). Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy.
Literatura europejska Najsławniejsza jego rozprawa Pochwała głupoty jest polemiczną satyrą na ówczesne społeczeństwo.
Literatura europejska Niccolo Machiavelli - prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jedna z postaci włoskiego odrodzenia. Jest autorem traktatu o sprawowaniu władzy pt. Książę. Władca powinien być przede wszystkim skuteczny. Od jego nazwiska powstał termin makiawelizm.
Literatura polska Mikołaj Rej - polski poeta i prozaik epoki renesansu. Był także politykiem oraz teologiem ewangelickim. Uznawany za "ojca literatury polskiej." Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem obraz życia trzech stanów w społeczeństwie feudalnym.
Literatura polska Żywot człowieka poczciwego wzorzec szlachcica-ziemianina, patrioty i idealnego gospodarza, który pędzi skromny, zacny, cichy żywot w rodzinnym gronie i we własnym gospodarstwie.
Literatura polska Jan Kochanowski - poeta polski epoki renesansu, sekretarz królewski. Był przedstawicielem filozofii stoicyzmu, epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję antyku i chrześcijaństwa.
Literatura polska Odprawa posłów greckich dramat renesansowy o cechach tragedii greckiej, nawiązuje do aktualnej sytuacji politycznej Rzeczpospolitej. Wydany po raz pierwszy 12 stycznia 1578 roku.
Literatura polska Fraszka (wł. frasca - gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, twórcą był Symonides z Keos.
Literatura polska J. Kochanowski wprowadził fraszkę do literatury polskiej,napisał ok. 485 fraszek. Oprócz tematyki żartobliwej, np. O doktorze Hiszpanie, pisywał także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi). Bardzo znane są: Na dom w Czarnolesie, Na lipę, Raki.
Literatura polska Pieśni zbiór 49 pieśni o charakterze refleksyjno-filozoficznym, obyczajowym, patriotycznym. Pieśni miały w założeniu nawiązywać do twórczości Horacego w podobieństwie wątków i tematów. Najpopularniejsze pieśni: Nie porzucaj nadzieje, Wieczna sromota i nienagrodzona szkoda, Serce roście, patrząc na te czasy, Czego chcesz od nas, Panie (hymn).
Literatura polska Pieśń świętojańska o Sobótce to pierwsza polska sielanka. Tekst składa się z pieśni dwunastu panien, opiewających rozkosze wiejskiego życia: spokojną, zgodną z rytmem natury pracę, zabawę i miłość.
Literatura polska Treny - cykl utworów poświęcony zmarłej w młodym wieku córce Urszulce. Zostały wydane w 1580 w Krakowie. Mimo iż konstrukcja dzieła ma charakter renesansowy, Kochanowski pisząc Treny, złamał zasadę poetyki renesansu, według której bohaterami trenów mogli być tylko zasłużeni i znani ludzie (persona gravis).
Literatura polska Głównym bohaterem jego Trenów było zmarłe dziecko niewsławione czynami bohaterskimi; poza Urszulką w utworze występuje sam Jan Kochanowski oraz jego przewodnik po świecie filozofii Cyceron.
Literatura polska Po tren, jako gatunek literacki, sięgnął Jan Kochanowski do epoki antyku. Miał on wówczas ścisły układ wewnętrzny: pochwała zmarłego, rozpamiętywanie poniesionej straty, demonstrowanie żalu, pocieszenie (tzw. konsolacja), napomnienie, moralne wnioski.
Literatura polska Poeta napisał w sumie 19 trenów, numerowanych liczbami rzymskimi. Poprzedził je dedykacją: "Urszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie...", zakończył zaś utworem Epitafium Hannie Kochanowskiej.
Literatura polska Są najbardziej osobistym dziełem poety. Stanowią przede wszystkim pomnik wystawiony zmarłemu dziecku, lecz są także wyrazem bolesnego doświadczenia przez los, zrujnowania ideałów człowieka renesansowego, kryzysu światopoglądowego i prób jego przezwyciężenia.
Literatura polska Kochanowski ukazuje Urszulkę jako erudytę i ma do siebie pretensje, że nie potrafił jej ochronić. Zakończone są konsolacją Trenem XIX (Sen); wtedy też poeta odnajduje spokój, równowagę duchową.
Literatura polska Piotr Skarga - polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie, pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.
Literatura polska Kazania sejmowe 8 kazań o charakterze dydaktyczno-politycznym. Miały być wygłoszone na rozpoczęcie obrad sejmu i służyć reformie państwa: O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie.
Literatura polska Andrzej Frycz Modrzewski - polski twórca i pisarz polityczny okresu renesansu. Najbardziej znane jego dzieło to rozważania O poprawie Rzeczypospolitej. Są zbiorem osobistych refleksji i rozważań na temat państwa: od zagadnień związanych z jego funkcjonowaniem, poprzez sprawy moralno-obyczajowe, a na sprawach kościelnych, prawnych i edukacyjnych kończąc.
Warto wiedzieć!!! 1543 Mikołaj Kopernik wydaje dzieło O obrotach sfer niebieskich Najważniejsze zabytki sztuki renesansowej w Polsce: dziedziniec zamku królewskiego na Wawelu, kolegiata w Zamościu, kamienice przy głównym rynku w Krakowie, Sukiennice, ratusz w Gdańsku, Zamek w Niepołomicach.
Sztandary renesansu Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce Terencjusz. Człowiek jest kowalem swojego losu Giovanni Pico della Mirandola. Człowiek jest miarą wszechrzeczy Protagoras. Do źródeł! (Ad fontes!) - maksyma starożytna.