IV. Wyniki kontroli ujętych w programie działań długofalowych

IV. Wyniki kontroli ujętych w programie działań długofalowych 1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagroŝeń zawodowych (wzmoŝony nadzór) W 2007 roku w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Kielcach wzmoŝonym nadzorem objętych było 5 zakładów zatrudniających ogółem 4397 pracowników w tym 1062 kobiety. Były to zakłady: - CELSA HUTA OSTROWIEC sp. z o.o.-ostrowiec Św.- zatr. 1347 pracowników; - Odlewnia CHEMAR sp. z o.o.-kielce - zatr. 189 pracowników; - Zakłady Metalowe MESKO S.A.- SkarŜysko Kamienna- zatr. 1732 pracowników; - DELFO POLSKA SA Zakład w Kielcach - zatr. 818 pracowników; - Odlewnie Polskie S.A.- Starachowice - zatr. 315 pracowników. W zakładach tych w roku sprawozdawczym liczba wypadków przy pracy wzrosła o 26 w porównaniu do roku 2006 (w zakładach tych nie wystąpiły wypadki śmiertelne, natomiast wystąpił 1 wypadek powodujący cięŝkie uszkodzenie ciała (Odlewnia CHEMAR sp. z o.o.- Kielce). W wyniku przeprowadzonych analiz wypadków określone zostały w zakładach wnioski i działania profilaktyczne, np.: - wzmoŝone kontrole wydziałów i stanowisk pod kątem przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; - szkolenie doraźne pracowników na stanowiskach pracy; - wzmoŝenie dyscypliny w zakresie uŝywania środków ochrony osobistej; - kontrole stanu technicznego eksploatowanych maszyn, urządzeń i narzędzi; - dokonywanie korekty oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach na których wystąpiły wypadki. W ocenie inspektorów pracy działania podejmowane w zakładach pracy były w pełni adekwatne do stwierdzonych okoliczności i przyczyn wypadków. W roku 2007 stwierdzono 2 choroby zawodowe (pylica i zespół wibracyjny) w Odlewni CHEMAR sp. z o.o. w Kielcach u byłych pracowników (emeryt, rencista). W zakładzie tym przeprowadzono analizę przyczyn występowania chorób na stanowiskach na których byli zatrudnieni ci pracownicy pod kątem podjęcia działań zapobiegawczych. W wyniku przeprowadzonej analizy w zakładzie określono działania jakie winny być podjęte a mianowicie: przeprowadzanie pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy będących przyczyną zaistniałych chorób zawodowych; wyposaŝanie pracowników w środki ochrony indywidualnej ze stosownym certyfikatem; poddawanie pracowników dodatkowym badaniom lekarskim profilaktycznym; podawanie w skierowaniu na badania lekarskie profilaktyczne wartości czynników szkodliwych dla zdrowia które występują w środowisku pracy; dokonywanie przeglądu skuteczności działania środków ochrony zbiorowej przed zagroŝeniami; systematyczna kontrola stosowania przez pracowników przydzielonych środków ochrony indywidualnej; eliminowanie przestarzałych maszyn, urządzeń i narzędzi; podnoszenie świadomości pracowników w zakresie przyczyn powstawania chorób zawodowych oraz sposobów ochrony; ograniczanie naraŝenia pracowników metodami organizacyjnymi (skrócony czas pracy, rotacja na stanowiskach pracy). Poprawę warunków pracy uzyskano w 5 nadzorowanych zakładach, gdzie łącznie poprawiono

warunki pracy 1276 pracownikom. Poprawę tę uzyskano poprzez: - likwidację stanowisk w oddziałach o duŝej szkodliwości i uciąŝliwości warunków pracy, co miało miejsce w 2 zakładach, - ograniczenie zagroŝeń chorobowych i wypadkowych osiągnięte poprzez wykonanie prac modernizacyjnych, remontów, instalowanie nowych maszyn i urządzeń technicznych we wszystkich 5 zakładach. Uzyskane efekty w zakresie poprawy, tak jak w latach poprzednich miały bardzo zróŝnicowany zakres i charakter. Największe nakłady na przedsięwzięcia inwestycyjne, które przyniosły znaczącą poprawę warunków pracy stwierdzono w zakładach będących w dobrej kondycji finansowej. Analiza wyników kontroli oraz danych dotyczących warunków pracy wskazuje, Ŝe pomimo uzyskiwanej stopniowej poprawy, stan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w dalszym ciągu odbiega od oczekiwań. PowyŜsze uzasadnia kontynuowanie dotychczasowego systemu nadzoru nad zakładami o podwyŝszonym ryzyku. Efekty w zakresie poprawy warunków pracy w zakładach objętych wzmoŝonym nadzorem są w głównej mierze wynikiem kontroli i stosowania środków prawnych przez inspektorów pracy. Kontrole prowadzone w tych zakładach pozwalają na ukierunkowanie działań pracodawców na obszary najbardziej zagroŝone. 2. Przestrzeganie przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych naleŝności ze stosunku pracy W 2007r. w ramach programowego tematu inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 38 kontroli u 36 pracodawców. Skontrolowani pracodawcy zatrudniali ogółem 6.787 osób, a w ramach stosunku pracy- 6650 pracowników, w tym 2858 kobiet oraz 20 pracowników młodocianych. Nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pracowniczych ujawniono u 35 przedsiębiorców (tj. w 97,2% skontrolowanych zakładach). Inspektorzy pracy w czasie kontroli stwierdzili niewypłacenie świadczeń w kwocie 1 437 430 zł oraz wypłacenie wynagrodzenia za pracę po obowiązującym terminie 3.466.384 zł co łącznie stanowiło 4.903.814 zł. Wypłata wynagrodzeń i innych świadczeń nieprawidłowości naleŝność z tytułu podróŝy słuŝbow ej 25,0% ekw iw alent pienięŝny za niew ykorzystany urlop w ypoczynkow y 28,0% w ynagrodzenia za pracę w porze nocnej 29,4% odpraw a pienięŝna z tytułu zw olnienia z przyczyn niedotyczących pracow nika 30,0% w ynagrodzenia za pracę 36,8% w ynagrodzenia za pracę w godzinach nadlczbowych 68,2% 1

Podstawowa przyczyną ujawnionych nieprawidłowości w ocenie inspektorów pracy były przejściowe trudności finansowe pracodawców. Dotyczyło to przede wszystkim świadczeń, których realizacja była przedmiotem decyzji płatniczych, regulujących wypłatę 73 % ogólnej kwoty ujawnionych nieprawidłowości (1.364.983zł). Były to takie świadczenia jak: wynagrodzenie za pracę, ekwiwalent pienięŝny za urlop wypoczynkowy, dodatek funkcyjny, odprawa pienięŝna z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyny niedotyczącej wynagrodzenia, odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia. Obok faktycznych trudności finansowych przedsiębiorców, zwłaszcza kooperujących z bankrutującymi lub nieuczciwymi firmami, nieprawidłowości wynikały podobnie jak w latach ubiegłych z nieznajomości przepisów prawa pracy, szczególnie w zakresie obliczania podstawy wynagrodzenia za urlopy pracownicze i za prace w godzinach nadliczbowych. Wystąpiły przypadki zaniŝenie świadczeń pracowniczych, szczególnie świadczenia urlopowego i ekwiwalentu urlopowego, z powodu błędnej metody obliczania świadczeń. Stosunkowo rzadko spotykano się z pomyłkami rachunkowymi. W trakcie prowadzonych czynności kontrolnych w zakresie wypłaty przestrzegania przepisów dotyczących wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń inspektorzy pracy skierowali do pracodawców: - 31 wystąpień zawierających 75 wniosków na łączną kwotę 72.447 zł (5% ogólnej kwoty) dotyczące 2950 pracowników. - 18 nakazów na piśmie zawierających ogółem 61 decyzji na łączną kwotę 1.364.983 zł (95% ogólnej kwoty), dla 1.341 pracowników. Ujawniono 74 wykroczenia przeciwko prawom pracownika. W konsekwencji 22 osoby ukarano mandatami na kwotę 20.700 zł, skierowano 6 wniosków o ukaranie do sądów grodzkich. Pracodawcy zrealizowali w 2007r. 86,7% wniosków inspektorów pracy i 85,3% decyzji płatniczych. 31 pracodawców wypłaciło 3.093 poszkodowanym pracownikom naleŝne świadczenia w łącznej kwocie 1.347.829 zł. 14 pracodawców wykonało 52 decyzje płatnicze w stosunku do 1.283 osób, w tym 387 kobiet (95,7 % ogółu pracowników) na łączną kwotę 1.286.520 zł (94,3% ogólnej kwoty decyzji). 28 pracodawców zrealizowało 65 wnioski (86,7%) na łączną kwotę 61.309 zł (84,6 % ogólnej kwoty ) dla 1808 osób, w tym 77 kobiet (99,2%). 3. Przestrzeganie przepisów czasu pracy A. Kontrole ogólne W 2007 r. przeprowadzono na terenie objętym właściwością miejscową Okręgowego Inspektoratu Pracy w Kielcach ogółem 44 kontroli tematycznych poświęconych ocenie przestrzegania przez pracodawców przepisów o czasie pracy. Nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy stwierdzono u 40 pracodawców tj. 91 % objętych kontrolą. Skontrolowani pracodawcy zatrudniali ogółem 5619 pracowników, w tym 2429 kobiet i 19 pracowników młodocianych. 2

Czas pracy nieprawidłowości Sprawozdanie z działalności OIP Kielce za 2007 r. Brak ewidencji czasu pracy 14% Brak zapewnienia odpowiedniego odpoczynku tygodniowego 20% Brak moŝliwości skorzystania przez pracownika co najmniej raz na 4-tygodnie z niedzieli wolnej od pracy 20% Brak zapewnienia pracownikom 11-godzinnego nieprzerwanego wypoczynku 25% Zatrudnianie pracownika w nieprawidłowym tygodniowym wymiarze pracy 30% Nieprawidłowe udzielanie czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną normę bez wniosku pracownika 33% Nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy 41% Nieokreślenie systemów czasu pracy, rozkładów czasu pracy oraz długości okresu rozliczeniowego 43% Brak moŝliwości skorzystania z dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy 65% W związku z przeprowadzoną kontrolą inspektorzy pracy skierowali do 40 pracodawców 152 wnioski, które dotyczyły 3047 pracowników. Winnych naruszenia przepisów o czasie pracy ukarano 29 mandatami karnymi na łączną kwotę 25 000 zł. W stosunku do dwóch osób skierowano 2 wnioski do sądu o ukaranie. Inspektorzy pracy w związku z przeprowadzonymi kontrolami tematycznymi stwierdzili 59 wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Analizując odpowiedzi na piśmie pracodawców informujące o wykonaniu wniosków zawartych w wystąpieniach naleŝy stwierdzić, Ŝe wnioski zawarte w wystąpieniach zrealizowało 33 pracodawców, tj. 82,5% pracodawców, u których stwierdzono nieprawidłowości i do których wnioski były kierowane. Zrealizowano ogółem 132 wnioski tj. 85,16% wniosków skierowanych w tym temacie. B. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy pracowników banków W 2007 r. na terenie działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Kielcach inspektorzy pracy przeprowadzili 7 kontroli, w tym 5 kontroli w oddziałach banków oraz 2 kontrole w bankach w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy pracowników banków. Kontrole przeprowadzono: - w zakładach (oddziałach) zatrudniających do 10 pracowników 2 kontrole, - w zakładach (oddziałach) zatrudniających od 11 do 49 pracowników 2 kontrole, - w zakładach (banku i oddziale) zatrudniających od 50 do 99 pracowników - 2 kontrole, 3

- w zakładach (banku) zatrudniających od 100 do 250 pracowników - 1 kontrolę, W kontrolowanych bankach zatrudnionych było 178 pracowników, w tym 136 kobiet. W kontrolowanych oddziałach banków zatrudnionych było 135 pracowników, w tym 105 kobiet. W kontrolowanych zakładach ogółem zatrudnionych było 313 pracowników, w tym 241 kobiet. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy stwierdzili następujące nieprawidłowości: - brak określonego obowiązującego systemu czasu pracy i przyjętego okresu rozliczeniowego stwierdzono w 1 kontrolowanym banku (nieprawidłowość dotyczyła 66 pracowników), - brak prowadzonej ewidencji czasu pracy stwierdzono w 1 kontrolowanym banku (nieprawidłowość dotyczyła 66 pracowników), - zatrudnianie pracowników w wymiarze czasu pracy będącym przekroczeniem dobowego wymiaru stwierdzono w 2 kontrolowanych oddziałach banków (nieprawidłowość dotyczyła 13 pracowników i 10 godzin pracy ponad ustalony wymiar), - brak rekompensowania pracy w niedzielę innym dniem wolnym - stwierdzono w 1 kontrolowanym oddziale banku (nieprawidłowość dotyczyła 1 pracownika i 1 dnia bez rekompensaty), - brak zapewnienia dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym - stwierdzono w 3 kontrolowanych oddziałach banków oraz 1 banku (nieprawidłowość dotyczyła 16 pracowników i 26 dni bez rekompensaty), - brak zapewnionego 11 godzinnego odpoczynku dobowego - stwierdzono w 1 kontrolowanym oddziale banku (nieprawidłowość dotyczyła 1 pracownika i 1 godziny), - nieprawidłowo udzielony czas wolny za czas przepracowany ponad ustaloną normę na wniosek pracownika - stwierdzono w 2 kontrolowanych oddziałach banków (nieprawidłowość dotyczyła 5 pracowników i 43 godzin), - wprowadzenie 3 miesięcznego okresu rozliczeniowego w ramach równowaŝnego systemu czasu pracy bez uprzedniego zawiadomienia właściwego inspektora pracy - stwierdzono w 1 kontrolowanym banku. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy skierowali do pracodawców 13 wniosków, które dotyczyły 279 pracowników, nie wydawali decyzji ustnych ani pisemnych. Analizując wydane wnioski naleŝy stwierdzić, Ŝe najwięcej dotyczyło nieprawidłowości związanych z: nie zapewnieniem pracownikom dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, zatrudnianiem pracowników w wymiarze czasu pracy będącym przekroczeniem dobowego wymiaru, nieprawidłowo udzielonym czasem wolnym w zamian za czas przepracowany ponad ustaloną normę na wniosek pracownika, naruszeniem przepisów o odpoczynku dobowym. C. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy kierowców W 2007r. przeprowadzono na terenie objętym właściwością miejscową Okręgowego Inspektoratu Pracy w Kielcach ogółem 12 kontroli tematycznych. Objęły one łącznie 12 róŝnych pracodawców, którzy zatrudniali ogółem 165 osób - w tym 152 pracowników (6 kobiet i 2 pracowników młodocianych). Kontrolowani pracodawcy prowadzili działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie transportu drogowego (krajowego lub międzynarodowego przewozu rzeczy działalność objęta nr PKD od 60 do 64). Pracodawcy ci nie świadczyli przewozów regularnych w rozumieniu art. 4 pkt. 7 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zmianami oraz Nr 192, poz. 1381). W 2007 r. zdecydowaną większość podmiotów, w których dokonano oceny problematyki czasu pracy kierowców, stanowili pracodawcy zatrudniający ogółem do 9 pracowników (łącznie 58,3 % pracodawców objętych badaniem). 4

Czas pracy kierowców nieprawidłowości Sprawozdanie z działalności OIP Kielce za 2007 r. nie określenie systemu i rozkładu czasu pracy oraz długosci okresu rozliczeniowego 75,0% zatrudnianie pracowników w nieprawidłowym dobowym wymiarze czasu pracy 75,0% nieprzestrzeganie przepisów o pracy w porze nocnej 33,3% nieprawidłowo prowadzona ewidencja czasu pracy 33,3% brak moŝliwości skorzystania przynajmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy 16,7% W wyniku kontroli inspektorzy pracy skierowali do pracodawców 12 wystąpień zawierających 66 wniosków (wykonano 50 wniosków). Ujawnili 471 wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Przyczyny: a) brak lub niewystarczająca znajomości przepisów prawa pracy. DuŜe znaczenie ma równieŝ fakt, Ŝe pracodawcy nie zatrudniają wykwalifikowanej kadry specjalizującej się w zagadnieniach prawa pracy i problematyki czasu pracy, b) świadome naruszanie przez pracodawców regulacji prawnych dotyczących problematyki czasu pracy w wyniku nakładania na pracowników zadań, które nie mogły być wykonane w wymiarach czasu pracy określonych przepisami prawa pracy, c) względy ekonomiczne i organizacyjne - w tym w szczególności: zmniejszanie zatrudnienia przez pracodawców do poziomu, który nie gwarantował wykonywania przez pracowników powierzonych im obowiązków w wymiarach czasu pracy określonych przepisami prawa pracy, występujący u pracodawców brak finansowych moŝliwości zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników. d) na dzień 30.01.2008 r. wykonane zostały wszystkie decyzje oraz 32 z 35 wszystkich wniosków wydanych w ramach kontroli tematycznej. 4. Przestrzeganie minimalnych wymagań w odniesieniu do maszyn i urządzeń technicznych w zakładach uŝytkujących sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości Inspektorzy pracy skontrolowali 52 urządzenia w tym: drabin 5, rusztowań 33, sprzęt do ustalania pozycji pracownika 14 i stwierdzili nieprawidłowości przy 18 urządzeniach w tym: drabin 4, rusztowań 11, sprzęt do ustalania pozycji pracownika 3. W trakcie przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono wykorzystywania przez pracowników innego sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości. 5

Charakteryzując kontrolowane zakłady naleŝy stwierdzić, iŝ wszystkie podmioty prowadziły działalność budowlaną, a kontrole były przeprowadzone na placach budów. Zdecydowana większość z pracodawców przy pracach elewacyjnych i murowych uŝytkowała rusztowania budowlane w tym: systemowe typu Baumann, wiszące typu RWZNp, warszawskie, przejezdne aluminiowe oraz rusztowania metalowe rurowe. Stwierdzono uŝytkowanie drabin drewnianych nieatestowanych. W 5 przypadkach stwierdzono, Ŝe pracownicy w sytuacji gdy nie mogą być zastosowane urządzenia ochrony zbiorowej stosowali szelki bezpieczeństwa m.in. przy montaŝu rusztowań i przy pracach elewacyjnych trasowania ścian budynku. Przestrzeganie minimalnych wymagań nieprawidłowości Brak przeszkolenia pracowników w zakresie stosowania lin i sprzętu do ustalania pozycji ciała przy pracach na wysokości 25% Brak odbioru rusztowania po montaŝu, brak osoby uprawnionej do montaŝu, niepełne pomosty i braki obarierowania, brak drabinek komunikacyjnych, niewystarczająca stateczność rusztowania 80% UŜytkowanie drabin nie posiadających atestu 5% UŜytkowanie drabin wykonanych z drewna niespełniających Ŝadnych wymogów bezpieczeństwa 15% Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły głównie sfery kontroli wewnętrznej, która w małych podmiotach nie funkcjonuje ze względu na brak odpowiednich słuŝb. W dalszej kolejności naleŝy wymienić brak odpowiednich urządzeń ochronnych, odpowiedniego stanu technicznego sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości. Ustalono, Ŝe główną przyczyną niedostosowania kontrolowanego sprzętu ochronnego stosowanego przy pracach na wysokości do minimalnych wymagań było zaniedbanie samych pracodawców wynikające przede wszystkim z nieznajomości postanowień Rozporządzenia M.G. ws minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie uŝytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. Kolejny powód to brak środków finansowych potrzebnych pracodawcom na wyposaŝenie stanowisk pracy na wysokości w odpowiednio skompletowane rusztowania budowlane co skutkowało min. brakiem pełnego obarierowania stanowisk pracy, brakiem osób posiadających uprawnienia do montaŝu rusztowań. 6

NaleŜy dodać równieŝ niedostateczne przygotowanie pracowników słuŝb bhp w tym zakresie działających w małych podmiotach gospodarczych. W przypadku pracodawców zatrudniających ponad 100 pracowników gdzie prawidłowo funkcjonuje słuŝba ds. bhp przestrzegane są procedury wynikające z rozporządzenia o minimalnych wymaganiach. Trzeba równieŝ uwzględnić przyczyny nieprawidłowości związane z brakiem właściwego przygotowania pracowników do pracy, lekcewaŝenia przez pracowników zasad bhp przy pracach na wysokości. Pracodawcy jako główne przyczyny nieprawidłowości podają wysokie koszty działalności w tym zabezpieczeń bhp, nieznajomość przepisów wynikająca z ich wielości i częstych zmian. Inspektorzy pracy prowadzący kontrole na bieŝąco informowali pracodawców o wymogach dotyczących dostosowania maszyn i urządzeń do minimalnych wymagań a w szczególności sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości. W trakcie przeprowadzonych kontroli udzielono 103 porady w tym 73 z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy. W minionych latach w PIP prowadzona była akcja informacyjna mająca na celu podniesienie poziomu wiedzy pracodawców i pracowników w zakresie dostosowania urządzeń do minimalnych wymagań bezpieczeństwa. Z przeprowadzonych kontroli wynika, Ŝe wymienione rodzaje nieprawidłowości występują na budowach od kilku lat. Zmienia się jednak skala ich występowania. W większości przypadków nieprawidłowości dotyczą braku zapewnienia właściwego wyposaŝenia sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości w urządzenia ochronne, dopuszczania pracowników do pracy bez przeprowadzenia badań profilaktycznych, szkoleń bhp z uwzględnieniem zagroŝeń związanych z pracą na wysokości, braku odbioru rusztowań stałych przez osoby uprawnione. Wśród pozytywów uwzględnić naleŝy min. właściwe eksploatowanie rusztowań wiszących, które w 100% uŝytkowano po pozytywnym odbiorze UDT. 7