Scouting technologiczny adaptacja doświadczeń zagranicznych w polskiej uczelni Wstęp Badania naukowe prowadzone w uczelniach wyższych mogą przyczynić się do rozwoju wiedzy, która posiada potencjał gospodarczy. Uczelnie wyższe realizują się jednak w tej roli wciąż w małym zakresie. Komercjalizacja przedsięwzięć gospodarczych w kontekście akademickim nie ma w Europie długiej tradycji 1. Zmiany w prawodawstwie polskim zapoczątkowały rozwój tych procesów na gruncie polskich uczelni. Dotyczą one wejścia w życie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym w 2005 roku 2 i jej dalszej nowelizacji w roku 2011. W art. 4 ust. 4 widnieje zapis: Uczelnie współpracują z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, w formie działalności gospodarczej wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo od działalności, o której mowa w art. 13 i 14. Ustawa z roku 2005 otworzyła też uczelniom wyższym możliwość organizowania akademickich inkubatorów przedsiębiorczości oraz centrów transferu technologii. Art. 86 ust. 1 ustawy stanowi: W celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki, uczelnie mogą prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości i centra transferu technologii. Współpraca polskich uczelni z sektorem przedsiębiorstw ma jednak wciąż charakter incydentalny. Pojawia się wprawdzie świadomość potrzeby nowego modelu funkcjonowania uczelni wyższej 3, realizowanych jest w ramach uczelni coraz więcej inicjatyw upowszechniających ideę transferu technologii i komercjalizacji wiedzy. Jednakże celem, który należy osiągnąć jest wywołanie procesów, 1 B. Callon,, Generating spin-offs: evidence from the OECD, Science Technology Industry Review. Special issue on fostering high tech spin-offs: a public strategy for innovation 26, 2001, s. 13 56 i B. R. Clark, Creating Entrepreneurial Universities. Organizational Pathways of Transformation, IAU Press, Issues in Higher Education, Emerald, 2008, za: Niedzielski P., Łobacz K., Diagnoza i analiza problemów komercjalizacji wiedzy i transferu technologii na uczelni wyższej pod kątem barier natury organizacyjnej, ekspertyza przygotowana w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Szczecin, 2012. 2 Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005, Dz.U. z 2005 roku, Nr 164, poz. 1365, Ustawa o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw z dnia 18 marca 2011, Dz.U. z 2011 roku, Nr 84, poz. 455. 3 B. Matusiak, J. Guliński (red.), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa 2010, s. 27, www.pi.gov.pl.
pozwalających na uzyskiwanie efektów w sposób ciągły, a nawet wzrastający, pozwalający na zapewnienie wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu 4. Bariery powodujące niewielki stopień współpracy leżą po obu stronach - tak przedsiębiorstw jak i uczelni. Wśród barier leżących po stronie uczelni należy wymienić w szczególności następujące: 5 Uczelnie stosują nieefektywne formy identyfikacji i monitoringu wiedzy i technologii. Związane to jest ze specyfiką funkcjonowania uczelni wyższej w kontekście jej potencjału komercjalizacji, co wiąże się z dużym rozproszeniem informacji o wiedzy i technologiach posiadanych przez pracowników i jednostki, a które mogą być w różny sposób komercjalizowane. Dotyczy to również pozyskiwania informacji o potencjalnych możliwościach komercjalizacji w gospodarce. Problemy dotyczą m.in. (i) niewielkiej stopniem otwartości środowiska naukowego na współpracę i dzielenie się wiedzą, (ii) braku stałego systemu pozyskiwania informacji, podczas gdy istniejące metody polegają na zgłoszeniach ze strony kadry akademickiej (co stoi w sprzeczności z poprzednim punktem), (iii) mało efektywnym systemem pozyskiwania i udostępniania informacji, odnoszący się do niskiej efektywności stosowanych baz danych. Funkcjonujący na uczelniach system współpracy z przedsiębiorstwami nie posiada wystarczającego potencjału kadrowego w zakresie komercjalizacji wiedzy i transferu technologii. Dotyczy to tak liczby pracowników jak i w znacznym stopniu ich doświadczenia w zakresie komercjalizacji wiedzy. Co jest efektem istniejącej małej stabilności organizacji systemu komercjalizacji wiedzy na uczelniach i często przywiązywania niewielkiej roli do tego problemu przez władze uczelni. Niska skuteczność funkcjonujących uczelnianych systemów w zakresie zdobywania wiedzy dot. posiadanego potencjału komercyjnego wiedzy, która wynika m.in. z braku procedur systematycznego pozyskiwania informacji oraz braku potencjału w tym zakresie. 4 SMEs, Entrepreneurship and innovation, OECD Publishing 2010, za: M. Wiśniewska, P. Głodek, M. Żak-Skwierczyńska, Scouting system identyfikacji i monitoringu wiedzy w uczelni wyższej, jako instrument na rzecz wzmocnienia powiązań nauki i biznesu, Folia Oeconomica, nr 276, Wyd. UŁ, Łódź 2012. 5 Niedzielski P., Łobacz K., Diagnoza i analiza problemów komercjalizacji wiedzy i transferu technologii na uczelni wyższej pod kątem barier natury organizacyjnej, ekspertyza przygotowana w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Szczecin, 2012; J. Długoński, Bariery w procesie komercjalizacji wiedzy w ramach uczelni wyższej, ze szczególnym uwzględnieniem biotechnologii, ekspertyza przygotowana w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Łódź, 2012; W. Olejniczak, Bariery w procesie komercjalizacji wiedzy w ramach uczelni wyższej, ze szczególnym uwzględnieniem nanotechnologii, ekspertyza przygotowana w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Łódź, 2012.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Uczelnie stosują mechanizmy utrudniające proces komercjalizacji wiedzy - preferują publikowanie osiągnięć naukowych nad ich komercjalizację. Wpływa to na zmianę struktury zatrudnienia, które niekorzystnie wpływają na potencjał komercjalizacji wiedzy. Niedostateczna ochrona wiedzy spowodowaną m.in. przez brak oceny wartości rynkowej efektów badań. Dotyczy to zastosowania obowiązujących regulacji uczelnianych warunkach ograniczonego potencjału kadrowego jednostek uczelnianych odpowiadających za komercjalizację wiedzy. Ograniczenia w tym zakresie oddziałują m.in. na relatywnie mały zakres stosowania procedury patentowania, czemu sprzyja niski poziom wsparcia ze strony struktur uczeni. Powyżej scharakteryzowane problemy stanowią punkt wyjścia dla poszukiwania rozwiązań o charakterze systemowym, kompleksowym, mających na celu podniesienie zdolności uczelni w zakresie współpracy z przedsiębiorcami. Narzędziem możliwym do wykorzystania jest system identyfikowania, monitorowania i oceny potencjału komercjalizacyjnego wyników prac badawczych. Takie rozwiązanie, zwane scoutingiem technologicznym, czy scoutingiem wiedzy stosowane jest w wiodących uczelniach światowych. Idea scoutingu technologicznego wywodzi się z sektora przedsiębiorstw. Scoutingiem technologicznym określa się systematyczne podejście przedsiębiorstwa, w ramach którego asygnuje ono część swoich zasobów ludzkich lub też zatrudnia konsultantów zewnętrznych w celu zbierania informacji z zakresu nauki i technologii, i które to podejście ułatwia pozyskiwanie technologii lub prowadzi do pozyskania technologii. 6 Scouting technologiczny może być ukierunkowany na konkretne technologie lub też nieukierunkowany, na przykład identyfikujący luki technologiczne czy też nisze rynkowe lub obszary rynku do tej pory przez dany podmiot nieobsługiwane. Istotnym aspektem scoutingu technologicznego jest wykorzystywanie zarówno formalnych jak i nieformalnych źródeł informacji, w tym osobistych kontaktów scoutów. Scouting oznacza tym samym niejako wyjście w teren, na zewnątrz organizacji, poza formalne kontakty w celu poszukiwania, rozwoju technologii i jej biznesowych zastosowań. 7 W latach 90-tych ubiegłego stulecia idea scoutingu zaczęła być adoptowana na potrzeby uczelni wyższych i jednostek naukowych. 6 R. Rohrbeck, Harnessing a Network of Experts for Competitive Advantage: Technology Scouting In the ICT Industry, R&D Management 2010, Vol. 40, No.2, za : M. Nowak, Scouting technologiczny w: K. B. Matusiak (red.) Innowacje I transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2010, s.263, http://www.parp.gov.pl/index/more/25032 (12.12.12) 7 j.w.
Doświadczenia Politechniki w Turynie Scouting jako metoda, została zaadoptowana przez uczelnie wiodące w obszarze komercjalizacji wiedzy i transferu technologii. Do tej grupy można zaliczyć m.in. Politechnikę w Turynie. Turyn jest stolicą regionu Piemont, położonego w północno-zachodniej części Włoch. Jest to region odgrywający kluczową rolę w gospodarce Włoch. 8 Zamieszkiwany jest przez ponad 4 mln mieszkańców, co stanowi 7,4 % ludności Włoch. PKB regionu wyniósł w 2011 roku 145 mld euro, co można porównać z PKB niektórych państw. PKB per capita wynosi 30 500 euro. W regionie wytwarzane jest 8,1 % majątku narodowego Włoch. W 2010 roku eksport z Piemontu wyniósł 10,2 % eksportu krajowego i przekroczył 34,5 mld euro. W 2008 roku bezpośrednie inwestycje zagraniczne wyniosły w Piemoncie 7 mld euro. W Piemoncie funkcjonuje 468 tys przedsiębiorstw. Kluczowym czynnikiem wpływającym na przewagę piemonckich firm jest silny związek podmiotów gospodarczych z samorządem terytorialnym i nauką oraz pewien szczególny kontekst społeczny, związany między innymi z dostępem do wysoko wykwalifikowanych zasobów ludzkich. 9 W regionie działają 4 uczelnie wyższe, ponad 220 publicznych i prywatnych ośrodków badawczych, 380 laboratoriów, 6 parków naukowo-technologicznych, 12 ośrodków innowacji, w tym inkubatorów technologii. Jedną z uczelni wyższych Piemontu jest Politechnika Turyńska (www.polito.it). Każdego roku studiuje w niej około30 tys. studentów. W roku akademickim 2012/2013 studiowało 32 tys. studentów, z czego 16,5 % stanowili studenci zagraniczni. Stworzony tam system scoutingu opiera się na działalności Porta a porta. W tłumaczeniu na język polski Porta a porta oznacza tyle co pukanie do drzwi. Oznacza to, że pracujący na uczelni scouci bezpośrednio docierają do poszczególnych pracowników i zespołów badawczych, aby pozyskać informacje z pierwszej ręki. Obecnie identyfikacja wiedzy o potencjale komercyjnym jest dokonywana na dwa sposoby: 1. Klasyczna działalność porta a porta realizowana przez etatowych pracowników inkubatora I3P, którzy spotykają się z zespołami badawczymi średnio raz na 3-6 miesięcy, 2. Za pośrednictwem współpracujących pracowników naukowych (tzw. anten ) 10, którzy uczestnicząc w procesie badawczym lub też mając dostęp do wyników prac innych zespołów na 8 Diagnoza i analiza struktury organizacyjnej oraz stanu prawnego w odniesieniu do Scouting i transferu technologii na Politechnice Turyńskiej, ekspertyza przygotowana w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Turyn, 2012. 9 j.w. 10 Porównaj opis modelu scoutingu na Politechnice w Turynie zawarty w: Kowalczyk I., Pawłowska J., Sarti F., Zago Biasetti I., Metody inkubacji projektów biznesowych, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2011, s. 32-34.
bieżąco oceniają rynkową przydatność opracowywanych rozwiązań i sygnalizują pojawienie się tematów o potencjale komercyjnym. W tym drugim przypadku pracownicy działają na podstawie umowy cywilno-prawnej z uczelnianym inkubatorem technologicznym I3P, który koordynuje sieć scoutów. Scouting technologiczny w Uniwersytecie Łódzkim Pierwszą systemową próbą implementacji scoutingu w uczelni polskiej są działania w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorstw. Jest on realizowany jest przez Wydział Zarządzania i Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Łódzkiego w ramach Poddziałania 8.2.1. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki we współpracy z Uniwersytetem w Kadyksie (Hiszpania) oraz Politechniką w Turynie (Włochy). Udział partnerów ponadnarodowych umożliwia zaadaptowanie i wdrożenie rozwiązań zagranicznych na gruncie polskiej uczelni wyższej. Głównym celem wdrożenia scoutingu w ramach uczelni jest podniesienie jej zdolności do współpracy z przedsiębiorcami. Jego osiągnięcie dokona się poprzez realizację poniższych celów szczegółowych: 11 poprawę efektywności identyfikacji i monitoringu tworzonej w ramach prac badawczych wiedzy i technologii poprzez zastosowanie aktywnych form opartych na adaptowaniu doświadczeń partnerów, podniesienie potencjału kadr uczelni w zakresie zadań dotyczących komercjalizacji wiedzy i transferu technologii dzięki zastosowaniu innowacyjnego systemu identyfikowania, monitorowania i oceny potencjału komercjalizacyjnego wyników prac badawczych opartego na doświadczeniach partnera ponadnarodowego, zwiększenie potencjału uczelni w zakresie zdobywania wiedzy dotyczącej posiadanego potencjału komercyjnego, stworzenie na uczelni przyjaznych warunków systemowych wspierających proces komercjalizacji wiedz. Osiągnięcie powyżej określonych będzie możliwe za sprawą zastosowania uczelnianego model scoutingu wiedzy i technologii (Rysunek 2Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania.). Model ten składa się z dwóch komplementarnych filarów: systemowego i edukacyjnego. Tak określony produkt projektu został opracowany przez dwa zespoły ekspertów na bazie szczegółowych diagnoz, a także na podstawie doświadczeń ponadnarodowych partnerów projektu. Punktem wyjścia prac zespołów była bowiem ogólna koncepcja modelu określona na pierwszym etapie prac nad projektem, jak również 11 scouting.uni.lodz.pl
pogłębione analizy w zakresie barier i problemów przeprowadzone na pierwszym etapie realizacji projektu. Rysunek 1 Uczelniany model Scouting założenia projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorstw UCZELNIANY MODEL SCOUTINGU filar systemowy model ogólny (model scouta) filar edukacyjny studia podyplomowe model szczegółowy (model systemu uczelnianego) praktyczne aspekty: "porta a porta", coaching, zajęcia praktyczne, wizyty studyjne wymiana doświadczeń (uczelniana sieć scoutów) Źródło: M. Wiśniewska, P. Głodek, M. Żak-Skwierczyńska, Scouting - system identyfikacji i monitoringu wiedzy w uczelni wyższej, jako instrument na rzecz wzmocnienia powiązań nauki i biznesu, Folia Oeconomica nr 277, Wyd. UŁ, Łódź 2012. Filar systemowy 12 stanowi model tworzenia i działania sieci scoutów w ramach systemu komercjalizacji wiedzy i transferu technologii w uczelni wyższej. Składaja się na niego dwa komponenty: tj. model ogólny oraz model szczegółowy. Model ogólny, rozumiany jako model scouta, precyzuje profil scouta, jego predyspozycje, pełnioną rolę, wykonywane zadania i oczekiwane kompetencje. Tak zdefiniowany scout odpowiedzialny jest za pozyskiwanie informacji na temat prowadzonych prac naukowo-badawczych w uczelni, ocenę ich potencjału komercyjnego, poszukiwanie potencjalnych partnerów biznesowych i nawiązanie z nimi 12 Ten komponent modelu został opracowany w: T. Czapla, T.B. Kalinowski, M. Malarski, M. Turała, Produkt Uczelniany model scoutingu wiedzy i technologii. Filar systemowy. Model tworzenia i działania zespołu scoutów w ramach systemu komercjalizacji wiedzy i transferu technologii na uczelni wyższej, dokument opracowany w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców, maszynopis powielony, Łódź 2012.
kontaktu oraz doprowadzenie do podjęcia współpracy między przedstawicielem uczelni a partnerem biznesowym. Drugi komponent filaru systemowego to model szczegółowy, rozumiany jako model systemu uczelnianego. Na model ten składa się opis procesu scoutingu (mechanizmów związanych z pracą scouta) oraz zasad osadzenia scouta w strukturze uczelni. Obejmuje zatem ujęcie sieci scoutów w strukturze organizacyjnej uczelni, zasady zatrudniania, wynagradzania i kontrolowania, procedury postępowania i ochrony własności intelektualnej. Drugim filarem uczelnianego modelu scoutingu wiedzy i technologii jest filar edukacyjny. Działania edukacyjne koncentrują się wokół merytorycznego i praktycznego przygotowania kandydatów na scoutów do pracy. Na ten filar składają się studia podyplomowe połączone z ponad półroczną pracą w roli scouta w ramach Uniwersytetu Łódzkiego. Prowadzone studia mają na celu wyposażyć słuchaczy (kandydatów na scoutow) w wiedzę i umiejętności umożliwiające im identyfikowanie projektów badawczych, które mogą zostać wykorzystane przez sektor przedsiębiorstw. Realizowany program studiów podyplomowych uzupełniony jest o wykłady prowadzone przez trenerów z Uniwersytetu Cadiz oraz warsztaty organizowane w ramach wizyty studyjnej przez Politechnikę w Turynie we Włoszech. Studia podyplomowe kończy półroczna działalność porta a porta. W ramach niej scouci prowadzą systematyczny i aktywny scouting rozwiązań o potencjale komercjalizacyjnym, monitoring działalności badawczo-naukowej Uniwersytetu Łódzkiego oraz monitoring zapotrzebowania na współpracę ze strony przedsiębiorstw. Działania te zakładają udział pracy zespołowej: wymianę zdobytej wiedzy, doświadczeń, dobrych praktyk. Działalność sieci scoutów wspierana jest doradztwem ze strony Centrum Transferu Technologii w zakresie organizacyjnych, prawnych i ekonomicznych aspektów prowadzonej działalności oraz systemem coachingu, doradztwa i mentoringu, zapewnionym przez Uniwersytet Łódzki w ramach projektu. Podsumowanie Polskie uczelnie wymagają wsparcia w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych. Podstawowymi pytaniami, które rodzą się na wstępie są: Jakie badania naukowe prowadzi uczelnia? i Które z nich mają potencjał innowacyjny? Na powyższe pytania odpowiada system scoutingu technologii i wiedzy wdrożony w uczelni. Uniwersytet Łódzki testuje opracowane rozwiązanie w ramach projektu SCOUTING aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorstw. Zdobyte
doświadczenia pozwolą na opracowanie udoskonalonego systemu i upowszechnianie rozwiązania w innych polskich uczelniach wyższych.