Prowadzenie badań naukowych pod kątem skutecznej komercjalizacji wiedzy na dolnośląskich uczelniach wyższych

Transkrypt

1 Prowadzenie badań naukowych pod kątem skutecznej komercjalizacji wiedzy na dolnośląskich uczelniach wyższych Rekomendacje z Rady Programowej Dolnośląskiego Ośrodka Transferu Wiedzy i Technologii, która odbyła się 28 maja 2013r.w Budynku Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Kamil Bromski Zmiany systemowe i nowe bądź aktualizowane dokumenty strategiczne na polskich uczelniach wyższych w ostatnich latach wpływają pośrednio na kształt procesów komercjalizacji wyników badań oraz transferu technologii do przemysłu. Strategie rozwoju uniwersytetów, regulaminy dotyczące zarządzania prawami własności intelektualnej czy powstające spółki celowe to tylko niektóre przykłady świadczące o próbie funkcjonalnego i instytucjonalnego podniesienia poziomu kompetencji i jakości jednostek badawczych i badawczo rozwojowych. Jednostek, od których zależy nie tylko potencjał wypracowanych i oferowanych technologii, ale także efektywność w komunikacji i współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim a szeroko pojętym biznesem. W związku z powyżej zaprezentowanymi zmianami i ich rolą Rada Programowa z 28 maja 2013 roku, która odbyła się na Uniwersytecie Wrocławskim, dotyczyła właśnie kierunków rozwoju uczelni wyższych w regionie Dolnego Śląska w kontekście lepszego przygotowania do komercjalizacji wiedzy.

2 Zaproszeni uczestnicy zaprezentowali swoje doświadczenie oraz rekomendacje w różnych sferach związanych z relacjami podmiotów akademickich z otoczeniem gospodarczym 1. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie dobrych praktyk i kierunków rozwoju komercjalizacji wyników prac badawczych na dolnośląskich uczelniach wyższych. Przedmiot publikacji stanowi zdiagnozowanie możliwości i ograniczeń w transferze technologii do przedsiębiorstw, współpraca sieciowa szkół wyższych, instytucji publicznych oraz prywatnych z jednostkami samorządu terytorialnego oraz przykłady we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań pochodzących od pracowników naukowych w regionie. Zawarte w artykule rekomendacje mają za zadanie odpowiedzieć na pytania: czy istnieje model współpracy sieciowej pomiędzy jednostkami badawczo rozwojowymi a przedsiębiorstwami i instytucjami publicznymi? w jaki sposób można ten model rozwijać i udoskonalać? jak przedstawia się potencjał intelektualny i infrastrukturalny uczelni wyższych w zakresie projektowania i wdrażania innowacji? jakie technologie i za pomocą jakich środków są najsilniej rozwijane wśród pracowników naukowych? jaka powinna być rola instytucji otoczenia biznesu (w tym Dolnośląskiego Ośrodka Transferu Wiedzy i Technologii) we wspieraniu procesu transferu technologii i inicjatyw związanych z komercjalizacją wiedzy? Wybór przyjętej tematyki dotyczącej kondycji (przygotowania i skuteczności) dolnośląskich uczelni wyższych w procesach komercjalizacji wiedzy, zarówno na poziomie struktury jednostki, jak i pojedynczego zespołu badawczego, wynika z kilku powodów. Po pierwsze, 1 stycznia 2013 roku weszły w życie zmiany związane z nowelizacją Ustawy Prawo 1 Niniejsza publikacja jest efektem zebranych doświadczeń i wymiany informacji pomiędzy uczestnikami Rady Programowej oraz analizy danych zastanych przygotowanej przez Autora.

3 o Szkolnictwie Wyższym z 27 lipca 2005 roku 2. Odświeżona ustawa wyraźnie nakierowuje polskie uczelnie wyższe i inne jednostki badawcze i badawczo wdrożeniowe na pro komercyjne działania związane z przygotowaniem, aktywizacją i poprawą skuteczności podmiotów w transferze technologii do przemysłu. Istotną kwestię zajmują w tym przypadku zapisy dotyczące powstawania i funkcjonowania tzw. spółek celowych przy uczelniach (art. 86a Ustawy), do których zadań należy między innymi obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub ich tworzenie w celu wdrożenia prac badawczych lub rozwojowych na uczelniach 3. Uczelnie wyższe zostały w tym zakresie wsparte programem Spintech oferowanym przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, przeznaczając na projektowanie i uruchomienie spółek celowych środki finansowe i merytoryczne. Drugim czynnikiem wpływającym na zmiany w dyfuzji innowacji są regulaminy zarządzania prawem własności intelektualnej, które funkcjonują (powołane lub zaktualizowane) na uczelniach. Istota regulaminów polega na funkcjonowaniu jednego jednolitego dokumentu, który ma jasno określać podział praw i obowiązków pomiędzy twórcą technologii, podmiotem komercjalizującym i uczelnią wyższą. Ponadto regulamin wskazuje na etapy procesu transferu nowych rozwiązań, procedury ochrony własności intelektualnej, możliwości współpracy z podmiotami trzecimi oraz kwestie samej własności patentów czy wzorów przemysłowych. Trzeci istotny czynnik to strategie rozwoju uczelni wyższych i inne dokumenty programowe odnoszące się do wszelkich działań związanych z komercjalizacją wyników badań pracowników akademickich. W tym przypadku nie tyle 2 Pierwszy etap nowelizacji ustawy miał miejsce 1 października 2012 roku, następny 1 stycznia 2013 roku i ostatni planuje się na 1 października 2013 roku. Patrz: ujednolicony tekst ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). 3 Patrz: ujednolicony tekst ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.).

4 ważne są same zapisy i deklaracje zawarte w tych programach, co ich rzeczywiste odzwierciedlenie w działaniach władz uczelni i poszczególnych zespołów badawczych. Powyżej zaprezentowane przykłady zmian systemowych związanych z rolą i postawą szkolnictwa wyższego w procesie komercjalizacji badań stanowią składowy element całego procesu, który jest ukierunkowany na podniesienie poziomu innowacyjności i konkurencyjności nie tylko uczelni wyższych, ale i regionu, społeczeństwa i wreszcie nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy. Proces ten wykazuje cechy ciągłości i nieustannej ewolucji, zmieniając kształt relacji nauka biznes w odpowiedzi na otoczenie zewnętrzne, zapotrzebowanie i możliwości obu stron. Dlatego też poniżej przedstawiono ogólne wnioski i rekomendacje w obrębie transferu innowacji z uniwersytetu do przemysłu, które mogą posłużyć za wzór i punkt odniesienia dla działań nie tylko uczelni, ale także ośrodków transferu technologii (jak Dolnośląski Ośrodek Transferu Wiedzy i Technologii) oraz instytucji otoczenia biznesu odpowiedzialnych za wspieranie sfery komercjalizacji w regionie i w całym kraju. Uczelnie wyższe, pomimo stosunkowo niskich nakładów na badania i rozwój w Polsce oraz niskich w odniesieniu do innych krajów Unii Europejskiej nakładów na badania podstawowe i stosowane 4, pozytywnie odnoszą się do działań określonych zapisami w Ustawie Prawo o Szkolnictwie Wyższym i wytycznymi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Na Dolnym Śląsku wszystkie jednostki akademickie deklarują realizację celów strategicznych, którymi są między innymi: zwiększenie zakresu i intensywności współpracy naukowej z innymi uczelniami, rozwój współpracy z otoczeniem gospodarczym mający na celu komercjalizację wyników badań, zwiększenie ilości i jakości patentów, czy wspieranie, 4 Patrz: Główny Urząd Statystyczny, Nauka i technika w 2011 roku, Warszawa 2011 oraz dane statystyczne EUROSTAT: z dnia

5 współfinansowanie i promocja innowacyjności i przedsiębiorczości akademickiej 5. Ważne jest zatem świadczenie przez uczelnie wyższe wszelkiego rodzaju usług i mechanizmów ułatwiających pracownikom naukowym nie tylko prowadzenie, ale i wdrażanie opracowanych technologii. Istotną rekomendację w tym zakresie stanowi potrzeba dostarczania pracownikom naukowym profesjonalnych szkoleń i doradztwa w zakresie: charakterystyki i korzyści płynących z komercjalizacji wiedzy, aspektów prawnych związanych z ochroną własności intelektualnej czy kwestii obejmujących umiejętności poszukiwania i negocjacji z partnerem biznesowym zainteresowanym współpracą. Ośrodki transferu technologii, akademickie inkubatory przedsiębiorczości czy centra transferu technologii powinny na stałe dysponować ofertą doradztwa indywidualnego, w ramach którego zespół naukowy mógłby na bieżąco korzystać z pomocy prawnej i merytorycznej, chcąc komercjalizować swoje wyniki badań. Duże znaczenie odgrywać w tym przypadku może współpraca sieciowa pomiędzy instytucjami odpowiedzialnymi za to wsparcie. Oparcie świadczenia doradztwa dla kadry akademickiej o idee otwartej innowacji i otwartego partnerstwa niesie za sobą wymianę informacji, specjalizację pomiędzy poszczególnymi ośrodkami i kompleksowe otoczenie zespołu naukowego, który nie musi wybierać z jakiego źródła pomocy ma szukać. Kluczową rekomendację stanowi inicjowanie i współprowadzenie z instytucjami otoczenia biznesu spotkań informacyjnych, konsultacji i warsztatów, w ramach których środowisko akademickie mogłoby dowiedzieć się więcej na temat możliwości finansowania badań, ofert współpracy naukowej czy zapotrzebowania na konkretne technologie i wiedzę ze strony przedsiębiorstw. Tego typu wydarzenia funkcjonują do tej pory w ramach różnego 5 Patrz między innymi: Strategia Rozwoju Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, z dnia

6 typu projektów (w tym projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej), często z aktywnym wsparciem i zaangażowaniem władz uczelni. Jednakże sama idea spotkania i patronat uczelni wyższej stanowić może legitymizację i poczucie poparcia dla pracownika naukowego zainteresowanego komercjalizacją. Wymiana doświadczeń pomiędzy uczestnikami Rady obnaża wciąż niedostateczną wiedzę wśród pracowników naukowych na temat prawnych aspektów transferu technologii, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony praw własności intelektualnej. Dlatego warto prowadzić wzmożone działania promocyjne, informujące o możliwości skorzystania z bezpłatnych usług doradczych w odpowiednich jednostkach wewnątrzuczelnianych lub otrzymania kompleksowej pomocy w zakresie procedury patentowej czy zdolności patentowej w ośrodku transferu technologii. Ponadto pomocne dla poszczególnych pracowników naukowych byłoby ujednolicenie bądź wypracowanie jednego modelu komercjalizacji wyników badań, opartego o stałe wsparcie jednostek zarówno przyuczelnianych, jak i zewnętrznych, dysponujących bazami przedsiębiorstw i kontaktami z przemysłem. Ośrodki transferu technologii, takie jak DOTWiT, powinny z większym zaangażowaniem oferować zespołom badawczym opracowującym innowacyjne rozwiązanie przygotowanie biznesplanu, który stanowiłby mini analizę potencjału rynkowego technologii oraz możliwości i środki finansowe służące komercjalizacji. Rola biznesplanu wydaje się być nieoceniona w kontekście poszukiwania partnera biznesowego czy wręcz odbiorcy technologii, poza tym taka diagnoza ułatwiłaby sprawdzenie rzeczywistego potencjału komercyjnego rozwijanego rozwiązania na każdym etapie, co znacznie redukuje ryzyko niepowodzenia projektu. Rola ośrodka polega także na zapewnieniu pracownikom naukowym wszelkich informacji o możliwościach finansowania zarówno badań, jak i późniejszych prac związanych z komercjalizacją (takich jak ochrona patentowa na przykład korzystając z działania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka). Bardzo

7 często okazuje się bowiem, iż na nawet najciekawsze rozwiązania pochodzące z uczelni brakuje pieniędzy na testy, zbudowanie prototypu czy inne komponenty niezbędne przy efektywnym wdrożeniu. Istotne rekomendacje dotyczą także współpracy sieciowej pomiędzy uczelniami, przedsiębiorstwami i jednostkami samorządowymi (szerzej instytucjami publicznymi). W regionie Dolnego Śląska można spotkać przypadki wysoko rozwiniętej współpracy, choćby w oparciu o inicjatywy klastrowe czy konsorcja naukowo wdrożeniowe. Przykładem takiej kooperacji jest także projekt DOTWiT miejsce spotkań biznesu z nauką, w którym oprócz Agencji Rozwoju Innowacji S.A. partycypuje Uniwersytet Wrocławski, Starostwo Powiatowe w Legnicy oraz Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG S.A.. Ośrodki transferu technologii oraz inne instytucje otoczenia biznesu powinny aktywnie wspierać budowę kolejnych takich inicjatyw, stać się katalizatorem interesów oraz buforem wymiany doświadczeń i informacji pomiędzy podmiotami.