enforcement body in the field of biocide products. Produkty biobójcze są szeroko stosowanymi substancjami lub preparatami chemicznymi nierzadko klasyfikowanymi jako niebezpieczne, stosowanymi zarówno przez konsumentów, jak i użytkowników profesjonalnych w działalności zawodowej. Za produkt biobójczy uznaje się substancję czynną lub preparat zawierający co najmniej jedną substancję czynną, w postaciach, w jakich są dostarczone użytkownikowi, przeznaczony do niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania, zapobiegania działaniu lub kontrolowania w jakikolwiek inny sposób organizmów szkodliwych przez działanie chemiczne lub biologiczne. Ze względu na swoje działania bójcze wprowadzanie ich do obrotu podlega rygorystycznym przepisom zawartym w ustawie o produktach biobójczych z dnia 13 września 2002 roku. W celu zapewnienia zapobiegania zagrożeniom dla zdrowia ludzi, zwierząt i zagrożeniom środowiska, które mogą być wynikiem działania produktów biobójczych szereg organów nadzoru zostało powołanych do prowadzenia nadzoru w zakresie wprowadzania produktów biobójczych i substancji czynnych przeznaczonych do stosowania w produktach biobójczych do obrotu i stosowania ich w działalności zawodowej. Wśród tych organów kluczową rolę odgrywa Państwowa Inspekcja Sanitarna. Podstawy prawne kontroli Państwowa Inspekcja Sanitarna została powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami: 1) higieny środowiska, 2) higieny pracy w zakładach pracy, 3) higieny radiacyjnej, 4) higieny procesów nauczania i wychowania, 5) higieny wypoczynku i rekreacji, 6) zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku, 7) higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985 roku (Dz.U.Nr 122 z 2006 roku poz.851) Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonywanie powyższych zadań przez organy inspekcji polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej. Należy zaznaczyć, biorąc pod uwagę nadzór nad wprowadzaniem do obrotu produktów biobójczych, iż do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy również kontrola przestrzegania przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w działalności zawodowej. Uprawnienia do prowadzenia kontroli w zakresie wprowadzania do obrotu i stosowania produktów biobójczych w działalności zawodowej zapisane w artykule 4 ust.2 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zostają również potwierdzone artykułem 49 ustawy z dnia 13 września 2002 roku o produktach biobójczych. W myśl przedmiotowego przepisu, nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy w zakresie wprowadzania produktów biobójczych i substancji czynnych przeznaczonych do stosowania w produktach biobójczych do obrotu i stosowania ich w działalności zawodowej sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna, ale również: Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów ustawy przez pracodawców, Państwowa Straż Pożarna w zakresie właściwego oznakowania miejsc składowania produktów biobójczych, Straż Graniczna i organy celne w zakresie dotyczącym przywozu produktów biobójczych i substancji czynnych przeznaczonych do stosowania w produktach biobójczych, Inspekcja Handlowa w zakresie oznakowania opakowań jednostkowych produktów biobójczych w sprzedaży hurtowej i detalicznej, Inspekcja Ochrony Środowiska w zakresie postępowania z opakowaniami po produktach biobójczych. Z zapisów artykułu 49 ustawy o produktach biobójczych wynika jednoznacznie, Ustawa z dnia 13 września 2002 roku o produktach biobójczych (Dz.U.Nr 39 z 2007 poz.252 j.t). że oprócz organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej inne, ww. organy nadzoru w zakresie swoich kompetencji pełnią nadzór nad bezpieczeństwem wprowadzanych do obrotu produktów biobójczych dla zdrowia człowieka i środowiska. Zakres merytoryczny kontroli w stosunku do wprowadzających do obrotu i stosujących produkty biobójcze Zakres przeprowadzanych kontroli dotyczący wprowadzania do obrotu produktów biobójczych obejmuje w pierwszej kolejności sprawdzenie, czy produkt biobójczy posiada pozwolenie na obrót produktem biobójczym, czy przeznaczenie i rodzaj produktu biobójczego są zgodne z danymi figurującymi w pozwoleniu na obrót. Kontroli podlegają również karty charakterystyk produktów biobójczych w przypadku produktów klasyfikowanych jako niebezpieczne, oraz oznakowanie opakowań. W czasie prowadzenia kontroli sprawdzane jest między innymi, czy oznakowanie opakowań zawiera: nazwy substancji czynnych i ich stężenia, numery pozwolenia na obrót, postacie produktu, zakres stosowania, numery serii i daty ważności. Ważne jest by na oznakowaniu opakowania została podana nazwa handlowa produktu biobójczego i była ona zgodna z nazwą figurującą w pozwoleniu na obrót produktem biobójczym. Ponadto podczas prowadzenia kontroli oznakowania opakowania produktu biobójczego sprawdzane jest, czy na oznakowaniu opakowania został umieszczony wymagany znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie oraz treści zwrotów R i S, czy informacje zawarte na oznakowaniu opakowania są zgodne z punktem 15 karty charakterystyki oraz czy została podana ilość (masa lub objętość) produktu w opakowaniu, w przypadku produktów przeznaczonch do sprzedaży dla konsumentów. Jednocześnie sprawdza się czy oznakowanie (bezpośrednio na opakowaniu lub etykieta) umieszczone jest na opakowaniu w sposób trwały, piktogramy są koloru czarnego na żółto-pomarańczowym tle, a znak ostrzegawczy i jego tło wyraźnie się od siebie odróżniają oraz czy informacje zamieszczone na opakowaniu są czytelne (wielkość i czytelność czcionki). Ponadto sprawdza się, czy dołączane do opakowań ulotki informacyjne zawierały: zalecenia dotyczące stosowania, dawki lub ilości wyrażone w jednostkach metrycznych dla każdego zakresu stosowania, wskazówki odnośnie udzielania pierwszej pomocy, zalecenia dotyczące postępowania z odpadami, okres od zastosowania do uzyskania skutku biobójczego, rodzaj użytkowników, infor- Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 4/2008 (55) 33
macje o szczególnym zagrożeniu dla środowiska. W przypadku stosowania produktów biobójczych uwadze kontrolujących podlegają aspekty bezpiecznego stosowania przedmiotowych produktów w działalności zawodowej. W tym aspekcie kontrolujący sprawdza przede wszystkim, czy stosujący produkt pracownik został zapoznany z kartą charakterystyki (dla produktów klasyfikowanych jako niebezpieczne), stosuje preparat zgodnie z przeznaczeniem i ulotką informacyjną, stosuje właściwe środki ochrony indywidualnej lub zbiorowej. Należy podkreślić, iż w aspekcie stosowania produktów biobójczych bardzo ważne jest ujęcie tego faktu w ocenie ryzyka zawodowego biorąc pod uwagę zapisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. Zgodnie z 2 przedmiotowego rozporządzenia pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny. Ryc. 1. Liczba podmiotów wprowadzających produkty biobójcze do obrotu będących pod nadzorem PIS Ryc. 2. Liczba podmiotów w poszczególnych województwach wprowadzających produkty biobójcze do obrotu w latach 2005-2007 będących pod nadzorem PIS Ryc. 3. Liczba decyzji I instancji w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych oraz liczba przeprowadzonych kontroli w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych w latach 2005-2007 Wyniki prowadzonego nadzoru nad produktami biobójczymi w latach 2005-2007 W latach 2005-2007 r. pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej było średnio około 200 podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzenie do obrotu produktu biobójczego (Ryc. 1). Znaczny wzrost liczby podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzenia do obrotu produktów biobójczych nastąpił w 2006 roku. Najwięcej takich podmiotów było w województwie śląskim, mazowieckim oraz wielkopolskim. Szczegółowa liczba podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzanie produktu biobójczego do obrotu, w poszczególnych województwach, w latach 2005-2007 jest przedstawiona na Ryc. 2. Łącznie w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych (dotyczy pierwszych wprowadzających) organ I instancji przeprowadził w 2007 roku 231 kontroli i wydał 51 decyzji, w 2006 roku 313 kontroli i wydał 68 decyzji natomiast w 2005 roku 220 kontroli i wydał 75 decyzji. Porównując liczbę kontroli do liczby wydanych decyzji administracyjnych w zakresie wykrytych niezgodności, należy stwierdzić, iż w 2005 roku 34 % przeprowadzonych kontroli zostało zakończonych decyzją administracyjną I instancji, natomiast w latach w latach 2006 i 2007 tylko 22% kontroli (Ryc. 3). Analizując liczbę odwołań od decyzji administracyjnych I instancji organ II instancji (Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny) nie wydawał decyzji w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych w 2006 i 2007 roku, jedynie w roku 2005 wydane zostały 3 takie decyzje. Świadczyć to może o prawidłowo 34 Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 4/2008 (55)
Ryc. 4. Liczba podmiotów wprowadzających produkty biobójcze i liczba produktów bez wymaganego pozwolenia (dotyczy podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzenie) prowadzonym postępowaniu administracyjnym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej szczebla powiatowego. W ramach prowadzonego nadzoru nad produktami biobójczymi organy PIS wykryły u podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzenie do obrotu produktu biobójczego produkty bez ważnego pozwolenia. W 2005 roku stwierdzono 18 takich podmiotów, w roku 2006-34, natomiast w roku 2007-25. Znaczny wzrost liczby podmiotów wprowadzających produkty biobójcze do obrotu bez ważnego pozwolenia wynikać mógł ze wzrostu liczby podmiotów odpowiedzialnych. Analizując prowadzone działania kontrolne w zakresie nadzoru nad produktami biobójczymi należy podkreślić, iż mają one na celu wyeliminowanie z obrotu produktów, które zostały wprowadzone do obrotu bez stosownego pozwolenia. Jednakże zwraca się również uwagę na informacje dotyczące wpływu danego produktu biobójczego na zdrowie człowieka i na środowisko zarówno w aspekcie ich zastosowania profesjonalnego, jak i przeznaczenia dla konsumentów. Działania kontrolne na polu europejskim europejskie programy kontrolne produktów biobójczych Państwowa Inspekcja Sanitarna biorąc pod uwagę członkostwo w Unii Europejskiej przystąpiła do współpracy w 2004 roku do europejskiej sieci CLEEN (Chemical Legislation European Enforcement Network), która jest nieformalnym forum wymiany informacji. Forum to koordynuje i doskonali zadania związane z egzekwowaniem wspólnotowego prawa z zakresu chemikaliów. CLEEN ustanowił następujące priorytety/cele: polepszenie wiedzy władz oraz zakładów/ przedsiębiorstw o prawodawstwie chemicznym, poprzez wymianę informacji i doświadczeń, skuteczniejszy nadzór władz oraz zgodność działań przemysłu z prawem, doradzanie przemysłowi w sprawach struktury wewnętrznej i organizacji w trakcie projektów dotyczących specjalnego prawodawstwa, opracowanie narzędzi i poradników do użytku dla inspektorów, ocena zgodności egzekwowania prawodawstwa unijnego w UE, opracowanie zaleceń dla władz, przemysłu i decydentów, wzbogacenie informacji na temat możliwości wdrożenia prawodawstwa. Udział w Forum jest dobrowolny, jednak należą do niego wszystkie kraje Unii, a także Szwajcaria i Norwegia. Wszystkie kraje wyznaczyły urzędy i osoby do kontaktu tzw. Focal Point. Polskę jako Focal Point reprezentuje Główny Inspektorat Sanitarny. W ramach sieci CLEEN, inspektorzy nadzorujący chemikalia w poszczególnych krajach UE ustalają priorytety realizacji wspólnych projektów z zakresu egzekwowania prawa chemicznego. Wyniki takich projektów stają się podstawą w przygotowywanych przez Komisję Europejską zaleceniach dla przemysłu. Zgodnie z ustaleniami z obrad Kierownictwa Ministerstwa Zdrowia w dniu 5 października 2006 r. nastąpiło oficjalne przyjęcie propozycji powołania w Głównym Inspektoracie Sanitarnym Sekretariatu sieci CLEEN na okres 3 lat. Biorąc pod uwagę realizowane projekty w dniu 22 listopada 2007 Grupa Robocza sieci CLEEN ds. projektu EURObiocide przysłała zaproszenie do uczestnictwa w przedmiotowym projekcie przekazując w załączeniu Przewodnik dla inspektorów do realizacji niniejszego projektu. Główny Inspektorat Sanitarny podjął decyzję o uczestnictwie w tym projekcie. Przedmiotem projektu EURObiocide jest: przeprowadzenie zharmonizowanych europejskich działań dotyczących kontroli przestrzegania wymagań zawartych w Dyrektywie 98/8/EC; wykrycie, jakie zakłady przemysłowe i firmy zajmują się produktami biobójczymi i substancjami czynnymi; stworzenie lepszych i przejrzystych informacji dla przemysłu i firm oraz dystrybutorów, którzy zajmują się wprowadzaniem do obrotu produktów biobójczych; przygotowanie zalecenia dla Komisji Europejskiej, państwowych instytucji nadzorczych i przemysłu; doradzanie przemysłowi i sprawdzanie poziomu wiedzy dotyczących obowiązujących przepisów prawnych w tym zakresie. Podstawowe cele projektu to: wymiana informacji i doświadczeń w zakresie nadzoru pomiędzy Państwami Członkowskimi w celu uniknięcia różnic w sposobie egzekwowania przepisów dyrektywy 98/8/EC, co może mieć wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw; redukcja ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska w związku ze stosowaniem produktów biobójczych, które nie są zgodne z wymaganiami dyrektywy; przygotowanie strategii nadzorowych dla każdego państwa w zależności od kraju; stworzenie podobnych warunków rynkowych na poziomie narodowym i wspólnotowym. W celu wsparcia przedmiotu i celowości projektu EURObiocides inspektorzy stanęli przed następującymi wyzwaniami kontrolnymi: substancje czynne zawarte w produktach biobójczych dla który uchylono pozwolenia na obrót, na podstawie art. 4 ust. 2 rozporządzeniawe NR 2032/2003, a które zostały umieszczone w załączniku III i VII przedmiotowego rozporządzenia, substancje, które muszą zostać usunięte z rynku w związku decyzją o niewłączaniu, zwrócenie uwagi na mogące się pojawiać problemy, w związku z przypadkami produktów z pogranicza, w oparciu o podręcznik decyzyjny (Manual of Decisions) W celu osiągnięcia porównywalnej efektywności prac nadzorczych w ramach prowadzonego nadzoru w Państwach Członkowskich działania kontrolne są pro- Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 4/2008 (55) 35