OLSZEWSKI Andrzej 1 SZZUKA Marek 2 Metoda wyznaczania miesięcznego dochodu na przykładzie zarobkowego pojazdu osobowego WSTĘP Jednym z zasadniczych problemów, jakie leżą u podstaw prowadzenia usługowej działalności transportowej jest ustalenie opłacalności przedsięwzięcia. Żeby wyliczyć dochód potrzebna jest znajomość uzyskanego przychodu i poniesionych kosztów. Przychód jest to uzyskany wpływ wartości, korzyści materialnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Najczęściej przychodem jest łączna wartość sprzedaży dóbr, towarów i usług netto (bez VAT) w okresie rozliczeniowym (np. miesiąca). Pod pojęciem kosztów rozumie się wyrażone w jednostkach pieniężnych zużycie dóbr (np. materiału, odpisy amortyzacyjne) oraz wyświadczone usługi (np. płace, koszty socjalne) w celu wytworzenia i zbytu wyrobów produkowanych w przedsiębiorstwie; względnie czynników produkcji, usług obcych [5]. Nadrzędnym zadaniem rachunku kosztów jest dostarczanie informacji o kosztach i stratach, według potrzeb i wymagań poszczególnych podsystemów jednostek gospodarczych. Rachunek kosztów umożliwia efektywne zarządzanie kosztami dowolnego systemu działania [3, 4]. Najbardziej ogólnie można stwierdzić, że bezpośrednie koszty eksploatacji są sumą kosztów użytkowania, naprawy i obsługi [1, 2]. W trakcie eksploatacji pojazdu zdarza się, że ulega on uszkodzeniu podczas wypadku lub kolizji itp. Pojazd można przywrócić do stanu sprzed jego uszkodzenia przy użyciu części nowych oryginalnych. Ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji daje możliwość wolnego wyboru właścicielowi auta, rodzaju części jakie chce montować do swojego uszkodzonego samochodu oryginalne czy nieoryginalne (pochodzące od innych producentów części), nowe czy używane, jeżeli te ostatnie są dostępne na rynku [7]. Każda z dyrektyw unijnych stworzona jest z myślą o konsumentach, w celu swobody wyboru zakładu naprawczego i rodzaju części zamiennych użytych do naprawy ich pojazdu [6]. Dostępność poszczególnych rodzajów części zamiennych sprawia, iż w trakcie naprawy pojazdu można wykorzystać wszystkie części należące do każdej z grup wymienionych powyżej, przestrzegając zarówno kryterium technicznego, jak i ekonomicznego, tak by koszty naprawy nie przekroczyły wartości pojazdu. Przy wyborze sposobu przeprowadzenia naprawy, wykonawca naprawy wraz ze zleceniodawcą (właścicielem uszkodzonego pojazdu) powinni wziąć pod uwagę wszystkie czynniki. W przypadku, gdy pojazd ulegnie uszkodzeniu kolizyjnemu do przywrócenia jego stanu technicznego można użyć do naprawy oryginalnych nowych części zamiennych. Naprawa pojazdu przy wykorzystaniu nowych części oryginalnych zapewnia bezsprzecznie przywrócenie stanu pojazdu sprzed kolizji i koszty naprawy w takim przypadku będą najwyższe. By obniżyć koszty naprawy można użyć części alternatywnych do części oryginalnych nowych. W celu minimalizacji kosztów naprawy pojazdu można skorzystać z niektórych części pochodzących z demontażu pojazdów używanych. W artykule 3 przedstawionej ustawy o recyklingu pojazdów, jest mowa o przedmiotach wyposażenia i częściach pochodzących z demontażu pojazdów nadających się do ponownego ich użycia. Jeżeli do naprawy za zgodą właściciela pojazdu warsztat naprawczy użyje części wymontowanych z pojazdów wycofanych z eksploatacji, to ich użycie jest w tym samym celu, dla którego zostały pierwotnie zaprojektowane i wykonane na taśmach produkcyjnych, zgodnie z technologią producenta (np. części karoserii: klapa tylna, zderzak tylny, lampy, itp.). Naprawa pojazdu przy użyciu nie uszkodzonych części wymontowanych z innych pojazdów, nie narusza 1 mgr inż. Andrzej Olszewski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Nauk Technicznych, ul. Oczapowskiego 11, 10-736 Olsztyn, e-mail: andrzej.olszewski@uwm.edu.pl 2 mgr inż. Marek Szczuka Wydział Inżynierii Zarządzania, Politechnika Poznańska, ul. Strzelecka 11, 60-965 Poznań marek.jerzy.szczuka@gmail.com 14516
technologii producenta pojazdu, a w sposób znaczący może obniżyć koszty naprawy lub eksploatacji pojazdu. Po obliczeniu dochodu z prowadzonej działalności transportowej można analizować jej rentowność i ewentualnie kierunek rozwoju w celu maksymalizacji zysku. W pracy przedstawiono metodę ustalenia miesięcznego dochodu kierowcy TAXI w wybranej korporacji. Określenie dochodu uzyskano jako różnicę przychodu kierowcy i poniesionych kosztów, które oszacowano sumując średnie miesięczne koszty związane z prowadzeniem działalności usługowej. W artykule zestawiono koszty związane z eksploatacją pojazdu samochodowego. 1 KLASYFIKAJA KOSZTÓW Koszty eksploatacji pojazdu samochodowego ts, zawierają koszty eksploatacji samochodu zależne tp i niezależne tn od przejechanych kilometrów w rozpatrywanym okresie, które uwzględniono w przedstawionej metodzie wyliczenia dochodu. Koszty eksploatacji pojazdu samochodowego ts, określa wyrażenie [4]: (1) ts tp tp - koszty eksploatacji samochodów zależne od przebiegu; tn - koszty eksploatacji samochodów niezależne od przebiegu; W skład kosztów eksploatacji samochodów tp zależnych od przebiegu wchodzą: (2) tp zm zs zm - koszty materiałów pędnych; - koszty olejów, smarów, płynów eksploatacyjnych, energii elektrycznej; zs - koszty ogumienia; zo - koszty eksploatacyjne napraw; - koszty eksploatacyjne inne. zi Koszty eksploatacyjne napraw Koszty zd - koszty diagnozowania; - koszty napraw bieżących; zb - koszty napraw głównych. zg zo tn zi obejmują: (3) zd zb tn eksploatacji samochodów niezależne od przebiegu zawierają: (4) tn np- koszt przeglądu technicznego; nu- koszt ubezpieczenia pojazdu O/NW/A; - amortyzacja pojazdu (100% w skali 5 lat); na nw np nu - koszt wyposażenia pojazdu; - koszty zarządzania/korporacyjny; nk - koszty obsługi terminala płatniczego; nt - koszty ubezpieczenia kierowcy ZUS; nz na nw ni - koszty inne. Miesięczny dochód kierowcy D m oszacowano jako różnicę miesięcznego przychodu (P m ) i kosztów eksploatacji pojazdu samochodowego ( ts ): nk zg nt nz ni 14517
D m P (5) m Zarobkowa działalność usługowa kierowcy taxi z zamontowaną kasą fiskalną w pojazdach umożliwia określenie przychodu w rozpatrywanym okresie. 2 METODA BADAŃ Ze względu na wykonywane losowo usługi transportowe przez kierowcę taxi, biorąc pod uwagę czas oczekiwania na klienta i prowadzenie pojazdu, podjęto próbę oszacowania jego przychodu i poniesionych kosztów. W celu ustalenia przychodów i kosztów związanych z eksploatacją samochodu wykorzystano paragony fiskalne jako bazę danych, które wykorzystano również do ustalenia przejechanych kilometrów. Podczas świadczenia usługi transportowej, urządzenie do naliczania opłaty za przejazd uwzględnia czas postoju i jazdy oraz przebytą drogę, jak również podaje liczbę jednostek taryfowych. Wartość opłaty za przejazd jest wyznaczana za pomocą wzoru (6). W tym celu wykorzystano paragony fiskalne z rozpatrywanego okresu. Na podstawie paragonów z kasy fiskalnej określono dzienny przebieg pojazdu zarobkowego z klientem, a także wysokość dziennego przychodu. Kierowca wykonywał również przejazdy puste, które miały wpływ na powiększenie kosztów uzyskania przychodu i na pomniejszenie jego dochodu. Kilometrem pustym nazwano kilometr przejazdu bez ładunku/bez pasażera (np. wyjazd kierowcy z domu, powrót kierowcy do domu, przejazdy na tzw. oczekiwanie i przejazdy po klienta). Dzienny przebieg pojazdu bez klienta oszacowano na podstawie ankiety badawczej wśród kierowców TAXI. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że kilometry puste bez ładunku wynoszą ok. 50% wszystkich przejechanych kilometrów w ramach wykonywanej działalności TAXI. Przebiegi miesięczne pojazdu i miesięczny przychód wyznaczono jako sumę poszczególnych dni miesiąca. Przychód (opłatę pobraną od klienta) za przejazd k j opisano za pomocą zależności: k k x b k (6) j k j koszt jednostkowy przejazdu; k o a b opłata wstępna; a opłata za najem samochodu stały koszt podstawienia pojazdu; b opłata za pierwszy przejechany km; x liczba przejechanych kilometrów podczas jednego kursu; k koszt postoju lub przejazdu z prędkością do 7 kmh -1 ; p Koszt postoju wyznaczono z zależności: o k p ts p c t (7) 60 c godzinowa stawka postoju (oczekiwania na klienta) ustalana przez korporację, t suma czasu postoju i jazdy z prędkością mniejszą od 7 kmh -1. Badania przeprowadzono w mieście wojewódzkim o liczebności ok. 180.000 mieszkańców. Kierowcą - właścicielem wybranego samochodu był mężczyzna w wieku 33 lat. Obiektem badań był samochód osobowy klasy średniej, wyposażony w silnik spalinowy o zapłonie iskrowym, pojemność skokowa 1993 cm³, moc silnika 77 kw. Silnik zasilany był gazem LPG, o średnim zużyciu 16 dm 3 na 100km. W pojeździe nie były dokonywane żadne naprawy w rozpatrywanym okresie kwiecień - maj - czerwiec. Uzyskane wyniki umożliwiły oszacowanie miesięcznych kosztów eksploatacyjnych. 14518
3 WYNIKI Przykładowe zestawienie przychodów z jednego dnia na podstawie paragonów fiskalnych przedstawiono w tabeli 1. Na podstawie dziennego raportu fiskalnego (zamieszczonego tabeli 1) składającego się z 18 paragonów określono przychód netto: 138,43zł, brutto 142,58zł, podatek VAT: 4,15zł, jak również liczbę jednostek taryfowych 218, przebytą drogę 53,13km, czas usług przewozowych 152min. Miesięczne zestawienie przychodów brutto, przebytą drogę z klientem i sumaryczną drogę przebytą przez pojazd zarobkowy przedstawiono w tabeli 2. Tab. 1. Zestawienie przychodów z jednego dnia na podstawie paragonów fiskalnych. Źródło: opracowanie własne Wartość Nr Jednostki Przebyta zas usługi opłaty paragonu taryfowe droga [km] [min] [zł] 1 51 7,05 40 20,32 2 6 2,15 5 5,92 3 32 8,19 16 14,24 4 0 0,65 2 4,00 5 10 2,77 7 7,20 6 10 3,14 7 7,20 7 4 1,49 4 5,28 8 22 5,17 12 11,04 9 11 2,80 8 7,52 10 9 3,00 7 6,88 11 8 2,67 4 7,38 12 17 4,11 11 9,44 13 14 3,96 8 8,48 14 4 1,80 4 5,28 15 4 1,61 5 5,28 16 11 3,25 6 7,52 17 2 0,94 3 4,64 18 3 1,38 3 4,96 Tab. 2. Miesięczne zestawienie przychodów i przejechanych kilometrów. Źródło: opracowanie własne Lp. Opis Wartość 1 Przychód miesięczny brutto [zł] 6.804 2 Przebyta droga z klientem [km] 2.576 3 Sumaryczna droga przebyta przez pojazd [km] 5.152 Miesięczne zestawienie kosztów eksploatacyjnych samochodu zależne i niezależne od przebiegu samochodu oraz inne koszty przedstawiono w tabeli 3 i 4 (oznaczenia poszczególnych kosztów zgodne z rozdz. klasyfikacja kosztów). Koszty eksploatacyjne zależne od przebiegu określono w następujący sposób: koszt materiałów pędnych zm - policzono przyjmując średnie zużycie paliwa LPG na poziomie 16dm 3 i przy cenie jednostkowej 2,00zł/dm 3 co przy przejechaniu 5.152km wynosi 1664zł; koszty olejów, smarów, płynów eksploatacyjnych, energii elektrycznej zs przyjęto, że olej i filtr wymieniany jest co 15.000km i koszt oszacowano na poziomie 69zł; koszty ogumienia zo oszacowano w wynosi 103zł, przyjmując, że koszt opon wraz z ich wymianą wynosi 1.000zł i są one wymieniane po przebiegu 50.000km; 14519
koszty eksploatacyjne napraw oszacowano w wysokości 200zł. Tab. 3. Miesięczne zastawienie kosztów eksploatacyjnych zależnych. Źródło: opracowanie własne Lp Wyszczególnienie Wartość kosztów [zł] 1 zm 1.664 2 zs 69 3 zo 103 4 200 Razem koszty tp 2.036 Wartości poszczególnych kosztów eksploatacyjnych niezależnych o przebiegu wyznaczono następująco: a) koszt przeglądu technicznego np - stanowi dwunastą część kosztu rocznego przeglądu technicznego 205/12 zł; b) koszt ubezpieczenia pojazdu O/NW/A; nu - stanowi dwunastą część kosztu rocznego ubezpieczenia 1200zł/rok; - amortyzacja pojazdu w skali roku przyjęto 20%, a wartość pojazdu wynosi 12.000zł ; c) na d) nk - miesięczne koszty zarządzania/korporacyjne wynosiły 240zł; e) nt - miesięczne koszty obsługi terminala płatniczego wynosiły 100zł; f) nz - miesięczne koszty ubezpieczenia kierowcy ZUS wynosiły ok. 1.000zł; g) nw- koszt wyposażenia pojazdu przyjęto jako 2.000 na okres 60m-cy; h) ni - miesięczne koszty inne oszacowano w wysokości 50zł. Tab. 4. Miesięczne zastawienie kosztów eksploatacyjnych niezależnych. Źródło: opracowanie własne Lp Wyszczególnienie Wartość kosztów [zł] 1 np 17 2 1 / 12 nu 100 3 na 200 4 nk + nt 340 5 nz 1.000 6 nw + ni 83 Razem koszty ts 1.740 Miesięczny dochód kierowcy D m wyliczono jako różnicę miesięcznego przychodu P m i kosztów eksploatacji pojazdu samochodowego ts, który wyniósł 3.028zł. PODSUMOWANIE Wyposażenie zarobkowych pojazdów osobowych w kasy fiskalne umożliwia oszacowanie kosztów eksploatacyjnych zależnych od przebiegu tych pojazdów, a także określenie wartości przychodu z tej działalności. Zaproponowana metoda przydatna jest do oszacowania miesięcznego dochodu kierowcy TAXI. 14520
Na wost miesięcznego dochodu zarobkowego pojazdu osobowego ma wpływ obniżenie kosztów eksploatacyjnych zależnych od przebiegu, a w szczególności zminimalizowanie przebytej drogi do klienta. W analizowanym okresie poszczególnych miesięcy nie stwierdzono znaczących różnic w przychodach kierowcy. Stwierdzono, że istnieje potrzeba opracowania programu komputerowego do bieżącej kalkulacji miesięcznego dochodu na przykładzie zarobkowego pojazdu osobowego pozwalającego szacować zysk w trakcie świadczonych usług. Streszczenie W artykule przedstawiono metodę ustalenia dochodu kierowcy TAXI w wybranej korporacji w jednym miesiącu. Określenie dochodu dokonano jako różnicę przychodu kierowcy i poniesionych kosztów, które oszacowano sumując wszystkie miesięczne koszty związane z prowadzeniem działalności usługowej. Opisano aspekty techniczne i ekonomiczne mające wpływ na eksploatację pojazdu. W artykule zestawiono koszty związane z eksploatacją pojazdu samochodowego. Method of determining monthly income on the example of a passenger vehicle for hire or reward Abstract The paper presents a method to determine the income of TAXI drivers in a given corporation in the period of one month. The determination was made by the difference of drivers' revenue and costs, which where estimated by adding up all the monthly costs associated with conducting business activities. The article describes technical and economic aspects of car utilization. The paper summarizes the costs associated with the utilization of a motor vehicle. BIBLIOGRAFIA 1. Hebda M.: Eksploatacja samochodów. ITE, Radom 2007. 2. Kolator B., Niziński S.: Ocena efektywności funkcjonowania systemów eksploatacji pojazdów i maszyn z wykorzystaniem procesów Markowa. Komisja Motoryzacji i Energetyki Rolnictwa, Tom 8, str. 156 168, PAN Oddział Lublin, 2006. 3. Niewczas A.: Wybrane zagadnienia transportu samochodowego. PNTTE, Warszawa 2005. 4. Niziński S., Żurek J., Ligier K.: Logistyka dla inżynierów. WKŁ, Warszawa 2011. 5. Warnecke M. J.: Rachunek kosztów dla inżynierów. WNT, Warszawa 1993. 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 stycznia 2003r. (Ustawa GVO). 7. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz.U. z 2005r. Nr 25, poz. 202, nr 175, poz. 1458. 14521