Dr Eliza Mazurczak-Jasińska
Regulacja prawna Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 z późn.zm.
Przedmiot ochrony: a) tzw. bardziej trwała niezdolność do pracy (z tzw. z ogólnego stanu zdrowia oraz z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy); b) niezdolność do samodzielnej egzystencji; c) utrata żywiciela rodziny.
Pojęcie niezdolności do pracy w ubezpieczeniu rentowym (art.12 u.e.i r.)
tzw. czasowa niezdolności do pracy jest ryzykiem ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego!!!
Elementy konstrukcji ryzyka niezdolności do pracy: ekonomiczny- wyrażony w sformułowaniu utrata zdolności do pracy zarobkowej ; biologiczny - wyrażony w sformułowaniu naruszenie sprawności organizmu ; element stopniowalny.
Rokowanie odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu -nie jest trzecim elementem w konstrukcji ryzyka, -nie przesądza o istnieniu niezdolności do pracy (wpływa na ocenę jej stopnia oraz przewidywanego okresu trwania).
Całkowita niezdolność do pracy całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Częściowa niezdolność do pracy częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Kryteria ustalenie częściowej niezdolności do pracy: utrata zdolności w znacznym stopniu; utrata zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Tryb orzekania o niezdolności do pracy: orzekanie w ZUS-ie jest dwuinstancyjne; wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy; organ pierwszej instancji (lekarz orzecznik ZUS-u); organ wyższej instancji (komisja lekarska ZUS-u).
Odwołanie do sądu od decyzji ZUS-u możliwe jest dopiero po wyczerpaniu dwuinstancyjnego trybu ustalania zajścia ryzyka niezdolności do pracy. W pierwszej instancji w sprawach rentowych właściwy jest okręgowy sąd pracy i ubezpieczeń społecznych.
Orzekanie o niezdolności do pracy na okres nie dłuższy niż 5 lat (zasada od 2005 r.), na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli wg wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat, możliwe jest orzekanie o trwałej niezdolności do pracy.
Niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 13 ust. 5 u.e.i r.)
Niezdolność do samodzielnej egzystencji jest: odrębnym ryzykiem socjalnym, ale niesamodzielnym.
Przesłanki orzekania niezdolność do samodzielnej egzystencji: naruszenie sprawności organizmu; konieczność opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych; stały lub długotrwały charakter tej konieczności.
Warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy: częściowa lub całkowita niezdolność do pracy; wymagany staż ubezpieczeniowy; powstanie niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (w czasie tzw. przedłużonego okresu ochronnego).
Wymagany okres składkowy i nieskładkowy tzw. staż ubezpieczeniowy: wymiar: od 1 do 5 lat (art. 58 ust. 1 u.e.ir.), szczególne regulacje: młodzi ubezpieczeni i ubezpieczeni, którzy ukończyli 30 lat (tzw. gęstość ubezpieczenia); okresy składkowe (art. 6 u.e.ir.) i nieskładkowe (art. 7u.e.ir.) uwzględnia się w proporcji 3:1 (art. 5 ust. 2 u.e.ir.); wyłączenie - niezdolność do pracy spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (art. 57 a - 57b u.e.ir.).
Wypadek w drodze do pracy i z pracy (art. 57b u.e.i r.) ochrona przemieszczania się ubezpieczonych ze sfery spraw prywatnych do sfery spraw służbowych i odwrotnie
Elementy definicji wypadku w drodze do lub z pracy: nagłe zdarzenie, przyczyna zewnętrzna, droga do pracy lub z pracy.
Droga do pracy lub z pracy (art. 57b ust. 2 u.e.ir.) 1) droga z domu do pracy lub z pracy do domu 2) drogę do miejsca lub z miejsca: a) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego; b) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych; c) zwykłego spożywania posiłków; d) odbywania nauki lub studiów.
Droga do pracy lub z pracy a)droga najkrótsza: wyjątek: droga najdogodniejsza komunikacyjnie a)droga nieprzerwana: wyjątek: przerwa życiowo uzasadniona nieprzekraczająca granic potrzeby.
Powstanie niezdolności do pracy: w czasie trwania ubezpieczenia (tj. w okresach enumeratywnie wymienionych w ustawie) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Wyjątek: ubezpieczony, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat kobieta lub 25 lat mężczyzna oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 u.e.i r.)
Rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy (art. 58 u.e.ir.) : renta stała renta okresowa
Wymiar renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 62 u.e.ir.) Suma czterech wartości: stałej (kwota stała socjalna ) 3 indywidualnych (kwota indywidualna).
Wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy (art. 62 ust. 2 u.e.i r.)
Od 1 marca 2014 r. kwoty najniższej emerytury i renty wynoszą: 844,45 zł miesięcznie - emerytura, renta rodzinna i renta dla osób całkowicie niezdolnych do pracy, 648,13 zł miesięcznie - renta dla osób częściowo niezdolnych do pracy;
Warunki nabycia prawa do renty szkoleniowej : częściowa niezdolność do pracy; posiadanie wymaganego stażu ubezpieczeniowego; powstanie niezdolności do pracy w okresie trwania ubezpieczenia, albo w tzw. okresie ochronnym; celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na stwierdzenie niezdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie.
Wysokość renty szkoleniowej (art. 64 u e.ir.)
Podstawowy okres pobierania renty szkoleniowej wynosi 6 miesięcy. Łącznie okres ten nie może być dłuższy niż 36 miesięcy.
Warunki ogólne nabycia renty rodzinnej : określony status żywiciela w chwili śmierci; przynależność do kręgu uprawnionych członków rodziny. (art. 65-67 u.e.ir.)
Warunki szczególne nabycia renty rodzinnej dotyczą poszczególnych kategorii osób pozostających na utrzymaniu zmarłego żywiciela uprawnionych do renty rodzinnej. (art. 68-71 u.e.ir.)
Wymiar renty rodzinnej Stanowi określony % świadczenia przysługującego zmarłemu, zależny od liczby osób uprawnionych (art. 73 i 74u.e.ir.)
Zasiłek pogrzebowy Jest jednorazowym świadczeniem przysługującym w razie ziszczenia się ryzyka śmierci i związanej z nią konieczności urządzenia pochówku.
osoby, po których przysługuje zasiłek pogrzebowy (art. 77 ust. 1)
Osoby uprawnione do zasiłku pogrzebowego: osoby fizyczne; inne podmiotowy enumeratywnie wskazane w ustawie, o ile pokryły koszty pogrzebu. maksymalna wysokość zasiłku 4000 zł.
Dodatek pielęgnacyjny (art. 75 u.e.i r.) świadczenie akcesoryjne, powiązane z emeryturą lub rentą, wysokość od 1.03.2014 r.-206,76 zł miesięcznie.
Dwie niezależne podstawy nabycia prawa do dodatku pielęgnacyjnego: świadczeniobiorca uznany za całkowicie niezdolnego do pracy oraz niezdolnego do samodzielnej egzystencji, świadczeniobiorca, który ukończył 75 rok życia.
Dodatek dla sieroty zupełnej : ma charakter akcesoryjny do renty rodzinnej, wynosi od 1.03.2014 r. - 388,62 zł miesięcznie.
Prawo do renty w drodze wyjątku (art. 83 u.e.i r.) przyznaje Prezes ZUS-u
Emerytura lub renta na specjalnych warunkach (art. 82 u.e.ir.) przyznaje Prezes Rady Ministrów
Emerytury i renty przyznawane w szczególnych trybach finansowane są z budżetu państwa.