EMERYTURY I RENTY 2016

Niniejsza książka została opracowana przez kilku autorów i skierowana jest do pracodawców oraz służb kadrowo-płacowych w firmie. Stanowi kompendium wiedzy, przewodnik, który wskazuje aktualne przepisy dotyczące warunków, jakie powinni spełniać ubezpieczeni ubiegający się o świadczenia emerytalno-rentowe. Autorzy publikacji w 5 rozdziałach przekazują wartościowe rady, poparte licznymi przykładami, co do zasad działania i postępowania przy sporządzaniu dokumentacji emerytalno-rentowej, prezentują wątpliwości i rozterki pracodawców w związku z ubieganiem się pracowników o emerytury i renty. Autorzy odpowiadają na łamach książki m.in. na następujące pytania: Jakie są sposoby ustalania prawa i wysokości emerytury z systemu powszechnego? Jaka jest rola pracodawcy przy ubieganiu się pracownika o emeryturę lub rentę? Z czego składa się komplet dokumentów dotyczących przyznania emerytury lub renty i jak te dokumenty poprawnie wypełnić? Kto ma prawo do emerytury pomostowej? e-book Książka dostępna jako e-book na: Zeszyty Ubezpieczeń Społecznych EMERYTURY I RENTY 2016 Zmiany, dokumentacja, obowiązki pracodawcy 978-83-269-4430-7 UOB 73 Patronat medialny EMERYTURY I RENTY 2016. Zmiany, dokumentacja, obowiązki pracodawcy Przepisy określające zasady postępowania w sprawie świadczeń emerytalno-rentowych są tak skonstruowane, aby osoba zainteresowana nie była pozostawiona bez pomocy w staraniach o uzyskanie emerytury czy renty, o którą się ubiega. Decyzje w sprawach emerytalno-rentowych wydają i świadczenia wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Postępowanie w sprawie uzyskania prawa do emerytury lub renty prowadzone jest na podstawie wniosku osoby zainteresowanej albo jej pełnomocnika. Cena brutto 68,25 zł VADEMECUM PŁATNIKA

Emerytury i renty 2016 Zmiany, dokumentacja, obowiązki pracodawcy Vademecum płatnika

Publikacja Emerytury i renty 2016. Zmiany, dokumentacja, obowiązki pracodawcy to starannie wybrane przykłady i zebrane informacje, wskazówki, interpretacje urzędowe. Wszystko w jednym miejscu, łatwo dostępne, obejmujące tematykę przysługiwania prawa, dokumentacji, obowiązków pracodawców i ubezpieczonych, wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych osobom uprawnionym. Praca zbiorowa pod redakcją Leszka Skupskiego Kierownik grupy wydawniczej Agnieszka Konopacka-Kuramochi Wydawca: Agnieszka Gorczyca Korekta: Zespół Koordynator produkcji: Magdalena Huta Projekt okładki: Magdalena Huta Druk: Miller Druk Nakład: 500 egz. Skład i łamanie: Triograf Dariusz Kołacz ISBN: 978-83-269-4430-7 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2015 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa, tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl NIP: 526-19-92-256, KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, Wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł Publikacja Emerytury i renty 2016. Zmiany, dokumentacja, obowiązki pracodawcy została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym autorzy, konsultanci oraz redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. 2

Spis treści Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego... 9 System emerytalny w Polsce a przynależność do Unii... 10 Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach... 12 Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym... 13 Wcześniejsza emerytura pracownicza dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.... 13 Emerytura dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze... 16 Emerytura dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.... 17 Emerytura ustalana na zasadach określonych w art. 46 ustawy emerytalnej... 17 Emerytura określona w art. 29 ustawy emerytalnej wcześniejsza emerytura pracownicza wyłącznie dla kobiet... 18 Emerytura określona w art. 32 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych będących pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze... 19 Emerytura z tytułu działalności twórczej lub artystycznej art. 33 ustawy emerytalnej... 20 Emerytura z tytułu wykonywania pracy górniczej dla ubezpieczonych, którzy nie spełnili warunków do emerytury górniczej art. 39 ustawy emerytalnej... 20 Emerytura bez względu na wiek dla nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.... 20 Emerytura kolejowa art. 40 ustawy emerytalnej... 21 Wysokość emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. i niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.... 22 Okresy uwzględniane przy ustalaniu stażu emerytalnego... 23 Okresy składkowe... 23 Okresy nieskładkowe... 24 Okresy uzupełniające... 24 Okresy pobierania renty... 25 Wypłata emerytury... 25 Zawieszenie emerytury osobie kontynuującej zatrudnienie... 26 Waloryzacja świadczeń... 27 3

Spis treści Nowa emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych... 28 Prawo do nowej emerytury... 28 Emerytura w obniżonym wieku... 30 Wysokość nowej emerytury... 32 Wysokość emerytury dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.... 35 Podwyższenie emerytury do kwoty najniższego świadczenia... 36 Ponowne ustalenie wysokości emerytury... 39 Emerytura przyznawana z urzędu... 40 Termin wypłaty nowej emerytury... 41 Okresowa emerytura kapitałowa ze środków zgromadzonych w OFE... 41 Uprawnieni do okresowej emerytury kapitałowej... 42 Wysokość okresowej emerytury kapitałowej... 44 Tryb postępowania o przyznanie okresowej emerytury kapitałowej... 45 Wypłata okresowej emerytury kapitałowej... 46 Ponowne ustalenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej... 49 Emerytury szczegółowe zasady dokumentowania okresów składkowych... 50 Środki dowodowe potwierdzające okresy składkowe... 50 Zaświadczenie podstawowym środkiem dowodowym potwierdzającym okres zatrudnienia... 50 Zeznania świadków... 53 Orzeczenia sądów... 55 Konto ubezpieczonego... 55 Okresy zatrudnienia/ubezpieczenia przebyte za granicą... 56 Okresy zatrudnienia/ubezpieczenia przebyte na terenie byłego NRD... 57 Udokumentowanie innych okresów składkowych... 58 Środki dowodowe potwierdzające pozapracownicze okresy składkowe... 60 Potwierdzenie wykonywania pracy nakładczej... 61 Okres pracy zleceniobiorcy i osoby współpracującej z osobami wykonującymi czynności na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia... 61 Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby wykonujące pracę na podstawie umów zlecenia, zawartych do 13 stycznia 2000 r.... 62 Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby wykonujące pracę na podstawie umów zlecenia zawartych po 13 stycznia 2000 r.... 63 4

Spis treści Wykonywanie pracy w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracy w zespołowym gospodarstwie rolnym SKR... 64 Działalność pozarolnicza, w tym działalność twórcza i artystyczna... 65 Dokumentacja okresów pracy w szczególnych warunkach i w/o szczególnym charakterze... 66 Okresy niezaliczane do pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze... 68 Proces podwyższania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn... 68 Wiek emerytalny dla kobiet... 69 Wiek emerytalny dla mężczyzn... 72 Emerytury częściowe... 73 Sposób ustalania stażu... 74 Sposób obliczenia emerytury częściowej... 75 Jak przejść z częściowej emerytury na powszechną?... 76 Najnowsze zmiany w emeryturach... 77 Okresowa emerytura kapitałowa... 77 Emerytura ustalana w powszechnym wieku emerytalnym przewidzianym dla mężczyzn, dla członków OFE... 78 Zmiany obowiązujące od 1 maja 2015 r.... 80 Renty z systemu powszechnego... 81 Renta z tytułu niezdolności do pracy... 81 Kiedy przysługuje prawo do renty?... 81 Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy... 82 Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy... 83 Wymagane dokumenty... 83 Renta dla osoby niezdolnej do pracy... 84 Orzeczenie o niezdolności do pracy... 85 Warunki wymagane do renty z tytułu niezdolności do pracy... 85 Staż pracy... 87 Dokumenty... 87 Renta rodzinna komu i na jakich zasadach przysługuje... 88 Krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej... 89 Kiedy dzieci mają prawo do renty rodzinnej?... 89 Czy wolny słuchacz ma prawo do renty rodzinnej?... 91 5

Spis treści Czy dziecko studiujące ma prawo do renty rodzinnej, w sytuacji gdy podjęło pracę w pełnym wymiarze... 91 Czy osoba 25-letnia na przedostatnim roku studiów będzie mogła w dalszym ciągu pobierać rentę rodzinną, aż do ukończenia nauki?... 92 Kiedy wdowa i wdowiec mają prawo do renty rodzinnej?... 94 Okresowa renta rodzinna dla wdowy... 95 Kiedy rodzice mają prawo do renty rodzinnej?... 96 Wysokość renty rodzinnej... 97 Zasady wypłaty renty rodzinnej... 98 Zmniejszanie i zawieszanie renty rodzinnej... 99 Wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej... 100 Renta rodzinna z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych... 100 Postępowanie o przyznanie renty rodzinnej... 101 Wniosek o rentę rodzinną... 102 Wniosek składany za pośrednictwem płatnika... 102 Dodatkowe dokumenty wymagane przy staraniu się o rentę rodzinną... 103 Rozdział 2. Emerytury pomostowe... 106 Emerytury pomostowe kto ma do nich prawo... 106 Co nazywamy pracą w szczególnych warunkach?... 106 Co nazywamy pracą o szczególnym charakterze?... 107 Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej... 107 15-letni okres pracy o szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze... 108 Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. i po 31 grudnia 2008 r.... 111 Staż ogólny... 112 Rozwiązanie stosunku pracy... 113 Emerytura pomostowa w niższym wieku i niższym stażu szczególnym... 114 Powstanie i ustanie prawa do emerytury pomostowej... 117 Wysokość emerytury pomostowej... 117 Możliwość zarobkowania... 119 Postępowanie w sprawach o emeryturę pomostową... 120 6

Spis treści Jak bezbłędnie wypełnić i wysłać druk ZUS ZSWA?... 122 W jakim terminie należy przesłać ZUS ZSWA do ZUS?... 123 W jakim terminie należy dokonać korekty ZUS ZSWA?... 123 Rekompensata zamiast emerytury pomostowej... 124 Rozdział 3. Pracownik stara się o świadczenia emerytalno-rentowe... 125 Obowiązki pracodawcy i pracownika (ubezpieczonego)... 125 Przejście na emeryturę zawsze z inicjatywy pracownika... 125 Kiedy pracodawca nie ma obowiązku sporządzenia wniosku emerytalnego?... 126 Kiedy pracodawca ma obowiązek sporządzenia wniosku emerytalnego?... 127 Komplet dokumentów do przyznania emerytury składanych w ZUS... 128 Rozdział 4. Rozliczanie zarobkujących emerytów i rencistów... 132 Świadczenia podlegające zasadom zawieszalności... 132 Kogo zawieszalność nie dotyczy?... 133 Częściowa zawieszalność świadczeń... 133 Jaka działalność wpływa na zawieszanie świadczeń?... 134 Przychód wpływający na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń... 135 Osoby prowadzące działalność pozarolniczą... 136 Zawieszanie prawa do świadczeń lub zmniejszanie ich wysokości w ciągu roku... 138 Zawieszanie świadczeń pozostających w zbiegu z innym świadczeniem... 138 Zasady zawieszania i zmniejszania wysokości renty rodzinnej, do której uprawnionych jest kilka osób... 139 Obowiązki emerytów i rencistów oraz płatników składek... 140 Rozliczanie emerytur i rent... 141 Zasada rocznego rozliczenia świadczeń... 142 Zasada miesięcznego rozliczania świadczeń... 143 Zawieszenie renty socjalnej... 144 7

Spis treści Rozdział 5. Emerytury i renty w pytaniach i odpowiedziach... 146 Emerytury i renty z systemu powszechnego jakie wątpliwości mieli płatnicy?... 146 Zwolnienie lekarskie pracownika rencisty po ustaniu zatrudnienia... 146 Jakimi kryteriami należy się kierować przy wyborze wynagrodzenia zastępczego?... 148 Działalność gospodarcza a prace wykonywane w warunkach szczególnych co z uprawnieniami do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym... 148 Jak bezbłędnie wykazać premię bilansową w ZUS Rp-7?... 150 Zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione przez firmę zewnętrzną... 151 Okresy rolne a staż emerytalny... 152 Składniki wynagrodzenia uwzględniane w podstawie wymiaru... 153 Dokumentacja zastępcza... 154 Podstawa wymiaru kapitału początkowego... 155 Firma albo emerytura... 156 Obowiązek udokumentowania zarobków zastępczych pracownika... 157 Następca odmówił wydania szczegółowego świadectwa pracy przy staraniu się o emeryturę... 158 Emerytury pomostowe jakie wątpliwości mieli płatnicy... 160 Emerytura pomostowa a prawo do renty... 160 Wpływ dodatkowych zarobków na wysokość przyznanego już świadczenia... 161 Brak ochrony przed zwolnieniem... 161 Czy wniosek o emeryturę pomostową może być złożony później?... 162 Praca wykonywana przez część miesiąca... 163 Ewidencja pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze... 164 Czasami niższy wiek lub staż... 164 Czy kierowca gimbusa otrzyma pomostówkę?... 167 Wykonywanie pracy niewymienionej w załącznikach do ustawy... 167 Nie wszystkie okresy wydłużą staż pracy... 168 Czy uwzględnić pracę w gospodarstwie rolnym?... 169 Praca dozwolona, ale pod pewnymi warunkami... 169 Spis aktów prawnych... 172 8

Rozdział 1 Emerytury i renty z systemu powszechnego Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie zasad funkcjonowania w obecnym czasie jednocześnie starego i nowego systemu emerytalnego. Należy przypomnieć, iż w wyniku przyjętych przez parlament w latach 1997 1998 rozwiązań wykreowany został w Polsce trójczłonowy system emerytalny, obejmujący: I filar w ramach którego działają zreformowane ubezpieczenia społeczne finansowane metodą tradycyjną, repartycyjną, administrowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz mające charakter powszechny i obowiązkowy, II filar w ramach którego działają otwarte fundusze emerytalne, pomnażając składki wpłacane przez członków. Wypłatą świadczeń z II filaru zajmie się ZUS, III filar w ramach którego działają pracownicze programy emerytalne, organizowane na zasadzie dobrowolności przez pracodawców dla pracowników, realizowane bądź w formach ubezpieczeniowych, bądź za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych o charakterze otwartym lub pracowniczych funduszy emerytalnych. 9

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.), zwana dalej ustawą emerytalną, ma charakter scaleniowy. Oznacza to, że z dniem 1 stycznia 1999 r. przestały funkcjonować odrębne systemy zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego dla poszczególnych grup zawodowych. Tworząc jednolity system emerytalny, wymieniona ustawa zachowała jednak pewne odrębności w zakresie warunków nabywania prawa do emerytury zarówno dla poszczególnych grup zawodowych, jak i ze względu na wiek osoby ubezpieczonej 1 stycznia 1999 r. To, jakie należy stosować zasady ustalania prawa do emerytury (oraz jej wysokości), uzależnione jest od daty urodzenia osoby zainteresowanej, a dokładniej od tego, czy osoba ta urodziła się przed 1 stycznia 1949 r., czy po tej dacie. Ustawa wprowadziła podział na dwie podstawowe grupy wiekowe. Pierwsza z nich obejmuje osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. Osoby te nabywają prawo do emerytury na zasadach analogicznych do obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej i często określane są mianem osób nieobjętych reformą. Druga grupa to osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. Osobom urodzonym po tym dniu przysługują tzw. nowe emerytury. Z tej grupy wyodrębnione są jednak osoby urodzone między 1 stycznia 1949 r. a 31 grudnia 1968 r., w odniesieniu do których ustawodawca zachował możliwość uzyskania uprawnień emerytalnych w wieku niższym niż powszechnie uważany za emerytalny. Otóż osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., lecz przed 31 stycznia 1969 r., które nie przystąpiły do otwartych funduszy emerytalnych lub złożyły wnioski o przekazanie zgromadzonych środków w funduszu na rzecz budżetu państwa i do 31 grudnia 2008 r. spełniły warunki do emerytury według zasad obowiązujących przed wejściem w życie ustawy emerytalnej, prawo do emerytury będą miały ustalone na podobnych zasadach jak osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. System emerytalny w Polsce a przynależność do Unii Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zostało przyjęte zobowiązanie respektowania uregulowań koordynujących systemy ubezpieczeniowe funkcjonujące w poszczególnych państwach członkowskich. 10

System emerytalny w Polsce a przynależność do Unii Przepisy unijne pozostawiają jednak poszczególnym państwom członkowskim całkowitą swobodę w zakresie kształtowania m.in. uprawnień emerytalnych (wiek emerytalny, wymagany staż pracy czy też odmienne uregulowania dla różnych grup zawodowych). Obowiązek stosowania przepisów unijnych oznacza, że obywatele jednego państwa członkowskiego, przebywając w innym państwie członkowskim, są traktowani tak samo jak obywatele tego państwa. Na równi z własnymi obywatelami są także traktowane osoby, które są bezpaństwowcami albo uchodźcami zamieszkałymi na terytorium jednego z państw Wspólnoty. A zatem koordynacja unijna nie naruszając ustawodawstwa stosownego przez każde z państw członkowskich pozwala na stosowanie jednolitych procedur dla zachowania nabytych uprawnień w sferze zabezpieczenia społecznego w odniesieniu do przemieszczających się pracowników. Przepisy unijne mają zastosowanie wyłącznie do osób przemieszczających się w ramach Wspólnoty. Natomiast w odniesieniu do tych ubezpieczonych, którzy cały okres aktywności zawodowej spędzili lub spędzą na obszarze Polski, stosowane są oczywiście tylko przepisy krajowe. Przystąpienie do Unii oznacza także respektowanie podstawowych zasad prawnych obowiązujących wszystkie państwa członkowskie. Pierwszą fundamentalną zasadą jest zasada równego traktowania. Respektowanie tej zasady nakłada na państwa członkowskie obowiązek jednakowego traktowania obywateli państw członkowskich zamieszkujących na terenie innego państwa Wspólnoty mają takie same obowiązki i korzystają z takich samych praw jak obywatele tego państwa. Zabroniona jest więc jakakolwiek forma dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Zasada równego traktowania oznacza również zakaz dyskryminacji ze względu na płeć. Kolejną zasadą obowiązującą wszystkie państwa członkowskie jest zasada stosowania ustawodawstwa jednego państwa. Dotyczy ona pracownika (w szerokim, unijnym znaczeniu a więc praktycznie każdej osoby ubezpieczonej) i w praktyce sprowadza się do tego, że poza kilkoma wyjątkami miejsce pracy decyduje o ubezpieczeniu społecznym, któremu podlega zatrudniona osoba. Jeśli więc pracownik mieszka na terenie innego państwa członkowskiego, niż pracuje, podlega wyłącznie jednemu ustawodawstwu ustawodawstwu państwa, w którym wykonywana jest praca. 11

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego Z punktu widzenia ustalania prawa do emerytury zasadą o fundamentalnym znaczeniu jest zasada sumowania okresów ubezpieczenia. Oznacza ona przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych możliwość zsumowania wszystkich okresów ubezpieczenia przebytych w państwach Wspólnoty. Dwie ostatnie zasady, które Polska zobowiązała się respektować, to zasada zachowania praw nabytych i zasada eksportu świadczeń. Przepisy unijne stanowią, że emerytury nabyte zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw członkowskich nie mogą ulec zmniejszeniu, zmianie, cofnięciu ani też nie mogą zostać odebrane z tego powodu, że świadczeniobiorca zamieszkuje na terenie innego państwa członkowskiego niż to, gdzie znajduje się instytucja zobowiązana do wypłaty świadczeń. Z zasadą zachowania praw nabytych koreluje zasada eksportu świadczeń, gwarantująca wypłatę emerytury także wówczas, gdy osoba uprawniona do tego świadczenia nie mieszka na terytorium państwa, w którym prawo to uzyskała. Omawiając nowy system emerytalny obowiązujący w Polsce od 1 stycznia 1999 r., nie sposób nie omówić również emerytur przyznawanych ze starego systemu, do których co prawda wszystkie warunki musiały być spełnione do końca 2008 roku, ale z wnioskiem o ich przyznanie można wystąpić obecnie, a tym samym nabyć do nich prawo na bieżąco. Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach to świadczenie przyznawane ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. oraz niektórym ubezpieczonym z tzw. średniej grupy wiekowej, a więc ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Określenie tej emerytury jako ustalanej na dotychczasowych zasadach odnosi się zarówno do warunków, jakie muszą spełnić osoby ubiegające się o to świadczenie (w większości przypadków osiągnięcie wymaganego wieku i udowodnienie określonego stażu emerytalnego), jak i do sposobu ustalania jego wysokości. Warunki nabywania prawa do tej emerytury określa ustawa emerytalna. 12

Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na emeryturę, jeżeli spełniają łącznie warunki wskazane w art. 27 ustawy emerytalnej, a więc: mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn oraz osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej: 65 lat dla mężczyzn urodzonych do 31 grudnia 1947 r., 65 lat i 1 miesiąc dla mężczyzn urodzonych od 1 stycznia 1948 r. do 31 marca 1948 r., 65 lat i 2 miesiące dla mężczyzn urodzonych od 1 kwietnia 1948 r. do 30 czerwca 1948 r., 65 lat i 3 miesiące dla mężczyzn urodzonych od 1 lipca 1948 r. do 30 września 1948 r., 65 lat i 4 miesiące dla mężczyzn urodzonych od 1 października 1948 r. do 31 grudnia 1948 r. Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie udowodnili stażu pracy wymaganego do przyznania tzw. emerytury powszechnej, tj. co najmniej 20 lat składkowych i nieskładkowych kobieta, oraz 25 lat mężczyzna, przysługuje emerytura, jeśli udowodnią staż emerytalny w wymiarze wynoszącym co najmniej 15 lat w przypadku kobiet i 20 lat w przypadku mężczyzn. Emerytura ta przysługuje kobietom, które osiągnęły wiek emerytalny, wynoszący co najmniej 60 lat, oraz mężczyznom z chwilą ukończenia wieku emerytalnego określonego w art. 27 ust. 3 ustawy emerytalnej (art. 28 ustawy). Emerytura ta, ze względu na krótki staż, nie została jednak objęta gwarancją świadczenia najniższego. Wcześniejsza emerytura pracownicza dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. W art. 29 ustawy emerytalnej określone zostały warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej. Przepis ten umożliwiał przyznanie emerytury ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie ukończyli powszechnego wieku emerytalnego. 13

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego Kobiety urodzone przed 1 stycznia 1949 r. 60 lat ukończyły najpóźniej 31 grudnia 2008 r., a więc w przypadku zgłoszenia wniosku o emeryturę, począwszy od 1 stycznia 2009 r. przysługuje im prawo do emerytury powszechnej z tytułu ukończenia 60 lat. Ubezpieczeni mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., mogli przejść na wcześniejszą emeryturę pracowniczą po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat albo 25 lat w przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie wymienionego przepisu mogli oni uzyskać do osiągnięcia wieku emerytalnego, określonego dla tej grupy ubezpieczonych, zgodnie z art. 27 ust. 3 ustawy emerytalnej (tj. najpóźniej do 30 kwietnia 2014 r.) Na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej emerytura ta przysługuje ubezpieczonemu, który: ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku, był pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom społecznym pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy. Pozostawanie ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym nie oznacza okresu przypadającego bezpośrednio przed spełnieniem warunków do emerytury czy też zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Chodzi tu o ostatni tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. Przy ustalaniu ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym (ubezpieczeniu społecznemu) uwzględnia się okres, w jakim zainteresowany ostatnio podlegał tym ubezpieczeniom, a nie okres ostatnich 24 miesięcy przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Uwzględniając 24 miesiące podlegania ubezpieczeniu, należało brać pod uwagę kolejne miesiące, a to oznacza, że między tymi miesiącami mogły występować przerwy. Wśród ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia wyłączeniu podlegały: okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, okresy dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia, okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny, 14

Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach każdy okres podlegania ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż wykonywanie pracy zarobkowej, okresy ubezpieczenia społecznego rolników. Ustając okres pracowniczy, którego przebycie znosi warunek pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, uwzględnianiu podlegają wyłącznie te okresy niewykonywania pracy, za które przysługiwały świadczenia z ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby i macierzyństwa, tj. zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy lub świadczenia rehabilitacyjne oraz wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, a w przypadku nauczycieli wynagrodzenie wypłacone w czasie urlopu macierzyńskiego za okres od 15 listopada 1991 r. do 31 lipca 1992 r. Nie wymagało się spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przez okres co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia, jeśli w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę wnioskodawca był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy. A zatem osoba, która przechodziła z renty na emeryturę, mogła legitymować się jakimkolwiek okresem ubezpieczenia pracowniczego. Ubezpieczenie to musiało być jednak ostatnim ubezpieczeniem, jakiemu podlegał rencista. Jeżeli w okresie, w którym ubezpieczony był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy, wykonywał inną działalność niż zatrudnienie w ramach stosunku pracy i z tytułu wykonywania tej działalności podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, wówczas ZUS uznawał, że nie został spełniony warunek pozostawania ostatnio pracownikiem, a tym samym takiemu ubezpieczonemu nie było przyznawane prawo do wcześniejszej emerytury. Warunek pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym musiał być spełniony przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. A zatem wykonywanie innej działalności po dniu zgłoszenia wniosku i rozwiązaniu stosunku pracy, a przed przyznaniem emerytury nie stanowi przeszkody do uznania, że został spełniony warunek pozostawania ostatnio pracownikiem. Zasada ta dotyczy ubezpieczonych urodzonych zarówno przed 1 stycznia 1949 r., jak i po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Pozostawanie ostatnio w stosunku pracy oraz co najmniej przez pół roku w okresie 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emery- 15

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego talnemu i rentowym nie jest wymagane, jeśli wnioskodawca podlegał tym ubezpieczeniom przez cały okres warunkujący przyznanie emerytury. Emerytura dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Na podstawie art. 32 ustawy emerytalnej z prawa do uzyskania wcześniejszej emerytury, w wieku niższym niż powszechny, mogli również korzystać ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeśli udokumentowali okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Prawo do emerytury w obniżonym wieku ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogli uzyskać do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego określonego zgodnie z art. 27 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej. Prawo do emerytury na podstawie wymienionego przepisu przysługuje ubezpieczonemu, który przez co najmniej 15 lat (w niektórych przypadkach przez co najmniej 10 lub 20 lat) wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wiek emerytalny dla tych pracowników określony został od 45 do 60 lat dla mężczyzn. Prawo do emerytury w niektórych przypadkach uzależnione zostało od osiągnięcia niższego wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lub w czasie innej pracy, do której wykonywania skierowano pracownika ze względów zdrowotnych. Przy ustalaniu uprawnień do tej emerytury nie wymaga się, aby osoba ubiegająca się o to świadczenie była ostatnio pracownikiem. Istotne jest, aby była pracownikiem w okresie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Natomiast za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się: pracowników organów kontroli państwowej, pracowników organów administracji celnej, pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, 16

Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy, nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską, wymienioną w art. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a 5 i 8 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, uzasadniającego prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny dla mężczyzny, uwzględnia się jedynie te okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Nie bierze się natomiast pod uwagę okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Emerytura dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. Uprawnienia do wcześniejszej emerytury dla osób z tzw. średniej grupy wiekowej określone są przede wszystkim w art. 46 ustawy emerytalnej. Emerytura ustalana na zasadach określonych w art. 46 ustawy emerytalnej Przepis art. 46 ustawy emerytalnej wymienia warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury, wspólne dla wszystkich rodzajów emerytury, oraz wskazuje, o jaką emeryturę mogą się ubiegać ubezpieczeni z tej grupy wiekowej. Emeryturę przewidzianą w art. 46 ustawy emerytalnej uzyskają ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. po spełnieniu warunków określonych w art. 29, 32, 33 i 39 ustawy, tj. jeśli: 17

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa, warunki do uzyskania emerytury, określone w wymienionych wyżej przepisach, spełnili do 31 grudnia 2008 r. Złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa nie wymaga żadnego dodatkowego postępowania za strony ubezpieczonego. Wystarczy wypełnienie oświadczenia zawartego w części II pkt 3 wniosku o emeryturę (formularz ZUS Rp-1E). Jak wyżej wskazano, wcześniejsza emerytura przysługuje tym ubezpieczonym, którzy warunki wskazane w art. 29, 32, 33 i 39 ustawy emerytalnej spełnili do 31 grudnia 2008 r. Do warunków tych należy udowodnienie wymaganego stażu pracy oraz ukończenie wieku emerytalnego, wskazanego w tych przepisach. Do uzyskania uprawnień do wcześniejszej emerytury, a co za tym idzie ustalenia jej wysokości w myśl dotychczasowych zasad, wniosek o emeryturę powinien być zgłoszony przed dniem osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego przez kobietę lub mężczyznę. Emerytura określona w art. 29 ustawy emerytalnej wcześniejsza emerytura pracownicza wyłącznie dla kobiet Emerytura ta została przewidziana dla ubezpieczonych, którzy nie ukończyli powszechnego wieku emerytalnego, a osiągnęli wiek wynoszący odpowiednio 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny. Z uprawnienia do tej emerytury mogły skorzystać wyłącznie kobiety, ponieważ mężczyźni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. nie ukończyli do 31 grudnia 2008 r. wieku 60 lat. Wcześniejsza emerytura pracownicza przysługiwała ubezpieczonej, która do 31 grudnia 2008 r.: osiągnęła wiek 55 lat oraz udowodniła co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo 18

Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach udokumentowała co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy. Pozostałe warunki wymagane do przyznania emerytury powinny być spełnione w dacie ubiegania się o to świadczenie. Omawiana emerytura przysługuje ubezpieczonej, która: a) ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku, była pracownikiem, b) w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Ubezpieczona, która w dacie ubiegania się o emeryturę jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie musi w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom społecznym pozostawać w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Natomiast ostatnim ubezpieczeniem, jakiemu podlegała, musi być ubezpieczenie pracownicze. Emerytura wcześniejsza przysługuje także kobietom, które ostatnio nie pozostawały w ubezpieczeniu pracowniczym, a także tym, które w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia nie posiadają co najmniej 6-miesięcznego okresu ubezpieczenia pracowniczego, pod tym jednak warunkiem, że cały okres wymagany do przyznania emerytury (30 lat albo 20 lat jeżeli ubezpieczona została uznana za całkowicie niezdolną do pracy) przebyły w ubezpieczeniu pracowniczym. Emerytura określona w art. 32 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych będących pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Ubezpieczeni ze średniej grupy wiekowej mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący, pod warunkiem że do 31 grudnia 2008 r. ukończyli wymagany wiek emerytalny (kobiety od 40 do 55 lat, mężczyźni od 45 do 60 lat) i udowodnili staż emerytalny wynoszący dla kobiet 20 lat, a dla mężczyzn 25 lat, w tym co najmniej 15 lat (w niektórych przypadkach 10 albo 20 lat) pracy w szczególnych warunkach czy o szczególnym charakterze. Przy ustalaniu 19

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego uprawnień do tej emerytury znajdują zastosowanie zasady zaprezentowane przy omówieniu emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Emerytura z tytułu działalności twórczej lub artystycznej art. 33 ustawy emerytalnej Osoby urodzone po 31 grudnia 1949 r., a przed 1 stycznia 1969 r. nabywają prawo do emerytury w wieku określonym dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, jeśli zarówno wiek emerytalny, jak i wymagany staż 20 lat dla kobiet i 25 lat pracy dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat działalności artystycznej lub twórczej osiągnęły do 31 grudnia 2008 r. Wiek emerytalny tej grupy ubezpieczonych waha się w zależności od rodzaju działalności twórczej lub artystycznej od 40 do 55 lat dla kobiet oraz od 45 do 60 lat dla mężczyzn. Emerytura z tytułu wykonywania pracy górniczej dla ubezpieczonych, którzy nie spełnili warunków do emerytury górniczej art. 39 ustawy emerytalnej Prawo do tej emerytury przysługuje ubezpieczonym, którzy do 31 grudnia 2008 r. spełnili łącznie następujące warunki: mają co najmniej 5 lat pracy górniczej, wymienionej w art. 50c ustawy emerytalnej, wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy albo pracy górniczej, określonej w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy emerytalnej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki, mają udokumentowany okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, ukończyli obniżony wiek emerytalny (wiek emerytalny określony w art. 27 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej obniża się o 6 miesięcy za każdy rok takiej pracy, nie więcej niż o 15 lat). Emerytura bez względu na wiek dla nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. W zakresie ustalania uprawnień do przechodzenia na emeryturę bez względu na wiek nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. art. 47 20

Emerytura z FUS ustalana na dotychczasowych zasadach ustawy emerytalnej odsyła do Karty Nauczyciela. Emerytura przewidziana w art. 88 ustawy Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.) przysługuje osobom ze średniej grupy wiekowej, które wszystkie wymagane warunki z wyjątkiem warunku rozwiązania umowy o pracę spełniły do 31 grudnia 2008 r. Uprawnienia do omawianej emerytury uzyskają nauczyciele, którzy do 31 grudnia 2008 r. udowodnili 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich jeżeli mają 25-letni staż emerytalny, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym. Przy ustalaniu 20-letniego okresu pracy nauczycielskiej nie uwzględnia się okresów wymienionych przy omawianiu uprawnień do emerytury nauczycielskiej dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Omawiana emerytura przysługuje od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy, przy czym rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić także po 31 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje to świadczenie tylko tym nauczycielom, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Jeżeli wniosek o emeryturę bez względu na wiek został zgłoszony przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, wysokość świadczenia zostaje obliczona w myśl dotychczasowych zasad. Emerytura kolejowa art. 40 ustawy emerytalnej Prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., który nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa, a warunki stażu i wieku (o 5 lat niższego od powszechnego wieku emerytalnego) spełnił do 31 grudnia 2008 r. Po ukończeniu 55 lat mogą przejść na emeryturę kobiety pracownice kolejowe, które do 31 grudnia 2008 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zalicza- 21

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego nymi do okresów zatrudnienia na kolei. Emerytura ta nie przysługuje mężczyznom urodzonym po 1 grudnia 1948 r., gdyż do końca 2008 roku nie mogli ukończyć 60 lat. Jeżeli wniosek o emeryturę kolejową został zgłoszony przed osiągnięciem przez kobietę powszechnego wieku emerytalnego, wysokość świadczenia zostaje obliczona w myśl dotychczasowych zasad. Wysokość emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. i niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., a także dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy spełnili warunki do uzyskania emerytury do 31 grudnia 2008 r. (tj. warunek wieku i stażu) i zgłosili wniosek o przyznanie emerytury przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, wysokość emerytury ustala się na dotychczasowych zasadach i oblicza się według wzoru: 24% kwoty bazowej, po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów składkowych z uwzględnieniem pełnych miesięcy, po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów nieskładkowych z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Należy wspomnieć w tym miejscu o tym, że zgodnie z art. 55 ustawy emerytalnej osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. ZUS oblicza wysokość emerytury według nowych, zreformowanych zasad (o sposobie takiego obliczenia będzie mowa w tekście pod śródtytułem dotyczącym nowej emerytury z FUS), jeżeli: ubezpieczony spełnił warunki do emerytury określonej w art. 27 ustawy emerytalnej, tj. osiągnął powszechny wiek emerytalny i udowodnił staż emerytalny wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, po ukończeniu wieku emerytalnego pozostawał w ubezpieczeniach społecznych, nie jest uprawniony do emerytury z jakiegokolwiek tytułu. Emerytura może być obliczona na podstawie nowych zasad wyłącznie na wniosek uprawnionego, zgłoszony po 31 grudnia 2008 r. ZUS wypłaca ją na podstawie takiego sposobu obliczenia wyłącznie wówczas, gdy jest wyższa od emerytury, której wysokość ustalono na podstawie przedstawionych wyżej dotychczasowych zasad. Z uwagi na to, że przy ustalaniu emerytury obliczanej w myśl nowych zasad uwzględnia 22

Wysokość emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. i niektórych... się także wysokość kapitału początkowego, wnioskodawca musi przedłożyć wykaz zarobków umożliwiający obliczenie wysokości tego kapitału. Okresy uwzględniane przy ustalaniu stażu emerytalnego Przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się: okresy składkowe, okresy nieskładkowe, okresy uzupełniające, tj. prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie (art. 10 ustawy emerytalnej), okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy emerytalnej). Okresy składkowe Do nich należy zaliczyć okresy: ubezpieczenia, tj. przypadające od 1 stycznia 1999 r. okresy opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, oraz nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek zarówno wtedy, gdy tytuł podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym istniał do końca roku kalendarzowego, jak i gdy ustał przed końcem roku, lecz po opłaceniu składek od rocznej podstawy wymiaru, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1998 r.) oraz za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne mimo braku takiego obowiązku, przypadające przed 15 listopada 1991 r. Przy ustalaniu okresu uprawniającego do świadczeń dla płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia (np. ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących), nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom w tym okresie. Do okresów składkowych zaliczane są m.in. okresy: zatrudnienia, pracy nakładczej, pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych lub innej pracy zarobkowej, np. umowy agencyjnej lub zlecenia bądź działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, 23

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego służby: w Wojsku Polskim (zasadniczej i zawodowej), w Policji (Milicji Obywatelskiej), w Urzędzie Ochrony Państwa (w organach bezpieczeństwa publicznego), w Straży Granicznej, w Służbie Więziennej, w Państwowej Straży Pożarnej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stałych zasiłków z opieki społecznej, od których opłacone zostały składki na ubezpieczenia społeczne. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz jej wysokości okresy nieskładkowe przyjmuje się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów składkowych. Okresy nieskładkowe Okresy nieskładkowe to występujące w okresie aktywności zawodowej okresy, za które nie zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne. Do okresów nieskładkowych zaliczane są m.in. okresy: pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego, wypłaconych po 14 listopada 1991 r. chorobowego i opiekuńczego, pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłaconego na podstawie Kodeksu pracy (lub innych przepisów), pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. Okresy uzupełniające Okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie (wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej) przyjmuje się do ustalenia prawa do emerytury, w przypadku gdy udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe są niewystarczające do ustalenia prawa do tego świadczenia. Okresów pracy w gospodarstwie rolnym nie uwzględnia się, jeżeli zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. 24

Wypłata emerytury Okresy pobierania renty Okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury osobie, która osiągnęła powszechny wiek emerytalny i utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, przysługującej z FUS, z powodu odzyskania zdolności do pracy. Okres ten uwzględnia się, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Okres pobierania renty podlega doliczeniu wyłącznie w wymiarze niezbędnym do ustalenia prawa do emerytury. Możliwość doliczenia okresu pobierania renty dotyczy wyłącznie tych osób, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny. Nie podlega on zatem uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień do emerytury przysługującej w obniżonym wieku czy też bez względu na wiek. Okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy nie jest uwzględniany przy ustalaniu wysokości emerytury. W przypadku gdy okresy składkowe, nieskładkowe, prowadzenia gospodarstwa rolnego, pracy w tym gospodarstwie lub pobierania renty zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się okres korzystniejszy. Wypłata emerytury Emeryturę wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tego świadczenia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazuje emeryturę osobie uprawnionej za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo na wniosek tej osoby na jej rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Osobie zamieszkałej za granicą emeryturę wypłaca się na jej rachunek bankowy w Polsce lub do rąk wskazanej osoby zamieszkałej w Polsce, względnie na rachunek bankowy emeryta za granicą, jeżeli świadczeniobiorca mieszka w innym niż Polska państwie członkowskim UE, EOG, Szwajcarii albo państwie, z którym wiążą Polskę umowy międzynarodowe w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (tzw. państwie umownym). 25

Rozdział 1. Emerytury i renty z systemu powszechnego Zawieszenie emerytury osobie kontynuującej zatrudnienie Od 1 stycznia 2011 r. weszły w życie przepisy uniemożliwiające wypłatę przez ZUS emerytury osobom, które nie rozwiązały stosunku pracy, w którym pozostawały przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Do czasu zmiany przepisów prawo do emerytury nie ulegało zawieszeniu pomimo kontynuowania zatrudnienia (bez rozwiązania stosunku pracy) z pracodawcą, u którego ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do świadczenia. Warunek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą dotyczył wszystkich osób przechodzących na emeryturę, a więc zarówno: urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które ukończyły powszechny wiek emerytalny, które nie ukończyły powszechnego wieku emerytalnego i przechodziły na wcześniejszą emeryturę. Osobom, które przeszły na emeryturę przed 1 stycznia 2011 r. i wykonywały zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy, w którym pozostawały przed jej uzyskaniem ZUS wstrzymał wypłatę emerytury od 1 października 2011 r. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13 listopada 2012 r. (K 2/12) uznał za niekonstytucyjne te regulacje, które w 2011 roku zmusiły do rozwiązania umowy o pracę tych pracowników, którzy już wcześniej (tj. przed 1 stycznia 2011 r.) uzyskali prawo do emerytury. Ostatecznie z dniem 19 lutego 2014 r. weszły w życie przepisy ustawy z 13 grudnia 2013 r. o ustaleniu i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 169). Umożliwiły one wypłatę przez ZUS zawieszonych świadczeń za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. osobom, które prawo do tej emerytury nabyły przed 1 stycznia 2011 r. (np. w roku 2008, 2009 lub 2010), a ich wypłata została zawieszona od 1 października 2011 r., w związku z nierozwiązaniem stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą. 26