II. ESTRYDSENOWIE SWEN II ESTRYDSEN (S. 29) HARALD III HÉN (S. 36) KANUT II ŚWIĘTY (S. 37) OLAF I GŁÓD (S. 40) ERYK I ZAWSZE DOBRY (S. 41) NIELS STARY (S. 45) ERYK II PAMIĘTNY (S. 48) ERYK III JAGNIĘ (S. 49) SWEN III GRATHE (S. 51) KANUT III (S. 53) WALDEMAR I WIELKI (S. 55) KANUT IV (S. 59) WALDEMAR II ZWYCIĘZCA (S. 60) ERYK IV DENAR OD PŁUGA (S. 65) ABEL (S. 68) KRZYSZTOF I (S. 73) ERYK V KLIPPING (S. 75) ERYK VI MENVED (S. 79) KRZYSZTOF II (S. 81) WALDEMAR III SZLEZWICKI (S. 84) WALDEMAR IV ATTERDAG (S. 85) OLAF II (S. 88) 27
KRÓLEWSKIE RODY DANII 28
ESTRYDSENOWIE SWEN II ESTRYDSEN O J C I E C: Ulf Thorgilsson Zwany był również Wulfem (Wulfsige). Jego ojcem był Thorgils Sprakling (Sprakaleg), domniemany syn Styrbjörna Mocnego, króla Szwecji, i księżniczki duńskiej Thyry Haraldsdatter (zob. s. 15 w biogr. Haralda I), alternatywnie syn nieznanego bliżej Urso. W 1017 r. został przez swojego szwagra, króla Kanuta Wielkiego, ustanowiony jarlem (earlem) w Anglii, a ok. 1026 r. Kanut wyznaczył go regentem Danii. Niebawem jednak Ulf sprzymierzył się z Olafem II z Norwegii oraz Anundem Jakubem ze Szwecji i próbował przy ich pomocy pozbawić szwagra duńskiego tronu. Został zamordowany przez jednego z huskarlów króla Kanuta (25 XII?) 1026 r. w kościele św. Trójcy (późniejszej katedrze) w Roskilde i tam zapewne złożono także jego ciało. Żoną Ulfa została ok. 1015/18 r. Astryda (Astrid) duńska. M A T K A: Astryda Svendsdatter Inna wersja jej imienia to Estryda (duń. Astrid lub Estrid); na chrzcie przyjęła imię Małgorzaty. Była córką króla Danii Swena I Widłobrodego oraz Sygrydy Storrådy (zob. s. 19 w biogr. Swena). Po 1017 r. została żoną lub narzeczoną Roberta I Diabła (Wspaniałego), księcia Normandii od 1028 r. (ur. ok. 1008, zm. Nicea 2 lub 22 VII 1035), syna Ryszarda II Dobrego, księcia Normandii, i jego żony Judyty, córki Conana I Krzywego, księcia Bretanii; mąż (narzeczony) odprawił ją jednak krótko potem. Z jarlem Ulfem miała dwoje, troje lub czworo dzieci (zob. poniżej). Zmarła 9 V nieznanego roku w Danii i została pochowana w kościele św. Trójcy w Roskilde. R O DZ E Ń S T WO {1 3}: 1 Björn W 1045 r. król angielski Edward Wyznawca mianował go earlem we wschodniej Mercji części władztwa odebranego wygnanemu earlowi Swenowi Godwinssonowi (bratu późniejszego króla Anglii Harolda II). 29
KRÓLEWSKIE RODY DANII Został zamordowany na pokładzie okrętu Swena w 1049 r. w Dartmouth (hrabstwo Devon, Anglia), a jego ciało pogrzebano w Dartmouth; później przeniesiono je do katedry w Winchesterze. Być może ożenił się z nieznaną bliżej kobietą i miał z nią syna: (i) Asmund Zwany Korsarzem; wedle sagi Morkinskinna jego ojcem był Björn Ulfsen, natomiast islandzki kronikarz Snorri Sturlasson, odnotowując jego śmierć nadmienia, że był on synem siostry króla Swena [II Estrydsena] (zob. poniżej). Zginął podczas bitwy lub też został zamordowany w 1063 r. 2 Asbjörn Alternatywnie jego matką była nieznana bliżej konkubina jarla Ulfa (najwcześniejsze wzmianki dotyczące Astrydy Svendsdatter odnotowują jedynie imiona dwóch jej synów: Swena [II Estrydsena] oraz Björna [Ulfsena]). Był jarlem w Danii, a w 1069 r. dowodził wojskami, które z rozkazu Swena II najechały Anglię i zajęły York. Zmarł w 1086 r. Ożenił się z nieznaną bliżej kobietą i miał z nią córkę: (i) Małgorzata Żona króla Haralda III (szczegóły zob. s. 37 w jego biogr.). 3 (?) Siostra (imię nieznane) Snorri Sturlasson wzmiankuje syna siostry króla Swena [II Estrydsena] imieniem Asmund jest to jedyna przesłanka potwierdzająca istnienie owej córki jarla Ulfa. Zapewne jednak ów Asmund, zwany Korsarzem, nie był siostrzeńcem, lecz bratankiem Swena (zob. powyżej). SWEN II Urodził się zapewne ok. 1020 r. W 1042 r. król norweski Magnus Dobry mianował go jarlem. Po śmierci swojego brata ciotecznego, króla Hardekanuta (czerwiec 1042), zgłosił pretensje do duńskiego tronu, został jednak pokonany przez wojska Magnusa, który sam zasiadł na tronie Danii (zob. s. 24). Po jego śmierci, w 1047 r. w Viborgu został wybrany królem Danii, początkując ponad trzystuletnie rządy dynastii Estrydsenów w tym kraju. Pierwszą żoną Swena II została zapewne w 1052 r.: Gunhilda Była ona córką Swena Haakonssona, jarla norweskiego (syna jarla Haakona Sigurdssona zwanego Mocnym; por. s. 19 w biogr. Swena I Widłobrodego), i jego żony Holmfrydy, córki Eryka Zwycięskiego, króla Szwecji, wdową po Anundzie Jakubie, królu Szwecji od 1021/22 r. (ur. zapewne 1000/05, zm. 1049/lato 1060). Urodzona zapewne ok. 1000 r. Jej małżeństwo ze Swenem uległo rozwiąza- 30
ESTRYDSENOWIE niu zapewne w 1054 r. Zmarła w 1060 r. lub po tej dacie. Być może jest ona tożsama z Gydą, drugą żoną Swena II. Syn: 1 Swen Z uwagi na skąpość źródeł i występujące w nich sprzeczności, kolejność narodzin synów Swena II Estrydsena nie jest właściwie możliwa do ustalenia. Islandzka Knýtlinga Saga, która wydaje się dość wiarygodnym źródłem, odnotowuje, że był legalnym synem królewskim, natomiast Saxo Gramatyk czyni go jednym z bastardów Swena II oraz rodzonym bratem Eymunda (zob. s. 36). Mógł urodzić się ok. 1053 r. i umrzeć w młodym wieku. Cześć autorów identyfikuje go z synem króla Danii zwanym Swenem Krzyżowcem, który w 1097 r. pod Philomelum w Azji Mniejszej wraz z drużyną wpadł w turecką zasadzkę i zginął. Jeśli jednak ta identyfikacja jest prawdziwa, zastanawia dlaczego ów książę nie brał udziału w walce o tron po śmierci ojca (1074) lub późniejszych zgonach przyrodnich braci. Jego narzeczoną została (rok nieznany): (?) Florina Być może była córką Odona I Czerwonego (Borela), księcia Burgundii, potomka bocznej linii Kapetyngów, i jego żony Sybilli, córki Wilhelma I Wielkiego, hrabiego Burgundii (Franche-Comté). Zginęła wraz ze Swenem Svendsenem w 1097 r. pod Philomelum w zasadzce urządzonej przez Turków lub też zmarła później (w 1102 r.?) w Palestynie jako żona nieznanego macedońskiego wielmoży. Drugą żoną Swena II została ok. 1054 r.: Gyda (Gytha) Kronikarz Adam z Bremy utożsamia ją z królową Gunhildą Svensdotter, pierwszą żoną Swena, niektóre opracowania podają, że była córką króla szwedzkiego Anunda Jakuba i Gunhildy Svensdotter, późniejszej małżonki Swena Estrydsena - a więc pasierbicą własnego męża. W nowszej literaturze panuje jednak pogląd, że Anund Jakub i Gunhilda nie mieli dzieci, co czyni filiację Gydy (Gythy) kwestią otwartą. W 1055 r. została ona oddalona przez męża lub otruta przez jego nałożnicę (późniejszą żonę) Thorę. Trzecią żoną Swena II została zapewne po 1055 r.: Thora (Thore) Europäische Stammtafeln utożsamiają z konkubiną króla Norwegii Haralda III Surowego Thorą Thorbergsdatter, córką Thorberga Ar- 31
KRÓLEWSKIE RODY DANII nessona (Arnunga) z Giske i jego żony Ragnhildy Erlingsdatter, co jednak wydaje się mało prawdopodobne. Wedle Adama Bremeńskiego z jej rozkazu otruto w 1055 r. poprzednią żonę Swena II. Nie zachowały się żadne daty z jej życia. Syn: 1 Magnus Według Adama z Bremy został wysłany przez ojca do Rzymu celem konsekracji na przyszłego władcę Danii. Zmarł w młodym wieku, jeszcze przed ojcem, lecz nie zachowały się żadne daty. Być może jest on identyczny z Kanutem, bastardem Swena II (zob. poniżej). U WA G A: Adam z Bremy podaje, że trzecią żoną Swena była poślubiona w 1067 r. Elżbieta (ur. ok. 1055, zm. po 1066), wdowa po królu norweskim Haraldzie III Surowym, córka wielkiego księcia kijowskiego Jarosława I Mądrego. Swen II pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 20}: z nieznanymi kobietami: 1 (?) Kanut W Knýtlinga Saga wymieniony na pierwszym miejscu wśród bastardów Swena II, lecz pominięty przez wszystkie pozostałe źródła. Być może tożsamy z Magnusem, legalnym synem królewskim (zob. wyżej). 2 Gorm Saxo Gramatyk odnotowuje go na pierwszym miejscu wśród naturalnych synów królewskich, dodając, że był rodzonym bratem przyszłego Haralda III, pomija go natomiast Knýtlinga Saga (chyba, że jest on identyczny ze wzmiankowanym tam Guttormem; por. s. 35). Zmarł zapewne przed wyprawą Swena II na Anglię, która miała miejsce w 1069 r. 3 HARALD III HÉN (zob. s. 36). 4 Sygryda Jej mężem został Gotszalk, książę Obodrytów (Wendów) (zamordowany 7 VI 1066), przypuszczalnie syn Przybigniewa. Książę Gotszalk był już chyba przedtem żonaty, gdyż w 1066 r. posiadał dorosłego syna imieniem Buthu. Z małżeństwa z Sygrydą miał następujące potomstwo: 1 Henryk, książę Wagrii (ur. ok. 1059, zm. wiosną zapewne 1126); ok. 1093 r. ożenił się ze Slawiną, wdową po Cruto, księciu Wagrii, z którą miał potomstwo; przypuszczalnie jednak przed jej poślubieniem był już żonaty i miał dwoje dzieci. 2 (?) Syn lub córka (z nich Przybysław Henryk, książę Hevelli, zm. 1140). Data śmierci Sygrydy nie jest znana; zapewne przeżyła ona męża. 5 KANUT II ŚWIĘTY (zob. s. 37). 6 OLAF I GŁÓD (zob. s. 40). 32
ESTRYDSENOWIE 7 Ingeryda (Ingryda) Ok. 1070 r. wyszła za Olafa III Spokojnego, króla Norwegii od 1066 r. (ur. ok. 1050, zm. Håkeby 22 IX 1093), syna Haralda III Surowego, króla Norwegii z dynastii Ynglingów (z Vestfold), i jego konkubiny Thory Thobergsdatter, córki Thorberga Arnessona (Arnunga) z Giske (niekiedy błędnie utożsamianej z trzecią małżonką Swena II). Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Data śmierci Ingerydy (Ingrydy) nie jest znana. 8 ERYK I ZAWSZE DOBRY (zob. s. 41). 9 Swen W Knýtlinga Saga wymieniony na piątym miejscu wśród synów Swena Estrydsena, co jednak wydaje się mało prawdopodobne, gdyż po śmierci Eryka I w r. 1103 zgłosił pretensje do tronu jako następny najstarszy brat zmarłego. Saxo Gramatyk umieszcza go na trzecim miejscu wśród synów Swena II i dodaje, że był on rodzonym bratem Eymunda (zob. s. 36), lecz wzmianka ta może odnosić także się do legalnego syna królewskiego (zob. s. 31). Jako pretendent zwołał do Viborgu ting, który miał uznać go za prawowitego króla Danii, zmarł jednak w drodze na to zgromadzenie w 1104 r. Z nieznaną małżonką dochował się syna: (i) Henryk Wrodzonemu kalectwu zawdzięczał przydomek Kulawego oraz odsunięcie od sukcesji. W 1131 r. uczestniczył w morderstwie dokonanym na księciu Kanucie Lawardzie, synu Eryka I. Poległ 4 VI 1134 r. w toku bitwy pod Fotevik (Skania), walcząc u boku króla duńskiego Nielsa Starego przeciwko przyrodniemu bratu Kanuta Lawarda przyszłemu królowi Erykowi II Pamiętnemu. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Żoną Henryka Svendsena została zapewne ok. 1120/25 r.: Ingryda Była ona córką Ragnwalda, syna króla Szwecji Inge I Starszego. Urodziła się przypuszczalnie ok. 1100/10 r. Ok. 1130 r. uciekła z kochankiem, została jednak schwytana i odprowadzona do męża. Po jego śmierci poślubiła, zapewne jeszcze w czerwcu 1134 r., Haralda IV Gille, króla Norwegii od 1130 r. (ur. w Irlandii ok. 1094, zamordowany w Bergen 14 XII 1136), syna króla Magnusa III Bosego z dynastii Ynglingów (dom z Vestfold) oraz jednej z jego nałożnic. Dochowali się jedynego syna: 1 Inge I Garbaty, król Norwegii (ur. 1130/35, zginął w bitwie 1161). Wedle Snorri Sturlassona, po śmierci Haralda IV w 1136 r. królowa Ingryda została żoną Ottara Birtinga wielkiego wodza z Trondheim, którego jednak zabito na północy, w mieście kupieckim. 33
KRÓLEWSKIE RODY DANII Dalej Snorri donosi, że miała ona syna z Iwarem Sneis (nie wspominając nic o małżeństwie tych dwojga): 2 Orm zwany Bratem Króla (poległ wraz z synem w 1184). Kolejnym mężem Ingrydy został Arne Ivarsson ze Stodreim (Stårheim) zwany Kompanem Króla (zm. po 1161), z którym miała ona następujące potomstwo: 3 Inge (ur. ok. 1148, zm.?). 4 Niels (Mikołaj), biskup Oslo (ur. ok. 1150, zm. 1225). 5 Filip z Herdla (ur. ok. 1152, poległ 1180). 6 Małgorzata, żona Björna Buka, a następnie Szymona Kaaressona. Ingryda Ragnvaldsdatter zmarła po 1161 r. Synami Henryka Svendsena i Ingrydy byłi {(a) (e)}: (a) Magnus. Urodził się zapewne w latach 30. XII w. Po śmierci króla Szwecji Swerkera I, którego nakazał zgładzić w 1156 r., został wybrany królem Östergötlandu, a po śmierci jego następcy, króla Eryka Świętego (zamordowany w 1159 lub 1160 r.) zdołał opanować większość szwedzkich prowincji i ogłosił się królem tego kraju. Poległ pod Örebro w 1161 r. podczas bitwy z wojskami Karola Sverkerssona i spoczął w opactwie cysterskim Vreta nieopodal Linköping (Östergötland, Szwecja). Żoną Magnusa Henriksena (znany także pod szwedzką wersją patronimiku jako Magnus Henriksson) została Brygida, córka Haralda IV Gille, króla Norwegii (drugiego męża Ingrydy, matki Magnusa), i jego nieznanej z imienia konkubiny. Pierwszym mężem Brygidy był Karol Sunansson, jarl Västergötlandu (zm. po 1137); zarówno z nim jak i z Magnusem nie miała dzieci. Po śmierci drugiego męża poślubiła szwedzkiego jarla Birgera Brosa z rodu Folkungów (zm. 1202) i miała z nim liczne potomstwo. Zmarła 22 X nieznanego roku i spoczęła w opactwie cysterskim w Riseberga (Szwecja). (b) Ragnwald. Jarl w Östergötlandzie (Szwecja) od ok. 1156 r. Poległ u boku brata Magnusa pod Örebro w 1161 r. i spoczął wraz z nim w opactwie cysterskim Vreta nieopodal Linköping. (c) Kanut. Książę Jutlandii (Jyllandii) od 1157 r. Zmarł 12 III 1162 r. i został pochowany w opactwie cysterskim w Løgum (Dania). (d) Buris. Książę Szlezwiku (Sønderjyllandia południowa Jutlandia) od 1162 r. W 1167 r. został aresztowany pod zarzutem zdrady stanu, następnie oślepiony i wykastrowany, a później zgładzony z rozkazu kuzyna, króla Waldemara I. Żoną Burisa Henrikssena została zapewne w 1166 r. nieznana z imienia córka Hermana II, hrabiego Winzenburga i margrabiego Miśni, oraz byłej królowej duńskiej Lutgardy (zob. s. 50 34
(e) ESTRYDSENOWIE w biogr. Eryka III Jagnię). Urodziła się w 1150 r. Wkrótce po ślubie została odesłana do ojca w niejasnych okolicznościach, z odciętym nosem. Z Burisem dzieci najpewniej nie miała. (?) Jan. Jarl w Östergötlandzie (Szwecja) od ok. 1156 r. Zmarł przed 1161 r. i został pochowany w opactwie cysterskim Vreta nieopodal Linköping (Östergötland, Szwecja). 10 Ulf (Ubbe) Saxo Gramatyk umieszcza go na piątym miejscu wśród synów króla Swena II i czyni rodzonym bratem króla Olafa I, z kolei Knýtlinga Saga odnotowuje go na czternastym miejscu, lecz jest to mało prawdopodobne, gdyż podczas bezkrólewia po śmierci Eryka I, w 1104 r. ting zaproponował mu objęcie tronu jako następnemu w kolejności starszeństwa po Swenie Svendsenie (zob. s. 33). Wobec odmowy Ulfa korona przypadła ostatecznie Nielsowi Svendsenowi. Data śmierci Ulfa nie jest znana. 11 Eymund (Ømund) Dwunasty na liście synów królewskich w Knýtlinga Saga, natomiast czwarty według Saxo Gramatyka. Ten sam kronikarz dodaje, że był on rodzonym bratem Swena Svendsena (zob. s. 33). 12 Thorgils Wzmiankowany przez Knýtlinga Saga jako siódmy z kolei syn Swena II, natomiast pominięty przez pozostałe źródła. Według O.S. Brennera wyemigrował do Garderike (na Ruś). Nie zachowały się żadne daty. 13 Sigurd Wzmiankowany przez Knýtlinga Saga na ósmym miejscu wśród synów Swena II i pominięty przez inne źródła. Poległ w walkach z Obodrytami (Wendami) (data nieznana). 14 Benedykt (Bengt) Wzmiankowany przez Knýtlinga Saga na ósmym miejscu pośród synów Swena II, natomiast przez Saxo Gramatyka odnotowany jako dziewiąty w kolejności i rodzony brat Kanuta II (Świętego) (z tej samej matki). Został zamordowany wraz z Kanutem 10 VII 1086 r. w kościele św. Albana (później św. Kanuta) w Odense (wyspa Fionia); zwłoki obu braci złożono we wspomnianej świątyni, a w 1300 r. przeniesiono do nowej katedry św. Kanuta w Odense. 15 Björn W Knýtlinga Saga umiejscowiony jest na dziewiątym miejscu wśród synów królewskich, natomiast Saxo Gramatyk czyni go dziesiątym z kolei synem Swena II. W 1069 r. brał udział w wyprawie Swena II na Anglię. Został zabity zapewne w (ok.) 1100 r. 16 Guttorm W Knýtlinga Saga odnotowany na jedenastym miejscu wśród synów Swena II. Być może identyczny z Gormem (zob. s. 32). 35
KRÓLEWSKIE RODY DANII 17 Eymund (Ømund) Dwunasty na liście synów królewskich w Knýtlinga Saga, natomiast czwarty według Saxo Gramatyka. Ten sam kronikarz dodaje, że był on rodzonym bratem Swena Svendsena (zob. s. 33). 18 NIELS STARY (zob. s. 45). 19 Ragnhilda Jej mężem został Swen Askelsson, jarl w Norwegii, syn Askela (Aslaka) Erlingssona z Sole i jego żony Sygrydy, córki Swena Haakonssona, regenta Norwegii; miała syna Kanuta Sveinssona z Sole (zm. po 1100). 20 Helena (Gunhilda) Wzmiankowana na tzw. Krzyżu Gunhildy (obecnie w Muzeum Narodowym w Kopenhadze); nie są znane żadne daty z jej życia. 21 (?) Karol Pominięty w Knýtlinga Saga, o jego istnieniu mówi natomiast nadanie króla Nielsa dla jednego z kościołów, datowane na ok. 1107 r., któremu świadkuje m.in. Karolus frater Regis.... Nic więcej o nim nie wiadomo, trzeba zatem przyjąć, że zmarł po przytoczonej dacie. SWEN II Zmarł 28 lub 29 IV 1074 r. (dopiero w 1076 r.?, w latach 1074/76?) w Søderup i s w kościele św. Trójcy (pókatedrze) w Roskilde. Jego następcą na tronie Danii został (najstarszy) syn Harald. HARALD III HÉN O J C I E C: Swen II Estrydsen (zob. s. 29). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena. HARALD III W Knýtlinga Saga, a także w Gesta Danorum Saxo Gramatyka umieszczony jest na drugim miejscu wśród bastardów króla Swena II, ponadto Saxo odnotowuje, że jego rodzonym bratem był Gorm Svendsen (zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena). Przydomek 36
ESTRYDSENOWIE Hén (Hein lub Hejn), nadany Haraldowi przez nielubiącego go Gramatyka, znaczy dosłownie ostry [cienki] kamień, co rozumie się w sensie słaby. W 1069 r. przewodniczył zorganizowanej przez ojca zbrojnej wyprawie na Anglię. Po śmierci Swena II (1074/76), mimo prób przejęcia władzy przez Kanuta Svendsena (zob. biogr. następny) został obwołany królem Danii. Żoną Haralda III została (rok nieznany): Małgorzata Była córką jarla Asbjörna (zob. s. 30 w biogr. Swena II Estrydsena). Nie zachowały się żadne daty, nie są także znane dzieci z tego małżeństwa. HARALD III Zmarł 17 IV 1080 r. i został pochowany w opactwie Dalby nieopodal Lund (obecnie w Szwecji). Na tron wstąpił jego brat Kanut. KANUT II ŚWIĘTY O J C I E C: Swen II Estrydsen (zob. s. 29). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena. KANUT II Urodził się zapewne ok. 1040 r. (najpóźniej w 1054 r.); przydomek króla nawiązuje do jego męczeńskiej śmierci i późniejszej kanonizacji. Knýtlinga Saga umiejscawia go na trzecim miejscu wśród naturalnych synów Swena II, natomiast Saxo Gramatyk czyni go dziewiątym w kolejności starszeństwa oraz rodzonym bratem (z tej samej matki) Eryka I. Uczestniczył w angielskiej wyprawie ojca, prowadzonej przez starszego brata Haralda, a w 1074 r. został jarlem Zelandii (jedna z wysp duńskich). Po śmierci Swena II Estrydsena (1074/76) próbował przejąć władzę w Danii, został jednak pokona- 37
KRÓLEWSKIE RODY DANII ny przez Haralda i wygnany z kraju. Powrócił po śmierci brata i w r. 1080 ostatecznie zasiadł na duńskim tronie. Żoną Kanuta II została zapewne ok. 1080/82 r.: Adela Była ona córką Roberta I Fryzyjczyka, hrabiego Flandrii i Holandii, i jego żony Gertrudy, córki Bernarda II, księcia saskiego. Urodziła się ok. 1065 r. Po śmierci Kanuta powróciła do rodzinnej Flandrii, zabierając ze sobą jedynego syna. W 1090 r. wyszła ponownie za mąż za Rogera I zwanego Borsą (Sakiewką), księcia Apulli, Kalabrii i Sycylii od 1085 r. (ur. ok. 1060/61, zm. 22 II 1111), syna Roberta Guiscarda (Łasicy), księcia Apulli, Kalabrii i Sycylii, potomka normańskiej dynastii z Hauteville, i jego drugiej żony Sichelgaity, córki Guaimara IV, księcia Salerno. Mieli następujące potomstwo: 1 Ludwik (zm. 1094). 2 Wilhelm, książę Apulii, Kalabrii i Sycylii (ur. 1097, zm. 1127); jego pierwszą żoną została w 1116 r. Gaitelgrima (zm. 1117), córka Roberta, hrabiego Airola, Alife i Caiazzo, a po jej śmierci, ok. 1120/21 r. poślubił jej imienniczkę (zm. po 1127), córkę Jordana II, księcia Capui. 3 Gusicard (zm. 1108). Po śmierci Rogera w 1111 r. Adela objęła regencję w księstwie Apulii w imieniu swojego małoletniego syna Wilhelma. Zmarła w kwietniu 1115 r. Potomstwo {1 3}: 1 Karol Zwany Dobrym, urodził się ok. 1084 r. Po śmierci ojca w 1086 r. dla bezpieczeństwa matka wywiozła go ze sobą do Flandrii. Wychowywał się na dworze dziada, Roberta I Fryzyjczyka, a później wuja, Roberta II Jerozolimskiego. W 1118 r. syn Roberta II, Baldwin VII Hapkin, wyznaczył go swoim następcą i po jego bezdzietnej śmierci w lipcu 1119 r. Karol objął we władanie hrabstwo Flandrii. Został zamordowany 2 III 1127 r. podczas mszy w kościele św. Donata (później Zbawiciela) w Brugii, gdzie złożono następnie jego ciało. Wkrótce po tych wydarzeniach zaczął być powszechnie czczony jako święty oraz męczennik; w 1884 r. papież Leon XIII dokonał jego beatyfikacji. Żoną Karola została przed lipcem 1119 r.: Małgorzata Była ona córką Rajnolda II, hrabiego Clermont-en-Beauvaisis, i jego pierwszej żony Adeli, hrabiny Vermandois, Valois i Crépy, córki hrabiego Heriberta IV. Urodziła się ok. 1105 r. Po śmierci 38
ESTRYDSENOWIE Karola, z którym nie miała dzieci, ok. 1128 r. poślubiła Hugona III, hrabiego Saint-Pol od 1122 r. (zm. 1145 lub później), syna Hugona II, hrabiego Saint-Pol, i jego żony Helisendy, córki Enguerranda II, hrabiego Montreuil. Hugo był uprzednio żonaty (o pierwszej małżonce brak bliższych szczegółów) i miał już kilkoro dzieci; z Małgorzatą dochował się dalszych trojga: 1 Raul (Rudolf) (zm. po 1162). 2 Gwidon, pan na Beauval (zm. po 1162). 3 Beatrycze (zm. po 1192); małżonka Roberta z Coucy, pana na Boves (poległ 1191). Trzecim mężem Małgorzaty został Baldwin d Encre, nic nie wiadomo o dzieciach z tego małżeństwa. Data śmierci Małgorzaty nie jest znana. 2 Cecylia Urodziła się ok. 1085/86 r.; bliźniaczka Ingegerdy. Jej mężem był Eryk, jarl wyspy Falster (na południe od Zelandii), w źródłach wzmiankowany jako prefekt Gotów (zm. po 1 IX 1145), z którym miała dwóch synów (za Gesta Danorum Gramatyka): 1 Kanut. 2 Karol. Cecylia zmarła po styczniu 1131 r. 3 Ingegerda (Ingryda) Urodziła się ok. 1085/86 r.; bliźniaczka Cecylii. Poślubiła Folke zwanego Tłustym, jarla w Szwecji, być może syna Ingewalda. Według Adama z Bremy ów Folke był tożsamy z Fulkiem, synem Raula de Beaumont i jego żony Agaty de Vendôme. Z Ingegerdą miał on następujące potomstwo: 1 (?) Arnold (Arnulf), pretendent do tronu Flandrii (zamordowany 1157); jego żoną została Ingerda, córka Piotra (Pedera) Thorstensena z Pedersborgu, z którą miał potomstwo. 2 Kanut. 3 Benedykt (Bengt) zwany Snivel. Jednym z jego synów był Magnus z Bjälbo zwany Minnesköld, ojciec jarla Birgera Magnussona, regenta Szwecji, protoplasty dynastii Folkungów. 4 (?) Holmger Starszy. Data śmierci Ingegerdy nie jest znana. KANUT II Został zamordowany 10 VII 1086 r. w podczas modłów w kościele św. Albana w Odense (wyspa Fionia); los króla podzielił jego brat Benedykt (zob. s. 35). Zwłoki obu braci złożono w kościele pw. św. 39
KRÓLEWSKIE RODY DANII Albana (później św. Kanuta) w Odense, a w 1300 r. po pożarze świątyni ich prochy przeniesiono do nowopobudowanej katedry św. Kanuta, gdzie spoczywają do dziś. Ze względu na okoliczności śmierci Kanut zaczął niebawem być powszechnie czczony jako święty i męczennik. W 1101 r. na prośbę króla Eryka I papież Paschalis II wyniósł go na ołtarze i oficjalnie uznał jego kult. Tron duński objął po nim jego brat Olaf. OLAF I GŁÓD O J C I E C: Swen II Estrydsen (zob. s. 29). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena. OLAF I W Knýtlinga Saga zajmuje czwarte miejsce w kolejności starszeństwa synów Swena II, natomiast kronikarz Saxo Gramatyk umieszcza go na szóstym miejscu, nadmieniając przy tym, że był rodzonym bratem Ulfa Svendsena (zob. s. 35). Przydomek Olafa nawiązuje do nieurodzaju i wywołanej nim katastrofalnej fali głodu w Danii, która naznaczyła lata jego panowania. Ok. 1080 r. Kanut II mianował go jarlem Szlezwiku (Sønderjyllandii), jednak wkrótce bracia poróżnili się i w 1085/86 r. król nakazał aresztować Olafa i osadzić go w więzieniu we Flandrii. Uwolniony przez morderców Kanuta za sumę 10 tysięcy marek srebra, w 1086 r. Olaf powrócił do Danii, gdzie został osadzony na tronie. Żoną Olafa I została ok. 1070 r.: Ingegerda Była córką Haralda III Surowego (Hardråde), króla Norwegii z dynastii Ynglingów, i jego żony Elżbiety, córki Jarosława I Mądrego, wielkiego księcia kijowskiego. Urodziła się zapewne ok. 1046 r. Po 40
ESTRYDSENOWIE śmierci Olafa wyszła za Filipa Halstenssona, króla Szwecji od ok. 1110 r. (zm. 1118), syna króla Halstena Stenkilssona, potomka dynastii Stenkila, i jego bliżej nieznanej żony; obydwa te małżeństwa pozostały bezdzietne. Data śmierci królowej nie jest znana. OLAF I Zmarł 18 VIII 1095 r. w tajemniczych okolicznościach. Być może, jak podaje Saxo Gramatyk ofiarował swoje życie [w ofierze] za życie rodaków, co miało odwrócić klęskę głodu. Miejsce pochówku króla nie jest znane. Jego następcą został kolejny syn Swena II, Eryk. ERYK I ZAWSZE DOBRY O J C I E C: Swen II Estrydsen (zob. s. 29). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena. ERYK I Knýtlinga Saga umieszcza go na szóstym miejscu w kolejności starszeństwa synów Swena II, zaś Gesta Danorum Saxo Gramatyka czyni go dziesiątym synem Swena i rodzonym bratem króla Kanuta. Urodził się w Slangerup (wyspa Zelandia), zapewne ok. 1060 r. Przydomek Eryka potwierdza jego reputację władcy bardzo popularnego. Ok. 1080 r. Kanut II mianował go jarlem w Sjælond. Po przejęciu władzy przez Olafa I zbiegł do Szwecji, lecz po śmierci brata (1095) powrócił do kraju i został wybrany królem. Żoną Eryka I została przed 1086 r.: Bodil (Botylda) Była córką Thurgota Ulfsena zwanego Fagrskinna (syna księżniczki norweskiej Botyldy, córki Olafa II Świętego) i jego żony Thorgunny, córki Vagna Ågesena. Pierwszym jej mężem był nieznany bliżej Björn. Towarzyszyła Erykowi podczas pielgrzymki do 41
KRÓLEWSKIE RODY DANII Ziemi Świętej, w trakcie której zmarła; stało się to zapewne wczesnym latem 1103 r. na Górze Oliwnej w Jerozolimie. Królowa spoczęła w kościele św. Marii w Dolinie Jozafata. Syn: 1 Kanut Zwany Lawardem (Lavard Pan), na świat przyszedł 12 III lub IV ok. 1096 r. w Roskilde. W 1115 r. jego stryj, król Niels, mianował go księciem Szlezwiku (Sønderjyllandii). W 1128/29 r. poprowadził zbrojną ekspedycję przeciwko Henrykowi, księciu (królowi) Obodrytów, i po jego pokonaniu, przy aprobacie cesarza Lotara II, przyjął tytuł króla Obodrytów. Został zamordowany za sprawą swojego stryja Nielsa przez kuzynów, Henryka Svendsena (zob. s. 33) i Magnusa Nielsena (zob. s. 45), oraz szwagra, jarla Haakona Sunnivassona (zob. s. 49), 7 I 1131 r. w lesie Haraldsted koło Ringsted; pochowano go w Ringsted (wyspa Zelandia). Dzięki staraniom Waldemara I w 1169 r. papież Aleksander III przeprowadził kanonizację Kanuta. 25 VI 1170 r., przy okazji koronacji Kanuta IV, relikwie jego dziada złożono w kościele NMP w Ringsted. Żoną Kanuta Lawarda została między 1115 a III 1117 r.: Ingeborga Była ona córką Mścisława I Haralda Władymirowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rurykowiczów, i jego pierwszej żony Krystyny, córki Inge I Starszego, króla Szwecji. Urodziła się zapewne w latach 1097 1102, a zmarła po styczniu 1131 r. Potomstwo {(i) (v)}: (i) Małgorzata Snorri Sturlasson wymienia króla duńskiego Waldemara [I] oraz córki Małgorzatę, Krystynę i Katarzynę jako dzieci Kanuta Lawarda, co poświadcza donacja króla Eryka III dla jednego z klasztorów. Na świat przyszła zapewne ok. 1118 r. Jej mężem został Stig Tokesen ze Skanii zwany Białą Skórą (Hvide lub Hvitaleder), z którym miała córkę: 1 Krystyna (zm. przed 1167); w 1163 r. poślubiła Karola I Sverkerssona, króla Szwecji (ur. ok. 1130, zamordowany w 1166 lub 1167), i miała z nim potomstwo. Data śmierci Małgorzaty nie jest znana. (ii) Krystyna Wzmiankowana przez Snorri Sturlassona jako córka Kanuta Lawarda, co potwierdza przywilej Eryka III dla jednego 42
ESTRYDSENOWIE z klasztorów. Urodziła się zapewne ok. 1118 r., a w 1133 r. poślubiła Magnusa IV Ślepego, króla Norwegii w latach 1130 35 (ur. ok. 1115, zamordowany w Holmengrå 12 XI 1139), syna Sigurda I Krzyżowca, króla Norwegii z dynastii Ynglingów (dom z Vestfold), i jego nałożnicy Borghildy Olavsdatter; została oddalona jeszcze w 1133 r. Data śmierci Krystyny nie jest znana. (iii) Katarzyna Wzmiankowana przez Snorri Sturlassona jako córka Kanuta Lawarda, co potwierdza wspomniany wcześniej przywilej Eryka II. Ok. 1159 r. wyszła za mąż za Przysława, pana Lollandii (Laalandii) (zm. 1165/75), syna Niklota, księcia Obodrytów (Wendów). Miała z nim dwóch synów: 1 Kanut, pan Lollandii (zm. po 1183). 2 Waldemar, mnich w Paryżu (zm. ok. 1182). Data śmierci Katarzyny nie jest znana. (iv) (?) Botylda O jej istnieniu świadczy pośrednio wzmiankowany wcześniej przywilej Eryka III, natomiast pomija ją Snorri Sturlasson. Nic więcej o niej nie wiadomo. (v) WALDEMAR I WIELKI (zob. s. 55). Eryk I pozostawił także potomstwo naturalne {1 4}: z nieznanymi kobietami: 1 Harald Urodził się zapewne ok. 1080 r. Wyruszając na pielgrzymkę do Ziemi Świętej, w 1102/03 r. Eryk I wyznaczył go regentem, jednak lud, przerażony bezwzględnością i okrucieństwem Haralda (dzięki którym zyskał przydomek Kesja, czyli Włócznia), na wieść o śmierci Eryka I powołał na tron Nielsa Svendsena (1104). Ostatecznie Harald przeszedł na stronę stryja i brał u jego boku udział w bitwie pod Fotevik (4 VI 1134). Po klęsce wojsk królewskich został pojmany przez swojego brata Eryka, następcę Nielsa na duńskim tronie, i na jego rozkaz stracony wraz z ośmioma synami miało to miejsce w 1135 r. w Skibet nieopodal Vejle na Jutlandii. Ciała pogrzebano na miejscu. Żoną Haralda Kesji została (rok nieznany): Ragnhilda Była ona naturalną córką Magnusa III Bosego, króla Norwegii z dynastii Ynglingów (dom z Vestfold). Nie zachowały się żadne daty. Potomstwo {(i) (vi)}: (i) Eryk Diakon. Utonął w 1134 r. (w zatoce Schlei). 43
KRÓLEWSKIE RODY DANII (ii) Björn Zwany Żelaznobokim (Jernside). Jego żoną została Katarzyna, córka Inge I Starszego, króla Szwecji, i jego pierwszej żony Heleny, greckiego lub ruskiego pochodzenia; jej siostra Małgorzata została królową Danii jako żona Nielsa Starego (zob. s. 45). Björn utonął w 1134 r. w zatoce Schlei. Córka: (a) Krystyna. Przed 1158 r. wyszła za mąż za Eryka Świętego, króla Szwecji od 1156 r. (zamordowany nieopodal Starej Uppsali 18 V 1159, z nim potomstwo). Data jej śmierci nie jest znana. (iii) Magnus Poległ pod Fotevik 4 VI 1134 r. (iv) Olaf Poległ pod Tjuteå ok. 1143 r. Być może pozostawił syna: (a) (?) Harald zwany Cienkim (Skrænk). Król Skanii od 1182 r. (v) Kanut Został stracony z rozkazu króla Eryka II wraz z ojcem oraz siedmioma braćmi w 1135 r. w Skibet koło Vejle na Jutlandii. (vi) Harald Został stracony w 1135 r. w Skibet. Harald Kesja (zob. s. 43) pozostawił także synów naturalnych {1 6}: z nieznanymi konkubinami: 1 Sivard (stracony w Skibet 1135). 2 Eryk (stracony w Skibet 1135). 3 Swen (stracony w Skibet 1135). 4 Niels (Mikołaj) (stracony w Skibet 1135). 5 Bengt (Benedykt) (stracony w Skibet 1135). 6 Mistivint (stracony w Skibet 1135). 2 Ragnhilda Małżonka jarla Haakona Sunnivassona, matka ERYKA III (szczegóły zob. s. 49). 3 Benedykt (Bengt) Wzmiankowany przez Kronikę z Roskilde jako naturalny syn króla Eryka I. Zmarł 1 V nieznanego roku. Nic więcej o nim nie wiadomo. 4 ERYK II PAMIĘTNY (zob. s. 48). ERYK I Celem odbycia pokuty za zabicie czterech wojowników, w 1102 r. podjął pielgrzymkę do Ziemi Świętej, wyznaczając na ten czas regentem swojego bastarda Haralda Kseję. Zmarł po drodze (10 VII) 1103 r. w Pafos na Cyprze, gdzie został także pochowany. Jego następcą został Niels, ostatni spośród synów Swena II. 44
ESTRYDSENOWIE NIELS STARY O J C I E C: Swen II Estrydsen (zob. s. 29). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Swena II Estrydsena. NIELS Jego imię jest duńską wersją imienia Mikołaj, jednak przedstawiam je w oryginalnej formie, jak to zostało przyjęte w literaturze; przydomek króla wiąże się niewątpliwie z jego zaawansowanym wiekiem. W Knýtlinga Saga zajmuje on trzynaste miejsce w kolejności starszeństwa synów Swena II, natomiast Gesta Danorum Grammaticusa wymienia go jako siódmego z kolei; urodził się przypuszczalnie ok. 1064 r. Po śmierci Eryka I podczas pielgrzymki (1103), wobec niepopularności jego syna Haralda Kesji, w 1104 r. został obwołany królem Danii. Pierwszą żoną Nielsa została ok. 1105 r.: Małgorzata Zwana Fredkullą ( niosącą pokój ), była córką Inge I Starszego, króla Szwecji z dynastii Stenkila, i jego pierwszej żony Heleny, greckiego lub ruskiego pochodzenia. Urodziła się zapewne ok. 1085/90 r. Jej pierwszym mężem został w 1101 r. Magnus III Bosy, król Norwegii od 1093 r. (ur. ok. 1073, poległ pod Downpatrick 24 V 1103), syn Olafa III Cichego, króla Norwegii z dynastii Ynglingów (dom z Vestfold), i jego konkubiny Thory; małżeństwo to było bezdzietne. Małgorzata zmarła 4 XI ok. 1130 r. i została pochowana w katedrze (dawny kościół św. Trójcy) w Roskilde. Potomstwo {1 2}: 1 Magnus Zwany Silnym, urodził się w 1106 r. Po śmierci króla szwedzkiego Inge II ok. 1125 r. został wybrany królem Västergötlandu, a po zamordowaniu króla Ragnwalda Knaphövde ok. 1129 r. objął również władzę w Östergötlandzie i Swealandzie, skupiając 45
KRÓLEWSKIE RODY DANII w swoim ręku rządy nad całą Szwecją. W 1130 r. utracił jednak szwedzki tron na rzecz Swerkera I Starszego i zbiegł do Danii. W styczniu 1131 r., działając najpewniej z poduszczenia ojca, uczestniczył w mordzie dokonanym na swoim kuzynie Kanucie Lawardzie, księciu Szlezwiku, synu Eryka I (zob. s. 42 w jego biogr.). W 1134 r. Niels wyznaczył go swoim współregentem i następcą na duńskim tronie, co potwierdził cesarz niemiecki Lotar II podczas zjazdu w Halberstadt, jednak 4 VI tego roku pod Fotevik w Skanii armia króla Nielsa uległa wojskom Eryka Eriksena (przyrodniego brata Kanuta Lawarda), który następnie objął duński tron jako Eryk II; Magnus poległ podczas bitwy i został przypuszczalnie pochowany w opactwie cysterskim Vreta koło Linköping (Östergötland, Szwecja). Żoną Magnusa Silnego została ok. 1129 r.: Ryksa (Rycheza) Była córką Bolesława III Krzywoustego, księcia polskiego, i jego drugiej żony Salomei, córki Henryka, hrabiego Bergu. Urodziła się zapewne w 1116 r. Po śmierci Magnusa poślubiła nieustalonego księcia ruskiego jak wykazały ostatnie badania nad rodowodem Rurykowiczów (D. Dąbrowski) nie był nim jednak, jak dotąd przyjmowano, Włodzimierz Wsiewołodowicz, syn Wsiewołoda II Gabriela, księcia nowogrodzkiego, a raczej Włodzimierz (Wołodar) Glebowicz, książę gorodeński (zm. po 1167), syn Gleba Wsiesławowicza, księcia połockiego, i jego żony Anastazji, córki Jaropełka Piotra, księcia wołyńskiego. Z małżeństwa tego przyszła na świat córka: 1 Zofia, żona Waldemara I Wielkiego (zob. s. 55 w jego biogr.). Drugie małżeństwo Ryksy zakończyło się przypuszczalnie rozwodem, skoro w 1145/50 r. wyszła ona za mąż za Swerkera I Starszego, króla Szwecji (dalsze szczegóły zob. przy Ulfhildzie, drugiej żonie króla Nielsa). Zmarła ona po 25 XII 1155 r. Potomstwo {(i) (ii)}: (i) KANUT III (zob. s. 53). (ii) Niels Mógł być mnichem w opactwie cysterskim w Esrum (wyspa Zelandia), jak podaje O.S. Brenner. 2 Inge Saxo Gramatyk donosi, że został zrzucony przez narowistego konia i stratowany na śmierć. Miało to miejsce ok. 1121 r. Nie był żonaty i nie pozostawił potomków. 46
ESTRYDSENOWIE Drugą żoną Nielsa została ok. 1130 r.: Ulfhilda Była ona zapewne córką Haakona Finssona oraz jego nieznanej bliżej żony, wdową po Inge II Młodszym, królu Szwecji od 1118 r. (zm. ok. 1125), synu króla Halstena Stenkilssona z nieznanej małżonki. Po śmierci Nielsa, z którym podobnie jak z Inge nie miała dzieci, wyszła za mąż za Swerkera I zwanego Starszym, króla Szwecji od 1130 r. Ich dziećmi byli: 1 Jan, następca tronu Szwecji (zabity 1153/54). 2 Karol I Sverkersson, król Szwecji (ur. ok. 1130, zamordowany w 1166 lub 1167); w 1163 r. poślubił Krystynę (zm. 1167), córkę Stiga Tokesena ze Skanii oraz Małgorzaty, córki Kanuta Lawarda (zob. s. 42 w biogr. Eryka I), i miał z nią potomstwo. 3 Ingegerda (?), małżonka Kanuta III (szczegóły zob. s. 53 w jego biogr.). 4 Ingegerda, przełożona w opactwie cysterskim Vreta (zm. 1204). Ulfhilda zmarła przed 1143 r., a Swerker I ożenił się ponownie w 1145/50 r. z Ryksą Piastówną, wdową po Magnusie, synu króla Nielsa z pierwszego małżeństwa; został zamordowany 24/25 XII 1156 r. na moście Alebäck koło Alvastra (Szwecja). Król Niels pozostawił także naturalną córkę: 1 Ingerda Jej istnienie oraz małżeństwo poświadcza przywilej króla Nielsa dla kościoła św. Kanuta w Odense z 1117 r. Małżonka Ulfa (Ubbe) Esbernsena, jarla Lollandii (zamordowany w 1133). NIELS 4 VI 1134 r. pod Fotevik w Skanii jego armia uległa wojskom Eryka Eriksena, bastarda Eryka I. Obalony monarcha zbiegł do Szlezwiku, miasta należącego wcześniej do zamordowanego z jego poduszczenia księcia Kanuta Lawarda i został tam zgładzony 25 VI przez jego stronników. Spoczął w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. Tron duński objął Eryk Eriksen. 47
KRÓLEWSKIE RODY DANII ERYK II PAMIĘTNY O J C I E C: Eryk I Zawsze Dobry (s. 41) M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 42 w biogr. Eryka I. ERYK II Urodził się zapewne ok. 1090 r. Przydomek króla (duń. Emune) nawiązywał do jego mściwości i okrucieństwa. Początkowo pozbawiony władztwa przez przyrodniego brata Haralda (zob. s. 43), rewanżował się najazdami na jego ziemie. Wskutek interwencji kolejnego przyrodniego brata, księcia Kanuta Lawarda (zob. s. 42), między synami Eryka I zawarto pokój i Eryk Eriksen otrzymał godność jarla Lollandii. Poróżniony z królem Nielsem, po zabójstwie księcia Kanuta w 1131 r. zbiegł do Norwegii. 4 VI 1134 r. pokonał pod Fotevik wojska Nielsa i po jego ucieczce jeszcze w tym samym roku został obwołany królem Danii. W 1135 r. na zjeździe w Magdeburgu złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi II. Żoną Eryka II została w 1131 lub 1132 r.: Malmfryda Była ona córką Mścisława I Haralda Władymirowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rurykowiczów, oraz jego pierwszej żony Krystyny, córki Inge I Starszego, króla Szwecji; jej młodsza siostra Ingeborga była żoną księcia Kanuta Lawarda (zob. s. 41). Urodziła się w latach 1095 1102, a między latem 1111 a 1115 r. poślubiła Sigurda I Krzyżowca, króla Norwegii od 1103 r. (ur. 1090, zm. Oslo 14 VIII lub 26 III 1130), potomka dynastii Ynglingów (domu z Vestfold), bastarda Magnusa III Bosego. Mieli córkę: 1 Krystyna (ur. ok. 1125, zm. 1178); zapewne w 1155 r. poślubiła Erlinga Ormsena ze Studla zwanego Ostrym (poległ 1179) i miała z nim potomstwo. Była także konkubiną króla norweskiego Sigurda II Gęby (zamordowany 1155), z którym miała potomstwo. W ostatnich latach życia Sigurd I popadł w obłęd, a w 1126/27 lub 1128 r. oddalił Malmfrydę; Eryk II był jej drugim mężem, nie mieli 48
ESTRYDSENOWIE dzieci. Zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 6 I 1135 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. Eryk II pozostawił naturalnego syna: z nieznaną konkubiną: 1 SWEN III GRATHE (zob. s. 51). ERYK II Został zamordowany 18 IX 1137 r. podczas wiecu (tingu) nieopodal Ribe na Jutlandii. Spoczął w tamtejszej katedrze najstarszym kościele w Danii. Korona przypadła w udziale jego siostrzeńcowi i imiennikowi. ERYK III JAGNIĘ O J C I E C: Haakon Sunnivasson Jarl w północnej Jutlandii; jego ojciec nie jest znany, natomiast matką była Sunniva, córka jarla norweskiego Haakona Ivarssona i Ragnhildy, naturalnej córki króla Magnusa Dobrego (zob. s. 25 w jego biogr.). W 1131 r. brał udział w zabójstwie księcia Kanuta Lawarda, swojego szwagra (zob. s. 42 w biogr. Eryka I). Zmarł w bliżej nieznanym czasie po tym zdarzeniu. Jego żoną została (rok zawarcia ślubu nie jest znany) księżniczka duńska Ranghilda, siostra króla Eryka II. M A T K A: Ragnhilda Eriksdatter Była naturalną córką Eryka I Zawsze Dobrego (zob. s. 44 w jego biogr.). Źródła nie przekazały żadnych dat z jej życia. R O DZ E Ń S T WO: Eryk III nie miał znanego rodzeństwa. ERYK III Urodzony ok. 1100/05 r. albo też ok. 1120 r., przydomek zawdzięczał łagodnemu usposobieniu; zwano go także Mądrym. Poparł Eryka II w trakcie jego walki o duński tron w 1134 r., a po zamordowaniu wuja w 1137 r. został obwołany jego następcą. 49
KRÓLEWSKIE RODY DANII Żoną Eryka III została w 1142 lub 1144 r.: Lutgarda Była córką Rudolfa I, hrabiego Stade i margrabiego Marchii Północnej, potomka rodu Udonidów, i jego żony Rychildy, córki Hermana I, hrabiego Sponheim, burgrabiego i wójta Magdeburga. Urodziła się ok. 1110 r. Pierwszym jej mężem był (od ok. 1130 r.?) Fryderyk, palatyn Sommerschenburga od 1121 r. (zm. 19 V 1162), syn Fryderyka z Sommerschenburga, palatyna saskiego, oraz jego żony Adelajdy, córki Henryka, hrabiego Laufen, z którym miała następujące potomstwo: 1 Adalbert, palatyn Sommerschenburga (zm. 1179); w 1154 r. poślubił Lutgardę (zm. 1220), córkę Bertolda I, hrabiego Hennebergu i burgrabiego Würzburga. 2 Adelajda, opatka w Gandersheim i w Kwedlinburgu (zm. 1184). Małżeństwo Lutgardy i Eryka III zakończyło się rozwodem (nie mieli dzieci), po czym powróciła ona do rodzinnych Niemiec, gdzie w 1147 lub 1148 r. wyszła za mąż za Hermana II (ur. ok. 1100), hrabiego Winzenburga od 1122 r., margrabiego Miśni od 1123 r. oraz landgrafa Turyngii od 1124 r., syna Hermana I, hrabiego Winzenburga i margrabiego saskiego, oraz jego drugiej żony Jadwigi. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Córka (imię nieznane) (ur. 1149); w 1170 r. poślubiła Henryka I, hrabiego Schwarzburga (ur. ok. 1130, utonął 1184), z którym miała córkę. Jej drugim mężem został Ulryk, hrabia Wettynu (zm. 1206). 2 Nieznana z imienia żona Burisa Henrikssena, księcia Szlezwiku (szczegóły zob. s. 34 w biogr. Swena II Estrydsena). 3 Jadwiga, kanoniczka w Kwedlinburgu (ur. 1151). Lutgarda podzieliła los trzeciego męża i została wraz z nim zamordowana nocą z 29 na 30 I 1152 r. w Winzenburgu. Eryk III pozostawił pozostawił naturalnego syna: z nieznaną kobietą: 1 Magnus Wzmiankowany jako syn Eryka III przez przywilej królewski z 1138 r., w 1178 r. został z rozkazu Waldemara I uwięziony w Søborg. Nic więcej o nim nie wiadomo, zapewne zmarł (zamordowany?) w więzieniu. ERYK III Latem 1146 r., złożony ciężką chorobą, zrzekł się korony i przywdział habit mnicha w Odense (wyspa Fionia), gdzie zmarł 27 VIII tego roku. Został pochowany w kościele św. Kanuta (od 1300 r. katedrze) w Odense; grób króla nie przetrwał do czasów obecnych. 50
ESTRYDSENOWIE Władzę nad Danią podzielili między siebie Swen Eriksen, nieślubny syn Eryka II, oraz Kanut Magnussen, wnuk króla Nielsa. SWEN III GRATHE O J C I E C: Eryk II Pamiętny (zob. s. 47). M A T K A: nieznana konkubina króla. R O DZ E Ń S T WO: Swen III nie miał znanego rodzeństwa. SWEN III Po abdykacji Eryka III w 1146 r. został wybrany królem Zelandii i Skanii, podczas gdy Kanut III Magnussen (biogr. na s. 53), objął panowanie nad Jutlandią. Zaistniała sytuacja spowodowała niebawem wybuch wojny domowej i w 1151 r. Kanut został wygnany z kraju. Obaj rywale zwrócili się do króla niemieckiego z prośbą o rozstrzygnięcie sporu; 18 V 1152 r. na sejmie Rzeszy w Merseburgu Fryderyk I Barbarossa oficjalnie uznał sukcesję Swena III, który został koronowany na króla, Kanut III musiał natomiast zrzec się pretensji do korony. Wkrótce jednak zjednoczył on siły z kuzynem Swena, księciem Waldemarem Knudsenem (przyszłym Waldemarem I Wielkim), i doprowadził do wygnania króla (1154). W 1157 r. Swen zdołał powrócić do ojczyzny i spotkał się z konkurentami w Roskilde, gdzie ustalono nowy podział królestwa: on sam miał odtąd władać Skanią, Kanutowi III przypadła w udziale Zelandia, a Waldemarowi Jutlandia. Podczas uroczystości kończących zjazd 9 VIII 1157 r. z rozkazu Swena przeprowadzono zamach stanu, w rezultacie którego Kanut stracił życie, a ranny Waldemar ratował się ucieczką (wydarzenia te nazwano później krwawą ucztą w Roskilde), cała zaś władza nad Danią przypadła inicjatorowi zamachu. Żoną Swena III została ok. 1152 r.: Adelajda Była ona córką Konrada I Wielkiego, hrabiego Wettynu, margrabiego Miśni i Łużyc Dolnych, i jego żony Lutgardy, córki Adalberta, 51
KRÓLEWSKIE RODY DANII hrabiego Elchingen-Ravenstein. W 1153 r. została oddalona przez Swena i powróciła do Niemiec, gdzie z końcem 1157 r. wyszła za mąż za Albrechta, hrabiego Ballenstedt (ur. ok. 1131/40, zm. 1171 lub po 6 XII 1172), syna Albrechta I Niedźwiedzia, księcia saskiego i margrabiego brandenburskiego z dynastii askańskiej, i jego żony Zofii, córki Hermana I, hrabiego Winzenburga oraz margrabiego saskiego. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Adelajda; małżonka Dypolda V, margrabiego Vohburga (ur. ok. 1142, zm. 1193), a następnie Meinharda z Gorycji, hrabiego Istrii (zm. 1230). 2 Gertruda; żona Waltera II z Arnstein (zm. po 1199). 3 (?) Córka (imię nieznane); żona Fryderyka II, hrabiego Beichlingen (zm. 1189). Adelajda zmarła po 6 XII 1172 r. (23 X 1180 r.) w Niemczech. Potomstwo {1 2}: 1 Eryk (?) Urodził się w 1153 r., a zmarł w 1157 r. lub wcześniej. 2 Lutgarda Urodziła się ok. 1151/53 r., a ok. 1180 r. wyszła za mąż za Bertolda II, hrabiego Andechsu od 1147 r. i margrabiego Istrii od 1173 r. (zm. 14 XII 1188), syna Bertolda I, hrabiego Andechsu, oraz jego pierwszej żony Zofii, córki Poppona II, margrabiego Istrii. Bertold II był uprzednio żonaty z nieznaną bliżej Jadwigą (zm. 1174), z którą miał kilkoro dzieci. Z księżniczką Lutgardą miał dalszych dwoje: 1 Poppo, biskup Bambergu (zm. 1245). 2 Berta, opatka w Gerbstedt koło Eisleben (zm. po 1190). Po pewnym czasie Bertold oddalił Lutgardę pod zarzutem zdrady małżeńskiej. Jej dalsze losy nie są znane. SWEN III 23 X 1157 r. w puszczy Grathe (skąd jego pośmiertny przydomek) nieopodal Viborga poniósł klęskę walcząc z wojskami księcia Waldemara Knudsena. Został zamordowany podczas ucieczki z pola bitwy albo też wzięty do niewoli i stracony. Początkowo zwłoki króla pochowano w miejscu śmierci, a później przeniesiono do katedry w Viborgu i złożono w kaplicy św. Ketila. Tron Danii objął Waldemar Knudsen, wnuk Kanuta II Świętego. 52
ESTRYDSENOWIE KANUT III O J C I E C: Magnus Silny, współregent Danii (zob. s. 45 w biogr. Nielsa Starego). M A T K A: Ryksa Piastówna (zob. s. 46 w biogr. Nielsa Starego). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 46 w biogr. Nielsa Starego. KANUT III Urodził się ok. 1129 r. Po abdykacji Eryka III w 1146 r. został księciem Jutlandii i wysunął roszczenia do całego królestwa, co doprowadziło do wybuchu wojny ze Swenem III (zob. s. 51); w rezultacie w 1151 r. zbiegł do Niemiec. 18 V 1152 r. w Merseburgu król niemiecki Fryderyk I Barbarossa rozsądził spór między kuzynami, przyznając koronę Danii Swenowi Kanut musiał zrezygnować z pretensji do tytułu królewskiego. Niebawem sprzymierzył się jednak z księciem Waldemarem Knudsenem, wnukiem Eryka I (przyszły Waldemar I Wielki), doprowadził do wygnania Swena III i w 1154 r. w Viborgu został obwołany królem. Latem 1157 r. trzej pretendenci do korony spotkali się na zjeździe w Roskilde, gdzie uzgodniono nowy podział królestwa: Kanutowi miała przypaść w udziale Zelandia, Swenowi Skania, a Waldemarowi Jutlandia, postanowienia te nie weszły jednak w życie (zob. koniec biogr.). Żoną Kanuta III została w 1156 r.: Ingegerda (?) Była ona córką Swerkera I, króla Szwecji, i jego pierwszej żony Ulfhildy, córki Haakona Finssona (zob. s. 47 w biogr. króla Nielsa). Jej małżeństwo z Kanutem pozostało bezdzietne. Zmarła w 1172 r. i spoczęła w opactwie cysterskim Vreta nieopodal Linköping (Östergötland, Szwecja). Kanut III pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 3}: z nieznanymi kobietami: 1 Niels Urodził się zapewne ok. 1150 r. We wczesnej młodości porzucił życie dworskie, został mnichem i osiadł w wiosce Skibby nieopodal Århus, 53
KRÓLEWSKIE RODY DANII gdzie wybudował kościół. Zmarł w aureoli świętości w 1180 r. i spoczął na cmentarzu przy kościele św. Klemensa (późniejsza katedra) w Århus. Kanonizowany w 1260 r. 2 Waldemar Urodził się ok. 1157/58 r. Poświęcił się karierze kościelnej; w 1182 r. uzyskał godność biskupa Szlezwiku, a w 1190 r. arcybiskupa Bremy. W 1192 r. z rozkazu Kanuta IV został uwięziony w Søborg na Zelandii. Wolność odzyskał w 1206 r., a rok później został ponownie wybrany arcybiskupem bremeńskim. Uwikłany w konfilkt o tron cesarski, w r. 1209 został obłożony anatemą przez Innocentego III i stracił stanowisko, które próbował potem przez wiele lat bezskutecznie odzyskać. W 1218 r. wstąpił do klasztoru cysterskiego w Loccum nieopodal Hanoweru, a w 1220 r., po zdjęciu klątwy, przeniósł się do macierzystego opactwa zakonu cystersów w Citeaux (Francja). Przebywał tam do 1224 r. i ponownie od 1232 r. Zmarł 18 VII 1236 (1235?) r. w Citeaux, skąd jego zwłoki odtransportowano do Loccum. 3 (?) Hildegarda Europäische Stammtafeln, a za nimi W. Dworzaczek czynią z niej żonę Jaromara I, księcia Rugii od 1168 r. (zm. 1217/18). Wydaje się jednak, że owa Hildgarda jest postacią fikcyjną (o takiej osobie brak jakichkolwiek wzmianek źródłowych), natomiast faktyczna małżonka Jaromara, z którą miał on kilkoro dzieci, nadal pozostaje nieznana. KANUT III Został zamordowany z rozkazu Swena III 9 VIII 1157 r. podczas uczty kończącej zjazd książąt duńskich w Roskilde (tzw. krwawej uczty w Roskilde). Pełnia władzy przypadła Swenowi III, a po jego śmierci pod Grathe (1157) duński tron objął książę Waldemar Kundsen. 54
ESTRYDSENOWIE WALDEMAR I WIELKI O J C I E C: Kanut Laward, książę Szlezwiku (zob. s. 42 w biogr. Eryka I Zawsze Dobrego). M A T K A: Ingeborga kijowska (zob. s. 42 w biogr. Eryka I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 42 w biogr. Eryka I. WALDEMAR I Urodził się jako pogrobowiec 14 I 1131 r. Uczestniczył w sejmie Rzeszy w Merseburgu 18 V 1152 r., podczas którego w zamian za rezygnację z praw do tronu na rzecz Swena III uzyskał jedną z duńskich prowincji, zapewne Szlezwik (Sønderjyllandię). W 1154 r. sprzymierzył się z Kanutem III i wspólnie z nim doprowadził do wygnania Swena. Latem 1157 r. brał udział w zjeździe w Roskilde i wedle uzgodnionego tam nowego podziału królestwa otrzymał we władanie Jutlandię, Kanutowi przypadła w udziale Zelandia, a Swenowi Skania. Podczas uroczystości kończących zjazd 9 VIII z rozkazu Swena zamordowano Kanuta i próbowano zgładzić Waldemara, ten jednak uszedł na Jutlandię. 23 X 1157 r. w puszczy Grathe pod Viborgiem jego oddziały pokonały armię Swena III, który zginął podczas bitwy, czyniąc tym samym Waldemara jedynowładcą; jego koronacja miała miejsce w końcu 1157 r. w Roskilde, a dokonał jej Eskil, arcybiskup Lund. Późnym latem 1162 r. w Saint-Jeande-Losne w Burgundii spotkał się z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą, który uznał jego prawa do duńskiej korony. Wprowadził dziedziczność tronu i w 1170 r. koronował starszego syna Kanuta na koregenta; jednocześnie na wzór europejski wykluczył z sukcesji potomstwo naturalne. Żoną Waldemara I została w 1154 lub 1157 r. w Viborgu: Zofia Była ona córką Ryksy Piastówny, wdowy po Magnusie Silnym, królu Szwecji i współregencie Danii, oraz jej drugiego męża, księcia ruskiego (szczegóły zob. s. 46 w biogr. Nielsa Starego). Urodziła się ok. 1140 r. Po śmierci Waldemara I (1182) powróciła do Niemiec 55