Uniwersytet Warszawski Instytut Stosowanych Nauk Społecznych SYLLABUS Ubezpieczenia społeczne rok akademicki 2013/2014, semestr zimowy piątek, 13.15-14.45 + 15.00-16.30 (4-godzinny blok zajęć w październiku i listopadzie 2013) PROWADZĄCY: dr Magdalena Maria Arczewska TYTUŁ ZAJĘĆ: Ubezpieczenia społeczne (Social security system) RODZAJ ZAJĘĆ: obligatoryjne dla ścieżki IV. Zarządzanie kadrami FORMA ZAJĘĆ: konwersatorium TOK STUDIÓW: trzyletnie stacjonarne I stopnia ROK STUDIÓW: II SEMESTR: letni LICZBA GODZIN DLA JEDNEJ GRUPY: 30 ECTS: 3 WYMAGANIA: Ukończony kurs przedmiotu Polityka społeczna z elementami demografii OPIS PRZEDMIOTU: Celem przedmiotu jest przybliżenie studentom wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu ubezpieczenia społecznego w Polsce oraz zapoznanie ich z rozwiązaniami przyjętymi w różnych krajach w zakresie zabezpieczania utraty dochodu będącej skutkiem wystąpienia ryzyka socjalnego objętego ubezpieczeniem. W ramach pierwszego modułu zajęć, studenci zapoznają się z rozwiązaniami w zakresie ubezpieczenie emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego przyjętymi w Polsce; poznają uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i demograficzne przyjętych rozwiązań oraz źródła prawa regulującego ich funkcjonowanie. Przybliżona zostanie im ponadto kwestia reformowania systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce po 1989 roku. W ramach drugiego modułu konwersatorium, studenci zdobędą wiedzę na temat ubezpieczeń społecznych w aspekcie komparatywnym, poprzez udział w przygotowaniu prezentacji odnoszących się do poszczególnych programów ubezpieczeniowych w wybranych krajach (Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja, Francja, Stany Zjednoczone). Podsumowaniem konwersatorium będzie udział w debacie dotyczącej porównania tych rozwiązań z mechanizmami obowiązującymi w Polsce oraz wskazania pożądanych kierunków reform. EFEKTY UCZENIA SIĘ: Student: Rozumie wartości, zasady i cele ubezpieczenia społecznego 1
Analizuje demograficzne, ekonomiczne, prawne i społeczne uwarunkowania ubezpieczeń społecznych w Polsce Wymienia kluczowe akty prawne regulujące funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce Rozumie znaczenie podstawowych pojęć, w tym składaka na ubezpieczenie społeczne, świadczenie z ubezpieczenia społecznego, przedmiot ochrony ubezpieczeniowej, wymiar i waloryzacja świadczenia z ubezpieczenia społecznego Wyjaśnia sposób finansowania ubezpieczenia społecznego w Polsce Przedstawia najistotniejsze rozwiązania w zakresie funkcjonowania ubezpieczenia emerytalno-rentowego w Polsce Przedstawia najistotniejsze rozwiązania w zakresie funkcjonowania ubezpieczenia z tytułu choroby i macierzyństwa w Polsce Przedstawia najistotniejsze rozwiązania w zakresie funkcjonowania ubezpieczenia wypadkowego w Polsce Porównuje rozwiązania dotyczące ubezpieczenia na wypadek wystąpienia poszczególnych ryzyk socjalnych w wybranych krajach METODY I KRYTERIA OCENIANIA: Najważniejszą formą weryfikacji i oceniania osiągniętych przez studenta efektów uczenia się jest egzamin pisemny zawierający kilkanaście pytań otwartych. Student powinien wykazać się umiejętnościami przedstawionymi w rubryce efekty uczenia się. Oznacza to w szczególności znajomość zagadnień teoretycznych i podstaw funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce oraz aspektów związanych ze wspólnotową koordynacją tej dziedziny zabezpieczenia społecznego. SPOSÓB ZALICZENIA: Egzamin pisemny Podstawą zaliczenia konwersatorium jest aktywny udział w zajęciach, w tym przygotowanie prezentacji (praca indywidualna) oraz udział w debacie. Za aktywne uczestnictwo w zajęciach student może otrzymać 1 punkt (maksymalnie 12 punktów). Prezentacja systemu zabezpieczenia społecznego danego kraju na zajęciach oceniana jest w skali 0 5 punkty (każdy student oceniany jest indywidualnie). Za udział w debacie można otrzymać do 3 punktów. Łącznie można otrzymać 20 punktów. Liczba punktów otrzymana za uczestnictwo w konwersatorium ma wpływ na wynik egzaminu (premia motywacyjna). Dopuszczalne są dwie nieobecności na zajęciach (łącznie na czterech godzinach zajęć), przy czym nieobecność skutkuje niemożliwością uzyskania punktów za aktywność na danych zajęciach. LITERATURA: G. Ancyparowicz (red.): Otwarte Fundusze Emerytalne w systemie zabezpieczenia społecznego 1999 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2010 2
G. Ancyparowicz: Co różni emeryturę klasyczną od kapitałowej?, [w:] Tygodnik Solidarność Nr 38/2012, cz. 1 3 E. Dziubińska-Lechnio, M. Kostrzewa, P. Kostrzewa E. Kowalczyk, E. Skowrońska: Ubezpieczenia społeczne 2012. Seria Meritum, WoltersKluwer Polska- ABC, Warszawa 2012 M. Gersdorf, B. Gudowska (red.): Społeczne ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012 J. Grzelińska-Darłak: Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, Gaskor, Wrocław 2011 J. Hrynkiewicz (red.), Ubezpieczenie społeczne w Polsce-10 lat reformowania, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Warszawa 2011 J. Hrynkiewicz (red.): O sytuacji ludzi starszych, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2012 I. Jędrasik-Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2012 I. Jędrasik-Jankowska, K. Jankowska: Prawo do emerytury. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, LexisNexis, Warszawa 2011 Y. Jorens (ed.): 50 years of social security coordination. Past-present-future. Report of the conference celebrating the 50th Anniversary of the European Coordination of Social Security, Prague, 7 & 8 May 2009, European Commission Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, Unit E.3, Manuscript completed in May 2009 M. Kawiński: Ubezpieczenia publiczne i prywatne w polityce społecznej. Skuteczność i efektywność, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011 J. Kucharczyk, E. Kuźmicz: Podnoszenie wieku emerytalnego diagnoza potrzeb i rekomendacje na przykładzie Polski i Niemiec, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011 A. Mikulec: Efektywność systemów emerytalnych krajów UE i EFTA w latach 2005-2008, [w:] Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Nr 228/ 2011, s. 305-315 L. Oręziak: OFE w Polsce produkt ekspansji globalnych instytucji finansowych [w:] Polityka Społeczna Nr 11-12/2012 S. Pieńkowska-Kamieniecka: System zabezpieczenia emerytalnego w Wielkiej Brytanii, [w:] Ubezpieczenia Społeczne Nr 3 (84) 2011 A. Pisulewski: Oddziaływanie systemu emerytalnego na politykę fiskalną w Polsce, [w:] Polityka Społeczna Nr 7/ 2012 A. Siporska: Reforma systemów emerytalnych w Europie Centralnej i Wschodniej, [w:] Ubezpieczenia Społeczne Nr 12/ 2011 3
J. Strusińska-Żukowska, B. Gudowska (red.): Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011 P. Szukalski: Solidarność pokoleń: dylematy relacji międzypokoleniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012 K. Ślebzak: Ochrona emerytalnych praw nabytych, Oficyna, Warszawa 2009 B. Wagner, A. Malaka (red.): Ubezpieczenie chorobowe, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Iwonicz Zdrój 2010 A. Wiktorow: Zmiany w ustawowym wieku emerytalnym w Europie: wnioski dla Polski, [w:] Ubezpieczenia Społeczne Nr 11/ 2011 A. Wiktorow: Problemy waloryzacji emerytur i rent w Polsce, [w:] Ubezpieczenia Społeczne Nr 3/2012 J. Witkowski: Nowelizacja przepisów emerytalnych, [w:] Serwis Prawno-Pracowniczy 2012, Nr 29/30 J. Wratny, M. B. Rycak (red.): Prawo pracy w świetle procesów integracji europejskiej: księga jubileuszowa Profesor Marii Matey-Tyrowicz, WoltersKluwer Polska, Warszawa 2011 A. Wypych-Żywicka: Leksykon prawa ubezpieczeń społecznych. 100 podstawowych pojęć, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009 M. Żukowski, A. Malaka (red.): Wiek emerytalny, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Kazimierz Dolny 2012 SZCZEGÓŁOWY PROGRAM ZAJĘĆ: Moduł I. Ubezpieczenia społeczne w Polsce 04.10.13. Ubezpieczenie społeczne jako metoda realizacji idei zabezpieczenia społecznego W. Szubert: Ubezpieczenie społeczne. Zarys systemu, PWN, Warszawa 1987, s. 9 24 (rozdział I. Geneza i ogólne tendencje rozwojowe ubezpieczenia społecznego) M. Kawiński: Ubezpieczenia publiczne i prywatne w polityce społecznej. Skuteczność i efektywność, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 48 75 (rozdział 2. Metoda ubezpieczenia w systemie zabezpieczenia społecznego) Ubezpieczenie emerytalne w Polsce Literatura I. Jędrasik-Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 189 198 (rozdział I. Ryzyko emerytalne) 4
L. Oręziak: OFE w Polsce produkt ekspansji globalnych instytucji finansowych [w:] Polityka Społeczna Nr 11-12/2012, s. 5 13 M. Rymsza: Redystrybucyjna i więziotwórcza funkcja ubezpieczenia społecznego a ewolucja systemu emerytalnego w Polsce, [w] Hrynkiewicz J.(red.), Ubezpieczenie społeczne w Polsce-10 lat reformowania, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Warszawa 2011, s. 295 312 11.10.13. Ubezpieczenie rentowe w Polsce I. Jędrasik-Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 273 289 (rozdział XIX. Rodzaje ryzyka w ubezpieczeniu rentowym) A. Wilmowska-Pietruszyńska: Kierunki reformowania ubezpieczenia rentowego. Ryzyko niezdolności do pracy, [w] Hrynkiewicz J.(red.), Ubezpieczenie społeczne w Polsce-10 lat reformowania, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Warszawa 2011, s. 237 257 Ubezpieczenie chorobowe w Polsce Literatura J. Jończyk: Ryzyko pracodawcy związane z chorobą pracownika, [w:] B. Wagner, A. Malaka (red.): Ubezpieczenie chorobowe, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Iwonicz Zdrój 2010, s. 7-15 E. Dziubińska-Lechnio, M. Kostrzewa, P. Kostrzewa E. Kowalczyk, E. Skowrońska: Ubezpieczenia społeczne 2012. Seria Meritum, WoltersKluwer Polska- ABC, Warszawa 2012, s. 400 451 (rozdział II. Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa: pkt. 2. Zasiłek chorobowy, pkt. 5. Zasiłek macierzyński) Ubezpieczenie wypadkowe w Polsce Literatura E. Dziubińska-Lechnio, M. Kostrzewa, P. Kostrzewa E. Kowalczyk, E. Skowrońska: Ubezpieczenia społeczne 2012. Seria Meritum, WoltersKluwer Polska- ABC, Warszawa 2012, s. 1360 1378 (rozdział XV. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego: pkt. 1. Zakres podmiotowy ustawy wypadkowej, pkt. 2. Zakres przedmiotowy ustawy wypadkowej, pkt. 3 Rodzaje wypadków, pkt. 4. Elementy definicji wypadków) J. Grzelińska-Darłak: Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, Gaskor, Wrocław 2011, s. 186 239 (część II. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego: pkt. 6. Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego, pkt. 7. Jednorazowe odszkodowanie, pkt. 8. Inne świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego) 18.11.13. Reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce po 1989 roku - debata 5
J. Hrynkiewicz: Reformowanie systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce po 1989 roku, [w] Hrynkiewicz J.(red.), Ubezpieczenie społeczne w Polsce-10 lat reformowania, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Warszawa 2011, s. 339-356 G. Uścińska: Zabezpieczenie społeczne w Polsce. Problemy do rozwiązania, [w:] M. Księżopolski, B. Rysz-Kowalczyk, C. Żołędowski (red.): Polityka społeczna w kryzysie, IPS UW, Warszawa 2009, s. 263 273 T. Szumlicz: Reforma systemu zabezpieczenia społecznego: ku rozwiązaniom ubezpieczeniowym, [w:] M. Rymsza (red.): Reformy społeczne. Bilans dekady, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004, s. 51-82 25.10.13. Szczególne zasady koordynacji stosowane w świadczeniach z tytułu ubezpieczenia społecznego w ramach Unii Europejskiej T. Bińczycka-Majewska: Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w UE na progu XXI w., [w:] J. Wratny, M. B. Rycak (red.): Prawo pracy w świetle procesów integracji europejskiej: księga jubileuszowa Profesor Marii Matey-Tyrowicz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s. 159-176 S. Roberts: A short history of social security coordination, [w:] Y Jorens: 50 years of Social Security Coordination. Past Present Future, the European Commission, May 2009, s. 8-28 Moduł II. Ubezpieczenia społeczne w perspektywie porównawczej Prezentacje porównawcze dotyczące poszczególnych programów ubezpieczeniowych w wybranych krajach Celem prezentacji jest przedstawienie, w jaki sposób funkcjonują w wybranych krajach poszczególne systemy ubezpieczenia społecznego (Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja, Francja, Stany Zjednoczone). Każde zajęcia w ramach tego modułu składają się z dwóch części prezentacji oraz dyskusji, której celem jest podsumowanie oraz porównanie omówionych rozwiązań w odniesieniu do Polski. Plan prezentacji i pracy pisemnej 1. Historia i powstanie ubezpieczenia na wypadek danego ryzyka w poszczególnych krajach 2. Uwarunkowania społeczne, demograficzne, ekonomiczne i prawne objęcia danego ryzyka socjalnego ubezpieczeniem w poszczególnych krajach 3. Cechy charakterystyczne oraz szczegółowe rozwiązania przyjęte w poszczególnych krajach 4. Nierozwiązane problemy 5. Współczesne reformy i ich przyczyny 6. Rozwiązania dotyczące danego ryzyka w poszczególnych krajach a perspektywa Polski podobieństwa, różnice, wyzwania. 08.11.13. Ubezpieczenie emerytalne 6
Ubezpieczenie rentowe Ubezpieczenie chorobowe i macierzyńskie 15.11.13. Ubezpieczenie wypadkowe i ubezpieczenie od bezrobocia Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Niemczech (z uwagi na brak perspektywy porównawczej, plan pracy zostanie odpowiednio zmodyfikowany) 7