ETYMOLOGIA SŁOWA UBEZPIECZENIA securitas (łac.) bezpieczeństwo securus, secura, securum (łac.) bezpieczny assecuramentum (łac.) ubezpieczenie sine cura vivere (łac.) żyć bez troski i obawy Ubezpieczenie Asekuracja PODSTAWOWE POJĘCIA UBEZPIECZEŃ 1. Niepewność a. niemierzalna, b. mierzalna (niepewność mierzalna jest ryzykiem). 2. Ryzyko 3. Zdarzenie losowe 4. Wypadek ubezpieczeniowy FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ: funkcja kompensacyjna (finansowa ochrona ubezpieczającego: wypłata świadczenia lub odszkodowania) funkcja gotowości do pokrycia szkody (utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia) FUNKCJA PREWENCYJNA: funkcja prewencji materialnej (finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć prewencyjnych) funkcja prewencji niematerialnej (działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych poprzez instrumenty systemu bonusmalus, instytucji udziału własnego, ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz instrumenty legislacyjne) FUNKCJA FINANSOWA: akumulacyjna i redystrybucyjna (kumulowanie i proporcjonalne rozdzielanie środków finansowych pomiędzy własnych adresatów) fiskalna (dostarczanie państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków) lokacyjna (inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje, lokaty bankowe, w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów)
interwencyjna (stymulacyjna) (stworzenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, zmniejszenia zagrożenia ubezpieczonego, skłonienie ubezpieczonego do większej dbałości o przedmiot oraz stymulowanie rozwoju nowych dziedzin gospodarki poprzez postęp naukowo techniczny) kontrolna (kontrola postępowania ubezpieczającego z przedmiotem ubezpieczenia oraz weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia) FUNKCJA WYCHOWAWCZA: przewidywania przyszłych zdarzeń (przezorność, umiejętności przewidywania skutków działań) oszczędności (kształtowania umiejętności oszczędzania odkładania konsumpcji) wspólnoty niebezpieczeństwa (zasada: "jeden za wszystkich wszyscy za jednego") FUNKCJE PODSTAWOWE UBEZPIECZEŃ: 1. OCHRONA UBEZPIECZENIOWA 2. PREWENCJA 3. AKUMULACJA KAPITAŁOWA ZASADY UBEZPIECZEŃ Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane i realizowane), część ma charakter względnych i postulatywnych. ZASADY PODSTAWOWE: REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Ubezpieczający może nie popełniając błędu ekonomicznego i prawnego liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane (np. poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne i ekonomiczne. PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych. Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania. W praktyce występują trzy przypadki: niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia, nadubezpieczenia. POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość: uzasadnionego korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk. MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI SKUTKÓW
ZALETY UBEZPIECZEŃ Duża (względnie) szybkość kompensacji skutków zdarzeń Pewność (względna) kompensacji skutków zdarzeń Bezkonfliktowy (względnie) charakter procedur kompensacji skutków zdarzeń Powszechna dostępność ubezpieczenia (rynek ubezpieczeń, obowiązkowość prawna) Taniość (względna) ubezpieczenia WADY UBEZPIECZEŃ Nieubezpieczalność niektórych (wielu) ryzyk Ryzyko niewypłacalności zakładu ubezpieczeń Brak pełności kompensacji skutków zdarzeń Przewlekłość procedur kompensacji skutków zdarzeń KORZYŚCI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE UBEZPIECZEŃ Stabilizacja sytuacji materialnej osób i ich rodzin Ułatwienie planowania działalności gospodarczej (pewność działania) Ułatwienie operacji kredytowych (zabezpieczenie spłaty) Przeciwdziałanie monopolizacji w gospodarce (rozwój małych i średnich firm) Zmniejszenie kosztów pozyskiwania kapitału (wzrost podaży kapitału na rynku) Integracja usług finansowych ("finansowe supermarkety", "bankassurance", "allfinanz", "assurfinance") ZDARZENIE LOSOWE A WYPADEK UBEZPIECZENIOWY CECHY ZDARZENIA LOSOWEGO: 1. Występuje ze statystyczną prawidłowością (tzn. podlega prawu wielkich liczb, jest opisywalne matematycznie) 2. Jest nadzwyczajne (tzn. zagraża wielu podmiotom, a zachodzi jedynie w stosunku do niektórych, zakłócając sytuację normalną) 3. Jest losowe (tzn. zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który zostanie nim dotknięty) 4. Ma charakter masowy (tzn. zagraża wielu podmiotom i realizuje się w skali masowej z możliwością oceny odchylenia lub błędu) 5. Wystąpiło wbrew woli ubezpieczającego (lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej) WYPADEK LOSOWY Jest to zdarzenie losowe, którego skutki oceniane są negatywnie (uszczerbek w mieniu, utrata zdrowia lub życia). WYPADEK UBEZPIECZENIOWY Jest to zdarzenie losowe objęte działalnością ubezpieczeniową, z wystąpieniem którego zakład ubezpieczeń jest zobowiązany spełnić w nawiązanym stosunku ubezpieczeniowym określone odszkodowanie lub świadczenie.
FORMY UBEZPIECZEŃ ASEKURACJA ( UBEZPIECZENIE): UBEZPIECZAJĄCY UBEZPIECZYCIEL KOASEKURACJA: UBEZPIECZAJĄCY REASEKURACJA: UBEZPIECZYCIEL UBEZPIECZYCIEL UBEZPIECZYCIEL UBEZPIECZYCIEL REASEKURATOR (Cedent, Reasekurowany) (Cesjonariusz) RETROCESJA: REASEKURATOR REASEKURATOR (Retrocedent) (Retrocesjonariusz) CECHY INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWEJ (SPECYFIKA SYSTEMU FINANSOWEGO) Porównanie: przedsiębiorstwo zakład ubezpieczeń bank 1. Celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego. 2. Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka. 3. Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń (specjalizacja). 4. Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej. 5. Szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń. ZASADY OKREŚLANIA PODMIOTÓW DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ I REASEKURACYJNEJ - Zasada ściśle określonej formy organizacyjno prawnej - Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej - Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczeniowej - Zasada branżowości KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ 1. Ubezpieczenia społeczne (Sfera socjalna państwa i społeczeństwa) 2. Ubezpieczenia gospodarcze (Sfera gospodarcza państwa i społeczeństwa) Kryteria klasyfikacji: - przedmiot ubezpieczenia, - rodzaj zdarzeń objętych ochroną ubezpieczeniową, - występowanie/brak swobody nawiązywania prawnego stosunku ubezpieczenia, - podział ustawowy.
Kryterium przedmiotu ubezpieczenia: - ubezpieczenia osobowe (przedmiotem ubezpieczenia są dobra osobiste, np.: życie, zdrowie, zdolność do pracy), - ubezpieczenia majątkowe (przedmiotem ubezpieczenia są różne dobra i wartości majątkowe: mienie, odpowiedzialność cywilna). Kryterium rodzaju zdarzenia losowego: - ubezpieczenia ogniowe, - ubezpieczenia gradowe, - ubezpieczenia od kradzieży, - ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków, - ubezpieczenia od uszkodzeń, - ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, - itp. Kryterium występowania/braku swobody: - ubezpieczenia obowiązkowe (przepisy prawne nakładają obowiązek, przymus zawarcia umowy ubezpieczenia), - ubezpieczenia dobrowolne (występuje swoboda umów ubezpieczenia). Kryterium ustawowe: - dział I (obejmuje tylko ubezpieczenia na życie wg 5 grup ubezpieczenia: na życie, posagowe, na życie związane z funduszem kapitałowym, rentowe, wypadkowe i chorobowe), - dział II (obejmuje pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz majątkowe wg 18 grup ubezpieczenia: w tym różne rodzaje ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych oraz wszystkie majątkowe). Kryteria inne (w tym historyczne): - ubezpieczenia morskie (regulowane przepisami kodeksu morskiego), - ubezpieczenia lądowe (regulowane przepisami kodeksu cywilnego; zawierają także ubezpieczenia lotnicze, satelitarne, żeglugi śródlądowej); - ubezpieczenia podmiotów gospodarczych, - ubezpieczenia ludności; - ubezpieczenia w obrocie krajowym, - ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym; - ubezpieczenia publiczne, - ubezpieczenia prywatne; - ubezpieczenia komercyjne (spółki akcyjne), - ubezpieczenia wzajemne (ubezpieczenia wzajemne non profit); - ubezpieczenia bezpośrednie (asekuracja i koasekuracja), - ubezpieczenia pośrednie (reasekuracja i retrocesja).
ORGANIZACJA UBEZPIECZEŃ W POLSCE 1. Ubezpieczeniowa spółka akcyjna 2. Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych (w tym: małe towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych) Podstawa prawna: - Ustawa o działalności ubezpieczeniowej - Kodeks handlowy ZASADY ORGANIZACJI RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE 1. Prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej tylko w dwóch prywatnych formach organizacyjno prawnych: SA lub TUW 2. Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej 3. Rozdział branż (dział I lub dział II) 4. Ograniczenie pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczeniowej 5. Ochrona krajowego rynku ubezpieczeniowego (protekcjonizmu) w zakresie cen 6. Otwarcie polskiego rynku ubezpieczeniowego dla kapitału zagranicznego i warunkowego otwarcia dla zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych (swoboda świadczenia usług dla UE i zasada wzajemności) 7. Materialny (finansowy) nadzór państwa nad działalnością ubezpieczeniową 8. Ochrona ubezpieczonych i poszkodowanych (konsumentów usługi ubezpieczeniowej). UBEZPIECZENIOWA S.A. A SPÓŁKA AKCYJNA PROWADZĄCA INNĄ DZIAŁALNOŚĆ - Wyższe wymagania dotyczące minimalnej wysokości kapitału zakładowego i akcyjnego; - W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze lecz również klienci (ubezpieczeni); - Spółka ubezpieczeniowa może emitować wyłącznie akcje imienne (z wyjątkiem wprowadzanych do publicznego obrotu za zgodą Komisji Papierów Wartościowych); - Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) oraz Minister Finansów. RÓŻNICE POMIĘDZY TUW A UBEZPIECZENIOWĄ SA - TUW nie jest spółką handlową (nie jest wpisywane do rejestru handlowego lecz do rejestru TUW); - Do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu handlowego o spółkach akcyjnych; - Działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe; - Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna) ale wzajemne zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; - Kapitał zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego; - Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa niż w ubezpieczeniowej SA; - Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów);
- Członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwu na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych; - Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, z reguły wracają do ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci przyrostu świadczeń. MAŁE TUW TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń bądź też niewielki terytorialny zasięg działalności, może być uznane przez Ministra Finansów za "małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych" (małe TUW).