Institute of Agricultural and Food Economics-National Research Institute Warsaw, Poland Social transformations in rural areas in Poland Przemiany społeczne na obszarach wiejskich w Polsce Dr hab. Agnieszka Wrzochalska Prof. IERiGŻ-PIB Jachranka 22-24.06.2016
Analizowane zagadnienia Wybrane uwarunkowania demograficzne, poziom wykształcenia ludności wiejskiej Zmiany uwarunkowań życia na obszarach wiejskich Aktywność społeczna mieszkańców wsi Poziom zaufania i autorytety Potrzeby mieszkańców wsi Analysed issues
Badanie Ankietowe IERiGŻ-PIB I makroregion 0,21% II makroregion 0,21 % III makroregion 0,22 % 0,21 % IV makroregion 0,23 % V makroregion 0,18 % 76wsi 8477rodzin 3331 gospodarstw IAFE-NRI field studies
Przemiany społeczne na obszarach wiejskich w Polsce 38,5 % 58,3 % 81,1 (81,1) 15,2 mln osób Wiek produkcyjny Przeciętne trwanie życia 40,8 % 68,6 % 72,4 (73,5) 2013 2005 2000 Liczba osób powyżej 70 lat (w tys.) 578,2 tys. 434,4 tys. 339,9 tys. 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 70-74 75-79 80 i więcej Rural areas 2014 according to the CSO data
Odsetek rodzin rolnych i bezrolnych 2011 39,3 60,7 2005 43,1 56,9 2000 46,0 54,0 Rolne 1996 48,7 51,3 Bezrolne 1992 54,6 45,4 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentage of farming and landless families
Wyposażenie domów mieszkalnych w ocenie mieszkańców wsi 2011 54,4 39,1 6,5 2005 40,9 47,9 11,3 2011 Roln. 59,5 35,9 4,6 2005 Roln. 45,5 46,0 8,5 2011 Bez. 50,0 41,2 7,7 2005 Bez. 37,4 49,3 13,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% dobre średnie złe The level of equipment of house holds
Komputery, dostęp do Internetu oraz wykorzystanie komputera wrodzinach na wsi w roku 2011 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 59,9 53,9 69,7 61,7 53,4 48,8 33,7 20,8 9,7 OGÓŁEM Rolnicze Bezrolne komputer dostęp do Internetu wykorzystanie komputera w działalności rolniczej lub gospodarczej Computers, access to Internet and computer use in rural families
Korzystanie ze stron internetowych przez kierowników gospodarstw rolnych (kierownicy wykorzystujący Internet w działalności rolniczej = 100) Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni MRiRW 54,7 46,8 ARiMR 77,9 79,8 ARR 33,7 31,6 ANR 7,4 7,7 KRUS 17,9 22,7 Portale rolnicze 26,3 26,3 Inne(w tym ODR) 7,7 6,3 Use of the web pages by the holding managers
Poziom wykształcenia ludności w rodzinach rolnych i bezrolnych Lata Wyższe Średnie i policealne Ludność bezrolna Zawodowe Gimnazjalne Podstawowe 2000 3,6 18,1 38,8 39,5 2005 5,3 22,5 36,1 36,1 2011 11,1 29,1 33,1 26,8 Ludność rolna 2000 2,1 17,0 39,2 41,7 2005 5,0 23,2 37,4 34,4 2011 12,3 32,1 30,7 24,9 Level of education of the population in farming and landless families
Poziom wykształcenia kobiet i mężczyzn w 2011 roku Wyższe magister Wyższe licencjat Średnie i policealne Mężczyźni Zawodowe Gimnazjalne i podstawowe 5,2 3,9 28,3 38,0 24,7 Kobiety 8,2 5,3 32,9 24,7 30,7 30 20 10 0 odsetek wsi z mieszkańcami, którzy zdobyli kwalifikacje zawodowe na kursach 19,7 19,7 13,1 pozarolnicze ogólnorolnicze specjalistyczne Level of education of women and men in 2011
Zatrudnienie kierowników gospodarstw rolnych Lata Wyłącznie w gospodarstwie Wyłącznie poza gospodarstwem kobiety W gospodarstwie i poza gospodarstwem 2000 72,9 3,2 23,9 2005 67,3 2,7 30,0 2011 67,6 * 32,4 mężczyźni 2000 64,5 2,3 33,2 2005 60,2 1,9 37,9 2011 63,0 * 37,0 Employment of agricultural holding managers
Zmiany w poziomie życia na wsi w porównaniu z rokiem 2005 25 20 15 10 5 0 19,1 14,9 23,4 20,8 bez zmian jest lepiej jest gorzej trudno powiedzieć w jedych lepiej w jednych gorzej Ogółem Bezrolne Rolne Jest lepiej: Jest gorzej: Poprawa sytuacji finansowej Poprawa infrastruktury technicznej Poprawa warunków bytowych Modernizacja gospodarstw Pogorszenie sytuacji finansowej Brak pracy, bezrobocie Changes in the level of life of rural population
Aktywność społeczna mieszkańców wsi w latach 2000-2011 2005-2011 21,6 2000-2005 11,8 47,4 54,1 24,3 40,8 wzrosła zmalała bez zmian Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011
Odsetek wsi z aktywnymi społecznie mieszkańcami 2011 27,6 11,8 19,7 19,7 4,0 17,1 brak aktyw. 1 os. 2 os. 3 os. 2005 38,2 10,5 17,1 25,0 2,6 6,6 4-5 os. grupa 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentage of villages with active socially dwellers
Aktywność społeczna mieszkańców odsetek wsi 45 40 38,2 35 30 25 20 15 30,3 26,3 13,2 25,0 32,9 27,6 2005 2011 10 5 6,6 0 Mężczyźni Kobiety Mężczyźni i Kobiety brak aktywnych osób Percentage of villages with active socially dwellers
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi 2011 rodzina Razem Mężczyźni 30,2 34,2 69,8 61,8 Kobiety Rodzina rolna Rodzina bezrolna 43,3 56,7 Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi 2011, 2005 wiek 4 25 34 28 5 1 2005 3 18 39 29 9 2 2011 0% 20% 40% 60% 80% 100% do 30 lat 31-40 41-50 51-60 61-70 ponad 70 lat Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (аge)
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi 2011, 2005 wiek, kobiety 40 35 30 25 30,0 22,6 35,0 29,0 29,0 25,0 20 15 10 5 0 5,0 6,5 5,0 9,7 3,2 0,0 do 30 lat 31-40 41-50 51-60 61-70 powyżej 70 lat Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (аge) 2005 2011
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi 2011, 2005 wiek, mężczyźni 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2,92,5 15,7 27,5 41,4 37,5 28,6 27,5 10,0 do 30 lat 31-40 41-50 51-60 61-70 powyżej 70 lat Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (аge) 5,0 1,4 0 2005 2011
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi 2011, 2005 wykształcenie 8,1 29,0 43,6 19,3 2011 13,1 34,3 29,3 23,3 2005 0% 20% 40% 60% 80% 100% podstawowe zawodowe średnie wyższe Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (level of education)
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi wykształcenie 2011, 2005 kobiety 60 53,6 50 40 39,1 30 20 14,3 21,7 25,0 30,5 2005 2011 10 8,7 7,1 0 podstawowe zawodowe średnie wyższe Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (level of education)
Aktywni społecznie mieszkańcy wsi wykształcenie 2011, 2005 mężczyźni 45 40 35 30 39,7 32,4 27,4 35,3 29,4 25 20 15 15,1 17,8 2005 2011 10 5 0 2,9 podstawowe zawodowe średnie wyższe Social activity of the rural dwellers in the years 2000-2011 (level of education)
Członkowie organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, grup religijnych, związków, kół Ochotnicza Straż Pożarna organizacja kobiet (np. KGW) klub sportowy koło parafialne, stow. religijne org. pozarządowa, wolontariat szkolne, rada rodziców związek zawodowy koło/związek hobbystyczny org. emerycka, kombatancka partia polityczna organizacja młodzieżowa org. profesjonalna (cech rzemiosł) LGD Odsetek osób powyżej 18 lat w rodzinach 9 % rolnych 8 % bezrolnych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 rolne bezrolne Members of organizations, associations, parties, committees, religious groups
Pełnione funkcje w organizacjach, stowarzyszeniach, partiach inne funkcje prezes, dyrektor, prezes zarządu wiceprezes, wicedyrektor, członek zarządu skarbnik sekretarz kierownik biura, jego zastępca Odsetek rodzin: 5 % rolne 4 % bezrolne Rolne 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Bezrolne Functions performed in organizations, associations, parties
Udział w zebraniach publicznych (odsetek rodzin) zebrania wyborcze zebrania wiejskie sprawy szkoły, edukacji inwestycji infrastrukturalnych nie podano celu zebrania inne handlowo-usługowe Integracyjno-społeczne 42,1% ogółem 52,6 % rolne 35,2 % bezrolne 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Participation in public meetings
Udział w wyborach (odsetek głów rodzin) parlamentarne prezydenckie samorządowe wszystkie żadne Ogółem 70,3 74,7 72,5 62,5 19,8 Bezrolne 65,1 70,0 67,4 60,1 25,0 Rolne 78,3 81,8 80,1 73,7 13,8 Kobiety 74,8 79,0 75,8 70,0 16,7 Mężczyźni 79,3 82,7 81,4 74,8 12,9 Participation in elections
Poziom zaufania kierowników gospodarstw (odsetek wskazań) sąsiedzi 6,3 56,3 18,8 2,8 strażacy z OSP 13,4 49,9 11 1,7 ksiądz 11,4 46,3 15,9 7,5 mieszkańcy wsi 3,4 47,2 23,5 2,9 policja 3,0 41,1 24,5 7,3 współpracownicy 9,5 31,7 10,6 1,6 nauczyciele 4,1 33,3 10,0 2,1 banki 1,3 24,2 28,9 13,0 samorząd gminny 1,0 22,0 40,5 14,7 władze UE 0,6 13,5 32,3 19,2 władza centralna 0,6 9,1 36,8 27,8 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% całkowite duże brak zdania niewielkie brak zaufania The level of trust among farm managers
Autorytety w społeczności wiejskiej w latach 2000-2011 60 50 48,7 44,7 46,1 40 30 20 26,3 2005 2011 10 0 Nauczyciel Ksiądz Dobry rolnik Społecznik Inny 4,0 Percentage of villages with persons outstanding among the local community
Szanse na pozostanie ludności na wsi znalezienie pracy zarobkowej 51,8 dostęp do lekarzy specjalist. 41,3 komunikacja publiczna dobra sieć handlowo-usług. opieka nad małymi dziećmi zwolnienie z prac w gosp. lepsza opieka przedszkolna 34,9 32,1 29,5 28,2 27,4 rozrywka i życie kulturalne zajecia pozalekcyjne 18,8 18,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 What influences the decision of rural population to remain in rural areas?
Podsumowanie Upodabnianie się środowiska wiejskiego do miejskiego; wyraźnie zarysowany proces starzenia się społeczeństwa, znaczący wzrost poziomu wykształcenia ludności, poprawiło się wyposażenie mieszkań w tym Internet staje się ważnym narzędziem pracy. Wzrosła aktywność społeczna mieszkańców wsi. Relatywnie niski udział wśród aktywnych społecznie stanowiły osoby młode, oraz kobiety z wyższym wykształceniem, co jest konsekwencją zmian demograficznych (starzenia się społeczeństwa, migracji osób młodych). Społecznicy chętniej niż w latach wcześniejszych działają w większych grupach. Wzrósł odsetek wsi gdzie aktywnie społecznie działali razem mężczyźni i kobiety. Zwraca uwagę relatywnie wysoki udział mieszkańców wsi w zebraniach, praca w organizacjach, sprawowanie w nich funkcji oraz zaangażowanie w sprawy polityki. Ludność z rodzin rolniczych jest bardziej zaangażowana i aktywna niż ludność z rodzin bezrolnych w sprawy dotyczące wiejskiej społeczności. Podkreślić należy to rozwarstwienie i swoiste wyizolowanie ludności bezrolnej, która jest mniej zaangażowana w sprawy wiejskiej społeczności. Conclusions
Institute of Agricultural and Food Economics-National Research Institute Warsaw, Poland wrzochalska@ierigz.waw.pl Przemiany społeczne na obszarach wiejskich w Polsce Dr hab. Agnieszka Wrzochalska Prof. IERiGŻ-PIB Jachranka 22-24.06.2016
Odległość wsi od gmin i powiatów 28,6 km Powiat 4 5,3 26,3 34,2 15,8 11,8 5,6 km Gmina 11,8 48,7 30,3 9,2 0 0% 20% 40% 60% 80% 100% do 2 km 3-5 km 6-10 km 11-20 km 21-30 km 31-50 km ponad 50 km The distance of the village from municipalities and counties
Czy polityka państwa sprzyja poprawie sytuacji kobiet wiejskich? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41,5 29,8 26,9 rodziny rolnicze kierowniczki GR rodziny bezrolne TAK NIE Does the policy support the inprovement of rural women`s situacion?
Współczesne kobiety na wsi 2011 22,6% gospodarstw kierują kobiety 30,3% sołtysek (21,1% w 2005) 15,8% wsi kolejna sołtys-kobieta 5,3% wsi zmiana z sołtyski na sołtysa 18,4% wsi KGW (ok. 10 tys. wsi) 63,2% wsi aktywne kobiety (40,8% w 2005) Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB
Sytuacja kobiet na obszarach wiejskich w latach 2005-2011 nic się nie zmieniło pogorszenie rodziny bezrolne kierowniczki GR rodziny rolnicze poprawa 0 20 40 60 80 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB
Sytuacja uległa poprawie: Kobiety w rodzinach rolnych 22,0% Kobiety w rodzinach bezrolnych 21% Kobiety stały się bardziej niezależne, jest więcej kobiet na stanowiskach i kobiet aktywnych społecznie 26,4 30,9 Praca w gospodarstwie jest lżejsza, jest mniej pracy 28,5 14,2 Lepszy dostęp do dóbr, żyje się lepiej i prościej i lżej 11,7 18,3 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB
Kobiety stały się bardziej niezależne, jest więcej kobiet na stanowiskach i kobiet aktywnych społecznie (same przejmują inicjatywę odnośnie działań mających na celu poprawę ich sytuacji)
Poziom zaufania kierowników gospodarstw (odsetek wskazań) sąsiedzi 6,2 56,8 18,2 2,9 strażacy z OSP 13,6 50,3 10,7 1,7 ksiądz 11,1 45,9 16,1 7,8 mieszkańcy wsi 3,0 48,1 23,6 2,8 policja 1,9 41,5 23,7 7,6 współpracownicy 10,1 31,9 10,0 1,7 nauczyciele 4,1 33,3 12,5 2,1 samorząd gminny 1,2 22,0 41,2 14,2 władze UE 0,7 13,2 33,3 19,3 władza centralna 0,5 8,2 37,5 28,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% całkowite duże brak zdania niewielkie brak zaufania
Poziom zaufania kierowniczek gospodarstw (odsetek wskazań) sąsiedzi 7,1 54,3 20,7 2,7 strażacy z OSP 12,5 48,8 11,9 1,6 ksiądz 12,5 47,8 15,1 6,7 mieszkańcy wsi 4,3 44,4 23,3 3,2 policja 2,3 39,7 27,3 6,2 współpracownicy 7,3 31,0 12,5 1,5 nauczyciele 4,1 33,3 12,5 2,1 samorząd gminny 0,8 21,1 38,1 16,3 władze UE 0,7 14,4 28,8 18,8 władza centralna 0,4 12,2 34,5 26,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% całkowite duże brak zdania niewielkie brak zaufania
Wyposażenie domów mieszkalnych w ocenie mieszkańców wsi w roku 2011 i 2005 OGÓŁEM 54,4 39,1 6,5 Rolnicze 50,0 35,9 4,6 Bezrolne 51,1 41,2 7,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% dobre średnie złe
Członkowie organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, grup religijnych, związków, kół ludność bezrolna Ochotnicza Straż Pożarna organizacja kobiet (np. KGW) klub sportowy koło parafialne, stow. religijne org. pozarządowa, wolontariat szkolne, rada rodziców związek zawodowy koło/związek hobbystyczny org. emerycka, kombatancka partia polityczna organizacja młodzieżowa org. profesjonalna (cech rzemiosł) LGD 0 5 10 15 20 25 30
Liczba osób powyżej 70 lat na obszarach wiejskich (w tys.) 2013 578,2 2005 434,4 2000 70-74 75-79 80 i więcej 339,9 0 500 1000 1500 2000 Number of persons above 70 years of age in rural areas (in thousands)
Liczba osób powyżej 70 lat na obszarach wiejskich (w tys.) Kobiety mężczyźni 920,9 tys. 515,8 tys. 2013 405,5 2013 172,7 2005 301,3 2005 133,1 2000 232,6 2000 107,3 0 200 400 600 800 1000 0 200 400 600 70-74 75-79 80 i więcej 70-74 75-79 80 i więcej Number of persons above 70 years of age in rural areas (in thousands)
Źródło: oprac. na podst. https://encryptedtbn1.gstatic.com/images?q=tbn:and9gcsxsvjxbgo19avxxwjvno7zquv9atrfnpfiz9yqkvnpnsqcsqejcq
Kształcenie pozaszkolne mieszkańców ankietowanych wsi w roku 2011 25 odsetek wsi z mieszkańcami, którzy zdobyli kwalifikacje zawodowe na kursach 20 15 10 19,7 19,7 5 13,1 0 pozarolnicze ogólnorolnicze specjalistyczne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB
Udział kierowników gospodarstw w wyborach (odsetek wskazań) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 81,8 78,3 80,1 73,7 13,8 parlamentarne prezydentckie samorządowe wszystkie żadne ogółem mężczyźni kobiety
Członkowie organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, grup religijnych, związków, kół Ochotnicza Straż Pożarna organizacja kobiet (np. KGW) klub sportowy koło parafialne, stow. religijne org. pozarządowa, wolontariat szkolne, rada rodziców związek zawodowy koło/związek hobbystyczny org. emerycka, kombatancka partia polityczna organizacja młodzieżowa org. profesjonalna (cech rzemiosł) LGD 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 ogółem rolne bezrolne
Odsetek wsi z wyróżniającymi się osobami w lokalnej społeczności 2011 7,9 36,8 22,4 15,8 9,2 7,9 nie ma 1 os. 2 os. 3 os. 2005 11,8 27,6 30,3 22,4 3,94 4-5 os. grupa 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentage of villages with active socially dwellers
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej-Państwowy Instytut Badawczy Przemiany społeczne na obszarach wiejskich w Polsce dr hab. Agnieszka Wrzochalska prof. IERiGŻ-PIB Jachranka 22-24.06.2016