Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce w latach 2011-2012

Piotr Dzikowski * Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce w latach 2011-2012 Wstęp Przedsiębiorstwa angażują się w działalność innowacyjną, aby osiągnąć różne cele. Z punktu widzenia aktualnego rozwoju gospodarczego, najważniejszym czynnikiem kształtującym efekty ekonomiczne jest sukces poszczególnych firm. Czynnikiem przyczyniającym się do osiągnięcia sukcesu mogą być innowacje w obrębie produktu, procesu, organizacji i marketingu. Wśród najważniejszych efektów, występujących na skutek wprowadzania innowacji, należy wymienić: zwiększenie asortymentu, wejście na nowe rynki, poprawę jakości, zwiększenie elastyczności produkcji, zwiększenie zdolności produkcyjnych, obniżenie jednostkowych kosztów pracy, ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji, ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego i wypełnienie przepisów i norm. Głównym celem pracy jest identyfikacja efektów, występujących na skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji i analiza ich wpływu na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych, funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011-2012. Hipotezą badawczą jest założenie, że rodzaj efektu wprowadzania innowacji, determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce. Źródłem danych przedstawionych w artykule są badania prowadzone w Zakładzie Innowacyjności i Przedsiębiorczości na Wydziale Ekonomii i Zarządzania na Uniwersytecie w Zielonej Górze, finansowane ze środków statutowych zakładu. W artykule zaprezentowano zbiór danych dotyczący działalności innowacyjnej w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych, w Wielkopolsce w latach 2011-2012. W części teoretycznej pracy dokonano przeglądu efektów wpro- * Dr, Zakład Innowacji i Przedsiębiorczości, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Zielonogórski, P.Dzikowski@wez.uz.zgora.pl, 65-246 Zielona Góra, ul. Podgórna 50

160 Piotr Dzikowski wadzania innowacji oraz podstawowych zagadnień związanych z innowacją i działalnością innowacyjną przedsiębiorstw. 1. Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa Zgodnie z założeniami tradycyjnej teorii innowacji, proces innowacyjny ma charakter liniowy. Nieliniowość i systemowość innowacji zostały uwypuklone przez szkołę ewolucyjną i neoshumpeterowską, w której proces innowacyjny na poziomie przedsiębiorstwa jest postrzegany, jako układ wzajemnie powiązanych aktywności. Rezultatem tego interaktywnego procesu jest innowacja [Świadek, 2008, s. 9-10]. Występuje wiele różnych definicji dotyczących innowacji, ale najważniejsze są: (1) ujęcie innowacji jako procesu lub (2) jako rezultatu jego wykonania [Dolińska, 2010, s. 13]. W pierwszym znaczeniu zgodnie z poglądem A. Stawasza, definiujemy proces innowacyjny, który obejmuje powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projekt, produkcję i upowszechnienie [Stawasz, 1999, s. 24-25]. Zgodnie z drugą koncepcją, innowacja jako rezultat odnosi się do jakiegokolwiek dobra, usługi lub pomysłu, który jest postrzegany przez odbiorcę jako nowy [Pomykalski, 2001, s. 17]. Do celów niniejszego opracowania przyjęto definicję innowacji sformułowaną przez ekspertów OECD, zgodnie z którą, za innowację rozumie się wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem [OECD, 2008]. Istnieje wiele rodzajów innowacji [Janasz, Kozioł, 2007, s. 19]. Wyróżnia się innowacje społeczne, dotyczące stosunków międzyludzkich i innowacje techniczne, dotyczące zmian w technice i technologii [Ileczko, 1979, s. 499-512]. Innowacje techniczne dzielą się na trzy grupy: innowacje produktowe, procesowe i organizacyjne [Moszczyński, 1994, s. 10]. Wprowadzanie na rynek nowych lub istotnie ulepszonych produktów to innowacja produktowa. Innowacja procesowa dotyczy sposobu wytwarzania lub zastosowania istniejących dóbr. Celem innowacji organizacyjnej jest podniesienie sprawności działania organizacji [Janasz, Kozioł, 2007, s. 20]. Wyróżnia się trzy stopnie nowości innowacji: produkty i procesy nowe na skalę światową, produkty i procesy nowe w skali kraju lub branży oraz produkty i procesy nowe tylko dla danego przedsiębiorstwa [Janasz, Kozioł-Nadolna, 2011, s. 18]. Innowacje to skutek prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności innowacyjnej obejmującej wszelkie

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 161 działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji [GUS, 2010]. Podstawowe rodzaje działalności innowacyjnej to: (a) działalność badawczo-rozwojowa (B+R), (b) zakup gotowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych, (c) nabycie innowacyjnych maszyn i urządzeń niezbędnych do wytworzenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów [Janasz, Kozioł-Nadolna, 2011, s. 19]. Działalność innowacyjna wymaga nakładów na: (a) prace badawczo rozwojowe, dotyczące przede wszystkim innowacji w obrębie produktów i procesów, (b) technologie niematerialne (prawa do korzystania z patentów i wynalazków nieopatentowanych, licencje, know how, znaki towarowe,), (c) zakup zaawansowanych maszyn, urządzeń, sprzętu lub oprogramowania komputerowego, a także gruntów i budynków (w tym ulepszeń i napraw), (d) szkolenia personelu i marketing nowych oraz ulepszonych produktów (e) pozostałe działania obejmujące prace projektowe, planowanie i testowanie nowych produktów i usług, procesy produkcyjne i metody dostarczania [Dwojacki, Hlousek, 2008, s. 49]. Ważną rolę w nadawaniu kształtu i tempa procesów innowacyjnych odgrywa współpraca przedsiębiorstw z zewnętrznymi podmiotami. Struktura i charakter zbudowanych powiązań przedsiębiorstwa ze źródłami informacji, wiedzy, technologii, praktyk postępowania oraz zasobów ludzkich i finansowych, ma olbrzymi wpływ na jego działalność innowacyjną. Przedsiębiorstwa mogą współpracować z podmiotami reprezentującymi sferę nauki lub B+R, z administracją państwową oraz pozostałymi podmiotami rynkowymi takimi jak: konkurenci, dostawcy i klienci. Wszystkie te grupy, pełnią rolę źródeł wiedzy i technologii dla działalności innowacyjnej i mogą dotyczyć każdego z czterech wcześniej wymienianych typów innowacji [Świadek, 2011, s. 51]. Rodzaj powiązania zależy od charakteru przedsiębiorstwa i rynku, na którym ono działa [Dierkes, 2003, s. 9-10]. 2. Rodzaje efektów działań innowacyjnych Podejście innowacyjne wymaga od przedsiębiorstw takiego kształtowania produktów (usług), procesów, organizacji i przekazu marketingowego, aby móc zaspokoić potrzeby nie tylko obecnych, ale i przyszłych klientów. Pozwala to zwiększyć obszar oddziaływania przedsiębiorstwa i osiągnąć cele strategiczne i finansowe [Janasz, 2009, s. 42]. Według A.H. Jasińskiego [Jasiński, 1997, s. 38-39] działalność innowa-

162 Piotr Dzikowski cyjna przedsiębiorstw jest pochodną rozwiązań systemowych funkcjonujących w gospodarce. Do czynników ekonomicznych wpływających na podejmowaną działalność innowacyjną zalicza się: założenia polityki innowacyjnej kraju, regionu, wielkość nakładów na innowacje, źródła ich finansowania, ryzyko ekonomiczne związane z ich wdrażaniem, koszty, przychody i zyski ze sprzedaży innowacji [Dolińska, 2010, s. 56]. Każdy rodzaj innowacji wymaga podjęcia określonych działań innowacyjnych. Różny jest obszar oddziaływania poszczególnych rodzajów innowacji. Innowacje w obrębie produktu dotyczą głównie efektów w obszarze konkurencji, popytu i rynku i mają za zadanie: zastąpić produkty wycofywane z rynku, poszerzyć ofertę przedsiębiorstwa w zakresie wyrobów i usług, stworzyć produkty przyjazne dla środowiska naturalnego, zwiększyć lub zachować udział w rynku, umożliwić przedsiębiorstwu wejście na nowe rynki zbytu. Ponadto, spodziewane jest podniesienie jakości wyrobów i usług, obniżenie zużycia materiałów i energii oraz osiągnięcie sektorowych standardów technicznych. Innowacje w obrębie procesu dotyczą skrócenia czasu reakcji na potrzeby klientów, zwiększenia elastyczności produkcji lub świadczenia usług, zwiększenia mocy produkcyjnych lub usługowych, obniżenia zużycia materiałów, skrócenia cyklu produkcyjnego, poprawy warunków pracy i wypełnienia wymogów regulacyjnych. Innowacje organizacyjne są ukierunkowane na doskonalenie organizacji i miejsca pracy w zakresie. poprawy komunikacji i interakcji pomiędzy pracownikami, lepszego współdzielenia się informacjami i wiedzą, wzrostu zdolności adaptacyjnych związany z nowymi potrzebami klientów i ogólnej poprawy warunków pracy. Innowacje marketingowe dotyczą zarówno klientów wewnętrznych, jak i zewnętrznych przedsiębiorstwa [OECD, 2008, s. 111-113]. 3. Charakterystyka próby badawczej na tle struktury przemysłowej Wielkopolski Prezentowany zakres badania dotyczy innowacji w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych, traktuje o innowacjach na poziomie firmy i uwzględnia dyfuzję do poziomu nowość dla firmy. Zidentyfikowano zbiór efektów, jakie wystąpiły na skutek wprowadzenia działań innowacyjnych. Zbadano związki występujące pomiędzy efektami a poszczególnymi rodzajami prowadzonej działalności innowacyjnej. Badanie przeprowadzono w Wielkopolsce, w której ważną pozycję zajmuje

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 163 przemysł. Stanowi on źródło utrzymania dla około 1/3 ogółu pracujących i dostarcza główną część produktu krajowego brutto wytwarzanego w Wielkopolsce [WARP, 2009]. Cechą charakterystyczną wielkopolskiego przemysłu jest przewaga małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych. Największy wkład w wielkość przychodów ze sprzedaży produkcji przemysłowej, mają przedsiębiorstwa produkujące artykuły spożywcze (21,8%). Kolejne miejsce zajmuje produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (14%). Duży udział posiada produkcja mebli (6,6%), produkcja urządzeń elektrycznych (6,6%) oraz produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (6,5%) [GUS, 2012]. W roku 2011 produkcja sprzedana przemysłu województwa osiągnęła wartość ponad 114 mld zł (10,4% produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce) [Regiony Polski, 2012, s. 22]. W badaniu uczestniczyło 918 przedsiębiorstw, w tym 283 mikro (31%), 329 małych (36%), 240 średnich (26%) i 66 dużych (7%) przedsiębiorstw. Struktura technologiczna przedsiębiorstw odpowiada w przybliżeniu danym prezentowanym przez Główny Urząd Statystyczny tzn. 494 przedsiębiorstwa reprezentują niską technikę (54%), 268 przedsiębiorstw reprezentuje średnio-niską technikę (29%), 127 firm pochodzi ze średnio-wysokiego poziomu techniki (14%), a w sektorze wysokiej techniki jest 29 firm (3%). Poziomy technologii zostały opracowane i zdefiniowane na podstawie intensywności działalności badawczorozwojowej (relacja poziomu nakładów na B+R do przychodów ze sprzedaży) dla krajów OECD w 1997 roku [Hatzichronoglou, 1997, s. 6-7]. Ze względu na charakter własności firmy, dominują przedsiębiorstwa krajowe 804 (87%), kapitał zagraniczny jest reprezentowany przez 50 firm (6%), a kapitał mieszany reprezentuje 65 przedsiębiorstw (7%). Część metodyczna analizy wykorzystuje modelowanie probitowe dzięki, któremu można określić szansę zajścia różnorodnych zachowań innowacyjnych w zależności od efektu [Świadek, 2008, s. 119-132]. Ze względu na fakt, wykorzystania zmiennych o charakterze binarnym, szukane relacje mają postać równań liniowych, w których dodatni znak występujący przy parametrze oznacza, że prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia innowacyjnego jest wyższe dla określonego efektu, niż w pozostałej zbiorowości. W modelowaniu probitowym zmienna zależna ma postać jakościową.

164 Piotr Dzikowski 4. Efekty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw Analiza udzielonych odpowiedzi pokazuje, jakie efekty uzyskują przedsiębiorstwa, które podejmują działalność innowacyjną. Rysunek 1 przedstawia, procentową liczbę wskazań (odpowiedzi pozytywnych) w ramach poszczególnych efektów. Najczęściej osiąganym efektem, około 59% wskazań jest poprawa jakości. Ponad 51% wskazań dotyczy zwiększenia asortymentu. Wejście na nowe rynki 29% wskazań, zwiększenie zdolności produkcyjnych niemal 28% wskazań, a obniżenie jednostkowych kosztów pracy to około 25% wskazań. Pozostałe efekty są rzadziej osiągane. Wysoka liczba wskazań w zakresie poprawy jakości i zwiększenia asortymentu wskazuje, że aktywność innowacyjna badanych przedsiębiorstw, dotyczy wprowadzania ulepszeń i działań mających zaspakajać jak najszerszą grupę klientów. W następnej części analizy, podjęto próbę zbadania relacji, pomiędzy podejmowanym rodzajem działalności innowacyjnej a osiąganym efektem. W tym celu, zbudowano modele istotne statystycznie, w których zmiennymi zależnymi są rodzaje działalności innowacyjnej, a zmiennymi niezależnymi, opisane w pierwszej części analizy efekty. Dla każdego modelu, obliczono prawdopodobieństwo określające zajście danego zdarzenia i prawdopodobieństwo nie wystąpienia danego zdarzenia. Ogółem sporządzono 162 modele, z których 114 (70,37%) jest istotnych statystycznie. Rysunek 1. Efekty występujące na skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji uporządkowane malejąco według % wskazań Poprawa jakości Zwiększenie asortymentu 51,42% 58,93% Wejście na nowe rynki Zwiększenie zdolności produkcyjnych Obniżenie jednostkowych kosztów pracy 27,78% 24,73% 29,08% Wypełnienie przepisow i norm Zwiększenie elastyczności produkcji Ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego Ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji 16,67% 16,56% 15,69% 11,11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 165 Rysunek 2 przedstawia czynników mające największy wpływ na działalność innowacyjną przedsiębiorstwa. Im większa liczba modeli istotnych statystycznie, tym większe znaczenie czynnika. Rysunek 2. Procentowy rozkład liczby zbudowanych modeli istotnych statystycznie dla poszczególnych czynników uporządkowany malejąco Wejście na nowe rynki Ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego Poprawa jakości Zwiększenie asortymentu Obniżenie jednostkowych kosztów pracy Ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji Zwiększenie zdolności produkcyjnych Zwiększenie elastyczności produkcji Wypełnienie przepisow i norm 88,89% 83,33% 77,78% 72,22% 66,67% 66,67% 61,11% 61,11% 55,56% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Duża liczba otrzymanych modeli wskazuje, że przedsiębiorstwa podejmują określone działania innowacyjne. Mała liczba modeli, może oznaczać niską świadomość przedsiębiorstw w danym zakresie lub osiągnięcie przez przedsiębiorstwa określonego poziomu, na którym nie ma już potrzeby podejmowania działań innowacyjnych. Analiza wskazuje, że największym wyzwaniem jest wejście na nowe rynki. Natomiast wypełnienie przepisów i norm wymaga najmniejszej ilości działań innowacyjnych. Rysunek 2 przedstawia procentowy rozkład liczby zbudowanych modeli statystycznie istotnych, uporządkowany malejąco. W dalszej części opracowania każdy z czynników zostanie poddany analizie statystycznej. Tablica 1. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej wejście na nowe rynki Rodzaj działalności Innowacyjnej Nakłady na działalność B+R Wejście na nowe rynki zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia +,37x-0,48 0,46 0,32

166 Piotr Dzikowski Inwestycje w dotychczas niestosowane środki +,25x+0,58 0,80 0,72 trwałe a) budynki, lokale i grunty +,47x-0,86 0,35 0,20 b) maszyny i urządzenia techniczne +,23x+0,32 0,71 0,63 c)oprogramowanie komputerowe +,56x 0,71 0,50 Wprowadzanie nowych wyrobów +,49x+0,24 0,77 0,60 Implementacja nowych procesów technologicznych +,34x+0,56 0,82 0,71 : a)metody wytwarzania +,24x-0,17 0,53 0,43 b) systemy okołoprodukcyjne +,54x-0,59 0,48 0,28 c) systemy wspierające +,48x-0,89 0,34 0,19 Współpraca z dostawcami +,31x-0,82 0,31 0,21 Współpraca z konkurentami +,50x-1,89 0,08 0,03 Współpraca z krajowymi JBR +,53x-1,60 0,14 0,06 Współpraca z zagranicznymi JBR +64x-2,30 0,05 0,01 Współpraca z odbiorcami +,33x-1,01 0,25 0,16 Współpraca innowacyjna ogółem +,38x-0,38 0,50 0,35 Wejście przedsiębiorstwa na nowe rynki, najczęściej wymaga implementacji nowych procesów technologicznych (0,82), inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,8), takie jak: maszyny i urządzenia techniczne (0,71), oprogramowanie komputerowe (0,71) oraz wprowadzenie nowych wyrobów (0,77). Najrzadziej, przy wchodzeniu na nowe rynki, przedsiębiorstwa podejmują współpracę z zagranicznymi JBR-mi (0,05) i z konkurentami (0,08). Tablica 1 zawiera modele istotne statystycznie dla zmiennych zależnych, opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej wej-

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 167 ście na nowe rynki. Z tablicy 2 wynika, że ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego, wiąże się najczęściej z inwestycjami w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,89), w tym inwestycjami w maszyny i urządzenia techniczne (0,83), implementacją nowych procesów technologicznych (0,88), w tym: oprogramowania komputerowego (0,69) oraz wprowadzaniem nowych wyrobów (0,79). Natomiast niewiele przedsiębiorstw współpracuje, nad ograniczeniem swojej szkodliwości dla środowiska naturalnego, ze szkołami wyższymi (0,1) oraz krajowymi JBR-mi (0,19). inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,89), jest blisko dziewięciokrotnie wyższe, niż w przypadku podjęcia współpracy ze szkołami wyższymi (0,1). Tablica 2 zawiera modele probitowe dla zmiennych zależnych, opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego. Tablica 2. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego Rodzaj działalności innowacyjnej Ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,44x-0,44 0,50 0,33 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe: +,65x+0,57 0,89 0,72 a) budynki, lokale i grunty +,26x-0,75 0,31 0,23 b) maszyny i urządzenia techniczne +,64x+0,30 0,83 0,62 c)programowanie komputerowe +,39x+0,10 0,69 0,54 Wprowadzanie nowych wyrobów +,48x+0,30 0,79 0,62 Implementacja nowych procesów technologicznych: +,61x+0,57 0,88 0,72 a)metody wytwarzania +,35x-0,15 0,58 0,44 b) systemy okołoproduk- +,41x-0,49 0,47 0,31

168 Piotr Dzikowski cyjne c) systemy wspierające +,29x-0,78 0,31 0,22 Współpraca z dostawcami +,37x-0,78 0,34 0,21 Współpraca z szkołami wyzszymi +,69x-1,95 0,10 0,03 Współpraca z krajowymi JBR +,66x-1,55 0,19 0,06 Współpraca z odbiorcami +,30x-0,96 0,26 0,17 Współpraca innowacyjna ogółem +,49x-0,35 0,56 0,36 Przedsiębiorstwa poprawiają jakość najczęściej implementując nowe procesy technologiczne (0,82) i inwestując w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,80), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,71) oraz oprogramowanie komputerowe (0,62). Ponadto wprowadzają nowe wyroby (0,72). Natomiast najrzadziej współpracują nad poprawą jakości z konkurentami (0,06) i z krajowymi JBR-mi (0,10). Tablica 3 przedstawia, modele probitowe dla zmiennej niezależnej poprawa jakości. Tablica 3. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej poprawa jakości Rodzaj działalności innowacyjnej Poprawa jakości zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,40x-0,61 0,42 0,27 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe: +,46x+0,39 0,80 0,65 a) budynki, lokale i grunty +,35x-0,92 0,28 0,17 b) maszyny i urządzenia techniczne +,37x+0,18 0,71 0,57 c)programowanie komputerowe +,33x-0,04 0,62 0,49 Wprowadzanie nowych wyrobów +,49x-0,10 0,72 0,54 Implementacja nowych procesów technologicznych: +,58x+0,34 0,82 0,63 metody wytwarzania +,50x-0,40 0,54 0,35

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 169 b) systemy okołoprodukcyjne +,50x-0,73 0,41 0,23 c) systemy wspierające +,33x-0,93 0,27 0,18 Współpraca z dostawcami +,24x-0,86 0,27 0,19 Współpraca z konkurentami +,42x-1,98 0,06 0,02 Współpraca z krajowymi JBR +,33x-1,62 0,10 0,05 Współpraca innowacyjna ogółem +,29x-0,44 0,44 0,33 Zwiększenie asortymentu, wiąże się najczęściej z inwestycjami w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,79), a zwłaszcza w zakup maszyn i urządzeń technicznych (0,70) oraz oprogramowania komputerowego (0,62). Ponadto, najczęściej przedsiębiorstwa poszerzają swój asortyment, poprzez implementację nowych procesów technologicznych (0,79) i wprowadzanie nowych wyrobów (0,78). Najmniej wykorzystywanymi sposobami zwiększania asortymentu jest współpraca z dostawcami (0,27) i z odbiorcami (0,23), a także współpraca ze szkołami wyższymi (0,06). Tablica 4 przedstawia, modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej zwiększenie asortymentu. Tablica 4. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej zwiększenie asortymentu Rodzaj działalności Innowacyjnej Zwiększenie asortymentu zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,27x-0,51 0,41 0,30 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe: +,34x+0,48 0,79 0,69 a) budynki, lokale i grunty +,44x-0,95 0,31 0,17 b) maszyny i urządzenia techniczne +,29x+0,24 0,70 0,60 c) oprogramowanie komputerowe +,32x 0,62 0,50 Wprowadzanie nowych wyrobów +,77x 0,78 0,50 Implementacja nowych procesów technologicznych: +,32x+0,50 0,79 0,69 a)metody wytwarzania +,45x-0,33 0,55 0,37

170 Piotr Dzikowski b)systemy okołoprodukcyjne +,24x-0,55 0,38 0,29 Współpraca z dostawcami +,25x-0,85 0,27 0,20 Współpraca z szkołami wyższymi +,67x-2,21 0,06 0,01 Współpraca z odbiorcami +,35x-1,10 0,23 0,14 Współpraca innowacyjna ogółem +,29x-0,42 0,45 0,34 Najczęściej ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji, następuje w wyniku implementacji nowych procesów technologicznych (0,90), w tym zastosowaniu nowych metod wytwarzania (0,68). Przedsiębiorstwa inwestują również w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,87), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,77) oraz oprogramowanie komputerowe (0,69). Najmniejszą rolę w procesie ograniczania materiało i/lub energochłonności produkcji odgrywa, współpraca ze szkołami wyższymi (0,10) oraz współpraca z krajowymi JBR-mi (0,14). Tablica 5 przedstawia, istotne statystycznie modele probitowe dla zmiennej ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji. Tablica 5. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji Rodzaj działalności innowacyjnej Ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,33x-0,40 0,47 0,34 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki +,54x+0,60 0,87 0,73 trwałe: a) budynki, lokale i grunty +,35x-0,75 0,34 0,22 b) maszyny i urządzenia techniczne +,41x+0,35 0,77 0,63 c) Oprogramowa- +,37x+0,12 0,69 0,55

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 171 nie komputerowe Implementacja nowych procesów +,70x+0,60 0,90 0,72 technologicznych: a) metody wytwarzania +,63x-0,17 0,68 0,43 c) systemy wspierające +,28x-0,77 0,31 0,22 Współpraca z szkołami wyższymi +,58x-1,87 0,1 0,03 Współpraca z krajowymi JBR +,36x-1,45 0,14 0,07 Współpraca z odbiorcami +,31x-0,94 0,27 0,17 Współpraca innowacyjna ogółem +,27x-0,30 0,49 0,38 Tablica 6. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej obniżenie jednostkowych kosztów pracy Rodzaj działalności innowacyjnej Obniżenie jednostkowych kosztów pracy zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,24x-0,43 0,43 0,33 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe +,36x+0,57 0,82 0,71 b) maszyny i urządzenia techniczne +,44x+0,29 0,77 0,61 Wprowadzanie nowych wyrobów +,23x+0,32 0,71 0,62 Implementacja nowych procesów technologicznych: +,40x+0,56 0,83 0,71 a)metody wytwarzania +,45x-0,21 0,60 0,42 b) systemy okołoprodukcyjne +,22x-0,48 0,40 0,31 c) systemy wspierające +,30x-0,81 0,30 0,21 Współpraca z szkołami wyzszymi +,33x-1,87 0,06 0,03

172 Piotr Dzikowski Współpraca z krajowymi JBR +,53x-1,57 0,15 0,06 Współpraca z odbiorcami +,28x-0,98 0,24 0,16 Współpraca innowacyjna ogółem +,25x-0,33 0,47 0,37 Analizowane przedsiębiorstwa obniżają jednostkowe koszty pracy, najczęściej w wyniku implementacji nowych procesów technologicznych (0,83), w tym zastosowanie nowych metod wytwarzania (0,60), poprzez zastosowanie inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,82), takie jak maszyny i urządzenia techniczne (0,77) oraz wprowadzanie nowych wyrobów (0,71). Obniżenie jednostkowych kosztów pracy, najrzadziej uzyskiwane jest w ramach współpracy z odbiorcami (0,24), z krajowymi JBR-mi (0,15) i ze szkołami wyższymi (0,06). Tablica 6 zawiera modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej obniżenie jednostkowych kosztów pracy. Tablica 7. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej zwiększenie elastyczności produkcji Rodzaj działalności Innowacyjnej Nakłady na działalność B+R Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe: a) budynki, lokale i grunty b) maszyny i urządzenia techniczne c)oprogramowanie komputerowe Wprowadzanie nowych wyrobów Implementacja nowych procesów technologicznych: Zwiększenie elastyczności produnkcji zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia +,40x-0,44 0,49 0,33 +,58x+0,60 0,88 0,72 +,48x-0,80 0,38 0,21 +,41x+0,33 0,77 0,63 +,30x+0,11 0,66 0,54 +,53x-0,30 0,80 0,62 +,77x+0,55 0,91 0,71

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 173 a)metody wytwarzania +,52x-0,18 0,63 0,43 b) systemy okołoprodukcyjne +,50x-0,51 0,50 0,30 c) systemy wspierające +,29x-0,78 0,31 0,22 Współpraca z odbiorcami +,36x-0,97 0,27 0,17 Zwiększenie elastyczności produkcji, najczęściej odbywa się poprzez implementację nowych procesów technologicznych (0,91), inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,88), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,77) i oprogramowanie komputerowe (0,66), oraz wprowadzanie nowych wyrobów (0,80). Najrzadziej uzyskuje się efekt zwiększenia elastyczności produkcji, w rezultacie inwestycji w systemy wspierające (0,31) i współpracy z odbiorcami (0,27). Niemniej jednak w porównaniu do wcześniejszych analiz prawdopodobieństwo najrzadziej wykorzystywanego działania (0,27) jest tylko około 3 krotnie mniejsze, niż najczęściej stosowanego instrumentu (0,91). Tablica 7 przedstawia, zbiór uzyskanych modeli istonych statystycznie dla zmiennej niezależnej zwiększenie elastyczności produkcji. Tablica 8. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej zwiększenie zdolności produkcyjnych Rodzaj działalności Innowacyjnej Zwiększenie zdolności produkcyjnych zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,45x-0,50 0,48 0,31 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe : +,56x+0,51 0,86 0,70 a) budynki, lokale i grunty +,46x-0,85 0,35 0,20 b) maszyny i urządzenia techniczne +,52x+0,26 0,78 0,60 c)oprogramowanie komputerowe +,30x+0,07 0,65 0,53 Wprowadzanie nowych wyrobów +,42x+0,27 0,75 0,60 Implementacja nowych pro- +,72x+0,49 0,89 0,69

174 Piotr Dzikowski cesów technologicznych a)metody wytwarzania +,62x-0,27 0,64 0,40 b) systemy okołoprodukcyjne +,53x-0,58 0,48 0,28 c) systemy wspierające +,35x-0,84 0,31 0,20 Współpraca z odbiorcami +,32x-1,00 0,25 0,16 Zwiększenie zdolności produkcyjnych, najczęściej odbywa się poprzez implementację nowych procesów technologicznych (0,89), inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,86), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,78) oraz oprogramowanie komputerowe (0,65) a także wprowadzanie nowych wyrobów (0,75). Najrzadziej, badany efekt jest uzyskiwany w wyniku wprowadzania systemów wspierających (0,31) i współpracy z odbiorcami (0,25). Tablica 8 opisuje wyliczone modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej zwiększenie zdolności produkcyjnych. W tablicy 9 zostały przedstawione, modele, istotne statystyczne dla zmiennej niezależnej wypełnienie przepisów i norm. Podobnie jak w przypadku poprzednio analizowanych związków, najczęściej przedsiębiorstwa uzyskują badany efekt, w wyniku implementacji nowych procesów technologicznych (0,92), w tym zastosowanie nowych metod wytwarzania (0,60) i inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,82), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,79) a także inwestycje w oprogramowanie komputerowe (0,66). Najrzadziej badane przedsiębiorstwa, wypełniają narzucone przepisy i normy w oparciu o współpracę z odbiorcami (0,27) i krajowycmi JBR-mi (0,16). Tablica 9. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej wypełnienie przepisów i norm Rodzaj działalności innowacyjnej Wypełnienie przepisów i norm zajścia zdarzenia nie wystąpienia zdarzenia Nakłady na działalność B+R +,27x-0,41 0,44 0,34 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe +,33x+0,60 0,82 0,72 (w tym) b) maszyny i urządzenia +,49x+0,32 0,79 0,62

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 175 techniczne Oprogramowanie komputerowe +,30x+0,11 0,66 0,54 Implementacja nowych procesów technologicznych: +,87x+0,55 0,92 0,70 metodywytwarzania +,40x-0,17 0,60 0,43 b) systemy okołoprodukcyjne +,29x-0,47 0,43 0,32 c) systemy wspierające +,57x-0,84 0,39 0,20 Współpraca z krajowymi JBR +,54x-1,52 0,16 0,06 Współpraca z odbiorcami +,35x-0,97 0,27 0,17 Zakończenie Przeprowadzona analiza wykazała, że najczęstrzymi efektami występującymi na skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji są: poprawa jakości i zwiększenie asortymentu. Natomiast ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji oraz ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego, są efektami osiąganymi najrzadziej. Wejście na nowe rynki i ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego, stanowią największe wyzwanie dla badanych przedsiębiorstw, gdyż ich osiągnięcie wymaga podjęcia największej ilości różnorodnych działań innowacyjnych. Najmniej wymagającymi efektami w zakresie aktywności innowacyjnej są: wypełnienie przepisów i norm oraz zwiększenie elastyczności produkci i zdolności produkcynych. Większość założonych efektów jest osiągana poprzez działania wewnętrzne, takie jak: implementacje nowych procesów technologicznych, w tym zastosowanie nowych metod wytwarzania oraz inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe, takie jak maszyny i urządzenia techniczne oraz oprogramowanie komputerowe. Szczegółowa analiza poszczególnych relacji w zakresie badanych efektów wskazuje, że przedsiębiorstwa wielkopolskie wykorzystują w pierwszej kolejności własne środki i zasoby. Współpraca z podmiotami funkcjonującymi w sferze nauki (jednostki PAN, krajowe i zagraniczne JBR-y, szkoły wyższe), nie jest podstawowym instrumentem rozwoju przedsiębiorstw. Natomiast coraz częściej, występuje współpraca z dostawcami, odbiorcami a nawet konkurentami, co jest charakterystyczne dla przedsiębiorstw funkcjonujących w sektorze średnio-wysokiego poziomu tech-

176 Piotr Dzikowski niki oraz sektorze wysokiej techniki. Biorąc pod uwagę fakt, że struktura technologiczna przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu odpowiada danym prezentowanym przez GUS tzn. ponad 54% badanych przedsiębiorstw reprezentuje niską technikę, intensywność działań innowacyjnych należy do wysokich na tle kraju, ale odbiega znacząco od standardów krajów rozwiniętych. Przeprowadzona analiza potwierdziła, że określony rodzaj efektu wprowadzania innowacji, determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych. Literatura 1. Dierkes M. (2003), Visions, Technology, and Organizational Knowledge: An Analysis of the Interplay between Enabling Factors and Triggers of Knowledge Generation w: John de la Mothe and Dominique Foray (ed.), Knowledge Management in the Innovation Process, Kluwer Academic Publishers, Boston. 2. Dolińska M. (2010), Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, PWE, Warszawa. 3. Dwojacki P., Hlousek J. (2008), Zarządzanie innowacjami, Centrum Badawczo-Rozwojowe, Gdańsk. 4. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009 (2010), GUS, Warszawa. 5. Hall B., Lerner J. (2009), The financing of R&D and innovation, NBER Working Paper, National Bureau of Economic Research. 6. Hatzichronoglou T. (1997), Revision of the high technology sector and product classification, STI Working Papers 1997/2,OECD, Paryż. 7. Ileczko B. (1979), Podstawy typologiczne ogólnej teorii innowacji, Zagadnienia Naukoznawstwa, nr 4. 8. Janasz W. (2009), Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa. 9. Janasz W., Kozioł K. (2007), Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa. 10. Janasz W., Kozioł-Nadolna K. (2011), Innowacje w organizacji, PWE, Warszawa. 11. Jasiński A.H. (1997), Innowacje i polityka innowacyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok. 12. Komuniat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego w sierpniu 2012 r (2012), Urząd Statystyczny w Poznaniu, Nr 8/2012. 13. Moszczyński J. (1994), Międzynarodowe standardy metodologiczne statystyki z zakresu innowacji technologicznych, KBN, Warszawa.

Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność 177 14. OECD (2008), Podręcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie polskie, Warszawa. 15. Pomykalski A. (2001), Zarzadzanie innowacjami, PWN, Warszawa- Łódź. 16. Przemysł (2009), Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.wielkopolska-region.pl/index.php?aid=110363045041c8 107250925, dostęp dnia 20.11.2012. 17. Regiony Polski (2012), Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa. 18. Stawasz E. (1999), Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 19. Świadek A. (2008), Determinanty aktywności innowacyjnej w regionalnych systemach przemysłowych w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 20. Świadek A. (2011), Regionalne systemy innowacji, Difin, Warszawa. Streszczenie W pracy zbadano relacje zachodzące pomiędzy efektami wprowadzania innowacji a różnymi rodzajami działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych, funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011 i 2012. Założono, że rodzaj efektu wprowadzania innowacji determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych. Najczęściej występującym efektem wprowadzania innowacji jest poprawa jakości i zwiększenie asortymentu. Najbardziej wymagającymi efektami wprowadzania innowacji są: wejście na nowe rynki, ograniczenie szkodliwości przedsiębiorstwa dla środowiska naturalnego oraz poprawa jakości. Natomiast najmniej wymagające według badanych przedsiębiorców jest wypełnienie przepisów i norm. Słowa kluczowe przemysł, działalność innowacyjna, efekty innowacji, innowacja The impact of innovation effects on activities of industrial enterprises in Wielkopolska in 2011-2012 (Summary) The study shows the relationships between innovation effects and innovation activities of industrial enterprises in Wielkopolska region between 2011 and 2012. It is assumed that a given innovation effect determines a given innovation activity. The most common innovation effect is to improve quality of products and product assortment. The most demanding innovation effect is to enter new markets, reduce environmental impact and improve quality. According to the survey the least demanding challenge is to fulfill new rules and standards.

178 Piotr Dzikowski Keywords innovation activities, innovation effects, innovation, industry