Konferencja Innowacyjne usługi płatnicze prawo i technologia Warszawa, 2011-03-18 Rola Narodowego Banku Polskiego w rozwoju innowacyjnych usług płatniczych w Polsce i nadzorze nad nimi Adam Tochmański Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski 1
Program prezentacji 1. Co to jest innowacja? 2. Innowacyjne usługi płatnicze 3. Tendencje rozwojowe innowacyjnych usług płatniczych 4. Korzyści i zagrożenia (mapa ryzyka) 5. Rola Narodowego Banku Polskiego w rozwoju innowacyjnych usług płatniczych w Polsce i nadzorze nad nimi 2
Co to jest innowacja? Innowacja (z łac. innovatio odnowienie) to wprowadzenie czegoś nowego, nowatorstwo, rzecz nowo wprowadzona, nowość Słownik wyrazów obcych, PWN 1995, Innowacje to zmiany celowo wprowadzone przez człowieka ( ), które polegają na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi ocenianymi dodatnio w świetle określonych kryteriów i składającymi się w sumie na postęp Z. Pietrasiński, Ogólne i i psychologiczne zagadnienia innowacji, Warszawa 1971 s.25, Innowacja - idea, postępowanie lub rzecz, która jest nowa, ponieważ jest jakościowo odmienna od dotychczasowych. Innowacje w biznesie obejmują produkty i usługi oraz działania mające na celu doprowadzanie ich do nabywców oraz przekonanie o ich użyteczności. Innowacje stwarzają dla przedsiębiorców i menedżerów korzystne możliwości dokonania istotnych zmian, podjęcia nowej działalności, świadczenia nowych usług i pozyskiwania dzięki temu innowacyjnych nabywców. Sprawdzianem udanej innowacji jest jej powodzenie na rynku - T. Szucki, "Encyklopedia marketingu", Warszawa 1998. 3
Podstawowe elementy systemu płatniczego 1) uczestnicy systemu płatniczego, 2) płatności dokonywane w systemie płatniczym, 3) pieniądz transferowany w ramach systemu płatniczego, 4) instrumenty płatnicze wykorzystywane w ramach systemu płatniczego, 5) kanały komunikacji, poprzez które dokonywane są płatności, 6) umowne stosunki łączące zainteresowane strony. 4
Podstawowe obszary innowacji w systemie płatniczym Innowacyjne instrumenty płatnicze Innowacyjne kanały i sposoby dokonywania płatności Innowacyjne formy pieniądza 5
Definicja innowacyjnej usługi płatniczej Innowacyjne usługi płatnicze to usługi płatnicze, w których zostały wprowadzone nowe rozwiązania, technologie lub standardy zmieniające w sposób jakościowy dotychczasowy sposób dokonywania płatności. 6
Fazy cyklu życia wybranych usług płatniczych Rozpowszechnienie wykorzystania płatności mobilne karta zbliżeniowa transakcje ESCROW e-przelew karta płatnicza EMV polecenie zapłaty integrator płatności (ZSPI) karta płatnicza zabezpieczona 3DS przelew bankowy serwis płatności wirtualnych karta kredytowa w Internecie płatność SMS karta płatnicza z paskiem magnetycznym czeki papierowe Źrodło: M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, raport przygotowany na zlecenie NBP, Materiały i Studia 241/2009, str. 21 7
Przykładowe innowacje w zakresie kart płatniczych Karty zbliżeniow e Karty EMV Moneybac k Karty wirtualne INNOWACJE Programy lojalnościow e multipartner, np. Payback 3-D Secure Cashback 8
Przykłady innowacji w innych obszarach systemu płatniczego Płatności mobilne Pieniądz elektroniczny Overlay Services INNOWACJE Serwisy płatności wirtualnych, np. PayPal e-przelew Biometria Rachunki escrow EBPP, np. BILIX 9
Tendencje rozwojowe innowacyjnych usług płatniczych Nowe usługi i nowe podmioty: sieci społecznościowe wirtualne światy i waluty Internet mobilny rozwój e-handlu, w tym transgranicznego P2P 10
Korzyści i zagrożenia związane z innowacyjnymi usługami płatniczymi Korzyści Zagrożenia Niższe koszty Atrakcyjność dla pewnych grup klientów Rozwój obrotu bezgotówkoweg o Krótszy czas dokonania transakcji Polepszenie konkurencyjne j pozycji na rynku Wykorzystanie nowych technologii i ich rozwój Ryzyko utraty danych Przestępczoś ć Spadek zaufania do podmiotów i instrumentów płatniczych Ryzyko utraty środków pieniężnych Spadek bezpieczeństwa usług finansowych Ryzyko reputacyjne dla regulatorów i instytucji nadzorczych 11
Zagrożenia: mapa ryzyka Wysoka szkodliwoś ć Mały zasięg zasięg Duży Niska szkodliwoś ć Opracowanie własne na podstawie: Innovations and security in payment systems, Ebben W., Kleijmeer R., Payments and Securities Settlement Seminar Amsterdam, 20-23 September 2010 12
Wysoka szkodliwość Mały zasięg Duży zasięg Szklanka wody Mały zasięg Niska szkodliwość Niska szkodliwość Na przykład: Wszelkie rodzaje transakcji oszukańczych o niskich wartościach i drobne incydenty 13
Wysoka szkodliwość Mały zasięg Duży zasięg Pęknięta rura Mały zasięg Wysoka szkodliwość Niska szkodliwość Na przykład: Inżynieria społeczna Kradzież tożsamości Ataki dedykowane 14
Wysoka szkodliwość Mały zasięg Duży zasięg Niska szkodliwość Deszczowy dzień Duży zasięg Niska szkodliwość Na przykład: Wirusy Trojany Phishing Skimming 15
Wysoka szkodliwość Mały zasięg Duży zasięg Tsunami Duży zasięg Wysoka szkodliwość Niska szkodliwość Na przykład: Botnety (komputery-zombie) Atak Man-in-the middle na dużą skalę Zmasowany atak na system komputerowy lub usługę sieciową Kradzież danych, w tym osobowych, na dużą skalę 16
Mapa ryzyka Wysoka szkodliwoś ć Mały zasięg zasięg Duży Niska szkodliwoś ć 17
Dylematy 1. Jaka powinna być rola instytucji publicznych, w tym banków centralnych, w zakresie innowacyjnych usług płatniczych? 2. W jaki sposób ograniczyć potencjalne zagrożenia, a zwiększyć korzyści? 18
Działania instytucji europejskich w zakresie innowacyjnych usług płatniczych działalność Europejskiego Banku Centralnego i ESBC (np. stanowisko ws. overlay services, badanie dotyczące e-sepa), European Payment Council (m.in. grupy robocze ds. płatności elektronicznych i mobilnych, rozwój inicjatywy SEPA, White Paper on Mobile Payments lipiec 2010 r.), European Forum on the Security of Retail Payments (SecRetPay), Europol (analizowanie bieżących zagrożeń w zakresie międzynarodowej przestępczości internetowej i zagrożeń związanych z korzystaniem z instrumentów płatniczych). 19
Rola banku centralnego w systemie płatniczym 1) rola emisyjna - emisja pieniądza będącego przedmiotem transferu w ramach systemu płatniczego (pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego), 2) rola operacyjna - bank centralny jako: a) właściciel lub operator systemów płatności i systemów rozrachunkowych, b) uczestnik systemów płatności dla rozliczenia płatności własnych i swoich klientów, 3) rola regulacyjna, 4) rola nadzorcza - ogólny nadzór nad systemem płatniczym oraz poszczególnymi systemami płatności (oversight), 5) rola katalizatora zmian. 20
Rola nadzorcza banku centralnego Bank centralny sprawuje nadzór typu oversight polegający na nadzorowaniu systemów, a nie operatorów lub uczestników systemu, bieżącym monitorowaniu, w tym na przeprowadzaniu analiz i badań dotyczących sposobu zaprojektowania i funkcjonowania systemów. Wśród celów nadzoru sprawowanego przez NBP nad krajowymi systemami płatności można wyróżnić: zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania, dbałość o bezpieczeństwo i efektywność systemów płatności co przekłada się na stabilność systemu finansowego, ochrona i zapewnienie kanałów transmisji polityki pieniężnej (pośredni cel nadzoru), przyczynianie się do powstawania i utrwalania zaufania publicznego do systemów płatności, instrumentów płatniczych wykorzystywanych w transakcjach, a w szerszym kontekście, zaufania do waluty krajowej. 21
Rola nadzorcza NBP w zakresie systemu płatniczego NBP sprawuje nadzór oversight nad systemami płatności i systemami autoryzacji i rozliczeń podlegającymi prawu polskiemu, podstawa prawna (dla systemów płatności): ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunków papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, podstawa prawna (dla systemów autoryzacji i rozliczeń): ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych, rozpoczęcie prowadzenia każdego z tych systemów (oraz jego modyfikacja) wymaga uzyskania zgody Prezesa NBP (lista wydanych zgód dostępna jest stronie internetowej NBP). 22
Nadzorowane przez NBP systemy płatności a. Systemy płatności wysokokwotowych: - SORBNET (NBP) - SORBNET-EURO (NBP) - TARGET2-NBP (NBP) b. Systemy płatności detalicznych: - ELIXIR (KIR S.A.) - EuroELIXIR (KIR S.A.) - Krajowy System Rozliczeń (First Data S.A.) - EasyPay i SIM EasyPay (PWPW S.A.) 23
Nadzorowane przez NBP systemy autoryzacji i rozliczeń są prowadzone przez następujące podmioty: - BLUEPAY S.A., - CASHBILL S.A., - Centrum Elektronicznych Usług Płatniczych eservice S.A., - Dotpay S.A., - ecard S.A., - Elavon Financial Services Limited oddział w Polsce, - First Data Polska S.A., - Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A., - MPAY S.A., - PayTel S.A., - PayU S.A., - SkyCash Poland S.A. 24
Formy wypełniania roli NBP jako katalizatora zmian 1. Rada ds. Systemu Płatniczego, organ opiniodawczo-doradczy Zarządu NBP. 2. Współpraca ze Związkiem Banków Polskich i różnymi gremiami przy ZBP. 3. Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności 4. Działania badawcze, analityczne, edukacyjne i promocyjne: publikacja analiz i badań przygotowywanych przez NBP lub na zlecenie NBP, Portal Wiedzy Ekonomicznej www.nbpportal.pl, artykuły w prasie, organizacja konferencji i seminariów, udział w audycjach radiowych i programach telewizyjnych, idea placement, konkursy, klub IMPULS dla nauczycieli przedsiębiorczości. 25
Konkretne działania NBP w zakresie innowacyjnych usług płatniczych Zlecenie przygotowania badania nt. innowacyjnych usług płatniczych w Polsce i sporządzenia raportu przez M. Polasika i K. Maciejewskiego, (raport został przedstawiony Radzie ds. Systemu Płatniczego w 2007 r. i 2008 r. oraz opublikowany w Materiałach i Studiach, zeszyt 241 z 2009 r.), Zainicjowanie prac i współpraca przy przygotowaniu projektu Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2011-2013, Udział w komitetach i grupach roboczych ESBC, Udział w European Forum on the Security of Retail Payments (SecRetPay). 26
Dziękuję za uwagę! Adam Tochmański Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski tel. +48 (022) 653-27-28 email: adam.tochmanski@nbp.pl 27