70-466 Szczecin, ul. Monte Cassino 32 tel. 091-312-92-16; fax 091-312-92-01; e-mail: psfp@psfp.org.pl; www.psfp.org.pl RAPORT.

70-466 Szczecin, ul. Monte Cassino 32 tel. 091-312-92-16; fax 091-312-92-01; e-mail: psfp@psfp.org.pl; www.psfp.org.pl RAPORT Nr 11/2009 Fundusze Pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa według stanu na 31 grudnia 2008 roku Szczecin, kwiecień 2009 1

Autorzy Raportu Barbara Bartkowiak Mirosława Korol 2

Spis treści I. Wprowadzenie. 5 II. Stan funduszy pożyczkowych w Polsce....... 7 1. Cel i metodologia badania... 7 2. Ogólna charakterystyka funduszy pożyczkowych.. 8 3. Struktura pochodzenia kapitału pożyczkowego.. 11 4. Rozkład funduszy według kapitału pożyczkowego.... 14 5. Rozkład funduszy pożyczkowych według województw..... 20 6. Ranking funduszy pożyczkowych 24 7. Sieć funduszy pożyczkowych w Polsce 30 III. Portfel pożyczkowy funduszy i jego charakterystyka... 30 IV. Charakterystyka funduszy pożyczkowych dokapitalizowanych w ramach SPO WKP 34 Załączniki: Załącznik nr 1. Podstawowe dane dot. funduszy pożyczkowych według kapitału pożyczkowego na tle liczby i wartości udzielonych pożyczek oraz średniej wartości pożyczki od początku działalności do 31.12.2008 r. Załącznik nr 2. Udział funduszy pożyczkowych w ogólnej sumie kapitału pożyczkowego, wartości i liczby udzielonych pożyczek na 31.12.2008 r. Załącznik nr 3. Aktywność funduszy pożyczkowych wybrane informacje o funduszach pożyczkowych na 31.12.2008 r. Załącznik nr 4. Dane teleadresowe funduszy pożyczkowych w Polsce według siedziby głównej w podziale na województwa na 31.12.2008 r. 3

4

I. Wprowadzenie Istotnym czynnikiem ograniczającym rozwijanie przedsiębiorczości jest niedostatek kapitału. Dostępność do finansowania zewnętrznego to jeden z głównych czynników warunkujących potencjał rozwojowy, w tym również innowacyjność polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Kryzys światowy, którego skutki, co raz bardziej odczuwa polska gospodarka powoduje, że polityka kredytowa banków w zakresie finansowania przedsiębiorców staje się nad wyraz ostrożna. W tej sytuacji polski system funduszy pożyczkowych nabiera dodatkowego znaczenia. Co prawda, w aktualnych uwarunkowaniach niepewności, chęć inwestowania w nowe przedsięwzięcia jest naturalnie ograniczana, jednakże klienci funduszy pożyczkowych to osoby i firmy elastycznie dopasowujące się do potrzeb rynku, o relatywnie niskich kosztach działania, poszukujące zarówno kapitału obrotowego, jak i inwestycyjnego. Nie bez znaczenia pozostaje również co raz większa aktywność przedsiębiorców w obszarze innowacyjnych przedsięwzięć. Niestety, pomimo prezentowanego w niniejszym Raporcie, sprawdzonego, profesjonalnego i efektywnego systemu pożyczkowego dla sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz osób rozpoczynających działalność gospodarczą, fundusze pożyczkowe stoją po raz kolejny przed barierą ograniczonych kapitałów. Kapitał pożyczkowy w ramach ostatniego dokapitalizowania Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw został w całości rozdysponowany na pożyczki. Zdecydowana większość tych środków wróci z powrotem w formie spłat pożyczek najwcześniej za kilka miesięcy, za rok, a najpóźniej za 5 lat. Pomimo obietnic, środki na dokapitalizowanie funduszy z Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) nie zostały dotychczas uruchomione. Dotyczy to zarówno środków w formie dotacji w ramach konkursów własnych RPO, jak i środków zwrotnych w ramach tzw. inicjatywy JEREMIE. Cały czas nie są znane ostateczne warunki na jakich środki te miałby trafić do funduszy pożyczkowych i w konsekwencji mogłyby być przekazywane przedsiębiorcom. Problem braku dodatkowych środków sygnalizowany od dłuższego czasu przez fundusze pożyczkowe znajduje swoje odzwierciedlenie również w aktualnym raporcie. Na pytanie czy instytucja zamierza ubiegać się o dokapitalizowanie funduszu pożyczkowego, ponad 70% ankietowanych instytucji odpowiedziało pozytywnie. Wśród wymienionych źródeł dokapitalizowania prym wiodą środki unijne w ramach RPO oraz program rządowy. Jak dalej będzie wyglądać przyszłość systemu funduszy pożyczkowych? W kontekście danych dotyczących liczby i wartości udzielonych pożyczek w 2008 roku (przedsiębiorcy pozyskali blisko 20 tys. pożyczek na kwotę 440 mln zł) oraz utworzonych nowych miejsc pracy (6 tys.), trudno wyobrazić sobie rozwój polskiej przedsiębiorczości i innowacyjności bez funduszy pożyczkowych. 5

Dalsze wzmocnienie kapitałowe i dofinansowanie funduszy pożyczkowych pozwoli bardziej efektywnie zaspakajać potrzeby przedsiębiorców i zapewnić odpowiednią dynamikę dostępu mikro, małych i średnich przedsiębiorstw do zewnętrznego finansowania. Dzięki prezentowanemu Raportowi nr 11/2009 mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa zyskują po raz kolejny jedyne źródło wiedzy na temat alternatywnego finansowania działalności gospodarczej. Dodatkowo, urzędy, samorządy oraz instytucje odpowiedzialne za wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w Polsce otrzymują najnowsze informacje dotyczące podaży funduszy na rynku finansowym, ich kondycji, a tym samym możliwości wspierania przedsiębiorców. Jest to szczególnie istotne w kontekście światowego kryzysu gospodarczego oraz jednoczesnego ograniczenia dostępu do finansowania bankowego. Jak zawsze nowy Raport PSFP jest szeroko promowany, co stwarza okazję dotarcia do większej liczby przedsiębiorców. Tradycyjnie, dostęp do wersji elektronicznej niniejszego Raportu oraz wszystkich dotychczasowych Raportów znajduje się na stronie internetowej Stowarzyszenia www.psfp.org.pl 6

II. Stan funduszy pożyczkowych w Polsce 1. Cel i metodologia badania Głównym celem przeprowadzonego badania jest dostarczenie aktualnych informacji na temat sieci funduszy pożyczkowych, ich potencjału kapitałowego oraz skali i struktury udzielonego przez nie wsparcia finansowego mikro, małym i średnim przedsiębiorstwom, w tym w szczególności: liczby działających w Polsce funduszy pożyczkowych i ich rozmieszczenie terytorialne, kwoty kapitału pozyskanego przez fundusze pożyczkowe i źródeł jego pochodzenia, efektów działalności funduszy pożyczkowych w postaci liczby i wartości wypłaconych pożyczek oraz utworzonych nowych miejsc pracy, struktury wypłaconych pożyczek według różnych kryteriów. Badanie przeprowadzono metodą ankietową w okresie styczeń-marzec 2009 r., a jego rezultatem jest Raport nr 11/2009. Niniejszy Raport stanowi ilustrację funduszy pożyczkowych działających w Polsce według stanu na koniec 2008 r. oraz efektów ich działalności narastająco do 31 grudnia 2008 r., w tym w 2008 roku. Uzyskane wyniki badań potwierdzają systematyczny rozwój systemu funduszy pożyczkowych w Polsce, w tym ich wzmocnienie kapitałowe, a skala prowadzonej działalności pożyczkowej stanowi istotne źródło wsparcia finansowego udzielanego mikro, małym i średnim przedsiębiorstwom. Na podstawie otrzymanych ankiet ustalono, że według stanu na 31 grudnia 2008 r. funkcjonowało w Polsce 65 instytucji prowadzących 71 funduszy pożyczkowych 1, których podstawowym zadaniem jest udzielanie pożyczek mikro, małym i średnim przedsiębiorstwom. W Raporcie nr 11/2008, podobnie jak i w poprzednich jego edycjach, prezentowane są efekty działalności instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe, a nie poszczególnych funduszy pożyczkowych, bowiem istnieją instytucje, które prowadzą więcej niż jeden fundusz pożyczkowy. Przykładem takiej instytucji jest Polska Fundacja Przedsiębiorczości z siedzibą w Szczecinie, która oprócz wcześniej realizowanych programów pożyczkowych, w latach 2004-2005 utworzyła 6 nowych funduszy pożyczkowych 2. Stąd różnica pomiędzy liczbą funduszy pożyczkowych (71), a liczbą instytucji prowadzących te fundusze (65). 1 W stosunku do Raportu nr 9/2007, w którym zaprezentowano 67 instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe na 31.12.2007 r., liczba tych instytucji zmniejszyła się o Nidzicką Fundację Rozwoju NIDA oraz Agencję Inicjatyw Lokalnych Sp. z o.o. z siedzibą w Żarnowcu, które zaprzestały prowadzenia działalności pożyczkowej. 2 Trzy fundusze zostały utworzone w 2004 r. (Regionalny Fundusz Pożyczkowy Pomeranus dla woj. zachodniopomorskiego, Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Wielkopolska Północ dla woj. wielkopolskiego, Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Kujawiak dla województwa kujawsko pomorskiego), dwa - w I półroczu 2005 r. (Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Odra dla województwa lubuskiego, Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Gryf dla województwa pomorskiego), a jeden w IV kwartale 2005 r. (Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Dolny Śląsk dla województwa dolnośląskiego). 7

2. Ogólna charakterystyka funduszy pożyczkowych Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że na koniec grudnia 2008 r. 65 instytucji prowadziło 71 funduszy pożyczkowych, które dysponowały kapitałem pożyczkowym o wartości 946,4 mln zł oraz udzieliły od początku działalności 171,3 tys. pożyczek o wartości 2.816,7 mln zł, a łącznie z pięcioma funduszami, które zaprzestały działalności w 2007 r. i w 2008 r. liczba i wartość udzielonych pożyczek wyniosła odpowiednio: 171,8 tys. sztuk i 2.830,0 mln zł (tabela 1). Na koniec grudnia 2008 r. w porównaniu ze stanem na 31.12.2007 r. 3 obserwuje się kontynuację systematycznego przyrostu kapitału pożyczkowego oraz udzielonych pożyczek zarówno w ujęciu ilościowym, jak i wartościowym. Kapitał pożyczkowy w relacji do końca 2007 r. wzrósł o 123,2 mln zł (o 15,0%) 4, liczba pożyczek o 19,6 tys. sztuk (o 12,9 %), a ich wartość o 438,4 mln zł (o 18,3 %). Tempo przyrostu liczby i wartości pożyczek w 2008 r. było mniejsze w porównaniu z jego poziomem w latach 2006-2007. Natomiast tempo przyrostu kapitału pożyczkowego w 2008 r. było na poziomie 2007 r., ale zdecydowanie niższe w porównaniu z 2006 r. W relacji do stanu na koniec 2003 r. mierniki zaprezentowane na rys. 1-3 wzrosły ponad dwukrotnie: kapitał pożyczkowy o 578,1 mln zł, tj. o 157,0%, wartość udzielonych pożyczek o 1.663,3 mln zł, tj. o 142,6%, a liczba udzielonych pożyczek o 88,9 tys. szt., tj. o 107,3%. Tabela 1 Kapitał pożyczkowy, liczba i wartość pożyczek na 31.12.2008 r. oraz ich dynamika Wyszczególnienie Jedn. miary Od początku działalności do: 31.12.2007 31.12.2008 jedn. miary Przyrost 2006 r. 2007 r. 2008 r. % jedn. miary % jedn. miary Kapitał pożyczkowy mln zł 823,2 946,4 155,9 27,9 109,1 15,3 123,2 15,0 Liczba udzielonych pożyczek Wartość udzielonych pożyczek Przeciętna wartość pożyczki tys. sztuk 152,1 171,8 19,0 16,9 21,0 16,0 19,6 12,9 mln zł 2 391,6 2 830,0 361,9 22,4 417,8 21,2 438,4 18,3 tys. zł 15,7 16,5 0,7 4,8 0,7 4,5 0,8 4,8 % 3 Niektóre mierniki charakteryzujące fundusze pożyczkowe na 31.12.2007 r. reprezentowane w Raporcie 10/2008 zostały nieznacznie zmienione. Zmiany te wynikały z korekt dokonanych przez instytucje prowadzące fundusze pożyczkowe i dotyczyły liczby i wartości udzielonych pożyczek narastająco do 31.12.2007 r. W wyniku dokonanych korekt (in plus, in minus) liczba pożyczek została zwiększona o 10 sztuk, a ich wartość o 366,6 tys. zł. 4 Kapitał pożyczkowy 65 instytucji, które prowadziły działalność pożyczkową na 31.12.2008 r. wzrósł o 124,9 mln zł, tj. 15,2%.Ten przyrost został pomniejszony o kwotę 1.700,1 tys. zł, tj. kapitał pożyczkowy dwóch instytucji, która zaprzestały prowadzić działalność pożyczkową w 2008 r. 8

Niewielkim, ale systematycznym zmianom podlegała również przeciętna wartość pożyczki (rys. 4). Na koniec grudnia 2008 r. osiągnęła poziom 16,5 tys. zł 5 i była wyższa o 0,8 tys. zł w porównaniu z jej stanem na koniec grudnia 2007 r. i o 2,4 tys. zł w porównaniu ze stanem na koniec 2003 r. mln zł 1 200 1 000 800 600 400 200 368,3 437,8 558,2 714,1 823,2 946,4 tys. sztuk 200 150 100 50 82,9 96,2 112,2 131,1 152,1 171,8 0 31.12.03 31.12.04 31.12.05 31.12.06 31.12.07 31.12.08 0 31.12.03 31.12.04 31.12.05 31.12.06 31.12.07 31.12.08 Rys. 1. Kapitał pożyczkowy funduszy pożyczkowych mln zł 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 1 166,7 1 371,1 1 611,9 1 973,8 2 391,6 2 830,0 31.12.03 31.12.04 31.12.05 31.12.06 31.12.07 31.12.08 Rys. 3. Wartość udzielonych pożyczek od początku działalności tys. zł Rys. 2. Liczba udzielonych pożyczek od początku działalności 18 16 14 12 10 14,1 14,3 14,4 15,1 15,7 16,5 31.12.03 31.12.04 31.12.05 31.12.06 31.12.07 31.12.08 Rys. 4. Przeciętna wartość udzielonej pożyczki Fundusze pożyczkowe powstawały w latach 1992-2005. W ostatnich trzech latach nie odnotowano powstania nowych funduszy. Rozkład 71 funduszy według daty powstania przedstawiono na rys. 5. Najwięcej spośród zaprezentowanych w niniejszym Raporcie funduszy powstało w 1996 r., ale ponad połowa (38 funduszy) funkcjonujących dzisiaj na rynku powstała po 1996 r. Rys.5. Rozkład liczby funduszy pożyczkowych według daty ich powstania na 31.12.2008 r. 5 Dla 65 instytucji, które nadesłały ankiety przeciętna wartość pożyczek udzielonych od początku ich działalności do 31.12.2008 r. wyniosła 16,4 tys. zł. 9

Badania rynku funduszy pożyczkowych w Polsce prowadzone są od niedawna, ale o porównywalności danych można mówić począwszy od Raportu ilustrującego fundusze na 31.12.2004 r. W związku z tym nie ma możliwości zaprezentowania zmian zachodzących w czasie w zakresie wielkości podstawowych mierników, takich jak: kapitał pożyczkowy, liczba i wartość wypłaconych pożyczek. Dla zobrazowania skali wzrostu kapitałów pożyczkowych instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe, zaprezentowano przyrosty kapitałów pożyczkowych w poszczególnych latach oraz ich stan na koniec lat 1992-2008, bazując na rozkładzie kapitału pożyczkowego według daty rozpoczęcia działalności na 31.12.2003 r. oraz jego rocznych przyrostach w latach 2004-2008 (rys. 6). Rys.6. Kapitalizacja funduszy pożyczkowych w latach 1992 2008 Zróżnicowanie instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe ze względu na czas prowadzenia działalności pożyczkowej zaprezentowano w tabeli 2. Czas prowadzenia działalności pożyczkowej stanowił istotny czynnik wielkości pozyskanego kapitału pożyczkowego oraz udzielonego wsparcia finansowego. Ponad połowę instytucji (37 instytucje, tj. 56,9%) stanowiły te, które prowadziły działalność pożyczkową co najmniej 11 lat. Ich udział w wielkości kapitału pożyczkowego ogółem wynosił 63,4 %, a w liczbie i wartości udzielonych pożyczek odpowiednio: 94,3 % i 80,8 %. Najwięcej wśród instytucji było takich, których fundusze funkcjonują na rynku od 11-13 lat. Według stanu na 31.12.2008 r. stanowiły one 33,8% ogólnej liczby instytucji. Dominujący udział w liczbie (71,9%) i wartości (37,0%) udzielonych pożyczek mają fundusze, których okres funkcjonowania zamyka się w przedziale 13-15 lat, a w kapitale pożyczkowym (30,1%) fundusze o okresie funkcjonowania 11-13 lat. 10

Rozkład instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe według czasu funkcjonowania na 31.12.2008 r. Tabela 2 Czas w latach Liczba instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe na 31.12.2008 Kapitał pożyczkowy instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe na 31.12.2008 Liczba wypłaconych pożyczek od początku działalności do 31.12.2008 Wartość wypłaconych pożyczek od początku działalności do 31.12.2008 szt. % tys. zł % szt. % tys. zł % Razem 65 100,0% 946 416 100,0% 171 278 100,0% 2 816 701 100,0% 3-5 8 12,3% 98 525 10,4% 2 676 1,6% 116 966 4,2% 5-7 7 10,8% 103 633 11,0% 2 153 1,3% 155 288 5,5% 7-9 2 3,1% 26 318 2,8% 939 0,5% 45 047 1,6% 9-11 11 16,9% 118 031 12,5% 3 944 2,3% 223 220 7,9% 11-13 22 33,8% 284 920 30,1% 18 160 10,6% 685 496 24,3% 13-15 10 15,4% 177 432 18,7% 123 067 71,9% 1 041 777 37,0% 15-17 4 6,2% 114 220 12,1% 8 801 5,1% 413 529 14,7% 17-19 1 1,5% 23 337 2,5% 11 538 6,7% 135 379 4,8% 3. Struktura pochodzenia kapitału pożyczkowego W latach 2005-2008 w strukturze finansowania kapitału pożyczkowego, zaszły dość istotne zmiany co zaprezentowano w tabeli 3. Tabela 3 Struktura kapitału pożyczkowego według źródeł pochodzenia w latach 2005-2008 Wyszczególnienie Kwota kapitału pożyczkowego w mln zł 31.12. 2005 31.12. 2006 31.12. 2007 31.12. 2008 31.12. 2005 Struktura kapitału w % 31.12. 2006 31.12. 2007 31.12. 2008 Ogółem 558,2 714,1 823,2 946,4 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% a) dotacje z samorządu 42,5 44,9 46,1 58,7 7,6% 6,3% 5,6% 6,2% b) dotacje budżetu państwa (TOR i inne) 116,2 124,3 123,5 133,4 20,8% 17,4% 15,0% 14,1% c) środki otrzymane w ramach SPO WKP 57,4 180,8 296,6 341,3 10,3% 25,3% 36,0% 36,1% d) środki prywatne i/lub środki zagraniczne 81,5 89,1 87,1 74,1 14,6% 12,5% 10,6% 7,8% e) kredyty/pożyczki 10,1 22,4 32,8 78,4 1,8% 3,1% 4,0% 8,3% f) środki własne (środki pochodzące od instytucji prowadzącej fundusz i/lub dochody funduszu) 175,6 199,4 202,4 232,3 31,5% 27,9% 24,6% 24,5% g) inne 74,8 53,1 34,6 28,2 13,4% 7,4% 4,2% 3,0% 11

Dominujący udział w finansowaniu kapitału pożyczkowego miały środki pieniężne w kwocie 341,3 mln zł otrzymane w latach 2005-2008 przez instytucje prowadzące fundusze pożyczkowe w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (Poddziałanie 1.2.1 Dokapitalizowanie funduszy mikropożyczkowych). Ich udział w kapitale pożyczkowym na 31.12.2008 r. wyniósł 36, 1% i był wyższy w porównaniu do końca 2005 r. o 25,8 p.p. Drugim co do wielkości źródłem jego finansowania na koniec 2008 r. były środki własne pochodzące od instytucji prowadzącej fundusz pożyczkowy i/lub uzyskane dochody z działalności pożyczkowej. Udział tych środków na koniec grudnia 2008 r. wyniósł 24,5% i był niższy o 7,0 p.p. w porównaniu do stanu na koniec 2005 r. Systematycznie malał również udział trzeciego istotnego źródła finansowania kapitału pożyczkowego, tj. środków pochodzących z budżetu państwa. Ich udział obniżył się z 20,8% na koniec 2005 r. do 14,1% na koniec grudnia 2008 r. Czwartym co do wielkości źródłem finansowania kapitału pożyczkowego na koniec 2008 r. były kredyty/pożyczki. Udział tej pozycji wykazuje stałą tendencję wzrostową, czego odzwierciedleniem jest wzrost jej udziału w latach 2005-2008 z 1,8% do 8,3%. Środki prywatne i/lub środki zagraniczne to kolejne co do wielkości źródło finansowania kapitału pożyczkowego. Ich udział w latach 2005-2008 obniżył się z 14,6% do 7,8%. Utrzymująca się w latach 2005-2007 spadkowa tendencja w zakresie udziału samorządów w finansowaniu kapitału pożyczkowego uległa odwróceniu w wyniku znaczących wpłat w 2008 r. ze strony jednostek samorządu terytorialnego na poczet kapitału pożyczkowego dwóch funduszy pożyczkowych (Mazowiecki Regionalny Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie -10 mln zł i Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. z siedzibą w Gdańsku- 3,7 mln zł). Spośród 65 analizowanych instytucji 55 wykazało przyrost kapitału pożyczkowego na łączną kwotę 129,7 mln zł w 2008 r., 9 - jego spadek na kwotę 4,8 mln zł, a w przypadku 1 instytucji kapitał nie zmienił się. Najczęściej wymienianym (35 instytucji) źródłem przyrostu kapitału pożyczkowego w 2008 r. były środki otrzymane w ramach SPO WKP. Środki te wzrosły o 44,7 mln zł (tabela 4). Bardzo wiele instytucji wskazało również środki własne (tj. środki pochodzące od instytucji prowadzącej fundusz i/lub dochody funduszu) jako źródło przyrostu kapitału. Ich przyrost wyniósł 29,9 mln zł. Największy przyrost zarówno w ujęciu absolutnym (45,6 mln zł), jak relatywnym (139,3%) dotyczył finansowania zewnętrznego w postaci kredytów (tabela 4). Należy podkreślić, że na koniec 2008 r. tylko 7 instytucji korzystało z takiego finansowania. 12

Tabela 4 Kapitał pożyczkowy funduszy według źródeł pochodzenia na 31.12.2008 r. i jego przyrost w porównaniu z 2007 r. Wyszczególnienie Kwota kapitału pożyczkowego w mln zł na 31.12.2008 Przyrost / spadek 2007 r. 2008 r. mln zł % mln zł % Ogółem 946,4 109,1 19,5% 123,2 15,0% a) dotacje z samorządu 58,7 1,2 2,7% 12,5 27,1% b) dotacje budżetu Państwa (TOR i inne) 133,4-0,8-0,6% 9,9 8,0% c) środki otrzymane w ramach SPO WKP 341,3 115,8 64,1% 44,7 15,1% d) środki prywatne i/lub środki zagraniczne 74,1-2,0-2,3% -13,0-14,9% e) kredyty/pożyczki 78,4 10,4 46,4% 45,6 139,3% f) środki własne (środki pochodzące od instytucji prowadzącej fundusz i/lub dochody funduszu) 232,3 3,0 1,5% 29,9 14,8% g) inne 28,2-18,5-34,8% -6,4-18,5% W tabeli 5 zaprezentowano strukturę kapitału pożyczkowego według źródeł finansowania na tle 5 grup instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe (za kryterium podziału na grupy przyjęto wielkość kapitału pożyczkowego) 6. Tabela 5 Struktura kapitału pożyczkowego według źródeł pochodzenia instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe ogółem i w wyodrębnionych grupach funduszy na 31.12.2008 r. Źródła pochodzenia kapitału pożyczkowego Ogółem Struktura kapitału pożyczkowego w % Grupy funduszy o kapitale pożyczkowym: mniej niż <3; 10) <10; 20) (20; 40) 40 mln zł 3 mln zł i więcej grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% a) dotacje z samorządu 6,2% 1,9% 5,3% 11,1% 10,8% 0,6% b) dotacje budżetu państwa (TOR i inne) 14,1% 58,9% 18,9% 28,8% 13,3% 1,5% c) środki otrzymane w ramach SPO WKP 36,1% 53,5% 41,5% 39,9% 27,1% d) środki prywatne i/lub środki zagraniczne 7,8% 2,6% 4,7% 11,8% 8,8% e) kredyty/pożyczki 8,3% 1,3% 0,3% 4,5% 18,7% f) środki własne (środki pochodzące od instytucji prowadzącej fundusz i/lub dochody funduszu) 24,5% 37,7% 18,1% 12,8% 19,5% 35,8% g) inne 3,0% 1,6% 0,3% 0,7% 0,1% 7,5% 6 Sposób podziału na grupy funduszy pożyczkowych omówiono w punkcie II.4 niniejszego Raportu. Na rys. 7 przedstawiono łączny kapitał pożyczkowy poszczególnych grup funduszy i ich udział w kapitale pożyczkowym wszystkich funduszy. 13

W grupie funduszy bardzo małych (grupa BM) największy udział w finansowaniu kapitału pożyczkowego miały środki budżetu państwa i środki własne. Stanowiły one odpowiednio 58,9% i 37,7% ich kapitału pożyczkowego. Dominującym źródłem kapitału pożyczkowego w grupie funduszy małych (grupa M), średnich (grupa Ś) i dużych (grupa D) były środki otrzymane w ramach SPO WKP. Ich udział wyniósł 53,5% łącznego kapitału pożyczkowego funduszy małych, 41,5% - funduszy średnich i 39,9% - funduszy dużych. W wymienionych grupach funduszy istotnym źródłem kapitału były również środki budżetu państwa i środki własne, a w grupie D- środki prywatne i/lub zagraniczne. Natomiast w grupie funduszy bardzo dużych (grupa BD) największy udział miały środki własne (35,8%) i otrzymane w ramach SPO WKP (27,1%). 4. Rozkład funduszy pożyczkowych według kapitału pożyczkowego Instytucje prowadzące fundusze pożyczkowe charakteryzują się wysokim zróżnicowaniem ze względu na wielkość kapitału pożyczkowego. Stąd dokonano ich podziału na pięć bardziej jednorodnych grup pod względem wielkości kapitału pożyczkowego: grupa funduszy bardzo małych (grupa BM) o kapitale pożyczkowym mniejszym niż 3 mln zł, grupa funduszy małych (grupa M) o kapitale pożyczkowym co najmniej równym 3 mln zł i mniejszym od 10 mln zł, grupa funduszy średnich (grupa Ś) o kapitale pożyczkowym co najmniej równym 10 mln zł i mniejszym od 20 mln zł, grupa funduszy dużych (grupa D) o kapitale pożyczkowym co najmniej równym 20 mln zł i mniejszym od 40 mln zł, grupa funduszy bardzo dużych (grupa BD) o kapitale pożyczkowym 40 mln zł i większym. Rozkład liczby instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe według wymienionych grup na 31 grudnia 2008 r. na tle lat 2005-2007 zaprezentowano w tabeli 6. Ponadto dla każdej grupy instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe ustalono: wartość kapitału pożyczkowego, liczbę i wartość udzielonych pożyczek od początku działalności do 31.12.2008 r. oraz ich udział procentowy w całej zbiorowości funduszy (rys. 7), liczbę i wartość udzielonych pożyczek w 2008 r. oraz ich udział procentowy w całej zbiorowości funduszy (rys. 8), przeciętną wartość udzielonych pożyczek (tabela 7). Informacje zaprezentowane w tabeli 6 wskazują na utrzymywanie się tendencji wzmacniania kapitałowego funduszy. 14

Tabela 6 Rozkład instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe według kapitału pożyczkowego w latach 2005-2008 Klasy kapitału pożyczkowego Nazwa grupy Liczba instytucji prowadzących fundusze pożyczkowe 31.12. 31.12. 31.12. 31.12. 2005 2006 2007 2008 31.12. 2005 31.12. 2006 Struktura 31.12. 2007 31.12. 2008 Ogółem 75 70 67 65 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% mniej niż 3 mln zł grupa BM 36 27 22 20 48,0% 38,6% 32,8% < 3-10 ) grupa M 25 24 20 18 33,3% 34,3% 29,9% < 10-20 ) grupa Ś 9 13 16 13 12,0% 18,6% 23,9% < 20-40 ) grupa D 2 2 5 10 2,7% 2,9% 7,5% 40 mln zł i więcej grupa BD 3 4 4 4 4,0% 5,7% 6,0% 30,8% 27,7% 20,0% 15,4% 6,2% W efekcie zmian w poziomach kapitałów pożyczkowych funduszy w 2008 r. nastąpiły kolejne przemieszczenia pomiędzy grupami funduszy, przy czym w grupie BM dwa fundusze zaprzestały prowadzenia działalności pożyczkowej (Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA z siedzibą w Nidzicy i Agencja Inicjatyw Lokalnych z siedzibą w Żarnowcu), dwa fundusze przemieszczone zostały do grup o niższym kapitale pożyczkowym (z grup M do grupy BM w wyniku zwrotu środków do budżetu państwa fundusz prowadzony przez Stowarzyszenie "Radomskie Centrum Przedsiębiorczości" z siedzibą w Radomiu i z grupy Ś do grupy M fundusz prowadzony przez Fundację Rozwoju Regionu Rabka z siedzibą w Rabce Zdrój), a dziewięć funduszy na skutek podwyższenia kapitału pożyczkowego do grup o wyższym kapitale, z tego: z grupy BM do grupy M został przemieszczony jeden fundusz (Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego z siedzibą w Rzeszowie). Ta alokacja to przede wszystkim rezultat zasilenia kapitałowego uzyskanymi dochodami z działalności pożyczkowej. z grupy M do grupy Ś zostały przesunięte trzy fundusze pożyczkowe prowadzone przez Fundację Wspierania Przedsiębiorczości Regionalnej w Gołdapii, Stowarzyszenie "Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka" i Warmińsko - Mazurską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie. Wszystkie wymienione zostały zasilone środkami z budżetu państwa. 7 z grupy Ś do grupy D zostało przemieszczonych pięć funduszy prowadzonych przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego i Inicjatywę Mikro Sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie, Fundusz Regionu Wałbrzyskiego z siedzibą w Wałbrzychu oraz Fundację Wspomagania Wsi i Mazowiecki Regionalny Fundusz Pożyczkowy Sp. z o. o. z siedzibą w Warszawie. Przyczyny wzmocnienia kapitałowego każdego z wymienionych funduszy były różne: funduszu pożyczkowego Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego w 7 Środki na powiększenie kapitału funduszu pożyczkowego, służące łagodzeniu problemów rynku pracy, będące częścią systemu wsparcia małych przedsiębiorstw budowanych w Polsce przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 17 sierpnia 2004 r. w sprawie udzielania przez PARP pomocy finansowej niezwiązanej z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 181, poz. 1877 ), w ramach realizacji zadań wynikających z dokumentu pt. Kierunki dla przedsiębiorczych na lata 2002-2006. 15

rezultacie zasilenia w ramach przyznanych dotacji SPO WKP, Inicjatywy Mikrozwiększenia finansowania zewnętrznego w postaci kredytu i zasilenia w ramach SPO WKP, Funduszu Regionu Wałbrzyskiego - zasilenia kapitałowego środkami instytucji prowadzącej fundusz i płatnościami w ramach SPO WKP, Mazowieckiego Regionalnego Funduszu Pożyczkowego-zasilenia środkami pochodzącymi z samorządu i SPO WKP, Fundacji Wspomagania Wsi- zasilenia kapitałowego środkami instytucji prowadzącej fundusz. Żaden z funduszy z grupy D nie został alokowany do grupy BD. Wszystkie odnotowały dość istotny przyrost kapitału w 2008 r., przy czym największy (4,6 mln zł) dotyczył funduszu pożyczkowego prowadzonego przez Koneckie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości i był przede wszystkim efektem dokapitalizowania w ramach SPO WKP i przeznaczenia dochodów na działalność pożyczkową. Grupa BD od 2006 r. pozostaje bez zmian i obejmuje cztery największe fundusze pożyczkowe. Na koniec 2008 r., podobnie jak w latach 2005-2007 najliczniejszą grupę stanowiły fundusze bardzo małe (tabela 6). Udział tej grupy w rynku funduszy pożyczkowych systematycznie maleje. Na koniec 2008 r. kapitały tej grupy stanowiły 3,2 % kapitału pożyczkowego wszystkich funduszy, a liczba i wartość udzielonych pożyczek wyniosły odpowiednio: 2,2% i 3,3% (rys. 7). Natomiast najmniej liczną grupę stanowiły fundusze bardzo duże (tabela 6), ale na tę grupę przypadało gros zgromadzonego kapitału pożyczkowego oraz udzielonego wsparcia finansowego przedsiębiorcom w postaci pożyczek (rys. 7). Według stanu na 31.12.2008 r. kapitał pożyczkowy tej grupy wynosił 341,8 mln zł i stanowił 36,1% kapitału pożyczkowego funduszy ogółem, a liczba i wartość udzielonych pożyczek wyniosły odpowiednio: 125,6 tys. sztuk (73,4 % ogólnej liczby pożyczek) i 1.470,5 mln zł (52,2% ogólnej wartości pożyczek). Wymienione wielkości świadczą o znacznej koncentracji w zakresie działalności funduszy pożyczkowych. W wyniku alokacji pięciu funduszy pożyczkowych z grupy Ś do grupy D nastąpiło istotne zwiększenie udziału grupy D w rynku funduszy pożyczkowych na koniec 2008 r. w porównaniu ze stanem na koniec 2007 r., przy jednoczesnym zmniejszeniu udziału nie tylko grupy Ś, ale i pozostałych grup, w tym grupy BD (rys. 7). Udział grupy D w 2008 r. zwiększył się z 17,1% do 29,1% w kapitale pożyczkowym, z 4,8% do 16,8% w liczbie udzielonych pożyczek i z 10,2% do 23,2% w ich wartości. Na rys. 8 zaprezentowano aktywność wydzielonych grup funduszy pożyczkowych w 2008 r. ze względu na liczbę i wartość udzielonych pożyczek na tle wielkości posiadanego przez nie kapitału pożyczkowego na 31.12.2008 r. W 2008 r. największą aktywnością odznaczała się grupa funduszy bardzo dużych (grupa BD). Grupa ta udzieliła 13,1 tys. sztuk pożyczek (67,1% liczby pożyczek udzielonych przez wszystkie fundusze) o wartości 190,5 mln zł (43,5% wartości pożyczek wszystkich funduszy). 16

400 300 200 100 0 Wartość kapitału pożyczkowego w grupach na 31.12.2008 r. 30,3 122,7 176,5 275,2 341,8 grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% mln zł 20% 0% Udział % kapitału pożyczkowego poszczególnych grup w kapitałe pożyczkowym ogółem 3,2% 13,0% 18,6% 29,1% 36,1% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Wartość udzielonych pożyczek w grupach narastająco do 31.12.2008 r. 92,7 267,9 331,0 654,6 1 470,5 mln zł grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział % wartości pożyczek poszczególnych grup w wartości pożyczek ogółem 3,3% 9,5% 11,8% 23,2% 52,2% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 140 120 100 80 60 40 20 0 Liczba udzielonych pożyczek w grupach narastająco do 31.12.2008 r. 3,8 6,4 6,6 28,8 125,6 tys. sztuk grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział % liczby pożyczek poszczególnych grup w liczbie pożyczek ogółem 2,2% 3,8% 3,9% 16,8% 73,4% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD Rys. 7. Kapitał pożyczkowy na 31.12.2008 r. oraz liczba i wartość pożyczek wypłaconych od początku działalności do 31.12.2008 r. wg grup funduszy pożyczkowych 17

400 300 200 100 0 250 150 50-50 Wartość udzielonych pożyczek w grupach w 2008 r. 9,4 51,0 64,0 123,4 190,5 grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział % wartości pożyczek poszczególnych grup w wartości pożyczek ogółem 2,2% 11,6% 14,6% 28,2% 43,5% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 0,233 0,892 1,121 4,222 13,172 18 mln zł 20 15 10 5 0 Wartość kapitału pożyczkowego w grupach na 31.12.2008 r. 30,3 122,7 176,5 275,2 341,8 grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział % kapitału pożyczkowego poszczególnych grup w kapitałe pożyczkowym ogółem 3,2% 13,0% 18,6% 29,1% 36,1% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD Liczba udzielonych pożyczek w grupach w 2008 r. grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział % liczby pożyczek poszczególnych grup w liczbie pożyczek ogółem 1,2% 4,5% 5,7% 21,5% 67,1% grupa BM grupa M grupa Ś grupa D grupa BD Rys. 8. Kapitał pożyczkowy na 31.12.2008 r. oraz liczba i wartość pożyczek wypłaconych pożyczek w 2008 r. wg grup funduszy pożyczkowych tys. sztuk mln zł

Koncentrację działalności funduszy pożyczkowych mierzoną udziałem 5, 10 i 15 największych funduszy pod względem kapitału pożyczkowego przedstawiono na rys. 9. kapitał pożyczkowy 40,0% 55,4% 67,2% 5 największych funduszy 10 największych funduszy liczba pożyczek 15 najwiekszych funduszy 76,5% 82,1% 90,3% wartość pożyczek 56,5% 65,5% 76,1% Rys. 9. Udział 5, 10 i 15 największych funduszy pożyczkowych pod względem kapitału pożyczkowego w kapitale pożyczkowym funduszy ogółem na 30.06.2008 r. oraz liczbie i wartości udzielonych pożyczek od początku działalności do 30.06.2008 r. Przeciętną wartość udzielonych pożyczek narastająco do 31.12.2008 r. w poszczególnych grupach funduszy wydzielonych na podstawie kryterium kapitałowego zaprezentowano w tabeli 7. Niski poziom przeciętnej pożyczki ogółem (16,4 tys. zł) oraz w grupie funduszy bardzo dużych (11,7 tys. zł), to rezultat bardzo dużej liczby pożyczek wypłaconych przez Fundusz Mikro (69,8 % ogólnej liczby pożyczek) o niskiej przeciętnej ich wartości (7,9 tys. zł). Po wyłączeniu pożyczek Funduszu Mikro przeciętna wartość pożyczki wyniosła 36,1 tys. zł, a w grupie fundusze BD 84,5 tys. zł. Grupy funduszy Tabela 7 Przeciętna wartość pożyczek w grupach funduszy sklasyfikowanych według wartości zgromadzonego kapitału pożyczkowego na 31 grudnia w latach 2007-2008 Udział grupy w ogólnej liczbie udzielonych pożyczek narastająco do: Pożyczki ogółem Przeciętna wartość pożyczek (w tys. zł) udzielonych narastająco do : 31.12.2007 31.12.2008 31.12.2007 31.12.2008 Pożyczki bez Funduszu Mikro Pożyczki ogółem Pożyczki bez Funduszu Mikro Pożyczki ogółem Pożyczki bez Funduszu Mikro Pożyczki ogółem Pożyczki bez Funduszu Mikro Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 15,7 34,7 16,4 36,1 grupa BM 2,5% 8,6% 2,2% 7,3% 26,4 26,4 24,5 24,5 grupa M 3,7% 12,6% 3,8% 12,4% 39,1 39,1 41,7 41,7 grupa Ś 14,8% 50,4% 3,9% 12,8% 23,9 23,9 50,0 50,0 grupa D 4,8% 16,5% 16,8% 55,6% 33,2 33,2 22,7 22,7 grupa BD 74,1% 11,8% 73,4% 11,9% 11,4 84,7 11,7 84,5 Szczegółowe informacje o poszczególnych funduszach zostały zamieszczone w załącznikach umieszczonych na końcu niniejszego Raportu. 19