XV KONKURS GEOLOGICZNO-ŚRODOWISKOWY OD PIONIERÓW ŻYCIA DO GAZU ŁUPKOWEGO 2014 r. PÓŁFINAŁ KONKURSU Imię i nazwisko:... LO / Technikum nr... w... 1. Gdzie w Polsce występują największe złoża gazu łupkowego? 2. Uporządkuj w kolejności chronologicznej zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości geologicznej Gór Świętokrzyskich: tworzenie się raf koralowych, powstanie gołoborzy, intruzje diabazów. 3. Gdzie w Polsce można znaleźć najwięcej śladów dinozaurów? 4. Przyporządkuj nazwy poniższym skamieniałościom: A. trylobit, B. amonit, C. graptolit. 5. Z jakich skał utworzone są gołoborza w szczytowych partiach Łysogór: A. granitów, B. dolomitów, C. piaskowców kwarcytowych? 6. Które z wypisanych poniżej słów, to nazwy okresów geologicznych zaliczanych do ery paleozoicznej? Podkreśl wybrane przykłady: trias, prekambr, perm, wend, diabaz, sylur, paleogen, jura, kambr. 7. Wymienione poniżej skały wpisz w odpowiednie miejsca w tabelce: sjenit, andezyt, bazalt, gabro, dioryt, melafir. MAGMOWE WYLEWNE MAGMOWE GŁĘBINOWE 1
8. Podaj nazwy zamieszczonych poniżej minerałów: A B C A... B... C... 9. Gaz ziemny, to mieszanina różnych węglowodorów. Ich zawartość jest zmienna i zależy od miejsca wydobycia. Mimo to, głównym składnikiem stanowiącym ponad 90% gazu ziemnego jest zawsze. Podaj nazwę tego węglowodoru:.... 10. Jakie wydarzenia geologiczne zapisały się w poniższym odsłonięciu. Wymień je w kolejności chronologicznej. północna część odsłonięcia południowa część odsłonięcia lessy zlepieńce permu zlepieńce permu lessy piaskowce dolnego dewonu piaskowce dolnego dewonu 11. Zasada superpozycji (ang. the principle of superposition), to jedna z głównych zasad stratygrafii stosowana do wyznaczania wieku względnego warstw skał, która zakłada, że w serii niezaburzonych warstw, najstarsze znajdują się na spodzie sekwencji i są przykryte przez coraz młodsze. Zna ją każdy geolog powinien też ją znać dobry geolog amator. Wypisz zatem właściwą kolejność w jakiej powstawały utwory (osady, skały) zaznaczone na rysunku literami A-F. Prawidłowa kolejność (od najstarszych):...;...;...;...;...;.... 2
12. W rejonie Sudetów i ich przedgórza wydobywa się najwięcej w Polsce: A. wapieni, B. granitów, C. węgla kamiennego. 13. Najcenniejszych danych na temat budowy wnętrza Ziemi dostarczają nam badania sejsmiczne. To dzięki nim wiemy, że jądro naszej planety składa się głównie ze stopów dwóch metali. Jakich? Podaj ich nazwy: (1)... i (2).... 14. Z jakich organizmów powstały złoża gazu łupkowego: A. trylobitów, B. graptolitów, C. glonów planktonicznych? 15. W Górach Świętokrzyskich (z geologicznego punktu widzenia) wyróżnia się dwa regiony graniczące ze sobą wzdłuż dyslokacji świętokrzyskiej będącej długim uskokiem rozcinającym skorupę Ziemi na dużą głębokość. Jak nazywają się te regiony? (południowy), (północny). 16. Szczególnym zainteresowaniem geologów zajmujących się poszukiwaniem niekonwencjonalnych złóż węglowodorów cieszą się ostatnio ciemne, bogate w substancję organiczną łupki, które stać się mogą w przyszłości podstawowym źródłem pozyskiwania gazu ziemnego (łupkowego) w Polsce. W jakich okresach geologicznych powstawały opisane powyżej skały? Podaj ich nazwy: (1)... (2)... 17. Na zamieszczonej mapce zaznaczono główne obszary występowania formacji (skalnych) potencjalnie zawierających (podkreśl prawidłową odpowiedź): miedź w łupkach cynk i ołów w wapieniach gaz w łupkach wosk ziemny w mułach 3
OSADOWE 18. Wymienione poniżej skały wpisz w odpowiednie miejsca w tabelce: iłowiec, sól potasowa, gaz ziemny, zlepieniec, sól kamienna, węgiel kamienny. SKAŁY Okruchowe Pochodzenia organicznego PRZYKŁAD Pochodzenia chemicznego 19. Na schematycznym rysunku przedstawiono pewien proces powodujący powolne ale skuteczne niszczenie skał. Podaj jego nazwę. Maksymalnie w dwóch krótkich zdaniach opisz mechanizm jego działania. Nazwa procesu:............ 20. Unoszony wiatrem piasek uderzając w napotykane na swej drodze przeszkody skały, bloki skalne; żłobi je i szlifuje, przez co nadaje im nietuzinkowe, fantastyczne nieraz kształty. Erozja wiatrowa (eoliczna), przebiegać może nawet tysiące lat, a efekty jej niszczycielskiej działalności widoczne są najlepiej w przyziemnych partiach skał, gdzie ilość przenoszonego piasku jest największa. (1) Podaj nazwę tego procesu:... (2) Podaj nazwę widocznej na zdjęciu formy skalnej:... 21. To była prawdziwa paleontologiczna sensacja! W Górach Świętokrzyskich, a dokładniej w Zachełmiu znaleziono pierwsze w Polsce i najstarsze na świecie ślady czworonoga. Odkrycie to w zasadniczy sposób zmieniło poglądy na temat jednej z najważniejszych w dziejach życia transformacji ewolucyjnej. Zwierzęta czworonogie wyszły na ląd przynajmniej 18 mln lat wcześniej niż dotychczas sądzono. O jakie zwierzę tu chodzi? 4
22. Wymienione poniżej elementy (trwałe i okresowe), spotykane w jaskiniach wpisz w odpowiednie rubryki tabeli: marmity (kotły wirowe), makarony, misy naciekowe tzw. pola ryżowe, stalagmity, stalaktyty, namulisko, misy naciekowe tzw. kropielnice STROP SPĄG ŚCIANY 23. Ten polski chemik i farmaceuta, oprócz wynalezienia lampy naftowej, uważany jest za pioniera przemysłu naftowego w Europie. Z czasem dorobił się dużego majątku. Warto wspomnieć, że był też wielkim społecznikiem. Propagował zakładanie sadów, budowę dróg i mostów, szkół, szpitali, finansując wiele inicjatyw z własnej kieszeni! Tworzył kasy zapomogowe i fundusze emerytalne. Podaj jego imię i nazwisko:... 24. Amonity pozostawiły po sobie liczne skamieniałości. Mają też współcześnie żyjących kuzynów tyle, że już bez muszli. Co to za zwierzęta? Odp.:.... 25. Zamieszczony rysunek przedstawia hipotetyczne warstwy skalne przecięte uskokiem (czerwona linia). Na podstawie podanego dla poszczególnych kompleksów skalnych wieku określ, które skrzydło uskoku jest tzw. skrzydłem wiszącym (podniesionym), a które skrzydłem zrzuconym (obniżonym). Zastosuj znak + dla skrzydła wiszącego i znak dla skrzydła zrzuconego. Wpisz je w odpowiednie miejsca na rysunku. Objaśnienia: Pg Pg paleogen Pg K K kreda K J J jura J T trias T T miejsce na znak (+ lub ) 26. Jak w łatwy sposób (bez użycia jakichkolwiek przyrządów i środków chemicznych) odróżnić kalcyt od gipsu, w przypadku gdy minerały te nie tworzą charakterystycznych kryształów? Odpowiedzi udziel w maksymalnie 2 prostych, krótkich zdaniach:....... 5
27. Ile było kompleksów zlodowaceń na terenie Polski? Podaj ich nazwy. 28. Co to jest orogeneza? Wymień główne orogenezy, które zapisały się w budowie geologicznej Gór Świętokrzyskich. 29. Do podanych nazw kopalń dopisz surowiec który był lub jest w nich wydobywany: Zabytkowa Kopalnia Guido w Zabrzu:... Kopalnia Grzybów (gmina Staszów) :... Kopalnia Pomorzany koło Olkusza:... Kopalnia Bochnia... 30. Na zamieszczonej fotografii widnieje granit typowa i dość często występująca w przyrodzie skała magmowa głębinowa. Jeden z budujących ją minerałów wyróżnia się na tle innych czarną barwą, niewielką twardością i charakterystyczną, znakomitą łupliwością powodującą, że jego kryształy rozpadają się na cienkie blaszki. Podaj nazwę tego minerału:.... POWODZENIA 6