Wybrane zagadnienia produkcyjno-ekonomiczne działalności produkcji roślinnej w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych Mgr inŝ. GraŜyna Nachtman ZAKŁAD RACHUNKOWOŚCI ROLNEJ
Plan wystąpienia: Wybrane informacje o rolnictwie ekologicznym w Polsce. Certyfikowane gospodarstwa ekologiczne w Polskim FADN i dobór działalności do badań w systemie AGROKOSZTY. Uwagi metodyczne. Wyniki uprawy ziemniaków jadalnych w 2008 roku w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. Wyniki uprawy pszenicy ozimej w 2008 roku w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. Zmienność dochodów i kosztów produkcji w latach 2005-2008 na przykładzie badanych ziemniaków jadalnych i zbóŝ w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych. Podsumowanie.
Zmiany w rolnictwie ekologicznym w latach 2004-2008 (łącznie certyfikowane i w okresie konwersji - na podstawie danych GIJHAR-S) 4-krotny wzrost liczby gospodarstw ekologicznych (z 3760 do 14 896), niemal 4-krotny wzrost powierzchni uŝytków rolnych (z 82 730 ha do 314 848 ha), 4-krotny wzrost powierzchni uŝytków zielonych, 19-krotny wzrost powierzchni sadów, 3-krotny wzrost powierzchni upraw rolniczych, 2-krotny wzrost pogłowia bydła mięsnego, tylko około 40% wzrost pogłowia krów mlecznych, spadek pogłowia świń.
Struktura upraw certyfikowanych w 2008 roku (obliczenia na podstawie danych GIJHAR-S) Powierzchnia upraw z certyfikatem Ha Udział w UR certyfikowanych (%) Pastwiska i łąki (łącznie) 91 659 50,6 ZboŜa (włączając materiał siewny) 46 463 25,6 Uprawy sadownicze i jagodowe 19 186 10,6 Rośliny na paszę 15 401 8,5 Warzywa 2 950 1,6 Ziemniaki 1 342 0,7 Pozostałe 4 341 2,4 Razem 181 300 100,0
Struktura rozmieszczenia waŝniejszych upraw i zwierząt w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych w 2008 roku w % (obliczenia na podstawie danych GIJHAR-S) Mazowsze i Podlasie Małopolska i Pogórze Województwa Pomorze i Mazury Wielkopolska i Śląsk Wyszczególnienie mazowieckie podkarpackie lubuskie dolnośląskie podlaskie małopolskie pomorskie opolskie łódzkie świętokrzyskie zachodnio-pomorskie wielkopolskie lubelskie śląskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie UŜytki rolne 27,0 23,4 32,9 16,7 ZboŜa 29,0 18,3 37,3 15,4 Ziemniaki 23.5 48,8 19,8 7,9 Pastwiska i łąki 24,5 25,3 32,9 17,3 Rośliny na paszę 27,4 28,7 29,4 14,5 Bydło mleczne 19,1 48,1 21,8 11,0
Rozmieszczenie certyfikowanych gospodarstw ekologicznych w regionach FADN w 2008 roku
Certyfikowane gospodarstwa ekologiczne w Polskim FADN i dobór działalności do badań w systemie AGROKOSZTY Wzrost liczby gospodarstw certyfikowanych (w 2004 roku 122, w 2008 roku 239). Lokalizacja: głównie region Mazowsze i Podlasie oraz Małopolska i Pogórze. Wielkość obszarowa gospodarstw z badanymi działalnościami w systemie AGROKOSZTY w przewaŝającej mierze 10-30 ha uŝytków rolnych. Dobór działalności do badań i skale celowe.
Dochód z działalności = Wartość produkcji Koszty ogółem + Dopłaty (uzupełniające, ekologiczne) Koszty ogółem = Koszty bezpośrednie + Koszty pośrednie Koszty pośrednie to suma kosztów ogólnogospodarczych, podatków, kosztów czynników zewnętrznych (opłata pracy, koszt odsetek i czynszów dzierŝawnych) oraz amortyzacja
Ziemniaki w uprawie ekologicznej w Polsce 2008 rok Powierzchnia uprawy ziemniaków w gospodarstwach ekologicznych wynosiła: łącznie 1861 ha (= 0,33% ogólnej powierzchni uprawy ziemniaków w Polsce) w certyfikowanych 1342 ha W 2008 roku powierzchnia uprawy ziemniaków jadalnych wzrosła o 17% w stosunku do roku 2007, a powierzchnia uŝytków rolnych o 10,1%
Powierzchnia uprawy ziemniaków ogółem w Polsce w tys. ha (dane GUS) 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1251 570 549 508 2000 2007 2008 2009
Wyszczególnienie Wyniki badań w 2008 roku ziemniaki jadalne Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna Skala uprawy w ha 1-3 0,5-4 Liczba plantacji 49 22 Średnia powierzchnia w ha 1,88 1,05 Średni plon - dt/ha 243 189 Średnia cena - zł/dt 43,2 66,91 Wartość produkcji - zł/ha 10 504 12 666 189 X 43,2 = 8165 8165 zł to wartość produkcji ziemniaków z uprawy ekologicznej, jaką by osiągnięto w przypadku sprzedaŝy po cenie jak za ziemniaki z uprawy konwencjonalnej
Koszty oraz wartość produkcji na 1 ha uprawy ziemniaków jadalnych w 2008 roku Koszty bezpośrednie - zł/ha Koszty ogółem - zł/ha Warość produkcji - zł/ha 14000 12000 10000 10 504 12 666 8000 6000 4000 2000 6511 2440 2329 6950 0 Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna
Dochód na 1 ha uprawy ziemniaków jadalnych w zł 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 3993 6316 1815 Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna Uprawa ekologiczna (cena bulw z uprawy konwencj.)
Nakłady pracy na 1 ha uprawy ziemniaków jadalnych w 2008 roku (w godz. ) 250,00 221,2 200,00 150,00 116,0 100,00 50,00 0,00 uprawa ekologiczna uprawa konwencjonalna
UŜytkowanie ziemi w gospodarstwach z badanymi plantacjami ziemniaków jadalnych w 2008 roku (dane FADN) ha % zboŝa 5,98 33,8 pozostałe polow e 1,92 10,8 warzywa 0,61 3,5 sady 0,53 3,0 uprawy pastewne 8,47 47,8 pozostałe 0,20 1,1 Razem 17,71 100,0 Pogłowie zwierząt w badanych gospodarstwach (dane FADN) LU % Zwierzęta ogółem 10,7 100,0 w tym: krowy mleczne 4,2 39,3 pozostałe bydło 3,3 30,6 owce i kozy 0,4 3,7 trzoda chlewna 1,5 14,4
Średnie wyniki na 1 gospodarstwo z badanymi plantacjami ziemniaków jadalnych w 2008 roku (dane FADN) Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (zł) Dochód na pełnozatrudnionego członka rodziny rolnika (zł) 34 808 17 825 Dochód z rodzinnego gospodarstwa bez dopłat (zł) 10 183 Dopłaty do działalności operacyjnej (zł) Produkcja ogółem gospodarstwa (zł) Produkcja roslinna gospodarstwa (zł) Produkcja ziemniaków (zł) 24 625 79 292 46 478 9 557 Udział produkcji ziemniaków w produkcji ogółem gospodarstwa (%) 12,1 Udział produkcji ziemniaków w produkcji roślinnej gospodarstwa (%) 20,6 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów ogółem (zł) 1,2 Wartość produkcji ziemniaków na 1 zł kosztów ogółem (zł) 1,8
Wyniki produkcyjno-ekonomiczne z uprawy ziemniaków jadalnych badanych w latach 2005-2008 Plon ziemniaków jadalnych w latach 2005-2008 w dt/ha 250 200 150 100 50 0 192 189 141 91 2005 2006 2007 2008
Wyniki produkcyjno-ekonomiczne z uprawy ziemniaków jadalnych badanych w latach 2005-2008 Cena sprzedaŝy ziemniaków ekologicznych zł/dt Cena wg GUS zł/dt 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 49,16 81,24 64,00 66,91 40,00 30,00 20,00 10,00 43,54 37,05 40,67 39,08 0,00 2005 2006 2007 2008
Wyniki produkcyjno-ekonomiczne z uprawy badanych ziemniaków jadalnych w latach 2005-2008 Cena sprzedaŝy ziemniaków zł/dt Koszty ogółem zł/dt 90 zł 80 zł 81,24 70 zł 60 zł 67,53 64,00 66,91 50 zł 40 zł 30 zł 20 zł 49,16 28,4 45,95 36,72 10 zł 0 zł 2005 2006 2007 2008
Udział dopłat ekologicznych w dochodzie z uprawy 1 ha ziemniaków jadalnych (w %) 80,0 70,0 6 8,3 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 1 3,2 18,6 9,5 0,0 2005 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 08 Dopłaty ekologiczne = 600 zł/ha
Wyniki badań w 2008 roku pszenica ozima Wyszczególnienie Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna Skala uprawy w ha 1-4 1-4 Liczba plantacji 26 19 Średnia powierzchnia w ha 2,6 2,9 Średni plon - dt/ha 52,5 28,4 Średnia cena - zł/dt 51,49 78,46 Wartość produkcji - zł/ha 2 705 2 229 28,4 x 51,49= 1461
Koszty oraz wartość produkcji na 1 ha uprawy pszenicy ozimej w 2008 roku Koszty bezpośrednie - zł/ha Koszty ogółem - zł/ha W artość produkcji - zł/ha 3 000 zł 2 705 2 500 zł 2 000 zł 2020 2 229 1 500 zł 1 000 zł 844 1220 500 zł 328 0 zł Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna
Dochód z uprawy 1 ha pszenicy ozimej w 2008 roku 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Uprawa konwencjonalna 1009 684 Dochód na 1 ha bez dopłat w zł Uprawa ekologiczna 1899 954 Dochód na 1 ha w zł
Nakłady pracy na 1 ha uprawy pszenicy ozimej Uprawa ekologiczna 15,7 godz. Uprawa konwencjonalna 15,3 godz.
Rola dopłat w uprawie pszenicy ozimej Udział dopłat w dochodzie z dzialalności w % 50 46,9 40 30 28,2 20 10 0 Uprawa konwencjonalna Uprawa ekologiczna Uprawa konwencjonalna = dopłaty uzupełniające (269,32 zł/ha) Uprawy ekologiczne = dopłaty uzupełniające i ekologiczne (269,32 zł/ha i 600 zł/ha)
Dochód w 2008 roku z uprawy Ŝyta ozimego i owsa na tle wyników wyselekcjonowanej grupy gospodarstw konwencjonalnych śyto w uprawie Owies w uprawie ekologicznej konwencjonalnej ekologicznej konwencjonalnej Dochód bez dopłat w zł/ha 375 404 39-97 Dochód z działalności w zł/ha 1262 674 937 172
Wyniki badań w latach 2005-2008 plony zbóŝ w gospodarstwach ekologicznych certyfikowanych 2005 2006 2007 2008 35,0 32,5 30,0 25,0 20,0 25,6 27,5 28,4 20,9 18,8 24,0 22,7 22,6 19,9 15,0 10,0 5,0 0,0 pszenica ozima Ŝyto ozime owies 0 0
Ceny sprzedaŝy zbóŝ w zł/dt (badane ekologiczne i średnia cena w kraju według GUS) pszenica ozima Ŝyto ozime owies Lata eko GUS GUS=100 eko GUS GUS=100 eko GUS GUS=100 2005 43,3 36,7 118,0 28,1 27,6 101,6 - - - 2006 51,4 44,8 114,8 47,8 38,5 124,0 40,1 34,9 115,0 2007 75,1 70,7 106,2 - - - 50,5 52,8 95,6 2008 78,5 64,2 122,2 67,5 51,7 130,7 47,3 50,3 93,9
Procentowy udział kosztów bezpośrednich w kosztach ogółem 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 3 0 2 6, 9 2 5 2 0 1 5 1 0 1 7, 3 1 6, 2 1 4, 4 1 4, 6 1 1, 4 1 3, 1 1 1, 2 1 4, 5 1 5, 4 5 0 p s z e n i c a o z i m a Ŝ y t o o z i m e o w i e s 0 0 Poziom kosztów bezpośrednich w zł/ha 350 300 pszenica ozim a Ŝyto ozim e owies 328 250 200 214 150 100 153 125 50 0 2 005 2 006 2 007 2 008
Dochód na 1 ha 2 0 0 0 z ł 1 8 0 0 z ł 1 6 0 0 z ł 1 4 0 0 z ł 1 2 0 0 z ł 1 0 0 0 z ł 8 0 0 z ł 6 0 0 z ł 4 0 0 z ł 2 0 0 z ł 0 z ł p s z e n i c a o z i m a Ŝ y t o o z i m e o w i e s 1 6 9 5 1 8 9 9 1 3 4 0 1 3 6 4 1 2 6 2 1 1 5 4 1 0 3 2 1 0 4 1 1 1 2 3 9 3 7 0 0 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 Udział dopłat w dochodzie w % 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 1 2 0 1 0 0 8 0 6 0 4 0 6 1,2 6 7,2 5 2,8 4 6,9 8 5,5 7 9,1 7 0,3 8 7,7 7 9,7 9 5,8 2 0 0 p s z e n i c a o z i m a z y t o o z i m e o w i e s 0 0
Podsumowanie Z badanych w okresie 2005-2008 działalności w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych uzyskiwano zróŝnicowane wyniki produkcyjno-ekonomiczne ZboŜa: Pszenica ozima plonowała na ogół znacznie niŝej niŝ średnio w kraju w gospodarstwach ogółem - nawet o 29% w roku 2007. Plonowanie Ŝyta było niŝsze o 5-11%, a plon owsa był podobny jak średni plon ogółem w kraju (GUS). Ceny sprzedaŝy pszenicy ozimej i Ŝyta ozimego kształtowały się na ogół znacznie wyŝej niŝśrednio w kraju (nawet do 30%), a ceny owsa w latach 2007-2008 były o 5-6% niŝsze. W ciągu 4 lat badań utrzymywały się niskie koszty bezpośrednie produkcji (niskie zuŝycie nawozów, środków ochrony roślin) i wysoka pracochłonność produkcji w porównaniu z produkcją konwencjonalną. Dochód uzyskiwany z uprawy ekologicznej zbóŝ był na ogół wyŝszy niŝ z uprawy konwencjonalnej; jego wartość w głównej mierze zaleŝna była od dopłat ekologicznych (pszenica 47-67%, Ŝyto 70-86%, owies 80-96%), które skutecznie rekompensowały (zgodnie z załoŝeniami systemu dopłat) utratę plonu. Tylko z ekologicznej uprawy pszenicy ozimej w roku 2008 w porównaniu do roku 2005 dochód rósł szybciej niŝ koszty ogółem, a z uprawy owsa uzyskano dochód niŝszy niŝ w roku 2005.
Podsumowanie Ziemniaki jadalne: Obok pszenicy ozimej ziemniaki jadalne są w gospodarstwie ekologicznym źródłem znacznego dochodu, głównie dzięki uzyskiwaniu wysokich cen zbytu; znaczenie dopłat maleje wraz ze wzrostem plonowania. Jednak będąc beneficjentem PROW 2007-2013 rolnik moŝe oczekiwać większych korzyści ekonomicznych ze względu na podniesienie dopłat do 1300 zł/ha. Wysokie dochody z uprawy ekologicznej w porównaniu do konwencjonalnej nie rokują jednak nadziei na bujny rozwój produkcji ziemniaków ze względu na trudności w utrzymaniu zdrowotności plantacji i konieczności ponoszenia wysokich nakładów pracy. Na podstawie danych GIJHAR-S, wyników Polskiego FADN i systemu AGROKOSZTY moŝna przypuszczać, Ŝe przyrost wolumenu produktów rolnictwa ekologicznego będzie powolny, głównie z powodu niskich plonów i małego udziału upraw polowych w uŝytkach rolnych. Ponadto nie sprzyja temu rozdrobnienie gospodarstw, jak równieŝ rozproszenie produkcji. Natomiast sytuacja dochodowa rolników staje się coraz bardziej zaleŝna od dotowania.
Jakich wyników moŝna oczekiwać z uprawy zbóŝ i ziemniaków jadalnych badanych w systemie AGROKOSZTY w 2009 roku? W 2009 roku według szacunków GUS: nastąpił wzrost plonowania i zbiorów zbóŝ, choć wyjątkiem była część wschodnia i południowa kraju w gospodarstwach ekologicznych tendencje były zapewne podobne, plonowanie ziemniaków było słabsze niŝ w 2008 roku we wschodniej części kraju, co skutkowało wzrostem cen, zapewne, ze względu na istniejący popyt, będą utrzymywać się wyŝsze ceny zbytu na produkty ekologiczne (zwłaszcza pszenicę, ziemniaki jadalne), sytuacja dochodowa zarówno z uprawy ekologicznej zbóŝ jak i ziemniaków jadalnych nie powinna ulec pogorszeniu w stosunku do roku 2008. Była ona w większym stopniu kształtowana przez system dopłat: - nastąpił wzrost kwoty dopłat uzupełniających z 269 zł w 2008 roku do 356 zł w 2009 roku, - wzrost kwot dopłat ekologicznych z 600 zł do 790 zł (zboŝa), - ziemniaki po włączeniu do warzyw dotowane są kwotą 1300 zł/ha. (zmiany wysokości dopłat ekologicznych nie dotyczą jednak wszystkich rolników)
Dziękuję za uwagę