Wydra Lutra lutra (1355)

Wydra Lutra lutra (1355) Występowanie gatunku: Gatunek występuje w regionach kontynentalnych i alpejskim. Koordynatorzy: Jerzy Romanowski Eksperci lokalni: Jerzy Romanowski, Tomasz Zając, Katarzyna Kozyra Liczba stanowisk monitoringowych oraz ich lokalizacja na tle obszarów Reprezentatywność wyników pod względem lokalizacji W 2013 roku nie zakończono badań monitoringowych dla gatunku; będą one kontynuowane na kolejnych stanowiskach w 2014 roku. Strona 1 z 22

Aktualny zasięg gatunku obejmuje cały region kontynentalny i większość regionu alpejskiego. Do monitoringu w 2013 r. wybrano 15 wielkopowierzchniowych stanowisk zlokalizowanych w Polsce północnej, zachodniej, centralnej i południowej. Wybór stanowisk monitoringowych zarówno w ujęciu siedliskowym jak i lokalizacyjnym umożliwił zebranie w miarę reprezentatywnych wyników zarówno w skali kraju jak i dla poszczególnych regionów biogeograficznych. Wstępnym monitoringiem objęto zarówno regiony o obserwowanej stabilnej sytuacji gatunku jak i tereny, na których populacja gatunku znajduje się na etapie rekolonizacji. Pomimo iż objęte monitoringiem obszaru wydają się być reprezentatywne, zaleca się zwiększenie liczby stanowisk monitoringowych o kolejne regiony tak, aby opracowana metodyka mogła zostać sprawdzona w brakujących bądź słabiej rozpoznanych siedliskach, takich jak wybrzeże morskie czy zwarte kompleksy stawów hodowlanych. Wstępnie proponowane jest wyznaczenie przynajmniej 5 dodatkowych stanowisk monitoringowych, w tym co najmniej 1 na wybrzeżu Bałtyku (np. w Słowińskim Parku Narodowym), 2 kolejne na terenach obejmujących duże kompleksy stawów hodowlanych (np. na Lubelszczyźnie i w Małopolsce) i dodatkowe stanowiska w województwie podkarpackim i na Wyżynie Świętokrzyskiej, aby powierzchnia monitoringowa pokrywała w miarę jednolicie cały teren kraju. Tab. 1. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym (wg obszarów N2000) Lokalizacja stanowiska (obszar Natura 2000) Nazwa stanowiska Nazwisko eksperta lokalnego (wykonawcy monitoringu) Region alpejski PLH240006 Beskid Żywiecki Beskid Żywiecki i Śląski Tomasz Zając, Katarzyna Kozyra PLC180001 Bieszczady Bieszczady Jerzy Romanowski PLH180001 Ostoja Magurska Magurski Park Narodowy Tomasz Zając Katarzyna Kozyra Region kontynentalny PLH140011 Ostoja Nadbużańska Bug Jerzy Romanowski PLH300004 Dolina Noteci Dolina Noteci Jerzy Romanowski, Tomasz Zając, Katarzyna Kozyra PLH020054 Ostoja nad Bobrem Dolina Bobru Tomasz Zając Katarzyna Kozyra PLH020004 Góry Stołowe Góry Stołowe i Bystrzyckie Tomasz Zając Katarzyna Kozyra PLH020018 Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie Tomasz Zając Katarzyna Kozyra PLH320018 Ujście Odry i Zalew Ujście Odry i Zalew Szczeciński Szczeciński Tomasz Zając Katarzyna Kozyra Woj. mazowieckie/łódzkie Bzura Jerzy Romanowski Woj. pomorskie Kaszuby Jerzy Romanowski Woj. kujawsko-pomorskie Kujawy Jerzy Romanowski Woj. ślaśkie Mała Panew Tomasz Zając Katarzyna Kozyra Woj. warmińsko-mazurskie Mazury Jerzy Romanowski Woj. mazowieckie Wisła Kampinoska Jerzy Romanowski Metodyka badań Monitoring gatunku na stanowiskach opierał się o analizę wyznaczonych wskaźników na wybranych losowo 25-40 punktach monitoringowych. Na każdym punkcie penetrowano 200 metrowy odcinek brzegu w poszukiwaniu śladów bytowania gatunku. W przypadku braku stwierdzeń na wstępnie wyznaczonym standardowym odcinku, poszukiwania wydłużano do 600 m odcinków. Wyniki uzyskane na poszczególnych punktach wraz z charakterystyka siedliska posłużyły do opisu stanowiska i oceny parametrów populacji i Strona 2 z 22

siedliska. Wstępnie do analizy parametrów wybrano 12 wskaźników, spośród których 2 charakteryzowały stan populacji, natomiast kolejne 10 wykorzystano do oceny stanu siedliska gatunku. Wskaźniki i parametry stanu ochrony oraz sposób ich określania Tab. 2 Waloryzacja wskaźników dla parametrów: populacja i siedlisko gatunku Para metr Popul acja Siedli sko Wskaźnik Ocena FV U1 U2 Indeks populacyjny >15 10-15 < 10 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku >60% 40-60% <40% Dostępność schronień >50% 20-50% <20 Drogi wojewódzkie i krajowe <30% 30-40% >40% Jakość wody dominują (> 50%) wody niezaniec zyszczone dominuj ą (>50%) wody średnio zanieczy szczone dominuj ą (>50%) wody silnie zanieczy szczone Lesistość >30% 10-30% <10% Miejsca rozrodu płazów >30% 10-30% <10% Naturalność koryta cieku >50% 20-50% <20% Obecność innych zbiorników wodnych >30% 10-30% <10% Przepusty pod drogami <30% 30-40% >40% Stopień przekształcenia <20% 20-50% >50% uregulow uregulo uregulo antropogenicznego cieku anych wanych wanych Udział brzegu z >30 5-30% <5% zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny >50% 20-50% <20% > 3 / > 1* 2-3 / 1* 1 / 0* Opis wskaźników WSKAŹNIKI POPULACYJNE Indeks populacyjny - wskaźnik opierający sie o analizę aktywności gatunku w obszarze (na stanowisku monitoringowym), wykorzystujący zebrane informacje na temat udziału pozytywnych stwierdzeń i średniej liczby odchodów przypadających na punkt monitoringowy. Wskaźnik obliczamy wg wzoru: I = p/10 + 10 [log(x+1)]; Strona 3 z 22

gdzie p to procent pozytywnych stwierdzeń, x - średnia liczba odchodów przypadająca na punkt monitoringowy (wg. Mason i MacDonald 2004, zmodyfikowany). Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku - udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność gatunku obliczany wg wzoru: liczba pozytywnych stwierdzeń/liczba wszystkich punktów monitoringowych na stanowisku * 100 WSKAŹNIKI SIEDLISKOWE Wskaźniki określające dostępność bazy pokarmowej: Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny: szacunkowa liczba gatunków ryb odnotowanych na stanowisku monitoringowym. Ocena oparta o dostępne materiały źródłowe (publikacje i opracowania ichtiologiczne) bądź analizę szczątków kostnych z odchodów zebranych na stanowisku. Wskaźnik Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny Miara liczba stwierdzonych gatunków ryb na stanowisku Ocena FV U1 U2 > 3 2-3 1 Miejsca rozrodu płazów: ocena dostępności miejsc rozrodu płazów w sąsiedztwie punktów monitoringowych, prezentowana w formie udziału procentowego (udział procentowy punktów monitoringowych na których odnotowano obecność miejsc rozrodu płazów). Naturalność koryta rzeki: Udział procentowy punktów monitoringowych o brzegach nieuregulowanych i z zadrzewieniami o charakterze kępowym bądź ciągłym. W analizie uwzględniamy miejsca, które spełniają jednocześnie oba kryteria. Wskaźnik wykorzystany przy ocenie dostępności bazy pokarmowej ze względu na obserwowane wyższe zagęszczenia ryb na nieuregulowanych, zadrzewionych odcinkach rzek i strumieni o stosunkowo naturalnym charakterze koryta. Wskaźniki charakteryzujące dostępność poszczególnych typów wód w obszarze: Udział preferowanych odcinków rzek: Udział procentowy punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których odnotowano obecność cieków wodnych preferowanych przez wydrę o szerokości powyżej 3 m. Obecność preferowanych zbiorników wodnych - udział punktów monitoringowych zlokalizowanych nad bądź w sąsiedztwie zbiorników wodnych spełniających kryteria zbiorników optymalnych gatunku. Jako siedliska optymalne uznaje się małe jeziora i inne zbiorniki wodne o powierzchni poniżej 8 ha. W przypadku jezior, estuariów i innych zbiorników o powierzchni powyżej 8 ha, jako odpowiednie dla bobrów uznaje się powierzchnie wodne o nieregularnej linii brzegowej, obfitujące w niewielkie zatoczki, ujścia cieków itp. Ocenę stopnia przystosowania zbiornika możemy wyznaczyć poprzez obliczenie "współczynnika zróżnicowania linii brzegowej" (SDF, ang. shoreline development factor), określającego proporcje linii brzegowej zbiornika do jego całkowitej powierzchni. W celu obliczenia współczynnika dzielimy długość linii Strona 4 z 22

brzegowej, przez obwód koła o takiej samej powierzchni jak powierzchnia zbiornika, wg. następującej formuły: gdzie: SDF współczynnik zróżnicowania linii brzegowej, L długość linii brzegowej, A powierzchnia zbiornika wodnego. Koło będzie miało wartość równą 1. Im większa wartość SDF tym większe odchylenie od kolistego kształtu. Wartości SDF 3 określają zbiorniki optymalne dla bobrów. Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Dostępność schronień: udział punktów monitoringowych, na których odnotowano zadrzewienia ciągłe lub kępowe przy min. 40% stopniu pokrycia brzegu (stopień pokrycia obliczany dla 200 m odcinków linii brzegowej dla wszystkich punktów monitoringowych). Udział brzegu z zadrzewieniami - średni stopień pokrycia brzegu obliczony dla stanowiska monitoringowego. Wskaźnik obliczany wg. wzoru: zsumowany stopień pokrycia brzegu drzewami i krzewami (w %) obliczany dla 200 m odcinków linii brzegowej / liczba wszystkich punktów monitoringowych na stanowisku. Lesistość: udział procentowy punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których zlokalizowane są zwarte kompleksy leśne i większe zadrzewienia o powierzchni powyżej 3 ha. Przy ocenie powierzchni drzewostanu zalecane jest wykorzystanie oprogramowania GIS, aktualnych ortofotomap i innych materiałów umożliwiających dokładne wyznaczenie powierzchni (np. mapy drzewostanów uzyskane z nadleśnictw czy mapy siedlisk Natura 2000 wyznaczonych w granicach monitorowanego obszaru). Pomocnym źródłem danych mogą być mapy drzewostanów umieszczone na portalu internetowym Banku Danych o Lasach (http://www.bdl.info.pl/portal/mapy-pl-pl). Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku: udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność cieków bądź zbiorników o uregulowanych brzegach. Jakość wody - o ocenie wskaźnika decyduje najczęściej odnotowywany na stanowisku monitoringowym stopień jakości wody (woda niezanieczyszczona, średnio zanieczyszczona, silnie zanieczyszczona). Stopień zanieczyszczenia wód oceniano w oparciu o widoczne zanieczyszczenia, oraz na podstawie przejrzystości, koloru i zapachu czy obecności makrofitów. 1. Woda niezanieczyszczona: woda bez zapachu i zabarwienia świadczącego o skażeniu przemysłowym lub komunalnym, brak widocznych osadów, liczne żywe makrofity. 2. Woda średnio zanieczyszczona: kolor wody świadczy o jej zanieczyszczeniu, widoczny osad na dnie lub roślinach, nieliczne żywe makrofity. 3. Woda silnie zanieczyszczona: kolor i zapach wody świadczy o silnym skażeniu, warstwa osadu z zanieczyszczeń lub kożuch z glonów na dnie, brak żywych makrofitów. Strona 5 z 22

Wskaźniki charakteryzujące obecność barier na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe: udział punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których (w promieniu 300 m) przebiegają drogi krajowe i/lub wojewódzkie. Przepusty pod drogami: udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność przepustów bądź małych mostów, które mogą stanowić barierę dla migrujących osobników. Prace terenowe wykonano w okresie od początku kwietnia do pierwszego tygodnia listopada 2013 r. Wskaźniki kardynalne W przypadku parametru populacja wskaźnikiem kardynalnym jest Indeks populacyjny. W przypadku parametru siedliska nie wyznaczono wskaźników kardynalnych. Wyniki badań Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach Tab. 3. Wskaźniki na stanowiskach (liczba st.) Zestawienie ocen wskaźników stanu ochrony gatunku na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk) Parametr Populacja Siedlisko Wskaźnik FV właściwa Region alpejski Ocena (liczba stanowisk) U1 niezadowalająca Indeks populacyjny 2 1 0 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku 3 0 0 Dostępność schronień 3 0 0 Drogi wojewódzkie i krajowe 1 1 1 Jakość wody 3 0 0 Lesistość 3 0 0 Miejsca rozrodu płazów 1 1 1 Naturalność koryta cieku 3 0 0 Obecność innych zbiorników wodnych 1 1 1 Przepusty pod drogami 2 1 0 Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku 3 0 0 Udział brzegu z zadrzewieniami 3 0 0 U2 Zła Strona 6 z 22

Populacja Siedlisko Udział preferowanych odcinków rzek 3 0 0 Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny 3 0 0 Region kontynentalny Indeks populacyjny 2 9 1 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku 10 2 0 Dostępność schronień 6 6 0 Drogi wojewódzkie i krajowe 4 7 1 Jakość wody 11 1 0 Lesistość 8 4 0 Miejsca rozrodu płazów 6 6 0 Naturalność koryta cieku 6 6 0 Obecność innych zbiorników wodnych 5 5 2 Przepusty pod drogami 9 3 0 Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku 4 3 5 Udział brzegu z zadrzewieniami 9 3 0 Udział preferowanych odcinków rzek 8 2 2 Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny 11 1 0 Region alpejski POPULACJA Indeks populacyjny, czyli wskaźnik opierający sie o analizę aktywności gatunku na stanowisku, na 2 spośród 3 stanowisk monitoringowych uzyskał ocenę FV przy uzyskanych wartościach wskaźnika I x >15. Jedynie na stanowisku monitoringowym Bieszczady wartość wskaźnika uzyskała wartość powyżej 12 dając tym samym ocenę niezadowalającą (U1). Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku: na monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność gatunku wahał się od przeszło 60% pozytywnych stwierdzeń (Magurski Park Narodowy), do ponad 90% (Bieszczady oraz Beskid Żywiecki i Śląski). Na wszystkich stanowiskach wskaźnik uzyskał ocenę FV. SIEDLISKO Wskaźniki określające dostępność bazy pokarmowej: Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny: wskaźnik w przypadku wszystkich monitorowanych stanowisk w regionie alpejskim uzyskał najwyższą wartość FV, przy przyjętym wstępnie systemie klasyfikacji. Dane literaturowe jak i wyniki analizy pokarmu gatunku wskazują na obecność przynajmniej 3 gatunków ryb w rzekach na stanowiskach monitoringowych. Strona 7 z 22

Miejsca rozrodu płazów: na poszczególnych stanowiskach wskaźnik uzyskał skrajnie odmienne oceny od właściwej FV (Magurski Park Narodowy), poprzez niezadowalającą U1 (Bieszczady) do złej U2 (Beskid Żywiecki i Śląski). Najwyższa odnotowana wartość wskaźnika w Magurskim Parku Narodowym, gdzie obecność potencjalnych miejsc rozrodu odnotowano w otoczeniu blisko 37% wszystkich punktów monitoringowych. W Beskidzie Śląskim i Żywieckim, stanowisku o najniższej ocenie, miejsca rozrodu płazów odnotowano natomiast w sąsiedztwie niespełna 7% wszystkich punktów monitoringowych. Naturalność koryta rzeki: na wszystkich stanowiskach monitoringowych w regionie alpejskim wskaźnik uzyskał ocenę właściwą FV, wskazująca na obecność rzek i strumieni (bądź zbiorników wodnych) o naturalnych bądź zbliżonych do naturalnego brzegach, z zachowaną wysoką roślinnością nadbrzeżną. Na poszczególnych stanowiskach monitoringowych obecność cieków o naturalnym charakterze odnotowano na 60% (Magurski Park Narodowy) do przeszło 95% (Bieszczady) wszystkich punktów monitoringowych. Wskaźniki charakteryzujące dostępność poszczególnych typów wód w obszarze: Udział preferowanych odcinków rzek: na wszystkich stanowiskach monitoringowych wskaźnik uzyskał ocenę FV (właściwą). Obecność cieków wodnych o szerokości powyżej 3 m (uznawanych za odpowiednie dla wydry) odnotowano, co najmniej na 75% punktów monitoringowych wyznaczonych na danym stanowisku. Najwyższą wartość wskaźnika wynoszącą ponad 86% uzyskano na stanowisku Bieszczady, podczas gdy najniższa wartość 76% odnotowana została w Magurskim Parku Narodowym. Obecność preferowanych zbiorników wodnych: dostępność zbiorników mogących być potencjalnie miejscem stałego bytowania wydry różniła się na poszczególnych stanowiskach monitoringowych. Najniższą, niezadowalającą (U2) ocenę wskaźnika uzyskano w Bieszczadach. Na pozostałych stanowiskach odnotowano ocenę właściwą FV (Magurski Park Narodowy) i niezadowalającą U1 (Beskid Żywiecki i Śląski). W Bieszczadach odpowiednie dla gatunku zbiorniki odnotowano jedynie w sąsiedztwie 6,7% wszystkich punktów monitoringowych, podczas gdy w Magurskim Parku Narodowym ich obecność odnotowano w sąsiedztwie ponad 35% wszystkich miejsc monitoringu. Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Dostępność schronień: na wszystkich stanowiskach regionu alpejskiego uzyskano ocenę FV dla wskaźnika charakteryzującego dostępność potencjalnych schronień dla gatunku. Na poszczególnych stanowiskach odnotowano od 61% do 100% udziału punktów monitoringowych o brzegach z zadrzewieniami o charakterze ciągłym lub kępowym, oraz co najmniej 40% stopniu pokryciu linii brzegowej. Udział brzegu z zadrzewieniami: na wszystkich stanowiskach monitoringowych w regionie alpejskim wskaźnik oceniono, jako FV (właściwy), przy notowanym wysokim (> 30%) średnim stopniu pokrycia brzegów przez drzewa i krzewy. Najniższą wartość wskaźnika odnotowano na stanowisku Beskid Żywiecki i Śląski, gdzie średni stopień pokrycia wyniósł ponad 52%. W Magurskim Parku Narodowym, obszarze o najwyższej ocenie, średni stopień porośnięcia brzegów wyniósł ponad 90%. Lesistość: wszystkie stanowiska monitoringowe w regionie alpejskim zlokalizowane były w regionach o znacznym stopniu zalesienia, stąd na wszystkich 3 stanowiskach oceny wskaźnika uzyskały wartość FV. Obecność lasów odnotowano w sąsiedztwie 80-97% wszystkich punktów monitoringowych. Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku: na wszystkich stanowiskach monitoringowych regionu alpejskiego odnotowano niski stopień (< 20% wszystkich monitorowanych odcinków rzek) przekształcenia Strona 8 z 22

antropogenicznego. Tym samym wszystkie stanowiska w regionie uzyskały ocenę FV. Najwięcej odcinków o wyraźnych śladach przekształcenia koryta odnotowano w Beskidzie Śląskim i Żywieckim (w większości nad Sołą w sąsiedztwie Żywca), przy odnotowanej 19% frekwencji. W Bieszczadach i Magurskim Parku Narodowym udział punktów monitoringowych noszących znamiona przekształceń o charakterze antropogenicznym sięgał zaledwie 2,6-3,3%. Jakość wody: wszystkie stanowiska w regionie uzyskały ocenę właściwą FV, ze względu na odnotowany bardzo niski udział bądź też brak odcinków rzek zaklasyfikowanych jako silnie zanieczyszczone. Ocena efektu barierowego na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe: poszczególne stanowiska monitoringowe w regionie alpejskim charakteryzowały się odmiennym udziałem dróg krajowych i wojewódzkich. W Bieszczadach, gdzie wskaźnik uzyskał ocenę najniższą - U2 obecność dróg tego typu odnotowano w sąsiedztwie 46% wszystkich punków monitoringowych. Na pozostałych stanowiskach monitoringowych drogi krajowe i wojewódzkie odnotowano w otoczeniu 26% (Magurski Park Narodowy - ocena U1) i 17% (Beskid Żywiecki i Śląski - ocena FV) punktów monitoringowych. Przepusty pod drogami: na 2 (Beskid Śląski i Żywiecki i Magurski Park Narodowy) spośród 3 stanowisk monitoringowych w regionie alpejskim wskaźnik uzyskał ocenę FV. Na obu stanowiskach obecność przepustów, które mogą stanowić barierę dla gatunku odnotowano na 10-13% wszystkich punktów monitoringowych. W przypadku jednego stanowiska (Bieszczady) wystawiono ocenę U1 dla wskaźnika ze względu na wysoką frekwencję stanowisk (ponad 35%), na których odnotowano obecność przepustów ograniczających swobodną migrację gatunku wzdłuż koryta cieku. Region kontynentalny POPULACJA Indeks populacyjny, czyli wskaźnik opierający sie o analizę aktywności gatunku na stanowisku, na 9 spośród 12 stanowisk monitoringowych zlokalizowanych w regionie kontynentalnym wskaźnik uzyskał ocenę niezadowalającą (U1) przy uzyskanych wartościach wskaźnika I x = 10-15. Ocenę właściwą (FV odnotowano jedynie w przypadku stanowisk monitoringowych Mazury i Ujście Odry i Zalew Szczeciński gdzie indeks uzyskał wartości >15 (odpowiednio I x =15,1 i I x =16,9). Najniższą ocenę U2 odnotowano w Górach Stołowych i Bystrzyckich przy wartościach wskaźnika I x =8,7. Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku: znacząco różnił się od ocen uzyskanych w przypadku "Indeksu populacyjnego". W przypadku 10 stanowisk udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność gatunku osiągnął wartość powyżej 60%, a tym samym ocenę FV. W przypadku 2 pozostałych stanowisk (Góry Stołowe i Bystrzyckie i Mała Panew) udział pozytywnych stwierdzeń wydry był stosunkowo niski (41% i 54%), co oznaczało ocenę niezadowalającą U1. Strona 9 z 22

SIEDLISKO Wskaźniki określające dostępność bazy pokarmowej: Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny: wskaźnik w przypadku większości monitorowanych stanowisk w regionie kontynentalnym uzyskał ocenę FV, przy przyjętym wstępnie systemie klasyfikacji. Dane literaturowe jak i wyniki analizy pokarmu gatunku wskazują na obecność przynajmniej 3 gatunków ryb w rzekach większości monitorowanych stanowisk regionu kontynentalnego. Jedynie w przypadku stanowiska Góry Stołowe i Bystrzyckie gdzie na wielu monitorowanych górskich potokach odnotowano zwykle jeden gatunek ryb (głównie pstrąga potokowego), przy niewielkim udziale innych gatunków (jak głowacz białopłetwy) wystawiono dla wskaźnika ocenę U1. Miejsca rozrodu płazów: jedynie w przypadku połowy stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym, w sąsiedztwie ponad 30% punktów monitoringowych odnotowano obecność miejsc rozrodu płazów (stanowiska te uzyskały ocenę FV). Kolejne 6 stanowisk, przy wartościach mieszczących się w przedziale 10-30% punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których odnotowano miejsca rozrodu płazów, uzyskało ocenę U1. Najwyższą wartość wskaźnika - 71%, zanotowano na Mazurach. Najniższą wartość wskaźnika stwierdzono na stanowiskach Góry Stołowe i Bystrzyckie (10,3%) i Ujście Odry i Zalew Szczeciński (11,4%). Naturalność koryta rzeki: ocenę właściwą dla wskaźnika uzyskano jedynie w przypadku połowy (6 spośród 12) stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym. Na kolejnych 6 uzyskano ocenę niezadowalająca U1 przy, odnotowanym znacznym przekształceniu koryta rzek i strumieni. Uzyskana niska ocena związana była głównie z brakiem bądź niskim stopniem pokrycia brzegów wysoką roślinnością i obecnością brzegów noszących ślady prac regulacyjnych. Zdecydowanie najniższy udział punktów monitoringowych o naturalnym charakterze odnotowano na Kujawach i Kaszubach, gdzie stanowiły one zaledwie 25% wszystkich wyznaczonych monitorowanych odcinków. Wskaźniki charakteryzujące dostępność poszczególnych typów wód w obszarze: Udział preferowanych odcinków rzek: na 8 spośród 12 monitorowanych stanowisk w regionie kontynentalnych odnotowano wysoki, ponad 50% udział cieków wodnych o szerokości powyżej 3 m, pozwalających na wyznaczenie oceny FV. Na kolejnych dwóch stanowiskach, z uzyskana oceną U1 Bug oraz Góry Stołowe i Bystrzyckie, obecność odpowiedniej szerokości cieków odnotowano na 33 i 41% wszystkich punktów monitoringowych. Najniższą ocenę U2, przyznano dla Kujaw i Kaszub, gdzie udział odcinków monitoringowych, o szerokości powyżej 3 m, stanowił mniej niż 20%. Obecność innych zbiorników wodnych: oceną właściwą dla wskaźnika uzyskano jedynie w przypadku 5 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym, gdzie obecność odpowiednich dla gatunku zbiorników wodnych odnotowano na ponad 30% wszystkich punktów monitoringowych. Tyle samo stanowisk uzyskało cenę U1, przy uzyskanych wartościach od 14 do 28%. Najwyższą wartość wskaźnika (60,7%) odnotowano nad Łęgami Odrzańskimi, obfitującymi w liczne duże starorzecza, obfitujące w odpowiednie schronienia jak i oferujące odpowiednią bazę pokarmową. Na 2 stanowiskach: nad Bzurą oraz w Górach Stołowych i Bystrzyckich, które otrzymały najniższą ocenę U2, udział punktów monitoringowych zlokalizowanych nad odpowiednimi dla wydry zbiornikami wodnymi nie przekraczał 10%. Na jednym stanowisku monitoringowym, nad Bzurą, nie zarejestrowano w sąsiedztwie punktów monitoringowych żadnych zbiorników, które mogłyby być stałym miejscem bytowania wydry. Strona 10 z 22

Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Dostępność schronień: na 6 stanowiskach regionu kontynentalnego uzyskano ocenę FV dla wskaźnika charakteryzującego dostępność potencjalnych schronień dla gatunku. Na poszczególnych z nich odnotowano od 57% (Bzura) do 79% (Dolina Bobru) udziału punktów monitoringowych o brzegach z zadrzewieniami o charakterze ciągłym lub kępowym, przy co najmniej 40% stopniu pokryciu linii brzegowej. Na pozostałych stanowiskach uzyskano ocenę U1, przy wartościach wskaźnika pomiędzy 33% (Bug) i 43% (Wisła Kampinoska). Udział brzegu z zadrzewieniami: większość stanowisk monitoringowych (9 z 12) w regionie kontynentalnym uzyskały ocenę właściwą (FV), przy uzyskiwanych wartościach pomiędzy 38,4% (Łęgi Odrzańskie) i 75% (Góry Stołowe i Bystrzyckie) pokryciu linii brzegowej. Na trzech kolejnych stanowiskach (Bug, Kujawy i Kaszuby) z oceną wskaźnika U1, odnotowany średni stopień pokrycia brzegów nie przekraczał 30%. Lesistość: właściwą ocenę (FV) dla wskaźnika uzyskano w przypadku 8 spośród 12 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym, w przypadku, których odnotowano stosunkowo wysoki stopień zalesienia. Obecność lasów odnotowano na 42% (Ujście Odry i Zalew Szczeciński) do 86% (Mała Panew, Mazury) punktów monitoringowych. Najniższy stopień zalesienia (poniżej 30%) punktów monitoringowych) odnotowano na 4 stanowiskach w centralnej i północno-wschodniej części kraju, nad Bugiem, Bzurą, na Kaszubach i Kujawach. Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku: Najwyższy stopień przekształcenia antropogenicznego odnotowano na 2 stanowiskach położonych w centralnej części kraju (na Kaszubach i Kujawach), gdzie na 75% punktów monitoringowych odnotowano wyraźne oznaki modyfikacja cieków wodnych. Wysoki stopień przekształcenia cieków, przy uzyskanej ocenie U2, odnotowano również w Dolinie Noteci, nad Bugiem i Wisłą Kampinoską. Na 2 kolejnych stanowiskach przy 25% (Mazury) i 43% (Bzura) udziale odcinków monitoringowych noszących znamiona przekształceń wynikających z działalności człowieka, uzyskano ocenę niezadowalająca (U1). Ocenę FV przypisano 5 stanowiskom monitoringowym, spośród których najmniejszy stopień przekształcenia rzek i potoków odnotowano na stanowiskach Ujście Odry i Zalew Szczeciński (11%) i Łęgi Odrzańskie (12,5%). Jakość wody: niemal wszystkie stanowiska w regionie uzyskały ocenę właściwą FV, ze względu na odnotowany bardzo niski udział bądź też brak odcinków rzek zaklasyfikowanych jako silnie zanieczyszczone. Wyjątkiem było stanowisko Dolina Noteci, w przypadku którego wyznaczono ocenę U2, ze względu na obserwowany znaczny stopień zanieczyszczenia wód na wielu tutejszych ciekach wodnych. Ocena efektu barierowego na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe: ocenę FV dla wskaźnika uzyskały zaledwie 4 stanowiska monitoringowe w regionie kontynentalnym (Bzura, Dolina Bobru, Dolina Noteci i Bug), o zdecydowanie najniższym zagęszczeniu dróg krajowych i wojewódzkich. Na 7 stanowiskach z oceną U1, odnotowano ponad 20% udział punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których zlokalizowane były drogi o większym natężeniu ruchu. Ocenę złą (U2) odnotowano nad Wisłą kampinoską gdzie ponad 30% monitorowanych odcinków zlokalizowane było w sąsiedztwie dróg. Przepusty pod drogami: na 9 spośród 12 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym wskaźnik uzyskał ocenę FV. W przypadku trzech kolejnych stanowisk (Bug, Kujawy i Kaszuby) wystawiono ocenę U1 dla wskaźnika ze względu na wysoką frekwencję monitorowanych odcinków (ponad 35%), na których odnotowano obecność przepustów ograniczających swobodną migrację gatunku wzdłuż koryta cieku. Strona 11 z 22

Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach Tab. 4. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach oraz porównanie wyników badań Zestawienie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym w 2013 r. Obszar N2000 Stanowisko Oceny na stanowiskach Populacja Siedlisko Perspektywy ochrony PLH2400 06 Beskid Żywiecki PLC1800 01 Bieszcza dy PLH1800 01 Ostoja Magursk a PLH1400 11 Ostoja Nadbuża ńska PLH0200 54 Ostoja nad Bobrem PLH3000 04 Dolina Noteci PLH0200 04 Góry Stołowe Beskid Żywiecki i Śląski Ocena ogólna Wyniki Wyniki obecnych Wyniki obecnych badań obecnych badań badań Region alpejski FV FV FV FV Wyniki obecnych badań Bieszczady U1 FV FV U1 Magurski Park Narodowy Suma ocen 2 FV 1 U1 FV FV FV FV 3 FV 3 FV 2 FV 1 U1 Region kontynentalny Bug U1 U1 FV U1 Dolina Bobru Dolina Noteci Góry Stołowe i Bystrzyckie U1 FV FV U1 U1 U1 U1 U1 U2 U1 U1 U2 Strona 12 z 22

PLH0200 18 Łęgi Odrzańs kie PLH3200 18 Ujście Odry i Zalew Szczeciń ski woj. mazowie ckie woj. mazowie ckie woj. pomorsk ie woj. kujawsk o- pomorsk ie woj. śląskie woj. warmińs komazurski e Łęgi Odrzańskie Ujście Odry i Zalew Szczeciński Wisła Kampinoska U1 FV FV U1 FV FV FV FV U1 U1 FV U1 Bzura U1 FV FV U1 Kaszuby U1 U1 U1 U1 Kujawy U1 U1 U1 U1 Mała Panew U1 FV FV U1 Mazury FV FV FV FV Suma ocen 2 FV 9 U1 1 U2 6 FV 6 U1 8 FV 4 U1 2 FV 9 U1 1 U2 Region alpejski Populacja W przypadku 2 (Magurski Park Narodowy, Beskid Śląski i Żywiecki) spośród 3 stanowisk objętych monitoringiem w regionie alpejskim, stan zachowania populacji uzyskał ocenę FV, przy wykazanych wysokich wartościach obu wskaźników. Jedynie w Bieszczadach, ze względu na niską uzyskaną wartość Indeksu populacyjnego, parametr oceniono jako U1. Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie wskaźnik "Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku uzyskał ocenę FV. Siedlisko Stanowiska regionu alpejskiego charakteryzowały się stosunkowo dobrze zachowaną roślinnością nadbrzeżną rzek i potoków, wysoka, dostępnością potencjalnych schronień i obecnością odpowiedniej Strona 13 z 22

bazy pokarmowej, a więc ogólnie dobrymi warunkami siedliskowymi dla wydry. Wskaźnikami siedliskowymi, które najczęściej uzyskiwały ocenę U1 czy U2 z były wskaźniki związane z powstawaniem efektu barierowego takie jak obecność dróg krajowych i wojewódzkich w sąsiedztwie punktów monitoringowych czy też stwierdzenia przepustów i małych mostów, które ze względu na ich konstrukcję i rozmiary uniemożliwiały bądź ograniczały swobodne przemieszczanie sie drapieżnika wzdłuż brzegu cieków wodnych, wymuszając tym samym wyjście na drogę. Zarówno zagęszczenie dróg o wyższym natężeniu ruchu jak i obecność barier takich jak przepusty zwiększa ryzyko kolizji zwierząt z pojazdami, jednak ze względu na uzyskane wysokie oceny dla pozostałych wskaźników siedliskowych, związanych, z jakością siedliska czy dostępnością pokarmu, utrzymana została we wszystkich przypadkach ocena FV dla parametru siedliska, na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim. Perspektywy Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim utrzymano ocenę FV dla perspektyw zachowania. Pomimo zaniżonej oceny dla parametru populacja w Bieszczadach, uznano że przy obecnym stanie zachowania siedliska gatunku nie stwierdza się czynników, które w wyraźny sposób mogły by wpłynąć na pogorszenie zarówno stanu gatunku w obszarze. Ocena ogólna Na stanowiskach Magurski Park Narodowy, Beskid Śląski i Żywiecki stan ochrony wydry oceniono jako właściwy FV, natomiast na stanowisku Bieszczady jako niezadowalający, o czym zdecydowała ocena populacji, a głównie indeks populacyjny. Region kontynentalny Populacja Analiza stanu populacji gatunku w regionie kontynentalnym wskazuje na niezadowalający stan zachowania (U1) na 9 spośród 12 stanowisk monitoringowych. Obniżona ocena związana była tu głównie z odnotowanym niskim Indeksem populacyjnym, który przy wysokim udziale procentowym pozytywnych stwierdzeń, a więc znacznym rozprzestrzenieniu na stanowiskach, wskazuje na stosunkowo niskie zagęszczenie gatunku. Jedynie na Mazurach oraz Ujściu Odry i Zalewie Szczecińskim, populacja uzyskała ocenę FV. Na stanowisku Góry Stołowe i Bystrzyckie, w związku ze stwierdzonym niskim indeksem populacyjnym jak i niskim udziałem procentowym pozytywnych stwierdzeń, wskaźnik uzyskał ocenę złą (U2). W regionie kontynentalnym analiza populacyjna wykazała wyraźne różnice w przypadku obu analizowanych wskaźników. Pomimo obserwowanego wysokiego udziału procentowego pozytywnych stwierdzeń na większości monitorowanych stanowisk (>60%), ocena uzyskana dla indeksu populacyjnego jest stosunkowo niska. Łączna analiza uzyskanych wskaźników może być interpretowana w ujęciu zagęszczenia wydry na danych stanowiskach monitoringowych, wskazując na stosunkowo niską liczebność gatunku na monitorowanych obszarach (stanowiskach monitoringowych). Siedlisko W przypadku 6 stanowisk (spośród 12) objętych monitoringiem w regionie kontynentalnym stan zachowania siedlisk oceniono, jako właściwy (FV). Na pozostałych stanowiskach uzyskana ocena U1 wynikała głównie z wyraźnego przekształcenia siedlisk, związanego z regulowaniem cieków wodnych, Strona 14 z 22

spadkiem dostępności potencjalnych schronień czy zmniejszeniem stopnia pokrycia brzegów przez drzewa i krzewy. Ponadto na wszystkich tych stanowiskach obserwowano stosunkowo wysokie zagęszczenie dróg krajowych i wojewódzkich, przyczyniających sie do zwiększenia efektu barierowego na monitorowanym obszarze. W przypadku Gór Stołowych i Bystrzyckich, podstawowym czynnikiem wpływającym na ocenę stanu zachowania siedliska, były niskie oceny dla wskaźników określających dostępność bazy pokarmowej (stopień zróżnicowania ichtiofauny i obecność istniejących bądź potencjalnych miejsc rozrodu płazów). Analiza wskaźników siedliskowych wykazała wyraźne różnice na poszczególnych stanowiskach monitoringowych. Wyjątkiem były tutaj wskaźniki "zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny" i "jakość wody", w przypadku, których na przeważającej większości stanowisk odnotowano stan właściwy (FV). Wyraźnie zaznacza się również znacznie lepszy stan zachowania siedlisk interpretowany poprzez stopień zalesienia, naturalność koryta czy stopień jego antropogenicznego przekształcenia w regionie alpejskim czy tez terenach górskich regionu kontynentalnego. Jednocześnie odnotowano znacznie wyższy stopień przekształcenia siedlisk gatunku na Kujawach, Kaszubach, Dolinie Bugu i Noteci czy nad Bzurą, gdzie uzyskano najniższe wartości dla wskaźników takich jak lesistość, udział brzegu z zadrzewieniami czy dostępność schronień. Na wszystkich tych stanowiskach odnotowano stosunkowo niski udział nadbrzeżnej roślinności wysokiej (drzew i krzewów) i znaczny stopień przekształcenia antropogenicznego, odnotowany zwykle na ponad 50% punktów monitoringowych. Perspektywy Na 8 monitorowanych stanowiskach w regionie kontynentalnym utrzymano ocenę FV dla perspektyw zachowania, pomimo odnotowanego niezadowalającego stanu populacji na 4 stanowiskach. Jedynie w 2 przypadkach (Mazury oraz Ujście Odry i Zalew Szczeciński) ocena FV przypisana dla perspektyw zachowania była adekwatna do tej uzyskanej dla populacji i siedliska gatunku. W przypadku rozbieżności w ocenach populacji i siedliska przy ocenie perspektyw zachowania brano pod uwagę obecność bądź brak ewentualnych czynników, które mogłyby w przyszłości wpłynąć w istotny sposób pogorszenie stanu populacji czy siedliska gatunku. Ponadto w przypadku niektórych stanowisk (Dolina Bobru, Góry Stołowe i Bystrzyckie, Łęgi Odrzańskie i Mała Panew), uzyskany niezadowalający bądź zły stan populacji mógł być związany z okresem prowadzenia prac terenowych, wypadającym w czasie zmniejszonej aktywności gatunku (sierpień-pierwsza połowa września) bądź tez warunków pogodowych w czasie prowadzenia prac terenowych. W przypadku stanowiska Bzura, perspektywy ochrony oceniono, jako właściwe pomimo obniżonej oceny stanu populacji (U1) argumentując decyzję poprawiającym się stanem środowisk wodnych na stanowisku oraz obecnością obudową właściwej bazy pokarmowej na głównych ciekach wodnych (Bzura, Rawka). Ocenę niezadowalającą (U1) odnotowano w przypadku 4 stanowisk monitoringowych, spośród których na pięciu adekwatną ocenę uzyskały parametry populacja i siedlisko. Ocena ogólna W regionie kontynentalnym stan ochrony fatunku określono jako właściwy FV na dwóch stanowiskach (Mazury i Ujście Odry i Zalew Szczeciński), jako niezadowalający U1 na 9 stanowiskach i jako zły U2 na jednym stanowisku Góry Stołowe i Bystrzyckie, o czym zdecydowała ocena populacji. O ocenach niezadowalających decydowała głównie ocena populacji; w przypadku 3 stanowisk (Dolina Noteci, Kaszuby, Kujawy) oceny wszystkich 3 parametrów były niezadowalające. Strona 15 z 22

Zestawienie ocen wskaźników na obszarach Natura 2000 Tab. 5. Wskaźniki na obszarach Natura 2000 (liczba ob.) Zestawienie ocen wskaźników dla gatunku bóbr Castor fiber na badanych obszarach N2000 (lub innych, jeśli przewiduje to metodyka monitoringu) w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym; wartości w tabeli oznaczają liczbę obszarów Parametr Populacja Siedlisko Populacja Siedlisko Ocena (liczba obszarów) Wskaźnik FV właściwa U1 niezadowalająca U2 zła Region alpejski Indeks populacyjny 2 1 0 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku 3 0 0 Dostępność schronień 3 0 0 Drogi wojewódzkie i krajowe 1 1 1 Jakość wody 3 0 0 Lesistość 3 0 0 Miejsca rozrodu płazów 1 1 1 Naturalność koryta cieku 3 0 0 Obecność innych zbiorników wodnych 2 1 0 Przepusty pod drogami 3 0 0 Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku 3 0 0 Udział brzegu z zadrzewieniami 3 0 0 Udział preferowanych odcinków rzek 3 0 0 Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny 3 0 0 Region kontynentalny Indeks populacyjny 1 3 0 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku 3 1 0 Dostępność schronień 3 1 0 Drogi wojewódzkie i krajowe 2 2 0 Jakość wody 4 0 0 Lesistość 3 1 0 Miejsca rozrodu płazów 1 1 2 Naturalność koryta cieku 3 1 0 Obecność innych zbiorników wodnych 3 0 1 Przepusty pod drogami 4 0 0 Stopień przekształcenia antropogenicznego cieku 4 0 0 Udział brzegu z zadrzewieniami 3 1 0 Udział preferowanych odcinków rzek 3 1 0 Strona 16 z 22

Zróżnicowanie gatunkowe ichtiofauny 4 0 0 Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów w obszarach Natura 2000 Tab. 6. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na obszarach N2000 i porównanie wyników badań Zestawienie ocen parametrów stanu ochrony gatunku na badanych obszarach N2000 w regionie biogeograficznym.(a alpejskim, b- kontynentalnym) w latach 2006-2011 i 2013 Obszary N2000 PLH240006 Beskid Żywiecki PLC180001 Bieszczady PLH180001 Ostoja Magurska Populacja Wyniki obecnych badań Oceny dla obszarów N2000 Perspektywy Siedlisko ochrony Wyniki obecnych Wyniki obecnych badań badań Region alpejski Ocena ogólna Wyniki obecnych badań FV FV FV FV U1 FV FV U1 FV FV FV FV Suma ocen 2 FV 3 FV 3 FV PLH140011 Ostoja Nadbużańska PLH020054 Ostoja nad Bobrem PLH300004 Dolina Noteci PLH020004 Góry Stołowe PLH020018 Łęgi Odrzańskie PLH320018 Ujście Odry i Zalew Szczeciński Suma ocen Region kontynentalny 2 FV 1 U1 XX XX XX XX U1 FV U1 U1 XX XX XX XX U1 U1 U1 U1 U1 FV FV U1 FV FV FV FV 1 FV 3 U1 2 XX 3 FV 1 U1 2 XX 2 FV 2 U1 2 XX 1 FV 3 U1 2 XX Strona 17 z 22

Region alpejski Populacja W przypadku 2 spośród 3 Obszarów natura 2000 objętych monitoringiem w regionie alpejskim, stan zachowania populacji uzyskał ocenę FV. Jedynie w Bieszczadach, ze względu na niską ocenę Indeksu populacyjnego, parametr oceniono jako U1. Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie wskaźnik "Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku uzyskał ocenę FV. Siedlisko Stanowiska regionu alpejskiego charakteryzują się stosunkowo dobrze zachowaną roślinnością nadbrzeżną cieków wodnych i ogólnie dobrymi warunkami siedliskowymi dla wydry. Wskaźnikami siedliskowymi, które najczęściej uzyskiwały ocenę U1 czy U2 z były wskaźniki przyczyniające się do powstawania efektu barierowego, takie jak obecność dróg krajowych i wojewódzkich czy też stwierdzenia przepustów i małych mostów, które ze względu na ich konstrukcję i rozmiary uniemożliwiały bądź ograniczały swobodne przemieszczanie sie drapieżnika wzdłuż brzegu cieków wodnych. Zarówno zagęszczenie dróg o wyższym natężeniu ruchu jak i obecność barier takich jak przepusty zwiększa ryzyko kolizji zwierząt z pojazdami, jednak ze względu na uzyskane wysokie oceny dla pozostałych wskaźników siedliskowych, związanych, z jakością siedliska czy dostępnością pokarmu, utrzymana została we wszystkich przypadkach ocena FV dla parametru siedliska, na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim. Perspektywy Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim utrzymano ocenę FV dla perspektyw zachowania. Pomimo zaniżonej oceny dla parametru populacja w Bieszczadach, uznano że przy obecnym stanie zachowania siedliska gatunku nie stwierdza się czynników, które w wyraźny sposób mogły by wpłynąć na pogorszenie zarówno stanu gatunku w obszarze. Ocena ogólna Zasadniczo głównym czynnikiem, który miał wpływ na ocenę ogólną dla stanowiska monitoringowego była ocena uzyskana przez parametr populacja i/lub siedlisko. Region kontynentalny Populacja Analiza stanu populacji gatunku w regionie kontynentalnym wskazuje na niezadowalający stan zachowania (U1) na 3 spośród 4 Obszarów Natura 2000 objętych analizą. Obniżona ocena związana była tu głównie z odnotowanym niskim Indeksem populacyjnym, który przy wysokim udziale procentowym pozytywnych stwierdzeń, a więc znacznym rozprzestrzenieniu na stanowiskach, wskazuje na stosunkowo niskie zagęszczenie gatunku. Jedynie w Obszarze - Ujściu Odry i Zalew Szczeciński, populacja uzyskała ocenę FV. Siedlisko W przypadku 5 stanowisk (spośród 12) objętych monitoringiem w regionie kontynentalnym stan zachowania siedlisk oceniono, jako właściwy (FV). Na pozostałych stanowiskach uzyskana ocena U1 wynikała głównie z wyraźnego przekształcenia siedlisk, związanego z regulowaniem cieków wodnych, Strona 18 z 22

spadkiem dostępności potencjalnych schronień czy zmniejszeniem stopnia pokrycia brzegów przez drzewa i krzewy. Ponadto na wszystkich tych stanowiskach obserwowano stosunkowo wysokie zagęszczenie dróg krajowych i wojewódzkich, przyczyniających sie do zwiększenia efektu barierowego na monitorowanym obszarze. W przypadku Obszaru - Góry Stołowe, podstawowym czynnikiem wpływającym na ocenę stanu zachowania siedliska, były niskie oceny dla wskaźników charakteryzujących dostępność bazy pokarmowej (stopień zróżnicowania ichtiofauny i obecność istniejących bądź potencjalnych miejsc rozrodu płazów). Perspektywy Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim utrzymano ocenę FV dla perspektyw zachowania. W wyjątkowych sytuacjach, gdy uznano, że zaniżona ocena stanu populacji (U1 lub U2) mogła być związana okresem prowadzenia prac terenowych, wypadającym w czasie zmniejszonej aktywności gatunku (sierpień-pierwsza połowa września), przy jednoczesnym stwierdzeniu braku wyraźnych czynników, które mogłyby w przyszłości wpłynąć w istotny sposób pogorszenie stanu populacji czy siedliska gatunku, przy ocenie perspektyw zachowania brano pod uwagę ocenę przypisaną dla siedliska gatunku. Spośród monitorowanych stanowisk w regionie kontynentalnym tego typu odstępstwa zastosowano w przypadku Ostoi nad Bobrem i Łęgów Odrzańskich. Ocena ogólna Zasadniczo głównym czynnikiem, który miał wpływ na ocenę ogólną dla stanowiska monitoringowego była najniższa ocena uzyskana przez parametr populacja i/lub siedlisko. OGÓLNIE Ocenę stanu ochrony gatunku przeprowadzono dla 7 obszarów Natura, 2000 spośród których 3 zlokalizowane sa w regionie alpejskim, a kolejne 4 w regionie kontynentalnym. Na dwóch spośród 3 monitorowanych obszarów Natura 2000 leżących w regionie alpejskim wszystkie analizowane parametry oceniono jako FV (właściwy stan zachowania). Jedynie w przypadku Bieszczad stan populacji i ocena ogólna ocenione zostały, jako U1. W regionie kontynentalnym jedynie jedno stanowisko (Ujście Odry i Zalew Szczeciński) uzyskało jednolitą ocenę FV dla wszystkich analizowanych parametrów. W przypadku pozostałych Obszarów 2 lub 3 parametry uzyskały ocenę U1, głownie ze względu na stwierdzony niezadowalający stan populacji gatunku, który wpływał na uzyskaną ocenę ogólną. Informacja o gatunkach obcych Tab. 7. Gatunki obce Zestawienie informacji o gatunkach obcych, stwierdzonych w trakcie monitoringu gatunku Obszar N2000 PLH020054 Ostoja nad Bobrem PLH020054 Ostoja nad Bobrem Stanowisko Dolina Bobru Dolina Bobru Obserwowane gatunki obce (lista gatunków) Wyniki obecnych badań Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Strona 19 z 22

PLH020054 Ostoja nad Bobrem PLH020004 Góry Stołowe PLH020004 Góry Stołowe PLH020018 Łęgi Odrzańskie Dolina Bobru Góry Stołowe i Bystrzyckie Góry Stołowe i Bystrzyckie Łęgi Odrzańskie Piżmak Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 PLH020018 Łęgi Odrzańskie PLH020018 Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie - Mała Panew PLH320018 Ujście Odry i Zalew Szczeciński Ujście Odry i Zalew Szczeciński Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Piżmak Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 PLH320018 Ujście Odry i Zalew Szczeciński woj. mazowieckie woj. mazowieckie Ujście Odry i Zalew Szczeciński Wisła Kampinoska Wisła Kampinoska Szop pracz Procyon lotor Linnaeus, 1758 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Gatunki obce stwierdzono tylko na stanowiskach w regionie kontynentalnym. Łącznie na 6 stanowiskach monitoringowych (w tym 4 obszarach Natura 2000) odnotowano obecność 4 obcych gatunków ssaków. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują ssaki drapieżne: norka amerykańska, jenot i szop pracz, które zasiedlając zbiorowiska nadwodne, mogą konkurować z wydrą o zasoby pokarmowe. Najczęściej notowanymi gatunkami była norka amerykańska i jenot, których obecność odnotowano na 5 spośród 6 stanowisk, na których notowano obecność obcych gatunków. Stwierdzenia szopa pracza pochodzą z jednego stanowiska (Ujście Odry i Zalew Szczeciński). Ponadto na 2 stanowiskach (Dolina Bobru i Łęgi Odrzańskie) odnotowano, stosunkowo nielicznie obecność piżmaka. Ocena zastosowanej metodyki monitoringu i ewentualne propozycje zmian wraz z uzasadnieniem na podstawie badań prowadzonych w danym etapie. Zastosowana metodyka opracowana wstępnie przed rozpoczęciem prac terenowych wymaga dalszych modyfikacji. Metoda ta, w dużej mierze oparta o zasady tzw. standardowej metody badań, stosowanej w badaniach nad wydrą w wielu krajach Europy, w tym w Polsce (Macdonald i Mason 1994, Brzeziński i in. 1996), polega na poszukiwaniu śladów obecności wydry na odcinkach brzegu cieków i zbiorników wodnych. Szczegóły metody opisane są m. in. w proponowanej metodyce monitoringu wydry w Polsce, opracowanej w ramach projektu krajowej strategii gospodarowania wydrą (Romanowski i in. 2011), w której zawarte są także uwagi o wpływie pory roku i pogody na zebrane wyniki. Zebrane w aktualnych pracach terenowych wyniki pozwalają dokonać zaleconej przez Romanowskiego i in. (2011) oceny metody monitoringu pod kątem czasochłonności i dokonać ewaluacji wybranych wskaźników populacji i siedliska. Strona 20 z 22

Wstępna analiza uzyskanych wyników wskazuje na potrzebę rewaloryzacji wyznaczonych wskaźników zastosowanych do oceny stanu populacji i siedliska gatunku. w oparciu o wyniki zebrane w czasie monitoringu z roku 2013 i dostosowanie systemu ocen do warunków krajowych, po przeprowadzeniu stosowanych analiz statystycznych i ocenie stopnia oddziaływania poszczególnych z nich na stan populacji czy też obecność gatunku. Zmianom ulegnie system klasyfikacji poszczególnych wskaźników, tak aby wyniki zebrane w terenie przez różne osoby o odmiennym doświadczeniu, tak aby uniknąć ewentualnych rozbieżności w waloryzacji poszczególnych wskaźników (np. przy ocenie stopnia pokrycia odcinka przez drzewa i krzewy czy charakteryzowaniu otoczenia punków monitoringowych). Uściślenia wymagają ponadto kryteria dotyczące preferowanych cieków i zbiorników wodnych jak i szczegółowe określenie pojęcia przepustów, mogących stanowić barierę dla gatunku. Kolejną proponowaną zmianą jest powrót do pierwotnego systemu zakładającego grupowanie obecnych wskaźników, jako tzw. wskaźniki cząstkowe w obrębie 4 wskaźników podstawowych, określających dostępność pokarmu ("Baza pokarmowa" [a1]), dostępność odpowiednich cieków i zbiorników wodnych ("Udział siedliska kluczowego dla gatunku' [a275]), ocenę, jakości siedliska ("Wskaźnik optymalnego siedliska" [a167]) i obecność barier (wskaźnik "Bariery" [a34]). Uzyskana wartość przedstawiona, jako średnia liczba punktów uzyskanych dla wskaźników cząstkowych (łączna liczba punktów/liczba wskaźników) będzie podstawą do wyznaczenia oceny dla poszczególnych wskaźników podstawowych. Tego typu, syntetyczny zapis ograniczony do 4-5 głównych wskaźników, wyznaczanych na podstawie ocen punktowych, pozwoli na łatwiejszą interpretację uzyskanych wyników i klasyfikację ocen dla poszczególnych parametrów. Powyższe zmiany dotyczą jedynie wskaźników siedliskowych. Nie ulegnie zmianie liczba proponowanych wskaźników populacyjnych. Niemniej po uwzględnieniu wyników uzyskanych podczas monitoringu krajowego pewnej modyfikacji ulegnie natomiast waloryzacja oceny "Indeksu populacyjnego". Analiza zebranych podczas prac terenowych wskazuje, że dodatkowym wskaźnikiem, który powinien zostać zastosowany, szczególnie na potrzeby oceny perspektyw zachowania, jest ocena prawdopodobieństwa konfliktów pomiędzy wydrą i człowiekiem. Uzyskane podczas prac terenowych wyniki poddane zostały wstępnej analizie pod kątem optymalnych terminów prowadzenia prac terenowych, wskazując na występowanie sezonowych różnic, które mogą wpływać w istotny sposób na uzyskane oceny wskaźników populacyjnych (szczególnie "Indeksu populacyjnego"). Wstępna analiza statystyczna wykazała również istotny wpływ warunków pogodowych (głównie opadów atmosferycznych) na uzyskiwane wartości wskaźników populacyjnych. Opady deszczu przed bądź na etapie prowadzenia prac terenowych miejscami znacząco mogą wpływać na uzyskane oceny dla poszczególnych wskaźników. Przeprowadzona analiza będzie podstawa do wyznaczenia szczegółowych wytycznych określających zalecane terminy i warunki prowadzenia prac terenowych podczas kolejnych etapów monitoringu krajowego, które umożliwia zebranie jednolitych i porównywalnych wyników podczas prac terenowych. W związku z proponowanymi zmianami obejmującymi zarówno grupowanie obecnych wskaźników jak i modyfikacją waloryzacji poszczególnych z nich, przedstawione we wstępnym sprawozdaniu oceny ulegną zmianie i zostaną opracowane w roku 2014. Propozycje działań ochronnych oraz wnioski dotyczące skuteczności dotychczas wykonywanych zabiegów W czasie prowadzonych prac monitoringowych nie stwierdzono działań ochronnych dedykowanych gatunkowi. Niemniej na poszczególnych stanowiskach monitoringowych zwracano uwagę na potrzebę stosowania odpowiednich działań ograniczających ryzyko kolizji zwierząt z pojazdami jak i utrzymania bądź poprawy drożności korytarzy migracyjnych poprzez tworzenie odpowiednich przejść, szczególnie w miejscach przecięcia dolin rzecznych przez drogi krajowe i wojewódzkie. Działania te pozwolą jednocześnie Strona 21 z 22