Bóbr Castor fiber (1337)

Transkrypt

1 Bóbr Castor fiber (1337) Występowanie gatunku: Gatunek występuje w regionach kontynentalnych i alpejskim. Koordynator: Tomasz Zając Eksperci lokalni: Tomasz Zając, Jerzy Romanowski, Katarzyna Kozyra. Liczba stanowisk monitoringowych oraz ich lokalizacja na tle obszarów Reprezentatywność wyników pod względem lokalizacji W roku 2013 zakończono badania na przewidzianych do monitoringu stanowiskach. Aktualny zasięg gatunku obejmuje cały region kontynentalny i większość regionu alpejskiego. Do monitoringu w 2013 r. wybrano 15 wielkopowierzchniowych stanowisk zlokalizowanych w Polsce północnej, zachodniej, centralnej i południowej. Wybór stanowisk monitoringowych zarówno w ujęciu siedliskowym jak i lokalizacyjnym umożliwił zebranie w miarę reprezentatywnych wyników zarówno w skali kraju jak i dla poszczególnych regionów biogeograficznych. Wstępnym monitoringiem objęto zarówno regiony o obserwowanej stabilnej sytuacji gatunku jak i tereny, na których populacja gatunku znajduje się na etapie rekolonizacji. Pomimo iż objęte monitoringiem obszaru wydają się być reprezentatywne, zaleca Strona 1 z 22

2 się zwiększenie liczby stanowisk monitoringowych o kolejne regiony tak, aby opracowana metodyka mogła zostać sprawdzona w brakujących bądź słabiej rozpoznanych siedliskach, takich jak wybrzeże morskie czy zwarte kompleksy stawów hodowlanych. Wstępnie proponowane jest wyznaczenie przynajmniej 5 dodatkowych stanowisk monitoringowych, w tym co najmniej 1 na wybrzeżu Bałtyku (np. w Słowińskim Parku Narodowym), 2 kolejne na Lubelszczyźnie i w Małopolsce (np. na terenach obejmujących duże kompleksy stawów hodowlanych) i dodatkowe stanowiska w województwie podkarpackim i w Górach Świętokrzyskich, aby stanowiska monitoringowe pokrywały w miarę jednolicie cały teren kraju. Tab. 1. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym (wg obszarów N2000) Lokalizacja stanowiska (obszar Natura 2000) Nazwa stanowiska Nazwisko eksperta lokalnego (wykonawcy monitoringu) Region alpejski PLH Beskid Żywiecki Beskid Żywiecki i Tomasz Zając, Katarzyna Śląski Kozyra PLC Bieszczady Bieszczady Jerzy Romanowski PLH Ostoja Magurska Magurski Park Tomasz Zając Katarzyna Narodowy Kozyra Region kontynentalny PLH Ostoja Nadbużańska Bug Jerzy Romanowski PLH Dolina Noteci Dolina Noteci Jerzy Romanowski, Tomasz Zając, Katarzyna Kozyra PLH Ostoja nad Tomasz Zając Katarzyna Dolina Bobru Bobrem Kozyra PLH Góry Stołowe Góry Stołowe i Tomasz Zając Katarzyna Bystrzyckie Kozyra PLH Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie Tomasz Zając Katarzyna Kozyra PLH Ujście Odry i Ujście Odry i Zalew Tomasz Zając Katarzyna Zalew Szczeciński Szczeciński Kozyra Woj. mazowieckie Wisła Kampinoska Jerzy Romanowski Woj. mazowieckie/łódzkie Bzura Jerzy Romanowski Woj. pomorskie Kaszuby Jerzy Romanowski Woj. kujawsko-pomorskie Kujawy Jerzy Romanowski Woj. śląskie Mała Panew Tomasz Zając Katarzyna Kozyra Woj. warmińsko-mazurskie Mazury Jerzy Romanowski Metodyka badań Wstępna koncepcja monitoringu bobra europejskiego opracowana została w oparciu o materiały literaturowe dotyczące zarówno wykonywania ocen populacyjnych jak i preferencji gatunkowych, dostępnych w materiałach krajowych i opracowaniach w innych europejskich krajach (Macdonald i in. 1995, 2000, Maringeri Slotta-Bachmayr 2006, Czech 2007, 2010). Część wskaźników i metod zaczerpnięto z opracowań dotyczących ocen siedliska i populacji bobra kanadyjskiego Castor canadensis (Allen 1983). Całość została przygotowana zgodnie z ogólną koncepcją metod monitoringu zwierząt, przygotowywanych na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Głównym założeniem monitoringu jest ocena stanu populacji i siedlisk bobrów na wyznaczonych obszarach monitoringowych, obejmujących tereny zróżnicowane pod względem siedliskowym, jak również ocena statusu i trendów gatunku w obszarze Strona 2 z 22

3 objętym monitoringiem (rejony o bardzo wysokim zagęszczeniu gatunku jak i tereny, w których obserwujemy samoistną rekolonizację siedlisk). Monitoring gatunku na stanowiskach opierał się o analizę wyznaczonych wskaźników na wybranych losowo punktach monitoringowych. Na każdym punkcie penetrowano 200 metrowy odcinek brzegu cieku lub zbiornika wodnego w poszukiwaniu (tropów, kopców, ściętych i zgryzionych drzew, tam, nor i żeremi). W przypadku braku stwierdzeń na wstępnie wyznaczonym standardowym odcinku, poszukiwania wydłużano do 600 m odcinków. Dla każdego punktu monitoringowego określano również wybrane cechy siedliska. Dane z poszczególnych punktów posłużyły do określenia wskaźników oraz stanu populacji i siedliska gatunku na stanowisku. Prace terenowe zostały wykonane w okresie od początku kwietnia do pierwszej dekady listopada 2013 r. Wskaźniki i parametry stanu ochrony oraz sposób ich określania Tab. 2 Wstępna waloryzacja wskaźników dla parametrów: populacja i siedlisko gatunku Parametr Populacja Siedlisko Wskaźnik Ocena FV U1 U2 Indeks populacyjny >40% 20-40% <20% Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku >60% 40-60% <40% dominacja dominacja dominacja (najczęściej (najczęściej (najczęściej notowane) brzegów z Charakter nadbrzeżnych notowane) brzegów notowane) brzegów pojedynczymi drzewami zadrzewień o zadrzewieniach o zadrzewieniach bądź pozbawione drzew ciągłych kępowych <20% punktów 20-30% punktów monitoringowych, w monitoringowych, w >30% punktów sąsiedztwie których sąsiedztwie których monitoringowych, w Drogi wojewódzkie i odnotowano odnotowano sąsiedztwie których krajowe obecność dróg obecność dróg odnotowano obecność dróg krajowych i/lub krajowych i/lub krajowych i/lub wojewódzkich wojewódzkich wojewódzkich dominacja dominacja dominacja (najczęściej (najczęściej (najczęściej notowane) odcinków z Drzewa i krzewy w notowane) notowane) pojedynczymi drzewami promieniu do 30m zadrzewień ciągłych zadrzewień bądź pozbawione drzew kępowych dominują dominują dominują (najczęściej (najczęściej (najczęściej notowano) wody silnie Jakość wody notowano) wody notowano) wody zanieczyszczone niezanieczyszczone średnio zanieczyszczone >30% punktów 10-30% punktów monitoringowych monitoringowych <10% punktów Lesistość Naturalność koryta cieku zlokalizowanych bezpośrednim sąsiedztwie większych zadrzewień w >50% punktów monitoringowym o zlokalizowanych bezpośrednim sąsiedztwie większych zadrzewień w 20-50% punktów monitoringowym o monitoringowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie większych zadrzewień <20% punktów monitoringowym o Strona 3 z 22

4 Obecność preferowanych zbiorników wodnych Obecność preferowanych gatunków drzew Przepusty pod drogami Skład gatunkowy drzew na stanowisku Spadek podłużny Udział brzegu z zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek naturalnym naturalnym naturalnym charakterze charakterze koryta charakterze koryta koryta >20% punktów 5-20% punktów monitoringowych, w monitoringowych, w <5% punktów otoczeniu których otoczeniu których monitoringowych, w odnotowano odnotowano otoczeniu których obecność obecność odnotowano obecność odpowiednich odpowiednich odpowiednich zbiorników zbiorników wodnych zbiorników wodnych wodnych >40% punktów 20-40% punktów monitoringowych, na monitoringowych, na <20% punktów których odnotowano których odnotowano monitoringowych, na obecność obecność których odnotowano preferowanych preferowanych obecność preferowanych gatunków drzew i gatunków drzew i gatunków drzew i krzewów krzewów krzewów 30-40% udział <30% udział punktów punktów monitoringowych, na monitoringowych, na >40% udział punktów których odnotowano których odnotowano monitoringowych, na obecność obecność których odnotowano przepustów przepustów obecność przepustów >50% udział preferowanych gatunków drzew i krzewów 20-50% udział preferowanych gatunków drzew i krzewów >50% punktów 20-50% punktów monitoringowych o monitoringowych o max. spadku 10 max. spadku 10 >40% pokrycia 20-40% pokrycia brzegu przez drzewa brzegu przez drzewa i krzewy i krzewy >50% cieków o preferowanej szerokości 20-50% cieków o preferowanej szerokości <20% udział preferowanych gatunków drzew i krzewów <20 punktów monitoringowych o max. spadku 10 <20% pokrycia brzegu przez drzewa i krzewy <20% cieków o preferowanej szerokości Opis wskaźników WSKAŹNIKI POPULACYJNE Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku - udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność gatunku obliczany wg wzoru: liczba pozytywnych stwierdzeń/liczba wszystkich punktów monitoringowych na stanowisku * 100. Jako pozytywne stwierdzenia uznano punkty monitoringowe, na których zarejestrowane świeże ślady bytowania gatunku (świeżo zgryzione i ścięte drzewa i krzewy, tamy, nory i żeremia noszące ślady użytkowania, tropy, i inne ślady świadczące o aktualnym występowaniu gatunku na monitorowanym odcinku). Indeks populacyjny - określający udział czynnych stanowisk gatunku (punktów monitoringowych, na których odnotowano świeże ślady obecności bobrów) w stosunku do udziału wszystkich stanowisk, na których zarejestrowano ślady bytowania gatunku. Wskaźnik obliczamy wg wzoru: Strona 4 z 22

5 I = S a /(S o +S a )*100; gdzie S a to procent aktywnych miejsc bytowania, S o - procent miejsc opuszczonych. Jako miejsca opuszczone klasyfikowano punkty monitoringowe, na których nie notowano świeżych śladów bytowania gatunku 9świeżych zgryzów, śladów żerowania, kopców i tropów). WSKAŹNIKI SIEDLISKOWE Wskaźniki charakteryzujące dostępność bazy pokarmowej Obecność preferowanych gatunków drzew - udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność drzew preferowanych przez bobry. Optymalna dla gatunku nabrzeżna roślinność drzewiasta zdominowana przez gatunki z rodzaju Salix spp. wierzby, Populus spp topola (szczególnie osika Populus tremula), Betulus spp. brzozy, Alnus incana - olsza szara. Skład gatunkowy drzew na stanowisku - średni stopień pokrycia brzegu drzewami i krzewami preferowanymi przez bobry: gatunki z rodzaju Salix spp. wierzby, Populus spp topola (szczególnie osika Populus tremula), Betulus spp. brzozy, Alnus incana - olsza szara. Udział brzegu z zadrzewieniami - średni stopień pokrycia brzegu obliczony dla stanowiska monitoringowego. Wskaźnik obliczany wg. wzoru: zsumowany stopień pokrycia brzegu drzewami i krzewami (w %) obliczany dla 200 m odcinków linii brzegowej / liczba wszystkich punktów monitoringowych na stanowisku. Wskaźniki charakteryzujące charakter wód na stanowisku monitoringowym Udział preferowanych odcinków rzek - Udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność cieków wodnych preferowanych przez bobry. Na każdym punkcie monitoringowym określana jest szerokość rzek i potoków. Klasyfikacja cieków wodnych ze względu na preferencje bobrów. Charakter terenu tereny nizinne i wyżynne tereny górskie > 700 m n.p.m. optymaln e Średnia szerokość cieku (w metrach) suboptyma lne 2-10, nieodpowie dnie < 2, > < 1, > 6 Obecność preferowanych zbiorników wodnych - udział punktów monitoringowych zlokalizowanych nad bądź w sąsiedztwie zbiorników wodnych spełniających kryteria zbiorników optymalnych gatunku. Jako siedliska optymalne uznaje się małe jeziora i inne zbiorniki wodne o powierzchni poniżej 8 ha. W przypadku jezior, estuariów i innych zbiorników o powierzchni powyżej 8 ha, jako odpowiednie dla bobrów Strona 5 z 22

6 uznaje się powierzchnie wodne o nieregularnej linii brzegowej, obfitujące w niewielkie zatoczki, ujścia cieków itp. Ocenę stopnia przystosowania zbiornika możemy wyznaczyć poprzez obliczenie "współczynnika zróżnicowania linii brzegowej" (SDF, ang. shoreline development factor, wg. Allen 1983), określającego proporcje linii brzegowej zbiornika do jego całkowitej powierzchni. W celu obliczenia współczynnika dzielimy długość linii brzegowej, przez obwód koła o takiej samej powierzchni jak powierzchnia zbiornika, wg. następującej formuły: gdzie: SDF współczynnik zróżnicowania linii brzegowej, L długość linii brzegowej, A powierzchnia zbiornika wodnego. Koło będzie miało wartość równą 1. Im większa wartość SDF tym większe odchylenie od kolistego kształtu. Wartości SDF 3 określają zbiorniki optymalne dla bobrów. Jako biotopy nieodpowiednie lub suboptymalne dla bobrów można uznać również zbiorniki wodne charakteryzującymi się znacznymi fluktuacjami poziomu wody. Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Charakter nadbrzeżnych zadrzewień - określa się udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano zadrzewienia ciągłe, kępowe bądź pojedyncze w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki (w pasie 5 m od brzegu). Dominujący charakter zadrzewień decyduje o ocenie wskaźnika. Drzewa i krzewy w promieniu do 30 m - charakter zadrzewień w obrębie 30 m strefy przybrzeżnej, przedstawiany jako dominujący typ zadrzewień (ciągłe, kępowe, pojedyncze i/lub brak). Lesistość - udział procentowy punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których zlokalizowane są zwarte kompleksy leśne i większe zadrzewienia liściaste i mieszane o powierzchni powyżej 3 ha. Przy ocenie powierzchni drzewostanu zalecane jest wykorzystanie oprogramowania GIS, aktualnych ortofotomap i inne materiałów umożliwiających dokładne wyznaczenie powierzchni (np. mapy drzewostanów uzyskane z nadleśnictw czy mapy siedlisk Natura 2000 wyznaczonych w granicach monitorowanego obszaru). Pomocnym źródłem danych mogą być mapy drzewostanów umieszczone na portalu internetowym Banku Danych o Lasach ( Naturalność koryta cieku - udział procentowy punktów monitoringowych o brzegach nieuregulowanych i z zadrzewieniami o charakterze kępowym bądź ciągłym. W analizie uwzględniamy miejsca, które spełniają jednocześnie oba kryteria. Spadek podłużny - wskaźnik powinien być obliczany dla wszystkich punktów monitoringowych na stanowiskach położonych w regionach o górskim charakterze. W przypadku terenów nizinnych spadek automatycznie oceniano jako mniejszy niż 10 (ocena FV). Ocena wskaźnika wyznaczana jest na podstawie udziału procentowego punktów monitoringowych o spadku podłużnym nie większym niż 10. Spadek podłużny obliczany jest dla dla 2 km odcinka cieku (1 km w górę i w dół cieku, wyznaczany od punktu początkowego każdego monitorowanego odcinka). Jakość wody - o ocenie wskaźnika decyduje najczęściej odnotowywany na stanowisku monitoringowym stopień jakości wody (woda niezanieczyszczona, średnio zanieczyszczona, silnie zanieczyszczona). Stopień zanieczyszczenia wód oceniano w oparciu o widoczne zanieczyszczenia, oraz na podstawie przejrzystości, koloru i zapachu czy obecności makrofitów. Strona 6 z 22

7 Woda niezanieczyszczona: woda bez zapachu i zabarwienia świadczącego o skażeniu przemysłowym lub komunalnym, brak widocznych osadów, liczne żywe makrofity. Woda średnio zanieczyszczona: kolor wody świadczy o jej zanieczyszczeniu, widoczny osad na dnie lub roślinach, nieliczne żywe makrofity. Woda silnie zanieczyszczona: kolor i zapach wody świadczy o silnym skażeniu, warstwa osadu z zanieczyszczeń lub kożuch z glonów na dnie, brak żywych makrofitów. Wskaźniki charakteryzujące obecność barier na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe określa się udział procentowy punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których (w promieniu 300 m) przebiegają drogi krajowe i/lub wojewódzkie. Przepusty pod drogami - udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność przepustów bądź małych mostów, które mogą stanowić barierę dla migrujących osobników. Wskaźniki kardynalne W prezentowanej wstępnej metodyce monitoringu bobra nie zastosowano wskaźników kardynalnych. Wyniki badań Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach Tab. 3. Wskaźniki na stanowiskach (liczba st.) Zestawienie ocen wskaźników stanu ochrony gatunku na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym w 2013 r. (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk) Parametr Populacja Siedlisko Ocena (liczba stanowisk) Wskaźnik FV właściwa U1 niezadowalająca U2 Zła Region alpejski Indeks populacyjny Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Charakter nadbrzeżnych zadrzewień Drogi wojewódzkie i krajowe Drzewa i krzewy w promieniu do 30m Jakość wody Lesistość Naturalność koryta cieku Strona 7 z 22

8 Populacja Siedlisko Obecność preferowanych zbiorników wodnych Obecność preferowanych gatunków drzew Przepusty pod drogami Skład gatunkowy drzew na stanowisku Spadek podłużny Udział brzegu z zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek Region kontynentalny Indeks populacyjny Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Charakter nadbrzeżnych zadrzewień Drogi wojewódzkie i krajowe Drzewa i krzewy w promieniu do 30m Jakość wody Lesistość Naturalność koryta cieku Obecność preferowanych zbiorników wodnych Obecność preferowanych gatunków drzew Przepusty pod drogami Skład gatunkowy drzew na stanowisku Spadek podłużny Udział brzegu z zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek Region alpejski WSKAŹNIKI STANU POPULACJI Indeks populacyjny Wskaźnik określa udział punktów monitoringowych, na których odnotowano świeże ślady obecności bobrów) w stosunku do udziału wszystkich stanowisk, na których zarejestrowano ślady bytowania gatunku. Jedynie w Magurskim Parku Narodowym indeks uzyskał ocenę FV (bardzo wysoka wartość wskaźnika - 91,67). Na pozostałych 2 stanowiskach regionu alpejskiego ze względu na stosunkowo wysoki udział nieaktywnych stanowisk indeks uzyskał ocenę U1, przy czym dla Beskidu Śląskiego i Żywieckiego. wartość wskaźnika wynosiła 60%, a najniższą wartość wskaźnika (55,6%) stwierdzono na terenie Bieszczad. Strona 8 z 22

9 Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Wskaźnik określa udział % punktów monitoringowych, na których zarejestrowano świeże ślady bytowania gatunku. Na 2 spośród 3 stanowisk monitoringowych regionu alpejskiego odnotowano złą ocenę dla wskaźnika, przy odnotowanych bardzo niskich wartościach 11,5% (Beskid Żywiecki i Śląski) i 16,7% (Bieszczady) udziale pozytywnych stwierdzeń. Jedynie na terenie Magurskiego Parku Narodowego odnotowano stan właściwy (FV) - udział pozytywnych stwierdzeń gatunku 56,41. WSKAŹNIKI STANU SIEDLISKA Wskaźniki charakteryzujące dostępność bazy pokarmowej Obecność preferowanych gatunków drzew: Wskaźnik określa udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność drzew preferowanych przez bobry, czyli gatunków z rodzaju Salix spp. wierzby, Populus spp topola, Betulus spp. brzozy, Alnus incana - olsza szara. Na wszystkich monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim wskaźnik uzyskał ocenę FV. Obecność gatunków preferowanych przez bobry odnotowano na terenie Beskidu Żywieckiego i Śląskiego na niemal 70% punktów monitoringowych. Na pozostałych monitorowanych obszarach uzyskano % frekwencję. Skład gatunkowy drzew na stanowisku: Wskaźnik określa średni stopień pokrycia brzegu drzewami i krzewami preferowanymi przez bobry, wymienionymi wyżej. Właściwy stan (ocena FV) wykazano na dwóch stanowiskach w regionie: w Magurskim parku Narodowym i Bieszczadach gdzie odnotowano odpowiednio średnio 53% i 84% udział gatunków preferowanych w drzewostanach nadbrzeżnych. Skrajnie niższy, zaledwie 19% udział preferowanych drzew odnotowano w Beskidzie Żywieckim i Śląskim (ocena U2). Udział brzegu z zadrzewieniami: Na wszystkich stanowiskach monitoringowych w regionie alpejskim średni stopień pokrycia brzegu zadrzewieniami oceniono, jako FV (właściwy), przy notowanym wysokim (>30%) średnim stopniu pokrycia brzegów przez drzewa i krzewy. Najniższą wartość wskaźnika odnotowano na stanowisku Beskid Żywiecki i Śląski, gdzie średni stopień pokrycia wyniósł ponad 52%. W Magurskim Parku Narodowym, obszarze o najwyższej ocenie, średni stopień porośnięcia brzegów wyniósł ponad 90%. Wskaźniki charakteryzujące charakter wód na stanowisku monitoringowym Udział preferowanych odcinków rzek: w przypadku 2 stanowisk monitoringowych (Beskid Żywiecki i Śląski oraz Bieszczady) udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność cieków wodnych preferowanych przez bobry określono jako niski 0 dla Bieszczadów i 8,7% dla Bieszczadów (ocena U2). Jedynie w Magurskim Parku Narodowym wskaźnik uzyskał ocenę właściwą (FV) przy ponad 40% udziale odpowiednich dla gatunku rzek i potoków. Obecność preferowanych zbiorników wodnych: dostępność zbiorników mogących być potencjalnie miejscem stałego bytowania bobra różniła się na poszczególnych stanowiskach monitoringowych. Najniższą, niezadowalającą (U2) ocenę wskaźnika uzyskano w Bieszczadach. Na pozostałych stanowiskach odnotowano ocenę właściwą FV (Magurski Park Narodowy) i niezadowalającą U1 (Beskid Żywiecki i Śląski). W Bieszczadach odpowiednie dla gatunku zbiorniki odnotowano jedynie w sąsiedztwie 6,7% wszystkich punktów monitoringowych, podczas gdy w Magurskim Parku Narodowym ich obecność odnotowano w sąsiedztwie ponad 35% wszystkich miejsc monitoringu. Strona 9 z 22

10 Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Charakter nadbrzeżnych zadrzewień: na wszystkich 3 stanowiskach, wskaźnik uzyskał ocenę FV. Ze względu na wysoki stopień zalesienia monitorowanych obszarów, dominują zadrzewienia nadbrzeżne o charakterze ciągłym. Drzewa i krzewy w promieniu do 30 m: na wszystkich 3 stanowiskach, wskaźnik uzyskał ocenę FV. Ze względu na wysoki stopień zalesienia monitorowanych obszarów, w otoczeniu linii brzegowej dominują zadrzewienia o charakterze ciągłym (ponad 75%). Lesistość: wszystkie stanowiska monitoringowe w regionie alpejskim zlokalizowane były w regionach o znacznym stopniu zalesienia, stąd na wszystkich 3 stanowiskach oceny wskaźnika uzyskały wartość FV. Obecność lasów odnotowano w sąsiedztwie 80-97% wszystkich punktów monitoringowych. Naturalność koryta cieku: wszystkie stanowiska monitoringowe w regionie alpejskim zlokalizowane były w miejscach o znacznym stopniu zalesienia i nieznacznym stopniu przekształcenia koryta rzek i strumieni, stąd na wszystkich 3 stanowiskach oceny wskaźnika uzyskały wartość FV. Najniższa wartość wskaźnika, przy 77% udziale rzek o naturalnym charakterze, odnotowana została w Beskidzie Żywieckim i Śląskim. Na pozostałych stanowiskach wartość wskaźnika przekraczała 90%. Spadek podłużny: Wszystkie monitorowane stanowiska regionu alpejskiego, ze względu na wybitnie górski charakter, charakteryzowały się bardzo dużym spadkiem podłużnym. W przypadku 2 obszarów (Magurski Park Narodowy, Beskid Żywiecki i Śląski) ocena U1 związana była z niskim udziałem rzek o optymalnym spadku wynoszącym 26-30%. W Bieszczadach wskaźnik uzyskał ocenę złą (U2) spadek wyniósł 60%.. Jakość wody: wszystkie stanowiska w regionie uzyskały ocenę właściwą FV, ze względu na odnotowany bardzo niski udział bądź też brak (Bieszczady) odcinków rzek zaklasyfikowanych jako silnie zanieczyszczone. Wskaźniki charakteryzujące obecność barier na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe: poszczególne stanowiska monitoringowe w regionie alpejskim charakteryzowały się odmiennym udziałem dróg krajowych i wojewódzkich. W Bieszczadach, gdzie wskaźnik uzyskał ocenę najniższą - U2 obecność dróg tego typu odnotowano w sąsiedztwie 46% wszystkich punków monitoringowych. Na pozostałych stanowiskach monitoringowych drogi krajowe i wojewódzkie odnotowano w otoczeniu 26% (Magurski Park Narodowy - ocena U1) i 17% (Beskid Żywiecki i Śląski - ocena FV) punktów monitoringowych. Przepusty pod drogami: na 2 (Beskid Śląski i Żywiecki i Magurski Park Narodowy) spośród 3 stanowisk monitoringowych w regionie alpejskim wskaźnik uzyskał ocenę FV. Na obu stanowiskach obecność przepustów, które mogą stanowić barierę dla gatunku odnotowano na 10-13% wszystkich punktów monitoringowych. W przypadku jednego stanowiska (Bieszczady) wystawiono ocenę U1 dla wskaźnika ze względu na wysoką frekwencję stanowisk (ponad 35%), na których odnotowano obecność przepustów ograniczających swobodną migrację gatunku wzdłuż koryta cieku. Strona 10 z 22

11 Region kontynentalny WSKAŹNIKI STANU POPULACJI Indeks populacyjny Wskaźnik określa udział punktów monitoringowych, na których odnotowano świeże ślady obecności bobrów) w stosunku do udziału wszystkich stanowisk, na których zarejestrowano ślady bytowania gatunku. W przypadku 8 stanowisk wskaźnik oceniono jako właściwy FV, dwóch jako niezadowalający U1 i dwóch jako zły. Najwyższą wartość wskaźnika (90,48) odnotowano na stanowisku monitoringowym Dolina Noteci. Najniższą ocenę dla wskaźnika (U2) uzyskano na dwóch stanowiskach - Bzura i Kaszuby (35%). Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Wskaźnik określa udział % punktów monitoringowych, na których zarejestrowano świeże ślady bytowania gatunku. Na 4 stanowiskach uzyskana wartość wskaźnika wyniosła ponad 50% pozytywnych stwierdzeń, spośród których przeszło 80% udział pozytywnych stwierdzeń odnotowano jedynie na stanowisku Dolina Noteci. Najniższa wartość wskaźnika wykazana została na Kaszubach i wyniosła zaledwie 3,5%. W przypadku 5 stanowisk wskaźnik oceniono jako właściwy FV (np. Dolina Noteci, Bug, Wisła Kampinoska, Łegi Odrzańskie), czterech jako niezadowalający U1 (m.in. Bzura, Kujawy 25%) i trzech jako zły (Mała Panew 17,4%, Góry Stołowe i Bystrzyckie 6,9%, Kaszuby 3,5%). WSKAŹNIKI STANU SIEDLISKA Wskaźniki charakteryzujące dostępność bazy pokarmowej Obecność preferowanych gatunków drzew: Wskaźnik określa udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność drzew preferowanych przez bobry, czyli gatunków z rodzaju Salix spp. wierzby, Populus spp topola, Betulus spp. brzozy, Alnus incana - olsza szara. W przypadku 11 stanowisk wskaźnik oceniono jako FV. Na tych stanowiskach wartość wskaźnika przekraczała 60%. A zatem na ponad 60% punktów monitoringowych odnotowano obecność drzew i krzewów preferowanych przez bobry. W przypadku Gór Stołowych i Bystrzyckich (ocena wskaźnika U1) gatunki preferowane stwierdzono zaledwie na 34% punktów monitoringowych. Skład gatunkowy drzew na stanowisku: Wskaźnik określa średni stopień pokrycia brzegu drzewami i krzewami preferowanymi przez bobry, wymienionymi wyżej. Jedynie na połowie stanowisk objętych monitoringiem w regionie kontynentalnym odnotowano ponad 50% udział drzew i krzewów preferowanych przez bobry (pozwalająca na wystawienie oceny FV), porastających brzegi cieków i/lub zbiorników wodnych. Na pięciu stanowiskach z oceną niezadowalającą (U1) ich frekwencja była niższa i wynosiła od 25 do niemal 43%. Na jednym stanowisku (Góry Stołowe i Bystrzyckie) uzyskano ocenę U2 przy zaledwie 12% stopniu pokrycia preferowanymi gatunkami drzew i krzewów. Udział brzegu z zadrzewieniami: na 9 spośród 12 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym odnotowano ponad 30% stopień pokrycia brzegów drzewami i krzewami (ocena FV). Na 3 kolejnych stanowiskach (Bug, Kaszuby i Kujawy) średni stopień porośnięcia brzegów wyniósł 27-28%. Wskaźniki charakteryzujące charakter wód na stanowisku monitoringowym Udział preferowanych odcinków rzek: jedynie 3 stanowiska w regionie kontynentalnym (Bug, Kujawy, Ujście Odry i Zalew Szczeciński) uzyskały ocene FV dla omawianego wskaźnika; procentowy udział punktów monitoringowych, na których odnotowano obecność cieków wodnych preferowanych przez bobry wynosił tam od 50% do 73,8%. W przypadku kolejnych 7 stanowisk z uzyskaną oceną U1, udział preferowanych Strona 11 z 22

12 odcinków rzek wynosił 28-41%. Na 2 stanowiskach (Łęgi Odrzańskie oraz Ujście Odry i Zalew Szczeciński) wskaźnik uzyskał ocenę U2, przy odpowiednio 7,7 i 16,7 udziale procentowym stanowisk o preferowanej szerokości cieku. Obecność preferowanych zbiorników wodnych: przy ocenie tego wskaźnika uzyskano podobne wyniki jak w przypadku preferowanych cieków wodnych, przy czym ocenę U2 przyznano w przypadku 3 stanowisk, podczas gdy kolejne 6 uzyskało ocenę U1. Ponad 20% udział punktów monitoringowych, w sąsiedztwie, których stwierdzono obecność odpowiednich zbiorników wodnych, warunkujących przyznanie oceny FV, odnotowano w przypadku zaledwie 3 stanowisk zlokalizowanych w regionie kontynentalnym. Wskaźniki charakteryzujące jakość siedliska gatunku: Charakter nadbrzeżnych zadrzewień: na zaledwie 5 stanowiskach, wskaźnik uzyskał ocenę FV. Na stanowiskach tych dominowały brzegi o zadrzewieniach ciągłych. Na 3 kolejnych stanowiskach z oceną U1 (Kaszuby, Kujawy i Bzura) nadbrzeżne zadrzewienia miały przeważnie charakter kępowy, a wartość wskaźnika wahała się od 46 do 50%. Cztery ostatnie stanowiska z ocena U2 (Łęgi Odrzańskie, Wisła Kampinoska, Dolina Noteci i Bug) na znacznych odcinkach pozbawione były drzew bądź brzegi porastały pojedyncze, silnie izolowane drzewa. Drzewa i krzewy w promieniu do 30 m: na 7 stanowiskach regionu kontynentalnego (z oceną FV) zdecydowanie najczęściej na monitorowanych punktach notowano obecność ciągłych zadrzewień w 30 m strefie buforowej. Ocenę U1, dla wskaźnika wyznaczono na 4 stanowiskach monitoringowych, charakteryzujących się dominacją drew o charakterze kępowym. Jedynie na Kujawach, gdzie wskaźnik uzyskał ocenę U2, dominowały odcinki (wartość wskaźnika 64%), na których notowano bardzo nieliczne, zwykle pojedyncze drzewa w otoczeniu monitorowanych rzek i strumieni. Lesistość: właściwą ocenę (FV) dla wskaźnika uzyskano w przypadku 8 spośród 12 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym, w przypadku, których odnotowano stosunkowo wysoki stopień zalesienia. Obecność lasów odnotowano na 42% (Ujście Odry i Zalew Szczeciński) do 86% (Mała Panew, Mazury) punktów monitoringowych. Najniższy stopień zalesienia (poniżej 30%) punktów monitoringowych) odnotowano na 4 stanowiskach w centralnej i północno-wschodniej części kraju, nad Bugiem, Bzurą, na Kaszubach i Kujawach. Naturalność koryta cieku: na 8 spośród 12 monitorowanych stanowisk regionu kontynentalnego, które uzyskały ocenę FV, dominowały rzeki o naturalnym charakterze (odcinki nieuregulowane z zadrzewieniami o charakterze ciągłym bądź kępowym). Na 4 pozostałych stanowiskach (Kujawy, Dolina Noteci, Bug i Wisła Kampinoska) udział naturalnych odcinków nie przekraczał 50%. Najniższą wartość wskaźnika uzyskano na Kujawach, gdzie odcinki o naturalnym charakterze stanowiły zaledwie 25%. Spadek podłużny: większość stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym miało charakter nizinny, uzyskują tym samym ocenę FV dla wskaźnika. Jedynie w przypadku Gór Stołowych i Bystrzyckich, stanowiska o wybitnie górskim charakterze, i średnim spadku podłużnym 41,4 wskaźnik uzyskał ocenę U2. Optymalny dla gatunku spadek podłużny poniżej 10 odnotowano na zaledwie 5 spośród 28 punktów monitoringowych. Jakość wody: niemal wszystkie stanowiska w regionie uzyskały ocenę właściwą FV, ze względu na odnotowany bardzo niski udział bądź też brak odcinków rzek zaklasyfikowanych jako silnie zanieczyszczone. Wyjątkiem było stanowisko Dolina Noteci, dla którego wyznaczono ocenę U2, ze względu na obserwowany znaczny stopień zanieczyszczenia wód na wielu tutejszych ciekach wodnych. Strona 12 z 22

13 Wskaźniki charakteryzujące obecność barier na stanowisku: Drogi wojewódzkie i krajowe: ocenę FV dla wskaźnika uzyskały zaledwie 4 stanowiska monitoringowe w regionie kontynentalnym (Bzura, Dolina Bobru, Dolina Noteci i Bug), o zdecydowanie najniższym zagęszczeniu dróg krajowych i wojewódzkich. Na 7 stanowiskach z oceną U1, odnotowano ponad 20% udział punktów monitoringowych w sąsiedztwie, których zlokalizowane były drogi o większym natężeniu ruchu. Ocenę złą (U2) odnotowano nad Wisłą kampinoską gdzie ponad 30% monitorowanych odcinków zlokalizowane było w sąsiedztwie dróg. Przepusty pod drogami: na 9 spośród 12 stanowisk monitoringowych w regionie kontynentalnym wskaźnik uzyskał ocenę FV. W przypadku trzech kolejnych stanowisk (Bug, Kujawy i Kaszuby) wystawiono ocenę U1 dla wskaźnika ze względu na wysoką frekwencję punktów monitoringowych (ponad 35%), na których odnotowano obecność przepustów ograniczających swobodną migrację gatunku wzdłuż koryta cieku. Analiza wskaźników siedliskowych wykazała wyraźne różnice między poszczególnymi stanowiskami monitoringowymi. W przypadku 1 stanowiska górskiego (Góry Stołowe i Bystrzyckie) wykazano bardzo niski udział drzew preferowanych przez bobry przypadających na stanowisko monitoringowe, co obok odnotowanego dużego spadku podłużnego, jest najprawdopodobniej głównym czynnikiem limitującym liczebność i rozmieszczenie gatunku w obszarze. W trakcie monitoringu odnotowano zwiększony stopień przekształcenia siedlisk gatunku na Kujawach, Dolinie Bugu i Noteci, gdzie uzyskiwano przeważnie niskie wartości dla wskaźników takich jak lesistość, udział brzegu z zadrzewieniami czy skład gatunkowy drzew na stanowisku. Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach Tab. 4. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach oraz porównanie wyników badań Zestawienie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym w 2013 r. Obszar N2000 ( znak X jeżeli nie leży w obszarze) PLH Beskid Żywiecki PLC Stanowisko Beskid Żywiecki Śląski i Pop ulac ja Wy niki obe cny ch bad ań Region alpejski Oceny na stanowiskach Perspe Sie ktywy dlis ochron ko y Wy niki obe cny ch bad ań Wyniki obecny ch badań Oce na ogó lna Wy niki obe cny ch bad ań U2 U1 U1 U2 Bieszczady U2 U1 U1 U2 Strona 13 z 22

14 Bieszcza dy PLH Ostoja Magursk a Suma ocen PLH Ostoja Nadbuża ńska PLH Ostoja nad Bobrem PLH Dolina Noteci PLH Góry Stołowe PLH Łęgi Odrzańs kie PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciń ski Woj. mazowie ckie Woj. mazowie ckie/łód zkie Woj. pomorsk ie Woj. kujawsk o- pomorsk ie Magurski Park Narodowy FV U1 FV U1 1 FV 2 U2 Region kontynentalny 3 U1 1 FV 2 U1 Bug U1 U1 U1 U1 Dolina Bobru U1 FV FV U1 Dolina Noteci FV U1 FV U1 Góry Stołowe i Bystrzyckie Łęgi Odrzańskie Ujście Odry i Zalew Szczeciński Wisła Kampinoska 1 U1 2 U2 U2 U1 U2 U2 FV U1 FV U1 U1 FV U1 U1 FV U1 FV U1 Bzura U2 FV U1 U2 Kaszuby U2 U1 U2 U2 Kujawy U1 U1 U1 U1 Woj. Mała Panew U2 U1 U1 U2 Strona 14 z 22

15 śląskie Woj. warmińs komazurski e Suma ocen Mazury FV FV FV FV 4 FV 4 U1 4 U2 4 FV 8 U1 5FV 5 U1 2 U2 1 FV 7 U1 4 U2 Region alpejski Populacja Jedynie w przypadku jednego stanowiska (Magurski Park Narodowy) parametr uzyskał ocenę FV (właściwą), przy wykazanych wysokich wartościach dla obu wskaźników. Na pozostałych 2 stanowiskach w regionie stan populacji oceniono jako zły (U2), przy odnotowanych niskich ocenach dla wskaźnika "Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku". Siedlisko Stanowiska regionu alpejskiego charakteryzowały się stosunkowo dobrze zachowaną roślinnością nadbrzeżną rzek i potoków, wysoką dostępnością potencjalnych schronień i obecnością odpowiedniej bazy pokarmowej, a więc ogólnie dobrymi warunkami siedliskowymi dla bobra. Wskaźnikami siedliskowymi, które najczęściej uzyskiwały ocenę U1 czy U2 z były wskaźniki związane z udziałem preferowanych gatunków drzew na stanowiskach, spadkiem podłużnym, dostępnością preferowanych odcinków rzek. Dwa ostatnie czynniki w największym stopniu warunkowały ocenę uzyskiwaną przez parametr siedliskowy na poszczególnych stanowiskach monitoringowych. Na wszystkich stanowiskach monitoringowych stan zachowania siedliska oceniono jako niezadowalający (U1). Niski udział drzew preferowanych przez bobry i znaczny spadek podłużnego to najprawdopodobniej główne czynniki limitujące liczebność i rozmieszczenie gatunku w obszarach regionu alpejskiego. Perspektywy ochrony Pomimo zaniżonej oceny dla parametru siedliska w Magurskim Parku Narodowym, przy braku stwierdzonych czynników, które w wyraźny sposób mogły by wpłynąć na pogorszenie stanu gatunku w obszarze, perspektywy zachowania oceniono jako właściwe (FV). Na pozostałych stanowiskach oceny perspektyw uznano jako niezadowalające. Pomimo stwierdzonego tutaj złego stanu populacji, nie stwierdzono obecności czynników, które mogłyby w istotny wpłynąć na pogorszenie stanu tutejszej populacji. Analiza aktualnego stanu siedliska wskazuje na możliwość dalszego wzrostu liczebności populacji bobrów w kolejnych latach, na terenie zarówno Bieszczad jak i Beskidu Żywieckiego i Śląskiego. Ocena ogólna Zasadniczo głównym kryterium, które miało wpływ na wyznaczaną ocenę ogólną dla stanowiska monitoringowego, była najniższa ocena uzyskana przez parametr populacja i/lub siedlisko. Żadne Strona 15 z 22

16 stanowisko nie uzyskało oceny stan właściwy. Najlepiej oceniono stan gatunku w Magurskim PN U1 z uwagi na ocenę stanu siedliska U1. Stan zły zdiagnozowano w przypadku pozostałych 2 stanowisk, o czym zdecydowały oceny stanu populacji. Region kontynentalny Populacja Analiza stanu populacji gatunku w regionie kontynentalnym wskazuje na zły (U2)bądź niezadowalający stan zachowania (U1) w przypadku 8 spośród 12 stanowisk monitoringowych. Jedynie na 4 stanowiskach (Dolina Noteci, Łęgi Odrzańskie, Mazury, Wisła Kampinoska) stan populacji oceniono, jako właściwy (FV). Niskie oceny wyznaczone na większości monitorowanych obszarów związane były głównie z obserwowanym na nich zarówno niskim Udziałem pozytywnych stwierdzeń gatunku jak i niskimi ocenami Indeksu populacyjnego. Siedlisko W przypadku zaledwie 4 stanowisk (spośród 12) objętych monitoringiem w regionie kontynentalnym stan zachowania siedlisk oceniono, jako właściwy (FV). Na pozostałych 8 stanowiskach odnotowano niezadowalający stan zachowania siedlisk (ocena U1). Zaniżona ocena wynikała głównie z wyraźnego przekształcenia siedlisk poprzez zmianę struktury drzewostanów czy zubożenie roślinności nadbrzeżnej, związanego z regulowaniem cieków wodnych, spadkiem dostępności potencjalnych schronień, czy zmniejszeniem stopnia pokrycia brzegów przez drzewa i krzewy. W przypadku Gór Stołowych i Bystrzyckich, podstawowym czynnikiem wpływającym na niską ocenę stanu zachowania siedliska, był brak siedlisk zapewniających odpowiednie zasoby pokarmowe i stabilne warunki siedliskowe. Przebudowa drzewostanów zdominowanych obecnie przez monokultury świerkowe (szczególnie w regionach górskich), doprowadziła do bardzo silnego zubożenia i fragmentacji siedlisk odpowiednich dla utrzymania stałej populacji gatunku. Generalnie, w regionie kontynentalnym ogólny stan zachowania siedlisk charakteryzowany poprzez stopień zalesienia, naturalność koryta, charakter nadbrzeżnych zadrzewień jest gorszy niż w regionie alpejskim. Perspektywy ochrony Ze względu na brak stwierdzonych czynników, które mogły by w istotny sposób przyczynić się do pogorszenia stanu populacji gatunku na 5 monitorowanych stanowiskach w regionie kontynentalnym perspektywy zachowania określono jako właściwe pomimo odnotowanego niezadowalającego stanu populacji w Dolinie Bobru i niezadowalającego stanu siedliska na 5 kolejnych stanowiskach. Jedynie w przypadku stanowiska Mazury, ocena FV przypisana perspektywom ochrony była adekwatna do tej uzyskanej dla populacji i siedliska gatunku. W przypadku rozbieżności w ocenach populacji i siedliska przy ocenie perspektyw zachowania brano pod uwagę obecność bądź brak ewentualnych czynników, które mogłyby w przyszłości wpłynąć w istotny sposób na pogorszenie stanu populacji czy siedliska gatunku. Jedynie w przypadku 2 stanowisk ( Kaszuby oraz Góry Stołowe i Bystrzyckie) perspektywy zachowania oceniono jako złe (U2), ze względu na znaczny stopień przekształcenia siedlisk nadwodnych (zmiana struktury drzewostanu, utrata zasobów pokarmowych). Ocena ogólna Zasadniczo głównym czynnikiem, który miał wpływ na ocenę ogólną dla stanowiska monitoringowego była najniższa ocena uzyskana przez parametr populacja i/lub siedlisko. Tylko na jednym stanowisku (Mazury) stan ochrony gatunku określono jako właściwy - FV. Stan niezadowalający U1 przypisano 7 stanowiskom, a Strona 16 z 22

17 zły U2 4 stanowiskom (Bzura, Góry Stołowe i Bystrzyckie, Kaszuby, Mała Panew). Warto zaznaczyć, że w przypadku 3 stanowisk, gdzie stan populacji określono jako właściwy (Dolina Noteci, Łęgi Odrzańskie i Wisła Kampinoska o niezadowalającej ocenie ogólnej zadecydowała wyłącznie słabsza jakość siedlisk. Zestawienie ocen wskaźników na obszarach Natura 2000 Tab. 5. Wskaźniki na obszarach Natura 2000 (liczba ob.) Zestawienie ocen wskaźników dla gatunku bóbr Castor fiber na badanych obszarach N2000 (lub innych, jeśli przewiduje to metodyka monito ringu) w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnym; wartości w tabeli oznaczają liczbę obszarów. Parametr Populacja Siedlisko Populacja Siedlisko Ocena (liczba obszarów) Wskaźnik FV właściwa U1 niezadowalająca U2 zła Region alpejski Indeks populacyjny Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Charakter nadbrzeżnych zadrzewień Drogi wojewódzkie i krajowe Drzewa i krzewy w promieniu do 30m Jakość wody Lesistość Naturalność koryta cieku Obecność innych zbiorników wodnych Obecność preferowanych gatunków drzew Przepusty pod drogami Skład gatunkowy drzew na stanowisku Spadek podłużny Udział brzegu z zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek Region kontynentalny Indeks populacyjny Udział pozytywnych stwierdzeń gatunku Charakter nadbrzeżnych zadrzewień Drogi wojewódzkie i krajowe Drzewa i krzewy w promieniu do 30m Jakość wody Strona 17 z 22

18 Lesistość Naturalność koryta cieku Obecność innych zbiorników wodnych Obecność preferowanych gatunków drzew Przepusty pod drogami Skład gatunkowy drzew na stanowisku Spadek podłużny Udział brzegu z zadrzewieniami Udział preferowanych odcinków rzek Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów w obszarach Natura 2000 Tab. 6. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na obszarach N2000 i porównanie wyników badań Zestawienie ocen parametrów stanu ochrony gatunku na badanych obszarach N2000 w regionie biogeograficznym alpejskim i kontynentalnych w roku 2013 Obszary N2000 PLH Beskid Żywiecki PLC Bieszczady PLH Ostoja Magurska Suma ocen PLH Ostoja Nadbużańska PLH Ostoja nad Bobrem PLH Dolina Noteci PLH Góry Stołowe PLH Łęgi Odrzańskie Populacja Wyniki obecnych badań Oceny dla obszarów N2000 Perspektywy Siedlisko ochrony Wyniki obecnych Wyniki obecnych badań badań Region alpejski Ocena ogólna Wyniki obecnych badań U2 U1 U1 U2 U2 U1 FV U2 FV U1 FV U1 1 FV 2 U2 3 U1 Region kontynentalny 2 FV 1 U1 1 U1 2 U2 XX XX XX XX U1 FV FV U1 XX XX XX XX U2 U2 U2 U2 FV U1 FV U1 Strona 18 z 22

19 PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Suma ocen U1 FV U1 U1 1 FV 2 U1 1 U2 2 XX 2 FV 1 U1 1 U2 2 XX 2 FV 1 U1 1 U2 2 XX 3 U1 1 U2 2 XX Ocenę stanu zachowania gatunku przeprowadzono dla 7 obszarów Natura, 2000 spośród których 3 zlokalizowane sa w regionie alpejskim, a kolejne 4 objęte analizą w regionie kontynentalnym. Region alpejski Na dwóch spośród 3 monitorowanych obszarów Natura 2000 leżących w regionie alpejskim parametr populacja oceniono, jako zły (U2), ze względu na niskie wartości wskaźników populacyjnych uzyskanych w Bieszczadach i Beskidzie Żywieckim. Stan zachowania siedlisk gatunku na wszystkich stanowiskach monitoringowych w regionie alpejskim uzyskał ocenę niezadowalającą, co związane było głównie z niższą dostępnością biotopów optymalnych dla gatunku (zbyt duży spadek podłużny cieków, niższa dostępność preferowanych drzew i krzewów), umożliwiających utrzymanie się stabilnej populacji. W przypadku rozbieżności w ocenach populacji i siedliska przy ocenie perspektyw zachowania brano pod uwagę obecność bądź brak ewentualnych czynników, które mogłyby w przyszłości wpłynąć w istotny sposób na pogorszenie stanu populacji czy siedliska gatunku. Ocena ogólna uzyskana na poszczególnych stanowiskach jest zbliżona do tej uzyskanej dla populacji gatunku. Region kontynentalny Spośród objętych analizą 4 Obszarów Natura 2000 położonych w regionie kontynentalnym, jedynie w ostoi Łęgi Odrzańskie odnotowano właściwy stan zachowania populacji. na pozostałych utrzymywał się on na niezadowalającym (U1) bądź złym (U2) poziomie. Wyjątkowo niska ocena populacji odnotowana w obszarze natura Góry Stołowe wynika z braku stwierdzeń gatunku. Najbliższe stwierdzenia bobrów, zlokalizowane sa w sąsiedztwie na terenie Kotliny Kłodzkiej. Zarówno charakter cieków wodnych w Górach Stołowych jak i struktura drzewostanów ograniczają w znacznym stopniu możliwość zasiedlenia tego terenu w przyszłości, co warunkowało wystawienie najniższej oceny U2 również dla perspektyw ochrony w obszarze. Zaniżona ocena perspektyw ochrony w obszarze Ujście Odry i Zalew Szczeciński związana jest z obserwowanymi stosunkowo licznymi przypadkami sytuacji konfliktowych związanych z działalnością bobrów, a tym samym zwiększonym prawdopodobieństwem niekontrolowanego pozyskania gatunku. W przypadku rozbieżności w ocenach populacji i siedliska przy ocenie perspektyw zachowania brano pod uwagę obecność bądź brak ewentualnych czynników, które mogłyby w przyszłości wpłynąć w istotny sposób na pogorszenie stanu populacji czy siedliska gatunku. Ocena ogólna uzyskana na poszczególnych stanowiskach jest zbliżona do tej uzyskanej dla populacji gatunku. Strona 19 z 22

20 Informacja o gatunkach obcych Tab. 7. Gatunki obce Zestawienie informacji o gatunkach obcych, stwierdzonych w trakcie monitoringu gatunku Obszar N2000 PLH Ostoja nad Bobrem PLH Ostoja nad Bobrem PLH Ostoja nad Bobrem PLH Góry Stołowe PLH Góry Stołowe PLH Łęgi Odrzańskie PLH Łęgi Odrzańskie PLH Łęgi Odrzańskie Stanowisko Dolina Bobru Dolina Bobru Dolina Bobru Góry Stołowe i Bystrzyckie Góry Stołowe i Bystrzyckie Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie Łęgi Odrzańskie - Mała Panew PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Ujście Odry i Zalew Szczeciński Ujście Odry i Zalew Szczeciński - Wisła Kampinoska - Wisła Kampinoska Obserwowane gatunki obce (lista gatunków) Wyniki obecnych badań Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Piżmak Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Jenot Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Procyon lotor Linnaeus, 1758 Norka amerykańska Mustela vison Schreber, 1777 Jenot Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 Łącznie na 6 stanowiskach monitoringowych (w tym 4 obszarach Natura 2000) odnotowano obecność 4 obcych gatunków ssaków. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują ssaki drapieżne: norka amerykańska, jenot i szop pracz, które zasiedlając zbiorowiska nadwodne, mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla młodych bobrów. Najczęściej notowanymi gatunkami była norka amerykańska Mustela vison i jenot Nyctereutes procyonoides, których obecność odnotowano na 5 spośród 6 stanowisk, na których notowano obecność obcych gatunków. Stwierdzenia szopa pracza Procyon lotor pochodzą z jednego stanowiska (Ujście Odry i Zalew Szczeciński). Ponadto na 2 stanowiskach (Dolina Bobru i Łęgi Odrzańskie) odnotowano, stosunkowo nielicznie obecność piżmaka Ondatra zibethicus. Strona 20 z 22

21 Ocena zastosowanej metodyki monitoringu i ewentualne propozycje zmian wraz z uzasadnieniem na podstawie badań prowadzonych w danym etapie. Zastosowana w pracach monitoringowych w 2013 r. metodyka, opracowana wstępnie przed rozpoczęciem prac terenowych, wymaga dalszych modyfikacji. Wstępna analiza uzyskanych wyników wskazuje na potrzebę rewaloryzacji wyznaczonych wskaźników zastosowanych do oceny stanu populacji i siedliska gatunku. w oparciu o wyniki zebrane w czasie monitoringu z roku 2013 i dostosowanie systemu ocen do warunków krajowych, po przeprowadzeniu stosowanych analiz statystycznych i ocenie stopnia oddziaływania poszczególnych z nich na stan populacji czy też obecność gatunku. Zmianom ulegnie system klasyfikacji poszczególnych wskaźników, tak aby wyniki zebrane w terenie przez różne osoby o odmiennym doświadczeniu, tak aby uniknąć ewentualnych rozbieżności w waloryzacji poszczególnych wskaźników (np. przy ocenie stopnia pokrycia odcinka przez drzewa i krzewy czy charakteryzowaniu otoczenia punków monitoringowych). Kolejną proponowaną zmianą jest powrót do pierwotnego systemu zakładającego grupowanie obecnych wskaźników, jako tzw. wskaźniki cząstkowe w obrębie 4 wskaźników podstawowych, określających dostępność pokarmu ("Baza pokarmowa" [a1]), dostępność odpowiednich cieków i zbiorników wodnych ("Udział siedliska kluczowego dla gatunku' [a275]), ocenę, jakości siedliska ("Wskaźnik optymalnego siedliska" [a167]) i obecność barier (wskaźnik "Bariery" [a34]). Uzyskana wartość przedstawiona, jako średnia liczba punktów uzyskanych dla wskaźników cząstkowych (łączna liczba punktów/liczba wskaźników) będzie podstawą do wyznaczenia oceny dla poszczególnych wskaźników podstawowych. Tego typu, syntetyczny zapis ograniczony do 4-5 głównych wskaźników, wyznaczanych na podstawie ocen punktowych, pozwoli na łatwiejszą interpretację uzyskanych wyników i klasyfikację ocen dla poszczególnych parametrów. Powyższe zmiany dotyczą jedynie wskaźników siedliskowych. Nie ulegnie zmianie liczba proponowanych wskaźników populacyjnych. Niemniej po uwzględnieniu wyników uzyskanych podczas monitoringu krajowego pewnej modyfikacji ulegnie natomiast waloryzacja oceny "Indeksu populacyjnego". Analiza zebranych podczas prac terenowych wskazuje, że dodatkowym wskaźnikiem, który powinien zostać zastosowany, szczególnie na potrzeby oceny perspektyw zachowania, jest ocena prawdopodobieństwa konfliktów pomiędzy wydrą i człowiekiem. Powyższe zmiany dotyczą jedynie wskaźników siedliskowych. Nie ulegnie zmianie liczba proponowanych wskaźników populacyjnych. Niemniej po uwzględnieniu wyników uzyskanych podczas monitoringu krajowego pewnej modyfikacji ulegnie waloryzacja wskaźnika "Indeks populacyjny" W związku z proponowanymi zmianami obejmującymi zarówno grupowanie obecnych wskaźników jak i modyfikacją waloryzacji poszczególnych z nich, przedstawione we wstępnym sprawozdaniu oceny ulegną zmianie i zostaną opracowane w roku Opracowana na potrzeby monitoringu przyrodniczego GIOŚ metodyka monitoringu bobra różni się od metodyki podanej w załączniku 1 do projektu krajowej strategii ochrony bobra GDOŚ z dwóch powodów: 1) W krajowej strategii opisano zasadniczo metodę inwentaryzacji bobra, której celem jest oszacowanie liczby rodzin bobrowych, a następnie liczebności bobra (przyjmując, ze średnia wielkość rodziny to 3,7 osobnika) na poziomie województw i kraju. Natomiast monitoring stanu populacji nie jest inwentaryzacją. Celem prac monitoringowych jest śledzenie zmian zachodzących w populacjach gatunku na wybranych obszarach poprzez określanie wybranych wskaźników. Jednak przyjęcie jako wskaźnika występującej na wybranym obszarze liczby rodzin wymagałoby naszym zdaniem większego nakładu pracy niż określanie przyjętych w tej metodyce wskaźników stanu populacji: - udział pozytywnych stwierdzeń gatunku - udział procentowy punktów monitoringowych, na których odnotowano świeże ślady obecności gatunku w stosunku do wszystkich punktów monitoringowych na stanowisku. Strona 21 z 22