Komentarz do obniżenia perspektywy ratingu Polski przez Moody s Forum Obywatelskiego Rozwoju Aleksander Łaszek, Rafał Trzeciakowski, Tomasz Dróżdż 14 maja 2016
#Moody s: Podsumowanie Zmiana perspektywy ratingu Polski na negatywną jest tylko kolejnym sygnałem ostrzegawczym dla rządu. Od wygranych przez Andrzeja Dudę wyborów prezydenckich w maju 2015 inwestorzy zaczęli liczyć się z realizacją niebezpiecznych dla gospodarki postulatów PiS. Skutki rosnącego od tego czasu niepokoju są widoczne m.in. w: słabszych notowaniach złotego w porównaniu do innych walut regionu, słabych wynikach polskiej giełdy na tle pozostałych giełd europejskich, rosnących kosztach ubezpieczenia polskiego długu będącego pochodną wzrostu prawdopodobieństwa bankructwa rządu. obniżeniu ratingu Polski przez S&P w styczniu 2016. Pisaliśmy o tym w komunikacie FOR z 21 stycznia2016. Polityka rządu PiS osłabia dotychczasowe mocne strony naszej gospodarki, jednocześnie pogłębiając wcześniej istniejące problemy. W obliczu starzejącego się społeczeństwa, niskich inwestycji oraz słabnącego tempa wzrostu produktywności, Polska, by dalej zmniejszać dystans do najbogatszych państw Europy Zachodniej potrzebuje dalszych reform (patrz raport FOR Następne 25 lat ). Niestety działania rządu idą w przeciwną stronę (patrz ocena 100 dni rządu). Podczas gdy zdecydowana większość państw UE ogranicza deficyty i wydatki publiczne, rząd PiS zwiększa wydatki publiczne i nie podejmuje zdecydowanych działań by ograniczyć deficyt. Kiedy państwa UE już podniosły, bądź są w trakcie podnoszenia wieku emerytalnego, rząd PiS proponuje obniżenie wieku emerytalnego dla kobiet do najniższego poziomu w UE (patrz komunikat FOR). Pomimo, że już teraz w Polsce udział kontrolowanych przez polityków firm w gospodarce należy do największych spośród państw OECD, rząd nie planuje prywatyzacji a dąży do dalszego wzrostu wpływu polityków na gospodarkę. Paraliż Trybunału Konstytucyjnego w połączeniu z uznaniowo wprowadzanymi podatkami sektorowymi podważa rządy prawa w Polsce. W efekcie każdy inwestor musi liczyć się z ryzykiem domiarów podatkowych od których nie będzie mógł się odwołać. Zaufanie do prawa dodatkowo podważa prezydencki pomysł obciążenia banków kosztami przewalutowania kredytów frankowych. Więcej na ten temat: analiza FOR o skutkach paraliżu TK, analiza FOR o podatku bankowym, analiza FOR o podatku od handlu, komunikat FOR o konsekwencjach przewalutowania kredytów frankowych.
sty-13 lut-13 mar-13 kwi-13 maj-13 cze-13 lip-13 sie-13 wrz-13 paź-13 lis-13 gru-13 sty-14 lut-14 mar-14 kwi-14 maj-14 cze-14 lip-14 sie-14 wrz-14 paź-14 lis-14 gru-14 sty-15 lut-15 mar-15 kwi-15 maj-15 cze-15 lip-15 sie-15 wrz-15 paź-15 lis-15 gru-15 sty-16 lut-16 mar-16 kwi-16 maj-16 Obawy o perspektywy polskiej gospodarki negatywnie odbijają się także w notowaniach złotego, którego kurs od wyborów prezydenckich słabnie. Niebezpieczne dla finansów publicznych i wzrostu gospodarczego plany i działania PiS silnie kontrastują ze staraniami podejmowanymi w pozostałych państwach UE. Inwestorzy od wyborów prezydenckich w maju 2015 roku liczą się z realizacją programu PiS i w efekcie pesymistycznie oceniają perspektywy naszego kraju. Kursy walut względem euro, maj 2015 = 100 (wybory prezydenckie) 106 104 102 100 #Moody s: Kurs złotego 98 96 94 92 Okres od wyboru Andrzeja Dudy na Prezydenta Chorwacja Czechy Polska Rumunia Węgry Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych EBC Zmiana kursów walut względem euro od wyborów prezydenckich 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% -5% -6% -7% -8% -7% -2% -1% Polska Węgry Rumunia Chorwacja Czechy 1% 1%
sty-13 lut-13 mar-13 kwi-13 maj-13 cze-13 lip-13 sie-13 wrz-13 paź-13 lis-13 gru-13 sty-14 lut-14 mar-14 kwi-14 maj-14 cze-14 lip-14 sie-14 wrz-14 paź-14 lis-14 gru-14 sty-15 lut-15 mar-15 kwi-15 maj-15 cze-15 lip-15 sie-15 wrz-15 paź-15 lis-15 gru-15 sty-16 lut-16 mar-16 kwi-16 #Moody s: Giełda Papierów Wartościowych Warszawska giełda straciła 50 mld dolarów od wygranej wyborczej Andrzeja Dudy, notując w tym okresie największy spadek w regionie, większy niż średnia strefy euro. Od wyborów prezydenckich w maju 2015 roku spadki związane z obawami inwestorów przed realizacją programu PiS notuje nie tylko złotówka, ale i polska giełda. Średnie ceny akcji, maj 2015 = 100 (wybory prezydenckie) 140 130 120 110 100 90 80 70 Okres od wyboru Andrzeja Dudy na Prezydenta Czechy Estonia Łotwa Polska Słowacja Słowenia Strefa euro Węgry Zmiana średnich cen akcji od wyborów prezydenckich (od maja 2015 do stycznia 2015) 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -15% Polska -13% -12% -11% Strefa euro 12% 19% 33% 41% Czechy Słowenia Estonia Łotwa Słowacja Węgry Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych OECD
#Moody s: Ryzyko bankructwa Polski Ryzyko bankructwa można oszacować na podstawie kosztu umów CDS, czyli ubezpieczeń od jego bankructwa, które inwestorzy stopniowo podnoszą. W krajach regionu oraz Niemczech nie zaobserwowano zmian w tym czasie. Na Węgrzech ryzyko jest wyższe. Roczne prawdopodobieństwo bankructwa na podstawie 5-letnich umów CDS. Źródło: Deutsche Bank Research Czechy Węgry Polska Słowacja
Grecja Słowacja Irlandia Malta Słowenia Węgry Portugalia Dania Hiszpania Cypr Włochy Bułgaria Czechy W. Brytania Holandia Austria Francja Belgia Litwa Rumunia Luksemburg Chorwacja Finlandia Szwecja Łotwa Niemcy Estonia Polska #Moody s: Wydatki i zmiana deficytu Grecja Portugalia Hiszpania W. Brytania Irlandia Słowacja Cypr Chorwacja Słowenia Holandia Włochy Malta Finlandia Bułgaria Francja Belgia Łotwa Dania Węgry Litwa Czechy Austria Polska Niemcy Estonia Szwecja Luksemburg Rumunia Rząd PiS planuje wzrost wydatków zamiast konsolidacji finansów publicznych. W czasie kiedy rządy w większości UE przeprowadzają konsolidacje finansów publicznych i obniżają wydatki, rząd PiS idzie w przeciwnym kierunku. Zmniejsza to odporność Polski na możliwe zewnętrzne wstrząsy takie jak np. pogłębienie problemów w strefie euro, zawirowania na rynkach wschodzących (w tym w Chinach), czy ewentualne spowolnienie w USA. 1 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 Prognozowana zmiana wydatków publicznych 2015-2017 Prognozowana zmiana deficytu finansów publicznych 2015-2017 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4 Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie prognoz KE
#Moody s: Wiek emerytalny kobiet Miliony 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 Polska (PiS) Słowacja (2017) Bułgaria (2020) Austria (2033) Rumunia (2030) Finlandia (2027) Malta (2027) Estonia (2026) Litwa (2026) Łotwa (2025) Węgry (2022) Cypr (2018) Słowenia (2016) Luksemburg Szwecja (aktualny) Portugalia (2016) Czechy (2041) Polska (2040) Chorwacja (2038) Niemcy (2031) Belgia (2030) Dania (2030) Hiszpania (2027) Holandia (2024) Francja (2023) Włochy (2022) Grecja (2021) W.Brytania (2046) Irlandia (2028) Rząd PiS proponuje najniższy wiek emerytalny kobiet w UE. 0-1 -2-3 -4-5 Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym do 2040 roku obecnie obowiązujące podnoszenie wieku emerytalnego cofnięcie podnoszenia wieku emerytalnego Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS -2,4-4,5 Liczba osób w wieku produkcyjnym spadnie do 2040 roku o 2,4 mln. Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni wiek emerytalny, spadek ten sięgnie aż do 4,5 mln. Na obniżonym wieku emerytalnym tracą wszyscy: pracujący zapłacą wyższe podatki, emeryci dostaną niższe świadczenia, a gospodarka będzie rozwijała się wolniej. Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz komunikat FOR z 8 XII 2015 o wieku emerytalnym Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni wiek emerytalny (65 lat dla mężczyzn i 60 dla kobiet), to Polska będzie miała najniższy planowany wiek emerytalny kobiet w UE-28. Zniesienie obowiązku szkolnego 6-latków o rok będzie opóźniało wchodzenie Polaków na rynek pracy. 70 68 66 64 62 60 58 56 Obietnica Planowany wiek emerytalny kobiet Aktualny docelowy wiek emerytalny W nawiasach planowany rok wprowadzenia. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Finnish Centre for Pensions
#Moody s: Wpływ polityków na gospodarkę Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie indeksu OECD W Polsce wciąż udział firm kontrolowanych przez polityków jest największy w UE. Nie można mówić o wycofaniu się państwa z gospodarki w latach 2007-2015 i nic niestety nie zapowiada zmiany w nadchodzących latach. Zakres własności państwowej w państwach UE w 2013 roku Indeks własności państwowej w 30 sektorach oparty o odsetek sektorów w których działa przynajmniej 1 państwowa firma 5 4 3 2 1 0
#Moody s: Podatek od kredytów osłabia naszą gospodarkę %PKB Rumunia Litwa Słowacja Polska Węgry Bułgaria Estonia Czechy Słowenia Łotwa Chorwacja Włochy Grecja Niemcy Belgia Finlandia Portugalia Francja Austria Hiszpania Dania Holandia Szwecja Cypr Irlandia W.Brytania Malta* Luksemburg** 56% 64% 77% 87% 103% 104% 110% 114% 120% 127% 132% 164% 205% 239% 245% 257% 271% 300% 337% 338% 341% 374% 382% 438% 440% 455% Główną korzyścią ze sprawnego sektora finansowego jest poprawa alokacji kapitału w gospodarce. Podatek bankowy uderzając w banki i akcję kredytową utrudnia wzrost najbardziej dynamicznych i produktywnych firm. Sektor bankowy w Polsce nie wymagał wsparcia państwa w kryzysie, nie jest zbyt duży w stosunku do gospodarki, a dochody z nowej daniny nie służą wzrostowi stabilności sektora bankowego tylko finansują drogie obietnice wyborcze rządu. Poza tym, uderzając w akcję kredytową ogranicza możliwości podniesienia stopy inwestycji w gospodarce. Podatek bankowy w Polsce (0,44% aktywów) jest wyższy niż na Węgrzech i w innych krajach UE-28. Węgry w 2010 opodatkowały aktywa podatkiem o skali od 0,15% do 0,53%. W tym roku obniżyły górną stawkę do 0,31%, a w 2017 planują obniżkę do 0,21%. Większość krajów opodatkowuje pasywa z różnymi wyłączeniami np. Austria stawką 0-0,11%, Belgia 0,0325%-0,06%, Holandia 0,022%- 0,044%, Słowacja 0,2% (obniżka z 0,4%), a W. Brytania 0,105%-0,21%. 500% 450% 400% 350% 300% 250% 200% 150% 100% 50% 0% Aktywa sektora bankowego w 2013 r. *Malta z aktywami przekraczającymi 650% PKB jest poza skalą; **Luksemburg z aktywami przekraczającymi ponad 1500% PKB jest poza skalą; sektor bankowy obejmuje krajowe banki oraz oddziały zagranicznych banków działające w danym kraju Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych EBC Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz Analiza FOR 3/2016 o podatku bankowym
#Moody s: Podatek od handlu osłabi naszą gospodarkę Indeks PMR dla handlu detalicznego Negatywny wpływ na produktywność sektora handlu detalicznego jest wręcz bezpośrednim celem planowanego podatku handlowego, który w założeniu ma wyrównywać szansę pomiędzy większymi, bardziej produktywnymi sklepami, często z udziałem kapitału zagranicznego, a mniejszymi, gorzej radzącymi sobie na rynku. Brak dowodów na ponadprzeciętną skalę unikania opodatkowania przez zagraniczne sieci handlowe (zob. porównanie rentowności netto sprzedaży i kapitałów własnych w Zieliński i Łaszek, 2016). Sposób wprowadzania podatku handlowego tworzy bardzo znaczącą niepewność w branży po odrzuceniu kolejnych projektów ustawy podmioty z tego sektora nadal nie wiedzą kto i jakim podatkiem zostanie obciążony. Polska ma restrykcyjne uregulowania handlu detalicznego na tle innych państw OECD, w szczególności sklepy przy relatywnie niewielkiej powierzchni są uznawane za wielkopowierzchniowe. Restrykcyjność uregulowania handlu detalicznego w 2013 roku w wybranych krajach OECD 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz Analiza FOR 1/2016 o podatku od handlu Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych OECD
#Moody s: Paraliż TK podważa rządy prawa. % PKB AA- Rating Standard&Poor s długoterminowych zobowiązań w walucie zagranicznej na 19.02.2016 A+ A- A- A- BBB+ AA- BBB- BB+ BB+ BB Uznaniowo wprowadzane podatki sektorowe od banków i supermarketów, w połączeniu ze skokiem na Trybunał Konstytucyjny pogłębiają istniejące problemy z brakiem przewidywalności prawa dla inwestorów. Zmiany w prokuraturze prowadzą do jej upolitycznienia, a efekt niepewności wzmacnia ułatwienie służbom inwigilacji, która może być nadużywana podczas kontroli i wykorzystywana do pozyskiwania informacji o działalności przedsiębiorców. Tymczasem już dzisiaj Polska przyciąga mniej bezpośrednich inwestycji zagranicznych od innych państw regionu. 10% Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (śr. 2005-2014) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie stron rządowych poszczególnych państw Obawy o kierunek zmian w polskiej gospodarce w styczniu wprost wyraziła agencja Standard&Poor s obniżając rating polskiego zadłużenia w walutach zagranicznych z A- do BBB+. W uzasadnieniu agencja zwracała uwagę na psucie instytucji, w tym skok na Trybunał Konstytucyjny. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych UNCTAD Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz Analiza FOR 18/2015 o kryzysie konstytucyjnym 8% 6% 4% 2% 0%