Komunikacja w rodzinie jako środek rozwoju kompetencji emocjonalnych i społecznych dzieci dr Julia Kaleńska-Rodzaj Katedra Psychologii UP Krakowski Ośrodek Doradztwa dla Artystów KODA kalenska@up.krakow.pl
Rola rodziny internalizacja wartości i norm potrzeba wsparcia rodziców inni dorośli jako wzorce zachowań rozwój kompetencji społecznych: asertywność, odpowiedzialność, troska Styl wychowania w rodzinie a kompetencje społeczne 10-latków (Baumrind, 1991) Style wychowania Poziom kontroli Autorytatywny Autorytarny Pobłażliwy Niedbały Poziom opieki Dojrzałość wymagań Dojrzałość komunikacji
PODMIOTOWE TRAKTOWANIE poszanowanie autonomii, godności i niezależności drugiego człowieka prawo do podejmowania decyzji dot. samego dziecka i uczestniczenie w decyzjach rodzinnych uwzględnienie aktualnych potrzeb, kondycji i samopoczucia dziecka przyzwolenie na inicjatywę przyzwolenie na eksperymentowanie, popełnianie błędów komunikacja: otwarta, jasna, uważne słuchanie, konstruktywna krytyka udzielanie prawdziwych odpowiedzi, nieoszukiwanie, niemanipulowanie poszanowanie własności i prywatności dziecka
Podstawowe zasady komunikacji w rodzinie: każdy członek rodziny powinien być zdolny do wyrażania spójnie, dokładnie i jasno tego, co widzi, słyszy, czuje, myśli o sobie i innych w ich obecności; do każdej jednostki należy odnosić się jak do niepowtarzalnej jednostki, decyzje rodzinne powinny być podejmowane na podstawie negocjacji i eksploracji, a różnice zdań muszą być otwarcie uznane i używane w celu rozwoju
Ćwiczenia usprawniające komunikację Komplement Pochwały i krytyka
Polecenie: narysuj postać ludzką Uwagi nauczyciela, rodzica
Konstruktywna krytyka Podoba mi się Twój pomysł, bo (3 zalety), jednak zastanawiam się co by zrobić, by (wady)
Udzielanie wsparcia Sytuacja: Dziecko przychodzi do domu rozgoryczone, smutne, ponieważ koledzy nie chcieli włączyć go do wspólnej zabawy Co mówię do dziecka, jak się zachowuję?
Rodzaje udzielanego wsparcia emocjonalne polega na przekazywaniu komunikatów i emocji podtrzymujących, uspokajających i odzwierciedlających troskę, zrozumienie i pozytywne ustosunkowanie do osoby wspieranej kocham Cię! instrumentalne (rzeczowe / materialne) polega na udzielaniu konkretnego instruktarzu o sposobach dalszego postępowania osoby wspieranej oraz na udzielaniu rzeczowej, materialnej pomocy pomogę Ci! informacyjne (poznawcze) polega na udzielaniu informacji, rad, wskazówek, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, problemu i położenia życiowego wytłumaczę Ci! wartościujące polega na dawaniu jednostce komunikatów o posiadanych przez nią zdolnościach, możliwościach, umiejętnościach oraz podkreślanie znaczenia tych zasobów dla prawidłowego funkcjonowania osoby lub grupy dasz rady! wiele potrafisz! jestem z Ciebie dumny! (na podstawie Tardy, 1985; Sęk, 1991)
Adele Faber i Elaine Mazlish JAK MÓWIĆ, żeby dzieci nas słuchały JAK SŁUCHAĆ, żeby dzieci do nas mówiły wyd. Media Rodzina
Jak pomóc dzieciom, aby radziły sobie z własnymi uczuciami (Faber i Mazlish, 2012) Opisz stan, którzy zaobserwowałeś u dziecka Widzę, że dziś jesteś nieco zmęczony/smutny Słuchaj dziecka spokojnie i z uwagą Zaakceptuj jego uczucia słowami: Och mmm rozumiem Określ te uczucia To musiało być męczące/przykre Widzę, że bardzo tym się martwisz Rozumiem twoje niezadowolenie Za pomocą fantazji zaspokój niewykonalną prośbę dziecka Gdybym tylko miała magiczną moc Chciałabym karmić Cię wyłącznie cukierkami. To by było życie! Ale co by się stało z ząbkami i brzuszkiem?
Aby zachęcić dziecko do samodzielności (Faber i Mazlish, 2012) Pozwól dziecku dokonać wyboru Czy dzisiaj zaczniemy od liczenia czy od pisania? Okaż szacunek do dziecięcych zmagań Pisanie literek nie jest łatwe. Czasem trzeba spróbować kilka razy Nie zadawaj zbyt wielu pytań Miło Cię widzieć. Witaj w domu! Nie śpiesz się z dawaniem odpowiedzi To ciekawe pytanie. Co o tym sądzisz? Zachęć dziecko do korzystania z cudzych rozwiązań A jakby za to zadanie zabrała się mama/koleżanka? Nie odbieraj nadziei A więc myślisz o sprawdzeniu swoich umiejętności sportowych? To dopiero będzie doświadczenie!
Aby dzieci nas słuchały i aby do nas mówiły, warto pamiętać o kilku zasadach: mów, jakie odczucia wywołują w tobie zachowania drugiej osoby. Zaczynaj wypowiedź od informacji o swoich uczuciach, np. Złoszczę się..., denerwuje mnie, mów o konkretnych zachowaniach drugiej osoby, a nie o tym, jaka ona jest, np. złoszczę się, kiedy nie wyrzucasz papierków do kosza na śmieci zamiast jesteś bałaganiarzem, nie oceniaj i nie dawaj rad, unikaj uogólnień typu: zawsze, każdy, wszyscy, mów tylko o sprawach, na które rozmówca ma wpływ, mów stanowczo, ale łagodnie, w trybie oznajmującym, a nie rozkazującym, nigdy nie trać cierpliwości.
dziękuję za uwagę! dr Julia Kaleńska-Rodzaj Katedra Psychologii UP kalenska@up.krakow.pl