Nieuczciwa reklama godząca w interesy konsumenta

Prawa Konsumenta w Unii Europejskiej Nieuczciwa reklama godząca w interesy konsumenta Agata Szafraniuk Europejskie Centrum Konsumenckie Polska CIE, 12 grudnia 2012 r. 1

Plan prezentacji 1. Reklama definicje 2. Krajowy i wspólnotowy system prawny 3. Nieuczciwe praktyki rynkowe 4. Czarna lista praktyk 5. Środki ochrony 6. Reklama jako czyn nieuczciwej konkurencji 7. Reklama porównawcza 8. Podsumowanie 2

Uwagi wstępne definicja reklamy Już tradycyjna tj. jeszcze przedwojenna doktryna definiowała reklamę jako wszelakie oddziaływanie przedsiębiorcy na potencjalnych konsumentów poprzez zachwalanie konkretnego towaru lub konkretnej usługi oraz przez podejmowanie działań ukierunkowanych na wywołanie zainteresowania dla przyszłej, spodziewanej transakcji. Również obecnie reklama znaczy tyle, co prezentowana werbalnie lub niewerbalnie jakaś informacja przekaz handlowy o danym produkcie lub usłudze, połączona z komunikatem o charakterze perswazyjnym 3

Różne definicje reklamy Ustawa o radiofonii i telewizji art. 4 pkt 6: każdy przekaz, niepochodzący od nadawcy, zmierzający do promocji sprzedaży albo innych form korzystania z towarów lub usług, popierania określonych spraw lub idei albo osiągnięcia innego efektu pożądanego przez reklamodawcę, nadawany za opłatą lub inną formą wynagrodzenia Kodeks Etyki Reklamy art. 3 lit. a: przekaz zawierający w szczególności informację lub wypowiedź, najczęściej o odpłatnym charakterze (względnie wynagrodzenie w innej formie), towarzyszący czyjejkolwiek działalności, której wyłącznym celem jest zwiększenie zbytu konkretnych produktów, promocja innej formy korzystania z nich lub osiągnięcie innego pożądanego efektu Ustawa prawo farmaceutyczne art. 52 ust. 1 : reklama produktu leczniczego to tego rodzaju działalność, która polega na informowaniu i zachęcaniu do stosowania produktu leczniczego i która ma jednocześnie na celu zwiększenie liczby przepisywanych recept, jak też dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych 4

Reklama jako praktyka rynkowa Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom: Każde działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy, sposób postępowania, oświadczenie lub informacja handlowa, w szczególności reklama i marketing, bezpośrednio związane z promocją lub nabyciem produktu przez konsumenta szczególne znaczenie dla uczciwości stosowanych w reklamach przekazów (metod i środków) 5

Schemat Dyrektywa 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych 2005 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 1993 Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym 2007 6

Ochrona w ramach prawa wspólnotowego Dyrektywa 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych metoda harmonizacji zupełnej, która określa wspólne i jednolite w całej Unii Europejskiej ramy prawne w zakresie zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych, stosowanych przez przedsiębiorców wobec konsumentów Struktura oparta na trójstopniowej konstrukcji: tj. klauzuli generalnej przewidującej ogólny zakaz nieuczciwych praktyk handlowych (tzw. duża klauzula generalna) zakazie praktyk wprowadzających w błąd i zakazie praktyk agresywnych (tzw. małe klauzule generalne) czarnej liście praktyk handlowych (ang. black list) 7

Klauzula generalna Praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorcę wobec konsumenta jest nieuczciwa jeżeli: jest sprzeczna z dobrymi obyczajami zniekształca, lub może istotnie zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta - przed zawarciem umowy - w trakcie zawierania umowy - po jej zawarciu 8

istotne zniekształcenie zachowania przeciętnego konsumenta Definicja w dyrektywie 2005/29/WE Jest to takie wykorzystanie praktyki rynkowej, które ma na celu znaczne ograniczenie zdolności konsumenta do podjęcia świadomej decyzji i zmierza tym samym do skłonienia go do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął. Decyzja ta może dotyczyć nie tylko tego czy dokonać zakupu towaru, ale również tego w jaki sposób tego dokonać oraz na jakich warunkach. 9

Przeciętny konsument Przy ocenie czy mamy do czynienia z nieuczciwą praktyką rynkowa bierzemy pod uwagę interesy przeciętnego konsumenta, czyli konsumenta, który jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny ( szerokie orzecznictwo wspólnotowe) Oceny dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dająca się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa. 10

Mała klauzula generalna - Zakaz praktyk wprowadzających w błąd działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął, w szczególności: rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji; rozpowszechnianie prawdziwych informacji w sposób mogący wprowadzać w błąd; działanie związane z wprowadzeniem produktu na rynek, które może wprowadzać w błąd w zakresie produktów lub ich opakowań, znaków towarowych, nazw handlowych lub innych oznaczeń indywidualizujących przedsiębiorcę lub jego produkty (np. nazwa taxi dla oznaczenia przejazdów przewożących osoby, ale niebędących taksówkami, I Acr 890/96 SA w Warszawie 14.11.1996) nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk. 11

Praktykę rynkową uznaje się za nieuczciwą jeżeli: pomija istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. W razie wątpliwości za istotne informacje uważa się informacje, które dotyczą istotnych cech produktu w takim zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka komunikowania się z konsumentami i produktu imienia, nazwiska (nazwy) i adresu przedsiębiorcy (siedziby) oraz przedsiębiorcy, na którego rzecz działa; ceny uwzględniającą podatki lub, w przypadku gdy charakter produktu nie pozwala w sposób racjonalny na wcześniejsze obliczenie ceny, sposobu, w jaki cena jest obliczana, jak również wszelkich dodatkowych opłat za transport, dostawę lub usługi pocztowe lub, w sytuacji gdy wcześniejsze obliczenie tych opłat nie jest w sposób racjonalny możliwe, informacji o możliwości powstania takich dodatkowych kosztów; uzgodnienia dotyczące sposobu płatności, dostawy lub wykonania produktu oraz procedury rozpatrywania reklamacji; informacje o istnieniu prawa do odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy, jeżeli prawo takie wynika z ustawy lub umowy. Informacji, które przedsiębiorca stosujący praktykę rynkową jest obowiązany podać konsumentom na podstawie odrębnych przepisów. 12

Zakaz praktyk wprowadzających w błąd przez zaniechanie pomijanie istotnych informacji potrzebnych przeciętnemu konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Wprowadzającym w błąd zaniechaniem może być w szczególności: zatajenie lub nie przekazanie w sposób jasny, jednoznaczny lub we właściwym czasie istotnych informacji dotyczących produktu, nie ujawnienie handlowego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jednoznacznie z okoliczności i jeżeli powoduje to lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął (kryptoreklama) Przykład: Artykuł w magazynie turystycznym o trekkingu w Norwegii opisujący wspaniałe zalety pewnej marki sprzętu turystycznego idealnego na tego typu wycieczkę, sponsorowany przez producenta tego sprzętu turystycznego, jeśli czytelnicy nie zostali o tym poinformowani. 13

Mała klauzula generalna - Agresywne praktyki NACISK Niedopuszczalny Każdy rodzaj wykorzystania przewagi wobec konsumenta Groźba użycia przymusu fizycznego lub psychicznego B e z p r a w n y n a c i s k? TAK: W sytuacji gdy konsument jest już zadłużony u przedsiębiorcy i zalega z płatnościami, przedsiębiorca użyje bezprawnego nacisku, jeśli zaoferuje zmianę harmonogramu spłat pod warunkiem że konsument dokona zakupu kolejnego produktu. OGRANICZA DECYZJA W znacznym stopniu ogranicza lub może choćby potencjalnie ograniczać swobodę wyboru przeciętnego konsumenta lub jego zachowanie względem produktu przez powoduje lub może powodować podjęcie przez niego decyzji gospodarczej, co do zawarcia umowy lub jej kształtu. NIE: Oferowanie zachęty konsumentowi, takiej jak na przykład darmowy autobus do i ze sklepu znajdującego się poza miastem, napoje orzeźwiające podczas robienia zakupów, nie jest bezprawnym naciskiem. Możliwość podjęcia przez konsumenta świadomej decyzji dotyczącej transakcji nie zostanie ograniczona. Na tej samej zasadzie akceptowane są promocje sprzedaży. 14

składa się z 31 praktyk handlowych uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach czyli bez dokonywania analizy (nie)uczciwości w danym stanie faktycznym. Brak konieczności przeprowadzania oceny oznacza, że praktyka handlowa, wymieniona na czarnej liście, jest a priori nieuczciwa w myśl art. 5 ust. 2 (duża klauzula generalna) dyrektywy 2005/29/WE, tj. jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej, i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcać proces decyzyjny konsumenta względem produktu Katalog praktyk zakazanych w każdych okolicznościach zarówno co do praktyk wprowadzających w błąd, jak i agresywnych Czarna lista 15

Co ta lista obejmuje? Znaki i kodeksy zaufania Podawanie się przez przedsiębiorcę za sygnatariusza kodeksu postępowania, gdy jest to niezgodne z rzeczywistością. Posługiwanie się znakiem zaufania, znakiem jakości lub równorzędnym oznaczeniem bez odpowiedniego zezwolenia. Twierdzenie, że kodeks postępowania został zatwierdzony przez organ publiczny lub inny organ, gdy jest to niezgodne z rzeczywistością. Twierdzenie, że przedsiębiorca (w tym jego praktyki handlowe) lub produkt został zatwierdzony, zaaprobowany lub otrzymał zezwolenie od organu publicznego lub prywatnego, gdy jest to niezgodne z rzeczywistością, oraz wysuwanie takiego twierdzenia przy jednoczesnym niespełnianiu warunków zatwierdzenia, aprobaty lub zezwolenia. 16

Reklama przynęta Zaproszenie do dokonania zakupu produktów po określonej cenie bez ujawniania, że przedsiębiorca ma uzasadnione podstawy, aby sądzić, że nie będzie w stanie zaoferować dostawy lub zamówić u innego przedsiębiorcy dostawy tych lub równorzędnych produktów po takiej cenie, przez taki okres i w takich ilościach, jakie są uzasadnione, biorąc pod uwagę produkt, zakres reklamy produktu i oferowaną cenę 17

Ograniczone oferty: Oferta specjalna, tylko dzisiaj! Fałszywe twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez ograniczony czas lub, że będzie on dostępny na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, w celu nakłonienia konsumentów do podjęcia natychmiastowej decyzji i pozbawienia ich możliwości świadomego wyboru lub czasu potrzebnego do jego dokonania. np. fikcyjna likwidacja Trudność w ewentualnym udowodnieniu 18

Reklamowanie produktów, których nie można legalnie sprzedawać Twierdzenie lub stwarzanie w inny sposób wrażenia, że sprzedaż produktu jest zgodna z prawem, w sytuacji, gdy jest to niezgodne z rzeczywistością Przykład: Przekaz reklamowy, że reklama antyradarów nie jest zagrożona sankcjami prawnymi 19

Przedstawienie praw konsumenta w sposób mylący: Specjalnie dla ciebie Prezentowanie praw przysługujących konsumentom na mocy obowiązujących przepisów prawnych jako cechy wyróżniającej ofertę przedsiębiorcy. Przykład: Reklamowanie produktu w internecie i twierdzenie, że: jeśli kupisz od United Trade, zapewnimy ci naszą specjalną ofertę United Trade, zgodnie z którą możesz oddać produkt w ciągu 10 dni od jego dostawy i otrzymać z powrotem pieniądze. Reklamy tego rodzaju są zakazane, jeśli takie prawo przysługuje konsumentowi zgodnie z obwiązującymi przepisami. 20

Kryptoreklama: Mieszane przesłanie Wykorzystywanie treści publicystycznej w środkach masowego przekazu w celu promocji produktu w sytuacji, gdy przedsiębiorca zapłacił za tę promocję, a nie wynika to wyraźnie z treści lub z obrazów bądź dźwięków łatwo rozpoznawalnych przez konsumenta (kryptoreklama). Przykład: przekaz przedstawiający w korzystnym świetle dany produkt, firmę, markę lub ideę ukazał się dlatego, że dziennikarz lub redakcja otrzymała za to korzyść, najczęściej majątkową, najczęściej nieoficjalnie 21

Wywoływanie fałszywego wrażenia lub bezpłatne oferty: Bezpłatne okulary przeciwsłoneczne Opisywanie produktu jako gratis, darmowy, bezpłatny lub w podobny sposób, jeżeli konsument musi uiścić jakąkolwiek inną należność niż nieunikniony koszt związany z odpowiedzią na praktykę handlową, odbiorem lub dostarczeniem produktu. Przykład: konieczność zakupu produktu w celu uzyskania innego bezpłatnego Wyrok C-428/11 22

Umieszczanie w materiałach marketingowych faktury lub podobnego dokumentu żądającego zapłaty, który wywołuje u konsumenta wrażenie, że już zamówił reklamowany produkt, mimo iż tego nie zrobił. Produkty nie zamówione 23

Bezpośrednie wezwanie skierowane do dzieci: Idź kupić książkę! Umieszczanie w reklamie bezpośredniego wezwania dzieci do nabycia reklamowanych produktów lub do nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych do kupienia im reklamowanych produktów. Przykład: Reklama kasety wideo z popularnym filmem dla dzieci: Alicja i magiczna książka od Fondiego jest obecnie dostępna na wideo powiedz mamie, aby kupiła ci w najbliższym kiosku 24

Znana marka, a może wcale nie? Reklamowanie produktu podobnego do produktu określonego producenta w sposób umyślnie sugerujący konsumentowi, że produkt ten został wykonany przez tego producenta, gdy jest to niezgodne z rzeczywistością. Przykład: Producent kawy Y, stosuje łudząco podobne opakowania do znanego markowego produktu X (o nazwie Afryka ), o takiej samej kolorystyce, układzie graficznym różniące się tylko nieznacznie nazwą ( Africa ), co ma na celu zasugerować konsumentowi, że produkt ten został wykonany przez producenta X. 25

Środki ochrony W razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać: zaniechania tej praktyki; usunięcia skutków tej praktyki; złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie; naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu; zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów. 26

Legitymacja czynna Konsument Brak konieczności poniesienia szkody, wystarcza już samo naruszenie interesu konsumenta Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Ubezpieczonych Krajowa lub regionalna organizacja, której celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów 27

Ciężar dowodu Należy również podkreślić, że zakres art. 13 ustawy dotyczy tylko praktyk wprowadzających w błąd, natomiast w pozostałym zakresie, rozkład ciężaru dowodu podlega ogólnym zasadom wynikającym z kodeksu cywilnego Przykład: Przedsiębiorca reklamujący krem podaje, że likwiduje on zmarszczki w 3 tygodnie. Konsument, który stosował krem przez czas określony w załączonej ulotce informacyjnej nie jest zadowolony z efektów, w związku z czym występuje przeciwko producentowi z określonym roszczeniem do sądu. W takiej sytuacji, przedsiębiorca będzie musiał wykazać przed sądem, że przeprowadzone przez niego testy lub badania tego produktu, potwierdzają właściwości, o których zapewniał w ulotce reklamowej. 28

Zbiorowe interesy konsumentów a nieuczciwe praktyki rynkowe. suma indywidualnych interesów konsumentów, czyli takie interesy, które mogą dotyczyć nieograniczonej lub niemożliwej do ustalenia liczby konsumentów. Reguluje je ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów: 1) stosowanie postanowień wzorców mownych, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 45 k.p.c. 2) naruszenie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji 3) nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji godzące w zbiorowe interesy konsumentów. Przykład: umieszczanie na okładkach płyt CD i DVD klauzul, które dotyczyły zakresu prawnoautorskiej ochrony egzemplarzy utworów wprowadzanych do obrotu (Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 31 stycznia 2007 r., Nr DDK-5/2007) 29

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji Specyfika ustawy Tylko w modelu B2B Legitymacja czynna/ bierna Rozbudowane przepisy dot. reklamy Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. 30

Jaka reklama stanowi czyn nieuczciwej konkurencji? 1. Reklama sprzeczna z: A) przepisami prawa zakazana w całości/ w części (charakter branżowy) B) dobrymi obyczajami C) uchybiająca godności człowieka tzw. reklama niegodziwa? Reklama szokująca? 2. Reklama odwołująca się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci, tzw. reklama nierzeczowa Łatwowierność dzieci 3. Reklama wprowadzająca klienta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję - co do nabycia towaru lub usługi Przykład: 31

Jaka reklama stanowi czyn nieuczciwej konkurencji? c.d. 4. Wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji. Przykłady: reklama przesłana w przesyłce, noszącej cechy prywatnego Reklama podprogowa? Product placement? czyli tzw. lokowalnie produktu Lokowanie tematu? 5. Reklama, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta nie zamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji 6. Reklama porównawcza, która jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Tzw. reklama uciążliwa Kwestia tzw. spamu Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ( tu: wyraźna zgoda ) Przykład: nadsyłaniu na e- mailowe adresy użytkowników skrzynek elektronicznych wykupionych w płatnych sieciach nie zamówionych ofert reklam handlowych Decyzja UOKiK RLU Nr 29/03 z dn. 20.09.2003 32

Co to jest reklama porównawcza? w sposób bezpośredni lub pośredni rozpoznanie konkurenta albo towarów lub usług oferowanych przez niego. Kiedy stanowi czyn nieuczciwej konkurencji? gdy jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Reklama porównawcza nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, a tym samym nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji jeżeli łącznie spełnia następujące przesłanki: nie jest reklamą wprowadzającą w błąd, w sposób rzetelny i dający się zweryfikować na podstawie obiektywnych kryteriów porównuje towary lub usługi zaspokajające te same potrzeby lub przeznaczone do tego samego celu, w sposób obiektywny porównuje jedną lub kilka istotnych, charakterystycznych, sprawdzalnych i typowych cech tych towarów i usług, do których może należeć także cena, nie powoduje na rynku pomyłek w rozróżnieniu między reklamującym a jego konkurentem, ani między ich towarami albo usługami, znakami towarowymi, oznaczeniami przedsiębiorstwa lub innymi oznaczeniami odróżniającymi, nie dyskredytuje towarów, usług, działalności, znaków towarowych, oznaczeń przedsiębiorstwa lub innych oznaczeń odróżniających, a także okoliczności dotyczących konkurenta, w odniesieniu do towarów z geograficznym oznaczeniem regionalnym odnosi się zawsze do towarów z takim samym oznaczeniem, nie wykorzystuje w nieuczciwy sposób renomy znaku towarowego, oznaczenia przedsiębiorstwa lub innego oznaczenia odróżniającego konkurenta ani też geograficznego oznaczenia regionalnego produktów konkurencyjnych, nie przedstawia towaru lub usługi jako imitacji czy naśladownictwa towaru lub usługi opatrzonych chronionym znakiem towarowym albo innym oznaczeniem odróżniającym. Orzecznictwo: C 533/06; C 487/07 33

Orzecznictwo w reklamie porównawczej C-159/09 w sprawie Leclerc Bez dodatku cukru Argos Nova Sp. z o.o. (producent Minerado) a Grupą Maspex Wadowice (Caprio) Z Play do Plusa taniej niż z Plusa do Plusa P4 (operator Play) vs. Polkomtel (Plus) 34

35

Przykład sprytnej reklamy porównawczej 36

Odpowiedzialność za stosowanie nieuczciwej konkurencji Czego może żądać przedsiębiorca? zaniechania niedozwolonych działań; usunięcia skutków niedozwolonych działań; złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie; naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych; wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych; zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny. 37

Podsumowanie oraz wnioski 38

Dziękuję za uwagę Agata Szafraniuk Prawnik Europejskie Centrum Konsumenckie w Polsce Nr tel. 22 55 60 118 Adres e-mail info@konsument.gov.pl Adres: Plac Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa www.konsument.gov.pl 39