Elektrotechniczny O R G A N S T O W A R Z Y S Z E N IA ELEKTRYKÓW PO LSKICH

eon xxn ZESZYT 3 Elektrotechniczny O R G A N S T O W A R Z Y S Z E N IA ELEKTRYKÓW PO LSKICH C E N TR A LN E G O Z A R Z Ą D U ENERGETYKI, C EN TR A LN EG O Z A R Z Ą D U PR ZEM YS ŁU E L E K T R O TE C H N IC Z N E G O P r z e d p ła ta Adres dla listów do Redakcji i Administracji Warszawa 1, skr. poczt. 33 Na IV kwartał 1146 r.., 220 zł Cj m niniejszego zeszytu 30 «Biura Redakcji i Administracji mieszczą się: Warszawa, ul. Przemysłowa2 6 T e l e f o n 861*26 K o n t o c z e k o w e P. K. O. 1-4 242 Warszawa, 7 listopada 1946 r. O g ło s z e n ia Okładka Wewnątrz Vi sir... 6000 zł.. 4000 rt V,.. 3500 *.. 2300 2000.. 1200 /a.. -.. 750. S P IS R ZECZY: T. C z a p lic k i: K r o n ik a (X X I). 3. D z ik o w sk i: P r z y s z ła ro z b u d o w a i e k s p lo a ta c ja tr a k c j i e le k tr. w O k rę g u S to łe c z n y m. B. K o n o rs k i: S ta n o b e c n y z a g a d n ie n ia je d n o s te k e le k tro m a g n e ty c z n y c h. W. N e y : G o s p o d a rk a e n e r g e ty c z n a w S z w e c ji w o k re s ie w o jn y. Z n is z c z e n ia w o je n n e w e le k tr o w n ia c h p o ls k ic h : E le k tr o w n ia P o z n a ń s k a. O k rę g o w y Z a k ła d E le k tr y c z n y m. K a lisz a. P r z e g lą d c za s o p ism : O rg a n iz a c ja u p a ń s tw o w io n e j e n e r g e ty k i w C z e c h o sło w a c ji. W y m a g a n ia e n e r g e ty k i w d z ie d z in ie b u d o w y tr a n s f o r m a to ró w. G. O. T a y lo r : E l e k tr o lity c z n e u tle n ia n ie a lu m in iu m. X II W a ln e ^ g ro m a d z e n ie S E P. - S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i W a r s z a w s k ie g o O d d z ia łu S E P. C y k l o d c z y tó w w Z a g l. W ęg lo w y m. O rg a n iz a c ja C. K. N. E. S E P K o m u n ik a ty. L in ie e le k tr y c z n e n a p o w ie tr z n e p r ą d u siln e g o. (U T K A Ł A UAMLOWA PRZEMYSŁU E I M R O T E E l M Z m BIURO SPRZEDAŻY 1 KATOWICE, UL. WARSZAWSKA 33 E D I! M l i i I M E P R O D U K O W A N Y C H PRZEZ FABRYKI PODLEGŁE CENTRALNEMU ZABZAKIW I PRZEMYSŁU ELEKTBRTEdiNiCZNEtD - ZJEDNSCZENIU PRZEMYSŁU MASZY!«ELEBTRYCZNYCI

II PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. X X II, ł 3 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 k j : 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 «8 a 8 F C 8 Inż. Franciszek Ciborowski Wytwórnia Grzejników Elektrycznych j* 8 j W łochy k/warszawy, ulica Krasińskiego 42 8 8 a 8 8 8 8 8 8 ^ 8 H Wykonuje własnymi metodami: 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 a i 8 888 Grzejniki elektryczne w rurkach metalowych analog, do syst. Backera dla przemysłu 8 do w m ontow ania w zbiorniki do grzania 8 płynów, 8 8 do ogrzew ania m atryc dla w yrobów bałcie- 8 litow ych, gum ow ych itp., do użytku dom owego. 8 8 8 8 8 8 8 Wyroby seryjne: 8 Grzałki nurkowe o m ocach 350-750-1000 jj 8 1200 W Lutownice elektryczne z g rzejn ik a- «m i rurkow ym i o dużej trw ałości i m ocach j j 100-170-250-400-630 W.» 8 «8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 88888888 888888888«8 I I1 (««( i (I «( I I 1 I i f 1 I 1 I 1 (8 ((( 1 ą ccc Polskie Zakłady Elektrotechniczne f f f f E S A " Ł Zarząd Państwowy Włochy k. Warszawy, ul. Inżynierska 8/10 Telefon: Włochy 63 p r o d u k u j ą PRZYRZĄDY POMIAROWE Tablicowe: woltomierze, amperomierze, miliamperomierze, magneio- elektryczne mierniki na prąd siaty Przenośne*, omomierze, wielozakresowe wolloamperomierze, mostki Wheaistone'a, kieszonkowe woltomierze i inne» i» P» )»» )» k >»»>»> i >» ))> ># 1»t I Ą r y W ^ W W V W W V W W W V / W W W M ^ ^ W W ^ W V W W l W W W l A M W W W W W Przedsiębiorstwo Komunikacyjne poszukuje inżyniera obeznanego z trakcją elektryczną, posiadającego praktykę warszfafową, na stanowisko kierownika wydziału Oferty: Administracja Przeglądu Elektrotechnicznego pod El-trakcja V ^ ^ V V / v \ W v W v \ \ V v V W V V W A V * V W V V v V V W i W 'A / v V y ii A r w V W v W y V W V W y V V V V V V V V W budow y i eksploatacji sieci e le k tr y c z n y c h Z głoszenia pod adres: ZEMPOŁ, Łódź, Piotrkowska 61, teł. 123-15 o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o O O O D o 0 Wyszły z druku 9 }~ ------------------------------------------------------------ 1 Przepisy gbndowy i Ruchu! A 0,5 Urządzeń Elektrycznych Prądu Silnego 6 I 0 i 0 PNE 10 1932/46 Wydanie III zmienione 9 0 9 Cena zł 300.- 0 0 A D o n a b y c ia : 0 P o t r z e b n y IB ^ W Warszawie S to w arzyszenie Elek- y INŻYNIER- ELEKTR YK ^ i try k ó w Polskich, Z arząd G łów ny (W arszaw a 1_ 9 z długoletnią praktyką i fachową znajomością skrzynk a pocztowa 33) q K onto PKO 1-1074, Z arząd G łów ny SEP W K atowicach Stow arzyszenie Elektry k ó w Polskich, O ddział Z agłębia W ęglow ego At. 3-go M aja 9 K onto PKO III-4725, O ddział Zagłębia W ę- ^ glow ego SEP D O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O >0000 < o Q

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY III Lista członków zwyczajnych Stowarzyszenia Elektryków Polskich (Stan na 7 listopada 1946 r.j ODDZIAŁ BIAŁOSTO CKI B ia łk o w sk i K a ro l, B ia ły s to k W a rsz a w s k a 46 J e ls k i, B ia ły s to k, Ś w ię to ja ń s k a 26 K o p ijk o w s k i W., B ia ły sto k, S z p ita ln a 14 P a w ło w sk i S ta n is ła w. B ia ły s to k, A u g u s to w s k a 14 P io tro w s k i F e lik s, B ia ły s to k, W eso ła 15 B o Je S y lw e s te r, B ia ły sto k, W a rsz a w s k a 1 S ła b o szew ic z J., B ia ły sto k, K ra sz e w sk ie g o 17 W o łą se w ic z L e o n, B ia ły s to k, S ta ro b o ja r s k a 3 ODDZIAŁ JELEN IOGÓ RSKI P iłe k F r a n c is z e k, J e le n ia G ó ra, S ło w a c k ie g o 32 B ia ły L e szek, J e le n ia G ó ra, G ru d z ią d z k a 16 C e n tk ie w ic z C zesław, J e le n ia G ó ra, F r e d r y 4 D łu g o b o rs k i W ła d y sła w, J e le n ia G ó ra, M ick ie w ic z a 64 F a jk o sz H ip o lit, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 11 G a sz y ń sk i L e s ze k, Z g o rz e lic e, B rz o zo w a 1 G ą sso w sk i L e o n, J e le n ia G ó ra, O b ro ń c ó w 8 G ry ff-c h a m s k i J a n, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 2 H la d k i S ta n is ła w, Ś w ie b o d z ic e, M ic k ie w ic z a 2 J a ru s z e w s k i P io tr, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 2 K ib o rtt D o m in ik, C ie p lice, M itte lw e g 16 K ib y c z T a ra s, Ś c in a w a, K a m ie n n a 3 K ilio n o w ic z J ó z e f K o w al J a n, Z g o rz e lic e, S tr o m a 12 L u b e ra d z k i S ła w o m ir, J e le n ia G ó ra B o g u sła w s k ie g o 2 Ł a z a ro w ic z J a n, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 2 Ł u k a s z e w ic z J u lia n, G ło g ó w, K ró le w s k a 12 M ich a ło w sk i S ta n is ła w, J e le n ia G ó ra, F r e d r y 8 M o ra w sk a M aria, J e le n ia G ó ra, F r e d r y 6 M śc iw u je w sk i K a zim ierz, K a ła w s k. E le k tro w n ia P a w e lsk i W in c e n ty, W a łb rz y c h, P o le s k a 10 K ic h te r H e rm a n, J e le n ia G ó ra, W y c z ó łk o w s k ie g o 18 S lą k in T e o d o z ju s z, J e le n ia G ó ra, O k rz e i 15 S ta n ie w ic z M a ria n, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 2 S z y m a ń sk i C zesław, J e le n ia G ó ra, K o c h a n o w s k ie g o 4 W in ia rsk i T a d e u sz, J e le n ia G ó ra, B o g u sła w s k ie g o 10 ODDZIAŁ K R A K O W SK I A p to w ic z S z y m o n, K ra k ó w -P ła s z ó w, F a b r y k a K a b li S A. A s le r R o m a n, K ra k ó w, S z y m a n o w sk ie g o 11 m. 9 B a lic k i A d a m, K ra k ó w, 18-go S ty c z n ia 35 m. 2 B a r z y ń s k i J a n, S ie rs z a -W o d n a, E le k tr o w n ia O k rę g o w a B ia ła c z e w s k i S ta n is ła w, K ra k ó w, Z y b lik ie w ic z a 5 m. 90 B ila k B o g d a n, L ib ią ż M ały, K o p a ln ia J a n in a B lu m e n ta l K a ro l, K ra k ó w, W ąso w icza 8 m. 13 B o h d a n K a z im ie rz, K ra k ó w, S ie n k ie w ic z a 7, m. 9 B o ry J u lia n, K ra k ó w, R y n e k G łó w n y 39, C h e m o te c h n ik a " B ra tm a n Ig n a c y, K ra k ó w, 18-go S ty c z n ia 35 m. 2 C h ró ś c ie w ic z K a z im ie rz, T a rn ó w, S a w iń s k ie g o 22 m. 1 C h y la k S te fa n, K ra k ó w, K re m e ro w s k a 14 m. 4 C io łc z y k E razm, K ra k ó w, U rz ę d n ic z a 44 m. 14 D a ra sz E d m u n d, J a w o rz n o, P s z c z e ln ik 2 D e m el W ac ła w, K ra k ó w, M ic h a ło w s k ie g o 11 m. 5 D o h n a lik K a z im ie rz, K ra k ó w, S e n a to rs k a 1 (W o d o cią g i M iejsk ie ) D re w n ie w s k i S ta n is ła w, K ra k ó w, 18-go S ty c z n ia 35 m. 3 D zied zic A n to n i, K ra k ó w, R a d z iw iłło w s k a 9 D z iew o ń s k i M a ria n, K ra k ó w, S y ro k o m li l l a D z iu rz y ń s k i S ta n is ła w, K ra k ó w, J ó z e fitó w 2 1 (Stów- D o z o ru K o tłó w ) F r y d m a n W acła w, K ra k ó w, L ite w s k a 4 F r y d ry c h o w ic z J e r z y, K ra k ó w, U rz ę d n ic z a 46 m. 9 G e irin g e r E r n e s t, K ra k ó w -P ła s z ó w, F a b r y k a K a b li G e is s le r T a d e u sz, K ra k ó w, K a rm e lic k a 52 G e sc h w in d Z y g m u n t, K ra k ó w, A l. S ło w a c k ie g o 40 m. 10 G ło w a ck i W ła d y sła w, W ie lic z k a, K o n o p n ic k ie j 23 G u z d e k L u d w ik, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a H a u sc h ild L u d w ik. W ie lic z k a, K ra k o w s k a 37 J a s ic k i Z b ig n ie w, K ra k ó w, 18-go S ty c z n ia 35 m. 3 Jasilkow ski S tan isław, M ościee, P. F. Z. A. K aim M ieczysław, K ra k ó w, M io d o w a 39 m. 4 K ie lb ik W ac ła w, K ra k ó w -P ła s z ó w, P r o k o c im s k a 75 K ija s S ta n is ła w, K ra k ó w, R a k o w ie c k a 8 K izew sk i P io tr, R o żn ó w, E le k tr o w n ia K o ffe r B o lesław, J a w o rz n o, U rz ę d n ic z a 4 K o w alczy k S ta n is ła w, K ra k ó w -P ła s z ó w, F a b r y k a K ab li K o w alik K a z im ierz, J a w o rz n o, Z a c isze 3 K ra w c z y k S ta n is ła w, K ra k ó w, p la c M a te jk i 6 m. 4 K u rp ie ls k i K a ro l, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M iejsk a K u rz a w a S ta n isła w, K ra k ó w, L im a n o w s k ie g o 27 m. 4 L e lito L u d w ik, K ra k ó w, J ó z e fitó w 6 L e w N a c h u m, K ra k ó w, S e b a s tia n a 18 m. 3 L ib ro w ic z W ik to r, K ra k ó w, a l. M ic k iew ic z a 33 L im a n o w s k i H e n ry k, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr o w n ia M ie jsk a L ip m a n J a n, K ra k ó w, G e r tr u d y 10 M a la ra S te fa n, J a w o rz n o, K op. B o ry S o b ie s k i M a m c z a rc z y k J a n, K ra k ó w, B o re k F a łę c k i, u l. G łó w n a 120 M a tla k J a n, K ra k ó w, D a jw ó r 27 M itte ls ta e d t T a d e u sz, S ie rs z a W o d n a, p - ta T rz e b in ia M o sk a le w sk i T a d e u sz, K ra k ó w -P ła s z ó w, F a b r y k a K a b li M u c h lic k i B o le sła w, J a w o rz n o, E le k tr o w n ia N ie m c z y c k i W ła d y sła w, S ta lo w a W ola, u l. A. B. 6 m. 6 N ie sio ło w s k i M ieczysław, K ra k ó w, P o d c h o rą ż y c h 11 m. 4 N ite c k i F r a n c is z e k, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr o w n ia M ie jsk a N o w ic k a M a ria, K ra k ó w, 18-go S ty c z n ia 35 m. 2 O rs k i J a n, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr o w n ia M ie jsk a P a lim ą k a J ó z e f, K ra k ó w, S y r o k o m li 19a m. 5 P a s ie rb ie w ic z M ich a ł, S ie rs z a W o d n a, E le k tr o w n ia O k rę g o w a P a s te r n a k A n to n i, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a P a w ic a J a n, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a P a w lik J a n, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a P ie k a r s k i J ó z e f, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M iejsk a P o r ę b s k i M a ria n, K ra k ó w, R y n e k G łó w n y 9 P u c h a łk a F ra n c is z e k, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a P u r F r y d e r y k, K ra k ó w, J ó z e fitó w 21 R a u c h Z d z isła w, K ra k ó w, Ł o b z o w sk a 41 R o d a ń s k i S ta n is ła w, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a R u łk a J ó z e f, K ra k ó w, B a r s k a 21 m. 7 S c h m id t J a n, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M iejsk a S ie n ia w ś k i S te fa n, K ra k ó w, P a ń s k a 10 m. 6 S p ie c h o w ic z S te fa n, K ra k ó w, św. F ilip a 6 m. 4 S ta c h u rs k i P o lik a r p, J a w o rz n o, P a rk o w a 11 S z a b u n ie w ic z Z b ig n ie w, K ra k ó w, a l. M ick iew ic z a 33 S z c z e p k o w s k i J ó z e f, T a rn ó w, P a d e re w s k ie g o 3 S z y m a n o w ic z S te fa n, K ra k ó w, G o n ty n a 3 T a r ta k o w e r A rie Z w i, K ra k ó w, K o śc iu s z k i 58 m. 9 T ra e z e w s k i A d a m, K ra k ó w, S m o le ń s k a 23 m. 7 T u r e k S te fa n, K ra k ó w -P ro k o c im, N a ru to w ic z a 1 T y s z k o w sk i Z y g m u n t, B rzeszcze, K o p a ln ia W a lc z a k S ta n is ła w, K ra k ó w, L o tn ic z a 30 m. 4 W e b e rm a n H e n ry k, S ie rs z a W o d n a, E le k tro w n ia W e ig el M ille re t, T a rn ó w, O.Z.E.T. W e isb e rg J e r z y, K ra k ó w, K o lb e rg a 12 m. 12a W e n d o r ff A n d rz e j, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a W ęg larz S te fa n, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a W ie rc ia k J a n, K ra k ó w, P r o k o c im s k a 75 W ło d e k F e r d y n a n d, K ra k ó w, Z d ro w a 18 m. 5 W o ro tn ic k i J ó z e f, K ra k ó w, P a w ia -B o c z n a 10 m. 9 Z b o ro w s k i R o la n d, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a Z g liń s k i L e o n a rd, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M iejsk a Z ie m b ic k i J a n, K ra k ó w, u l. św. W a w rz y ń c a 26 Z ię b a T a d e u sz, K ra k ó w, D a jw ó r 27, E le k tr. M ie jsk a Z ió łk o w sk i S ta n is ła w, K ra k ó w, a l. S ło w a c k ie g o 21 m. 6 ODDZIAŁ LUBELSKI B ia ło p io tro w ic z Ig n a c y, L u b lin, B y c h a w s k a 60 m. 6 B o c h e ń s k i T a d e u sz, (T), L u b lin, S tr a ż a c k a 3 m. 1 B o rk o w s k i S ta n is ła w, L u b lin, S z o p e n a 23 m. 5 C z e rw iń s k i J a n, L u b lin, C zesk a 6 G o lla R o m u a ld, L u b lin, S z o p e n a 12 H a b in ia k W ła d y sła w, L u b lin, S z o p e n a 28 m. 5 J a n k ie w ic z Z y g m u n t, L u b lin, R y n e k 11 m. 9 J e z io rk o w s k i S ta n is ła w, L u b lin, S z o p e n a 11 m. -8 Jo p k ie w ic z J u lia n, K ra s n y s ta w, L u b z e l K a c e jk o L e o n id, L u b lin, W y so c k ie g o 3 m. 2 K a s p e re k G rz e g o rz, L u b lin, Z ło ta 6 K o ło d z ie jc z y k W ik to r, (T), L u b lin, U n iw e rs y te c k a 13 m. 3 K rz y w ic k i R o m u a ld, L u b lin, P rz e m y s ło w a 5 m. 3 K u ła k o w sk i J ó z e f, N ie d rz w ic a, p o w. L u b lin K u rc e w s k i S ta n is ła w, L u b lin, D o m in ik a ń s k a 7 m. 18 M a rc in ia k W ło d z im ie rz, L u b lin, S ło w a c k ie g o 1 N a h o rs k i C zesław, K ra ś n ic z y n -O s a d a, L u b z e l P o d k o w a S ta n is ła w, L u b lin, C h ło d n a 4 m. 6 P o la k J e r z y, L u b lin, C z w a rta k ó w 6 S e rw in J ó z e f, Z a m o ść, Ż e ro m sk ie g o 24 m. 5 S k w a re k C y p ria n, L u b lin, L ip o w a 21 S k r z e tu s k i S ta n is ła w, L u b lin, L u b a rto w s k a 15 m. 3. S z w e n tn e r T a d e u sz, L u b lin, P ię k n a 6 T rz e ś n ie w s k i R o m a n, S z c ze b rz e sz y n, Z a m o js k a 26 W iśn ie w s k i S ta n is ła w, L u b lin, N a ru to w ic z a 45 m. 5 W o jto w ic z J u lia n, L u b a rtó w, N o w o d w o rs k a 4 Z u b ile w ic z M ieczysław, L u b lin, N o w y Ś w ia t 7 m. 5 Z w o liń s k i R o m u a ld, L u b lin, G ło w a ck ie g o 11 m. 3

IV PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XX II, z. 3 ODDZIAŁ ŁÓDZKI A w e r y n J e r z y, Ł ódź, G d a ń sk a 72 A r e n d t A r tu r, Ł ódź, G ro b e ln a 4 B o re jk o K a z im ie rz, P io trk ó w T i\, S ło w a c k ie g o 23 B o rk o w s k i K a ro l, Ł ó d ź, P io trk o w s k a 125 B ro ja n J ó z e f, Ł ó d ź, N a ru to w ic z a 31 B ro n ik o w s k i S te fa n, Ł ó d ź, P io trk o w s k a 171 B rz o zo w s k i J u lia n, Ł ó d ź, M o sto w a 19b C h o rą ż y A lb in, Ł ó d ź, C h o c ia n o w ic e 103 D ą b ro w s k i C zesław, Ł ódź, D a sz y ń sk ie g o 37 D z ia m a rsk i W ła d y sła w, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 72 D z ie rz b ic k i S ta n is ła w, Ł ódź, P r z ę d z a ln ia n a 5 E w ic h E u g e n iu s z, Ł ó d ź, K ra sz e w sk ie g o 6 F u k s L u d w ik, Ł ódź, J a r a c z a 13 G ra le w s k i S te fa n, Ł ó d ź, D ą b ro w s k a 45 H a u z e r J a n, Ł ó d ź, D a sz y ń sk ie g o 37 J a k o b s o n J a k u b, Ł ódź, P o łu d n io w a 42 J a r o s z y ń s k i S ta n is ła w, Ł ó d ź, K o o se v e lta 16 J e z ie r s k i E u g e n iu s z, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 82 K a c z m a re k A le k sy, Ł ódź, Z a w a d z k a 14 K a c z m a rs k i W ito ld, Ł ódź, G ó rn a 27 K a m iń s k i Z y g m u n t, Ł ódź, Ł a g e w n ic k a 101 K a rś n ic k i F e lic ja n, Ł ó d ź, M o n iu sz k i 5 K e n ig E u g e n iu s z, Ł ó d ź, P a b ia n ic k a 55 K ie ru c z e n k o B o g u m ił, Ł ó d ź, M a le w sk ie g o 4a K n a p ik F e lik s, Ł ó d ź, D a sz y ń sk ie g o 86 K o b ry n e r H e rm a n, Ł ó d ź, N a w r o t 26 K o b y liń s k i M a ria n, Z g ierz, T o w a ro w a 14 K o n c z y k o w s k i S ta n is ła w, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 82 K o n c z y ń s k i H e n ry k, Ł ódź, K o p e rn ik a 64 K o p c z y ń s k i Z b ig n ie w, Ł ó d ź, D o w b o rc z y k ó w 31 K o p c z y ń s k i Z d z isła w, Ł ó d ź, P r z ę d z a ln ia n a 71 K o ss a k o w sk i K a z im ie rz, P a b ia n ic e, G ro b e ln a 4 K o te le w s k i W ło d z im ie rz, Ł ó d ź, Z g ie rsk a 250 K o z ło w sk i T a d e u s z E w a ry s t, Ł ó d ź, D a sz y ń sk ie g o 58, ZE O Ł K ru z e A le k s a n d e r, Ł ódź, S ie n k ie w ic z a 22 K w a l M arce li, Ł ó d ź, P io trk o w s k a 111 Ł a d y ń s k i Z y g m u n t, Ł ódź, P io trk o w s k a 278 M a je r K a ro l, Ł ó d ź, B ie g a ń s k ie g o 62 M a k ó w k a Z d z isła w, Ł ó d ź, S r e b r z y ń s k a 83 M ań k o S ta n is ła w, Ł ó d ź, D a sz y ń sk ie g o 37 M a rc h w ic k i S ta n is ła w, Ł ó d ź, P r z ę d z a ln ia n a 71 M a rliń s k i A n to n i, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 72 M ic h e lis B ro n is ła w, Ł ó d ź, P io trk o w s k a 293 M ik o ła jc z y k A le k s a n d e r, Ł ó d ź, P r z ę d z a ln ia n a 71 M iller C zesław, Ł ódź, A l. 1-go M aja 56a M ło ch o w sk i H ip o lit, Ł ó d ź, R zg o w sk a 51 N a p ió rk o w s k i J a n, Ł ódź, K iliń s k ie g o 72 N o w ic k i H e n ry k, Ł ódź, P a b ia n ic k a 55 P e łc z e w s k i W ła d y sła w, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 82 P r z y b y ls k i J e r z y, Ł ó d ź, P io trk o w s k a 111 P rz y b y s z e w s k i C zesław, Ł ó d ź, N a w ro t 32 R e n d z n e r J a n, Ł ó d ź, S r e b r z y ń s k a 1 R o m a n o w s k i J e r z y, Ł ódź, D o w b o rc z y k ó w 20 S a w ic k i R o m a n, Ł ó d ź, G d a ń s k a 12 S ie ra d z k i M ieczysła w, P io trk ó w T r., E le k tro w n ia S k a rż y ń s k i W ie sła w, Ł ódź, L e g io n ó w 61 S o sn o w sk i D io n iz y, Ł ó d ź, N a ru to w ic z a 45 S o w io r S ta n is ła w, Ł ó d ź, G d a ń s k a 67 S n a w a d z k i S te fa n, Ł ó d ź, T a rg o w a 10 S p ir a S te fa n, Ł ó d ź, W ó lc za ń s k a 145 S ta rc z a k ó w W a le n ty, Ł ó d ź, W ó lc z a ń s k a 226 Ś w id e re k J ó z e f, Z g ierz, Ś r e d n ia 25 S z y m a n k ie w ic z Z y g m u n t, Ł ódź, K iliń s k ie g o 72 S zy szk o T e o d o r, Ł ó d ź, D a sz y ń sk ie g o 40 T a n ie w s k i L u d w ik, Ł ó d ź, M ie lc z a rs k ie g o 12 T e m e rs o n L e o p o ld, Ł ódź, P io trk o w s k a 164 U rb a n o w ic z H e lio d o r, Ł ó d ź, T r ę b a c k a 16 W a jn b e r g J u lia n, Ł ó d ź, K iliń s k ie g o 72 W e ik e r t A le k s a n d e r, Ł ódź, P io trk o w s k a 111 W eso ło w sk i S ta n is ła w, Ł ó d ź, S ta r o r u d z k a 63 W ila n d M ich a ł, Ł ódź, S ie n k ie w ic z a 69 W iśn ie w s k i Z e n o n, Z g ie rz, S tr y k o w s k a 69 W o y d e S ta n is ła w, Ż y c h lin, R o h n -Z ie liń s k i W re d e S ta n is ła w, Ł ódź, B ie g a ń s k ie g o 47 W ró b le w s k i Z b ig n ie w, Ł ó d ź, N a ru to w ic z a 9 Z a b o k lic k i M a ria n, Ł ó d ź, M a g is tra c k a 17 ODDZIAŁ M A ZO W IE C K I B a r tm a n J u lia n, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 B o cian S ta n is ła w, Ł o w icz, M o sto w a 30 B o g d a n o w ic z J e r z y, S k ie rn ie w ic e, S ie n k ie w ic z a 22 B o rk o w sk i M ik o ła j, P ło c k, D o b rz y ń s k a 2rt B u ra k W in c e n ty, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 C z a rn o w s k i J a n, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 C z e ty rb o k K o n s ta n ty, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 C y b u ls k i J e r z y, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 C y w iń sk i S ta n is ła w, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 D o b rz y ń s k i K a z im ie rz, Ł o w icz, M o sto w a 30 D o le c k i H e n ry k, P ło c k, S z e ro k a 1 D o n a rs k i F ra n c is z e k, P ło c k -R a d z iw ie, E le k tro w n ia D z ie r z ę c k i, T a d e u sz, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 F a lk o w s k i W ac ła w, Ł o w icz, M o sto w a 30 G a jz le r M iec z y sław, S ie rp c, u l. P. O. W. 48 G ło g o w sk i T a d e u sz, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 G o g o le w sk i S ta n is ła w, C ie ch a n ó w, W a rsz e w sk a 51 G o rb a c z W ac ła w, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 H a c k i W ło d z im ie rz, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 J a k u b ia k D a m ia n, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 J e r e m ic z S ta n isław ', P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 K a m iń s k i S te fa n, P ło c k, S ta ry R y n e k 22 K u ja w a J a n, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 K w a p iń s k i C zesław, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 L e im a n T e o fil, P ło c k, S ta r y R y n e k 22 M aślik W ik to r, P ło c k, S ta ry R y n e k 22 M o ch o c k i Z y g m u n t, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 P ię tk a G u.staw, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 R ze p k ie w ic z E u g e n iu sz, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 S a ła c z y ń s k i Z y g m u n t, P ło c k, D o b rz y ń sk a 27 S o z a ń sk i B o g d a n, P ło c k, D o b rz y ń s k a 27 W ięcek F r a n c is z e k, Ł o w icz, M o sto w a 30 W irk u to w ic z R o m a n, P ło c k, D o b rz y ń sk a 27 W ło czew icz E d w a rd, C ie ch a n ó w, W a rsz a w sk a 51 ODDZIAŁ MAZURSKI A sz te m b o rs k i M ich ał, E lb lą g, E le k tro w n ia B a c z y ń sk i T a d e u sz, O lszty n, P r z y ja c ió ł 22, m. 1 B ie las H e n ry k, E lb ląg, P ło c k a 7 B o g u sz H e n ry k, E lb ląg, E le k tr o w n ia C ie śla k A lb in, E lb ląg, E le k tr y c z n a 14 C io se k S ta n is ła w, O stró d a E ise le M ieczy sław, O lszty n, P r z y ja c ió ł 17 G a je w s k i M ieczysław, O ls zty n, M arsz. S ta lin a 17, m. 5 K o ło d z ie jsk i Z b ig n iew, E lb lą g, E le k tr y c z n a 16, m. 1 K o sm ala M arian, O lszty n, O g ro d o w a 3 K w ia tk o w s k i L eo n, O lszty n, W o jsk a P o ls k ie g o 21, m. 1 L e ś n ia k K a zim ierż, O lszty n, P K P, K o le jo w a 9, m. 3 L in c e l T a d e u sz, L id z b a rk, W a rm ijs k a M ac ia k W ła d y sła w, O ls zty n P K P, G m a c h D y r. O. K. P. M o ssak o w sk i S ta n is ła w, O lszty n, P rz y ja c ió ł 30 P iw a k o w s k i B o h d a n, O lszty n, O g ro d o w a 3 P r u s a k B o le sła w, M a lb o rk, G ru n w a ld z k a 22- R au z e A n to n i, Ł u c z a n y G iż y ck o, S ta s z y c a 20 R o szk o T e o d o r, O ls zty n, M a z u rs k a 10 S a d o w sk i Z d z isła w, E lb ląg, E le k tr y c z n a 10 S k o lim o w sk i J ó z e f, E lb lą g, S k ie rn ie w ie c k a 13 S ta ń c z y k H u g o n, E lb lą g, E le k tro w n ia S u d a jtis W ła d y sła w, L id z b a rk, W a rm ijs k a S u s u k ie w ic z H e n ry k, E lb ląg, E le k tro w n ia S z y c h u ld a A le k s a n d e r, K w id z y ń, L a k o w a 39 S z y le jk o K a zim ierz, O ls z ty n, N ie p o d le g ło śc i 93. m. 2 T y fle w s k i T a d e u sz, O ls z ty n, P r z y ja c ió ł 5, m. 2 Z a le s k i L u d w ik, O lszty n, P rz e m y s ło w a 15, m. 6 Z b ik o w s k i M ieczy sław, O lszty n, M a z u rs k a 15, m. 7 Z m itro w ic z J ó z e f, O lszty n, u l. G ro th a J ó z e fa 5 ODDZIAŁ PO M ORSKI A n d rz e je w s k i T a d e u sz, B y d g o szcz, J a g ie llo ń s k a 54a B ijasiew icz Jerzy, B ydgoszcz, W y zw olenia 1 B u ttn e r Z d z isła w, G ru d z ią d z, B u d k ie w ic z a 8 C h m a ra L eo n, B y d g o szcz, W a rm iń s k ie g o 8 D a n d e ls k i J a n u s z, B y d g o sz cz, W y z w o le n ia 1 E ic h m a n n J e r z y, B y d g o szcz, W y zw o le n ia 1 G la m a J a n, S iło w n ia Z u r, p o w. S w iecie, p - ta D rz y c im G liw iń s k i Z y g m u n t, S iło w n ia N ie ży c h o w o, p ow. W y rz y sk, p. B iało - G ism an W ła d y sła w, B y d g o szcz, D y re k c ja P K P [śliw ie H a łu sz k o B azy li, B y d g o szcz, W y z w o le n ia 1 H e llm a n n W ło d z im ie rz, B y d g o szcz, W a rm iń s k ie g o 8 J a n k o w s k i S y lw e s te r, B y d g o szcz, F o r d o ń s k a 112 K a ra b a s z E d w in, B y d g o szcz, W a rm iń s k ie g o 8 K a rb o w s k i H u b e rt, T o ru ń, K o sz a ro w a 31 K ę d z io rsk i M ak sy m., S iło w n ia G ró d e k, p o w. S w ie c ie, p. D rz y cim K o lb iń s k i K a z im ie rz, B y d g o sz cz, F o r d o ń s k a 112 K w ie c iń s k i J a n, B y d g o sz c z, F o r d o ń s k a 112 L e sio w sk i J a n u s z, B y d g o sz cz, S o b ie s k ie g o 1 L u k a s ie w ic z J e r e m i, B y d g o szcz, W a rm iń s k ie g o 3 M ak o w sk i J a n, B y d g o sz cz, J o d ło w a 11 m. 2 M asiu lan iec W acław, B ydgoszcz, PI. W olności 7 M is te re k A n to n i, B y d g o szcz, W y zw o le n ia 1 M ło d zik F r a n c is z e k, B y d g o szcz, G ru n w a ld z k a 32 M o ń k a J a n, B y d g o szcz, A le je 1 M a ja 112 N ę d z y ń s k i Z b ig n ie w, B y d g o szcz, D łu g a 54 N ie c ie je w s k i E u g e n iu s z, T o ru ń, W y sp ia ń s k ie g o 23 N o w ic k i L eo n, B y d g o sz cz, W a rm iń s k ie g o 8 P a s c h k e Ł u c ja n, T o ru ń, Ż e g la rs k a 22 P io tro w s k i T e o d o r, T o r u ń P ie k a ry, Ł u k C ezara R u tte r L e o n, B y d g o sz c z, K u ja w s k a 1 m. 5 S ie m ira d z k i F ra n c is z e k, B y d g o szcz, Sw. T r ó jc y 35 S ik o r s k i J a n, T o r u ń, S z e ro k a 30 S k ib iń s k i F ra n c is z e k, N a k ło S r e d z iń s k i L u c ja n, B y d g o sz cz, D w o rc o w a 49 S te fk o K a z im ie rz (T), B y d g o szcz, W y zw o le n ia 1 W ó y c ie k i S ta n is ła w, B y d g o szcz, W y z w o le n ia 1 Z ię ta k B ro n is ła w, B y d g o szcz, W a rm iń s k ie g o 17 O DDZIAŁ PO ZN A Ń SK I A b ra m ó w P a w e ł, P o z n a ń, K o siń sk ie g o 19 A n tc z a k J a n, P o z n a ń, S ło w a c k ie g o 55 B a c z y ż m a ls k i O lg ie rd, P o z n a ń, K a n a ło w a 15 m. 8 B ia ły M a rian, Ś w ie b o d z in, C e g ie ln ia n a 10 B ie ro ń sk i K a zim ierz, P o z n a ń, P u ła w s k ie g o 16 B ie sk e G tin te r, W o lsz ty n, N io łe k W ie lk i 24 B re jw o W acła w, Ś w ie b o d z in, Ż y m ie rsk ie g o 23 B u ła w s k i W o jc ie c h, P o z n a ń, D z ia ły ń s k ic h 3 C y ra n ia k J ó z e f, P o z n a ń, D ą b ro w sk ie g o 124 m. 5 C zekajło W ła d y sła w, P o z n a ń, Sw. J ó z e fa 5 m. 10 D y b iz b a ń s k i J u lia n, P o z n a ń, p l. K o le g ia c k i 14 m. 15 G o ź d zie je w sk i J a n, G u b in, K o łłą ta ja 10 H o rn z ie l G u staw, P o z n a ń, C ie sz k o w sk ie g o 8 m. 8 J a n ic k i J ó z e f, P o z n a ń, D ą b ro w sk ie g o 98 J a n o w s k i L eo n, P o z n a ń, Z a k r ę t 2 J o s z t F ra n c is z e k, P o z n a ń, L u b e c k ie g o 9 J u n g e r m a n n R o m u a ld, P o z n a ń, S w o b o d a 13 K o d y m K a ro l, Z ie lo n a G ó ra, P io n ie r s k a 85/86 K o k o rn ia k J ó z e f, P o z n a ń, J a ro c h o w s k ie g o 36 m. 9 K o ste c k i J e r z y, G o rzó w, E le k tro w n ia K u lig o w s k i J u liu s z, P o z n a ń, F r e d r y 2 K w a ś n ie w sk i R o m a n, G o rzó w, O d d z. E le k tr. P. K. P. L tic k J a n, P o z n a ń, W ały K r. J a d w ig i 11 m. 8 (ciqg dalszy na słr. V VII)

PRZEGŁROELEKTROTECHNICZNY O R G A N S TO W A R ZY S ZEN IA ELEKTRYKÓW POLSKICH CENTRALNEGO Z A R Z Ą D U ENERGETYKI, C EN TRALNEG O ZA R ZĄ D U PRZEMYSŁU E L E K T R O T E C H N IC Z N E G O R edaktor inż. Tadeusz C zaplicki Rok XXII Warszawa, 7 listopada 1946 r. Zeszyt 3 X. E le k try fik a cja tra k c ji w O k rę g u Stołecznym. E le k try fik a c ja tr a k c ji czyni w ie lk ie p o stę p y w e w szy stk ic h k r a ja c h k u ltu ra ln y c h, a n ie ty lk o w ty ch, k tó re, nie p o sia d a ją c w ła sn e g o w ęgla, p o sia d a ją b o g a te siły w o d n e (np. S z w ajcaria, S zw ecja, W ło c h y ), k tó ry m p rz eto sy tu a c ja w ręcz n a rz u c a k o rz y sta n ie z e n e rg ii e le k try c z n e j do ro z w ią z a n ia sp ra w y tra n s p o rtu m aso w ego. W szczególności n o w o c ze sn a tra k c ja w w ielkich m ia sta ch św ia ta łączn ie z o ta c z a ją c y m i te m ia sta o k rę g am i o p ie ra się p o- w szechnie n a z a sto so w a n ie n a p ę d u ele k try c z n eg o. KRONIKA I w n a sz ej sto lic y, k tó ra w c h w ili w y b u c h u w o jn y z a j m o w ała p o d w zg lęd em liczby m ie sz k ań c ó w sió d m e m iejsce w śró d m ia st E uropy, p o d ję to w o sta tn ic h la ta c h p rz e d w o jn ą e le k try fik a c ję w ę z ła k o lejo w e g o w sty lu n o w o czesn y m i z a k ro jo n ą n a w ię k sz ą sk alę. W o jn a tę n a sz ą zdobycz techniczno-g o sp o d a rczą, ja k i d łu g i sz e re g in n y ch, z n iszczy ła p ra w ie c ałk o w icie. Lecz tu, ja k i w in n y c h d ziedzin ach, u siłu je m y dźw ig n ąć się z u p a d k u i o d b u d o w a ć się w fo r m ie, o ile to m o żliw e, d o sk o n a lsz ej, to z n ac zy w form ie, u su w a ją c e j p e w n e u c h y b ie n ia z czasu p o p rz ed n ieg o i u w z g lę d n ia ją c e j p o stę p o raz d o św ia d c zenie o sta tn ic h lat u o b cych. M ożność z o k a zji o d b u d o w y u d o sk o n a le n ia tego, co b y ło, je s t p e w n y m zysk iem, o sią g an y m z n ieszczęścia, k tó re n a s n aw ied ziło. A le w d a n y m ra z ie chodzi n ie ty lk o 0 u d o sk o n a le n ie sam ej tra k c ji ze stro n y te c h n ic z n e j. K a ta s tro fa w o je n n a p o sta w iła p rz e d tra k c ją e le k try c z n ą w o k rę g u sto łec zn y m z n ac zn ie ro z le g le jsz e zad a n ie, m ia n o w ic ie p rz y c z y n ie n ie się do p ra w id ło w e j o d b u d o w y sto licy, bo bez w ła śc iw eg o ro z w iązan ia tra k c ji e le k try c z n e j w szy stk ic h ro d z a jó w w o k rę g u sto łeczn y m n ie b ęd zie ra c jo n a ln e g o p la n u o d b u d o w y W arsz a w y. Ś cisła w sp ó łp ra ca tw ó rc ó w p rz y szłe j s to lic y z p ro je k to d a w c a m i w dziedzin ie tra n s p o rtu je s t p o trz e b ą n ieo d zow n ą. D w ie p o d sta w o w e sp ra w y m u szą b y ć d o b rze załatw io n e p rz y o d b u d o w ie i ro z b u d o w ie e le k try c z n y c h u rz ą d z e ń tr a k c y jn y c h w o k rę g u sto łeczn y m : 1) śc isłe sk o o rd y n o w an ie p o d w zględ em c zy n n o ści p rz ew o z o w y c h w szystkich ro d z ajó w tra k c ji e le k try c z n e j, z k tó ry c h m u si k o rz y sta ć sam a sto lica i je j o k rę g k o m u n ik a c y jn y, i 2) k o rz y sta n ie ze w sp ó ln y c h ź ró d eł z a s ila n ia zaró w n o d la e le k try fik a c ji p rz em y sło w e j i o g ó ln ej, ja k i d la tra k c ji e le k try c z n e j w o k rę g u stołeczn y m. P rzy te j sp o so b n o ści b ę d zie u su n ię ta u s te rk a p rz e d w o je n na, p o le g a ją c a n a z a sto so w a n iu n ien o rm aln e g o n a p ię c ia 35 k V do z a sila n ia p rą d em tró jfa zo w y m z e le k try fik o w a n e g o W ęzła K o lejo w eg o W arsz a w sk ie g o. W o b ec p ra w ie c ałk o w iteg o zniszczenia u rz ą d z e ń k o lejo w y c h, z a sila ją c y c h 1 p rz etw ó rc zy c h, p rz e jśc ie n a n a jb liższe n o rm a ln e n a p ię cie 30 kv, szero k o ju ż ro zpow sz ec h n io n e w k r a ju i w szczeg ó ln o ści w o k rę g ach, są sia d u ją c y c h z o k rę g ie m sto łeczn y m, tru d n o śc i n ie n a stręc zy. Z w iązan e z tą zm ian ą p e w n e k ło p o ty c zaso w e dla E le k tro w n i O k rę g u W arsz a w sk ie g o (P ru szkow skiej) są sp ra w ą d ro b n ą w p o ró w n a n iu z ty m i k o rzyściam i, k tó re n a d z ie siątk i la t w p rz y szło ść d a n am u p o rz ąd k o w a n ie n a p ię ć w sto łec zn y m o śro d k u k o m u n ik a cyjnym. W obec d o k o n a n y ch zm ian u stro jo w y c h w p a ń stw ie m u szą znik n ąć p a rty k u la ry s ty c z n e dążn o ści in sty tu c ji p a ń stw ow ych, sam o rządów m ie jsk ich i g m in n y ch oraz k o n cesjo n ariu szó w p ry w a tn y c h, p o sia d a ją c y c h p rz ed się b io rstw a e lek tro w n ian ie i tra k c y jn e. M ożna w ię c tera z, w o b ec b ra k u p rzeciw ieństw d y k a ste ry jn y c h, w ła sn o śc io w y ch, k o n c e s y j nych, p rz ed się b io rstw o w y c h, znaleźć n a jra cjo n a ln ie jszez p u n k tu w id z en ia in te re s u o g ó ln o -p ań stw o w eg o ro zw iązan ie c a ło k sz ta łtu z a g a d n ie n ia tra k c ji e le k try c z n e j w o k rę g u w arszaw sk im. T ak ie ro z w iązan ie m usi o b ją ć w szy stk ie ro d z a je tra k c ji e le k try c z n e j: ru c h n a lin ia c h PKP (pociągi d a le k o b ie ż n e i p o d m ie jsk ie, o so b o w e i to w aro w e), k o le je d o jazdow e, m ie jsk ą k o lej sz y b k ą (m etro), tra m w a je i elektro b u sy m ie jsk ie. T ak ie ro z w iązan ie p o w in n o m ieć z a p o d sta w ę w sp ó ln e k o rz y sta n ie u rz ą d z e ń tra k c y jn y c h i w szy stk ich in n y ch o d b io rcó w (przem ysł, g o sp o d a rstw o dom ow e itd.) z ty c h sa m y ch ź ró d eł e n e rg ii (m iejscow e w y tw ó rn ie, lin ie d ale k o n o śn e ), z ty c h sa m y ch sieci n a jw y ższeg o n a p ię c ia oraz, o ile m ożności, z ty c h sa m y ch p u n k tó w p rz e tw ó rczy ch i rozdzielczych. P ra c a inż. J. D zik o w sk iego, k tó re j d ru k k o ń c zy się w n i n iejsz y m zeszy cie, i k tó ra, ja k sam a u to r zaznacza, w y m a g a jeszcze p e w n eg o u z u p ełn ien ia, je s t m ate ria łe m, m o g ą cy m ju ż słu ży ć za p o d sta w ę do d y sk u sji ń a p o w y ższe te m a ty w ś ró d z a in te re so w a n y c h sp ecja listó w. A z a in te re so w an ie ty m i te m a ta m i w y b ie g a p o z a k o ło fach o w ców tra k c y jn y c h. W sz ak e le k try fik a c ja tra k c ji je s t częścią e le k try fik a c ji p o w szech n e j i to c zęścią b ard zo p o w ażn ą. T ra k c ja e le k try c z n a w o k rę g u sto łec zn y m to w ie lk i k lie n t zaró w n o e n e rg e ty k i, ja k i p rz e m y słu e le k tro te ch n ic zn e g o. A u to r a rty k u łu oblicza, że ro czn e z ap o trze b o w a n ie en erg ii w 1965 r. d la ru c h u e le k try c z n e g o ty lk o n a lin ia ch PKP i k o le ja c h d o jazd o w y c h (a w ię c bez tra k c ji m ie jsk iej, ja k m etro, tra m w a je, e le k tro b u sy ) w o k rę g u sto łec zn y m p rz e k ro c zy 40,0 m ln./k W h p rz y szczy cie k w a d ran so w y m 116 M W, a chw ilo w y m 168 M W. C y fry te d a ją d o sta te czne p o ję c ie o sk a li p rz ed się w z ię cia p o d w zględ em e n e rg e ty c z nym. Ż eb y p o k ry ć z ap o trzeb o w a n ie e n erg ii w 1965 r. dla sam ej ty lk o tra k c ji w o k rę g u sto łeczn y m p o trz e b n a b y ła b y w y tw ó rn ia o m o cy d w u k ro tn ie w ię k sz ej od te j, ja k ą p o sia d a ła w chw ili w y b u c h u w o jn y E le k tro w n ia M ie jsk a w W a rsz a w ie (było 110 M W ). P o w y ższe n a jo g ó ln ie jsz e c y fry p o z w a la ją ró w n ież o cen ić z g ru b a, ja k ic h ro z m iaró w b y ło b y z ap o trze b o w a n ie m a te ria łu od p rzem y słu, p rz ed e w szy stk im od p rz e m y słu e le k tro te ch n ic zn e g o, ż eb y b ądź w y tw o rz y ć n a m ie jsc u d o d a t k o w ą e n erg ię, p o trz e b n ą do e le k try fik a c ji tra k c ji, b ą d ź sp ro w adzić ją z p o łu d n ia. Do teg o d o sz ły b y w o b u p rz y p a d k ach, o ile ch o d zi o stro n ę o g ó ln o -en e rg ety c zn ą, m ie jsc o w e u rz ąd z en ia p rz etw ó rc ze i rozdzielcze. A d alej idzie duże z ap o trzeb o w a n ie (co do czego p ra c a inż. D zik o w sk iego z a w ie ra sp o ro in fo rm acji) sp rz ę tu b e zp o śre d n io tra k c y jn e g o : sieci z a sila ją c e tró jfazo w e, sta c je p ro sto w n ik o w e, sie ci p r ą du sta łe g o, sieci g ó rn e jez d n e, w y p o sażen ie ta b o ru, s y g n alizacja, zabezpieczenia, łączność. W ie lk a p o ra ju ż jest, ż eb y całokształt tra k c ji e le k try cz n ej w o k rę g u sto łeczn y m zn alazł ro z w iąz an ie w p o staci k o n k re tn e g o p ro je k tu. W y d a je się, ż e w sp ó ln y m w y siłk iem M in isterstw a K o m u n ik acji, k o lei d o jazdow y ch, M iejsk ich Z ak ład ó w K o m u n ik acy jn y ch w W arszaw ie, B O Su i Z jednoczenia E n erg e ty c z n eg o O k rę g u W a rsz a w sk iego cel ten m ó g łb y b y ć o sią g n ię ty w czasie n ie z b y t odległym. XI. P rzepisy n a.linie e le k try c z n e n a p o w ietrzn e p rą d u siln eg o. W niniejszym " zeszy cie k o ń czy m y d ru k ty c h p rzep isó w. K om isja SEPu jeszcze w o k re sie o k u p a c ji w io ży ła w n ie dużo p ra cy, p o d d a ją c p a ń stw o w e p rz e p isy p rz e d w o je n n e n a lin ie e le k try c z n e p rą d u siln eg o " wszelkie (to z n a czy n a p o w ietrzn e i podziem n e) g ru n to w n e j p rzeró b ce, s ię g a jącej g łęb iej, niż to by ło zam ierzone jeszcze przed w y b u

82 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XXII, z. 3 chem w o jn y (por. PE, 1939, str. 757 765, 780 786, 805 812). Z m iany, z m ie rz a ją ce do u le p szenia przep isó w, a w ięc p o d n o sz ą ce ich w arto ść, w p ro w ad z an o jeszcze w o sta tn ic h ty g o d n ia c h. W te n ' sp osób p o lsk i św ia t e le k tro te c h n ic z n y o trz y m u je dla je d n e j z n a jw a ż n ie jsz y c h d ziedzin zn o w eliz o w an e p rz ep isy, b a rd zo p iln e o b ecn ie w o k re sie odbhd o w y i ro z b u d o w y n a sz y ch sieci. K o m isja p rz e p iso w a o c z e k u je o d c zy teln ik ó w PE do 25 lu te g o rb. u w ag k ry ty c z n y c h do o g ło szoneg o tek stu..nowe p rz e p isy n a lin ie napow ietrzne m a ją w części z a stą p ić P rzep isy te c h n iczne n a lin ie e le k try c z n e p r ą du siln eg o ", w p ro w ad z o n e ro z p o rządzeniem m in istra ro b ó t p u b lic z n y ch z d. 26. IV. 32, d o ty ch c zas n ie o d w o łan e, a w ięc fo rm aln ie o b o w ią zu jące jes?cze dziś. K o m isja SEPu, p rz y stą p iw sz y do n o w e liz acji w y m ien io n y c h p rzep isó w, u z n ała za w ła śc iw e ro zbić je n a d w a o d rę b n e d ziały : 1) p rz ep isy n a lin ie napowietrzne, k tó ry c h p r o je k t je s t w ła śn ie ob ecn ie o gło szony w celu z asięg n ięcia o nim opinii szerszych k ó ł sp e c ja listó w, i 2) p rz e p isy n a lin ie podziem ne (kablow e), k tó ry c h o p ra co w a n ie je s t n a u k o ń c ze n iu w sp e c ja ln e j k o m isji SEPu. P rz e w id u je się, że w raz z n o w e liz acją p rz ed w o je n n y ch p rz ep isó w n a lin ie e le k try c z n e " (z 1932 roku) n astąp i z m ia na ty c h p rz ep isó w ze stro n y fo rm aln o -p raw n ej. D o ty chczasow e p rz ep isy b y ły ogłoszone w raz z rozporządzeniem m i n istra ro b ó t p u b lic z n y ch w M o n ito rze Polskim. B ędą o n e analo g icznym zarząd zen iem o d w o łane, a ich n o w e w y d a n ie będzie o g ło szo n e w try b ie p rz e d w o je n n y c h przepisów SEPu, to znaczy p rz ep isy b ę d ą ty lk o zao p a trz o n e znak iem P N E i te k s t ich n ie b ęd zie o g ło szony w M onitorze. T ak a p ra k ty k a, z g o d n a z p ra k ty k ą k ra jó w p rz o d u jący ch, b y ła zaw sze p ro p a g o w a n a i b ro n io n a p rzez SEP i je st u n as o s ta tec zn ie p rz y ję ta jeszcze raz po w o jn ie w sto su n k u do wszelkich przepisów, o g łaszan y ch przez P olski K om i te t N o rm a liz a c y jn y i z ao p a trz o n y c h zn ak iem PN. M oc ta k ie p rz e p isy b ę d ą m iały p rz ed e w szystkim m oralną, ale n iety lk o m o raln ą. Je ż e li p rzez p a ń stw o każdorazow e n o r m y " b ę d ą u w a ża n e ja k o m ia ra teg o, co o d p o w iada w d a n y m czasie d o b rej p ra k ty c e, i je ż e li zarz ąd z en ia p a ń stw o w e b ę d ą w y m a g ały trzy m an ia się d o b rej p ra k ty k i, to w szelk ie o d c h y le n ia od p rz ep isó w SEPu b ę d ą w ykro czeniem, a w ięc b ę d ą k a raln e. Tadeusz C zaplicki INŻ. JERZY DZIKOWSKI Przyszła rozbudowa i eksploatacja trakcji elektrycznej w Okręgu Stołecznym (dokończenie) 10. P o trz eb n a w ielk o ść tab o ru. W e w stę p n y c h ro z w ażan ia ch nie zachodzi p o trzeb a o k re śla n ia ilo ści je d n o s te k i lo k o m o ty w z u p ełn ie ściślej zresztą d o k ła d n e o b liczen ia w y m a g a ły b y u ło żenia ro z k ła d ó w ja zdy i p la n ó w o b ro tu tab o ru, a to n a le ż y ju ż do p ro je k to w a n ia szczegóło w eg o. W o b ec teg o n a le ż y zasto so w ać ja k ą ś m eto d ę p rz y b liżo n ą, k tó ra b y je d n a k u w z g lęd n iała z m ienną w c ią g u d n ia g ę sto ść p o ciągów, ja k ró w n ie ż ods tę p stw a od re g u la rn o śc i ro z k ła d u ja z d y, p o sto je, m a n e w ry itp. O sią g n ą ć to m o żn a n a jła tw ie j p rzez zało że n ie z g ó ry śre d n ieg o d o b o w ego p rz eb ieg u je d n o s tk i tab o ru, o czy w iście, n a p o d sta w ie p ra k ty k i w p o d o b n y c h w a ru n k a c h e k sp lo a ta c y jn y c h. M a jąc ju ż o b liczone jed n o stk o -k ilo m e - try czy lo k o m o ty w o -k ilo m e try, z ła tw ó ścią z n ajd zie m y w ie l k o ść tab o ru w ru chu. Pociągi podm iejskie P. K. P. D zien n y p rz eb ieg je d n o stk i w W ęźle K o lejo w y m W arsz a w sk im w y n o sił p rz ed w o jn ą śre d n io 300 km /24 h, z g ó ry je d n a k m o żn a p o w ie dzieć, że n a oszczędności p o d ty m w zględ em n ie zależało, bo ta b o r b y ł raczej za d u ży w sto su n k u do ó w czesn y ch p o trze b (w ru c h u 52 56 je d n o s te k w sto su n k u do p o sia d a n y c h 76 szt.). S p ra w o z d an ia z p ra c y k o le i b e rliń sk ie j. (S-Bahn) p o d a ją średni p rz eb ieg ró w n ież n a 300 km /24 h, ale tam n a o b n iżen ie p rz e b ie g ó w w p ły w a w iększa g ęsto ść p rz y stan k ó w. D la p rz y szłe g o ro z w o ju w W ęź le W arsz a w sk im zało ży ć m o żn a w ię c e j (zw ięk szona szybkość, a zw łaszcza stre fo w y ru c h p o zw o lą lep ie j w y k o rz y sty w a ć tab o r). Do obliczeń b ierz em y z atem śre d n i p rz eb ieg je d n o s tk i e le k try c z n ej 350 km/'24 h. O czy w iście, p rz y tej śre d n iej je d n o s tk i b ę d ą w n ie k tó ry c h p o c ią g ac h p rz e b ie g a ły zn aczn ie w ięcej (w B erlin ie n a jw ię k sz y p rz e b ie g -p rz e k ra c z a ł 600 km /24 h). D la p o d a n eg o p o p rz ed n io (Tabl. 2) ru c h u p o ciągów ilość je d n o stk o -k ilo m e tró w (z u w z g lęd n ien ie m m an ew ró w ) w y n o si 70940. W te d y ilo ść je d n o s te k w ru c h u będ zie 70940 : 350 = 203 szt. P o m ija ją c p rz e g lą d y b ieżące, k tó re o d b y w a ją się w elektro w o zow n iach w p rz e rw a c h ru ch o w y ch, g ru n to w n e rew izje w w a rsz ta ta c h w y m a g a ją w y c o fan ia je d n o s te k z ru c h u na d łu ższy o k re s czasu, a w ięc p o w o d u ją k o n ieczn o ść zw ięk sz e n ia tab o ru. C zas trw a n ia rew izji w w a rsz ta ta c h liczym y n a 14 dni, a czkolw ie k z a g ra n ic ą p rz y d u żej ilo ści części w y m ien n y c h re w iz je m o g ą trw a ć k ró c ej. P rzed w o jn ą w W arsz a w ie liczono re w izje co 60000 p rz e je c h a n y c h k ilo m etró w, ale zgodnie z p ra k ty k ą z agraniczną liczbę tę m o żn a z n aczn ie p o w iększyć, p rz y jm u je m y w ięc re w izje. ćo 80000 km. W te d y czas od rew izji do rew izji w y n o si 80 000 : 350 = 230 dni, p ro c e n to w a zaś w ie lk o ść ta b o ru w re w izji w y n o si 14 : 230 = 6%, co stan o w i 203 X 0,06 = 12 jed n o stek. Ja k o k o n ieczn ą re ze rw ę n a w y p a d e k uszkodzeń lub dla lik w id a c ji z a k łó c e ń ru c h o w y c h b ierz em y 5%, tj. 10 jedn. D la p e łn e g o ro z w o ju w 1965 p o trz e b a zatem 203 + 12 -I- 10 = 225 trz y w ag o n o w y c h jed n o ste k. Pociągi dojazdowe. Ilo ść p o trzebnych n a k o leja ch d o jaz d o w y c h 2 -w agonow y ch je d n o s te k obliczam y w sposób an alo g iczny, p rzyczym je d n a k d obow e p rz eb ieg i będą n in iejsze (zak ład am y 300 km /24 h>. D la o d cin k ó w p o d m ie j sk ich o b ie ra m y 28560, d la m ie jsk ich 24560 jed n o stk o -k ilo - ro etró w razem z m an ew ram i, d zien n a w ięc p ra c a ta b o ru w y raża się liczbą 28560 + 24560 = 53120 jed n o stk o -k ilo m e trów, a ilo ść je d n o s te k w ru c h u : 53120 : 300 = 177 szt. W re w izji 5,3% czy li 177 X 0,053 = 9 szt., w re zerw ie 5% czy li 177 X 0,05 = 9 szt. R azem w p ełn y m ro z w o ju sieci k o lei d o jazdow y ch, p o łąc zo n y c h z szybką k o le ją m iejsk ą, p o trz e b a 2 -w agonow y ch je d n o s te k 177 + 9 + 9 = 195 szt. Pociągi m iędzym iastow e. T utaj ró w n ie ż tru d n o z g ó ry o b liczyć c a ły o b ró t tab o ru. Ze w z g lęd u n a jazdę p rz ew a ż n ie bez z atrzy m a n ia o trzy m u jem y p rę d k o ść h a n d lo w ą dużą (100 km /h) i k ró tk ie czasy p rz ejazd u : do Łodzi (ok. 130 km) 1 godz. 20 m in., do K rakow a p rz ez Radom (ok. 330 km ) 3 godz. 20 m in., do G d ańsk a (ok. 390 km) 4 godz. Z teg o w zględu, ja k rów nież dzięki ró w n o m iern em u g ę ste m u ro z k ła d o w i ja z d y p o ciągi m iędzym iasto w e e le k try c z n e p o z w ala ją n a w y ją tk o w o dobre w y k o rz y sta n ie tab o ru. M o żem y w ięc w ziąć d la d zienneg o p rz e b ie g u górn ą g ranicę, sp o ty k a n ą w p ra k ty c e d la p o ciągów p o śp ie sz n y ch, m ianow icie 700 km /24 h. S u m a je d n o stk o -k ilo m e tró w n a trzech całk o w icie z elek try fik o w a n y c h lin ia ch w y n o si 20360, w o b ec czego p o trz e b n a ilo ść d w u w ag o n o w y ch je d n o s te k w y n o si 2 0 3 6 0 :7 0 0 = 29 szt. Je d n o stk i w re w izji, o b liczone w p o d a n y w y żej sposób, sta n o w ią 12%, tj. 4 szt., w re z e r w ie u trzy m y w a ć n a le ż y 10%, czyli 3 szt. O sta te c z n ie dla p rzew id zianego ru c h u p o c ią g ó w m ię d z y m iasto w y ch p o trz e b a 29 + 4 + 3 = 36 je d n o ste k. Pociągi pośpieszne i osobowe. Z ak ład a m y dla lo k o m o ty w p o c ią g ó w p o śp ie sz n y ch p rz e b ie g śre d n i 500 km 24 h. W te d y do p ro w a d z e n ia 19 p o c ią g ó w p o śp ie sz n y ch na trzech lin iach c ałk o w icie z e le k try fik o w a n y c h (9 520 lokom o- tyw o-km /24 h) p o trz e b a 19 lo k o m o ty w w ru chu, 2 w re w i z ji i 2 w rezerw ie, razem 19 + 2 + 2 = 23 lo k o m o ty w y. P o ciąg i osobow e n a ty c h lin ia ch b ę d ą m ia ły n ieco gorzej w y k o rz y stan e lo k o m o ty w y. Z a k ład a m y d la n ich p rzeb ieg i średnie 400 km /24 h. W te d y d la p rz y ję te g o ru c h u (28 p.p ro c./2 4 h, 12 240 lo k o m o ty w o -k m /2 4 h) ilo ść lo k o m o ty w w ru c h u 36 szt., w rew izji 3 szt., w re zerw ie 4 szt., razem w ięc p o trze b a e le k try c z n y c h lo k o m o ty w o so b o w y ch 43. Pociągi dalekobieżne z linii niezelektryfikowanych. C zasy p rz e ja z d u od k ra ń c o w y c h sta c ji o d c in k ó w z elek try fik o w a n y ch b ę d ą k ró tk ie w o b ec n iezatrzy jn y -

7. XI. 4 6 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 83 w ania się n a sta cjach p o śre d n ic h, je d n a k d łu g ie p o sto je przy z m ian ie lo k o m o ty w p a ro w y c h, n a e le k try c z n e obniżą znacznie p rz eb ieg i śre d n ie ty c h o sta tn ic h. Z ak ład a m y w ięc średnio d la lo k o m o ty w do p rz e c ią g a n ia ró w n ież 400 km /24 h. Dla p rz y ję te g o ru chu (118 p.p o c./2 4 h, 12430 lo k o m o ty w o - km/24 h) p o trzebna ilo ść lo k o m o ty w w ru c h u 31, w rew izji 3, w reze rw ie 3, razem 37. Przy s ta ra n n e j o rg a n iz ac ji ru c h u w y k o rz y sta n ie o m aw ianych lo k o m o ty w m oże b y ć d o sy ć d o b re, n a to m ia s t p rz e j ściow e p rz e c ią g a n ie ty lk o p rzez śre d n ic ę sk ła d ó w p o ciągów p aro w y ch d a je bard zo m ale p rz eb ieg i (przed w o jn ą 60 do 100 km /24 h n a je d e n e le k tro w ó z). D latego n a w e t p rzed u k o ń czeniem e le k try fik a c ji w szy stk ic h lin ii do n ajb liższy c h p aro w o zo w n i (III faza rozbudow y ) celo w e b ęd zie z a sto so wanie tra k c ji e le k try c z n ej dla ty c h p o ciągów, d la k tó ry c h tc je s t m ożliw e. B ędzie to m iało m ie jsc e n a jw cz eśn ie j n a lin ii b rz esk ie j i b ia ło sto c k ie j, gdzie ju ż w II fazie d o jd zie m y do p aro w o zo w n i w M iń sk u i T łuszczu. S p e c ja ln ie ra c jo n a ln a b ęd zie p ra w d o p o d o b n ie w y m ian a lo k o m o ty w d la zw a- h a d ło w a n y c h p o c ią g ó w p o d m ie jsk ich, gdyż n a ty c h lin iach zuch p o d m ie jsk i d a le k ie j stre fy w y b ie g a poza g ra n ic e e le k try fik acji. Pociągi towarowe. Ilo ść lo k o m o ty w e le k try c z n y c h dla p o c ią g ó w to w a ro w y ch n a c ałk o w icie z e le k try fik o w a n y ch lin ia ch nie m o że b y ć o b liczo n a z p o w o d u b ra k u b liż szych d a n y c h o n a tę ż e n iu ru c h u, w k ażd y m razie p o trze b a ich b ędzie znaczn ie m n ie j, niż lo k o m o ty w p a ro w y ch. Ś redni d zien n y p rz eb ieg e le k try c z n e j lo k o m o ty w y to w a ro w e j liczyć m o żn a ok. 400 km /24 h, p o d c zas g d y lo k o m o ty w y p a ro w e w e d łu g p ra k ty k i P.K.P. ro b ią śre d n io 150 170 km /24 h. Poza ty m w o b rę b ie sam eg o w ę zła p o trz e b n a b ę d zie p e w n a ilo ść lo k o m o ty w p rz e to k o w y c h do o b słu g i sta c ji ro z rz ą d o w ych, p o sto jo w y c h i m ie jsk ich ład u n k o w y ch. C zęść z n ich p o w in n a b y ć u n iw e rsaln a, n a d a ją c a się do p ra c y ró w n ież n a n ie z e le k try fik o w a n y c h to ra c h (lo k o m o ty w y p rz eto k o w e ak u m u lato ro w e). JI. Z a p o trzebow a n ie e n erg ii. W o b lic z en iac h p rz y b liż o n y c h n ie m a p o trz e b y u k ła d a n ia ro z k ła d u ja z d y i o b ro tu tab o ru, w y s ta rc z y w ziąć za p u n k t w y jśc ia lic z b y p o c ią g o -k ilo m etró w, o trz y m a n e d la k ażd ego odcin k a, o raz zn an e z p ra k ty k i z ao p trze b o w a n ie energ ii na to n o k ilo m etr (tkm) b ru tto. O b liczen ia p rz e p ro w a d z a m y w g ra n ic a c h ru c h u p o d m ie j sk ieg o d a le k ie j strefy, z a k ła d a ją c, że p o d sta c je, p o ło żo n e na d alszy ch o d c in k a ch lin ii c ałk o w icie z elek try fik o w a n y ch, zasilan e są z- są sie d n ic h o k ręgów. R ozkład p o d sta c ji d la z a m ierzo n ej ro z b u d o w y, p r z y ję ty w e d łu g p ierw o tn e g o p ro je k tu prof. R. P o d o sk ie g o z 1930 r., u w id o czn io n o n a ry s. 6. P o c iąg o -k ilo m e try i je d n o s tk o -k ilo m e try o b liczam y o d d z ie l n ie dla k a żd e g o o d c in k a m iędzy p o d sta c ja m i i o d d zieln ie d la k ażd ego ro d z a ju p o ciągów. Z a k ład a m y p o z a tym, że w 1965 r. w szy stk ie p o c ią g i w w ęźle w a rsz aw sk im b ę d ą m ia ły tra k c ję e le k try c z n ą z w y ją tk ie m p o c ią g ó w m o to ro w y ch i to w a ro w y ch z lin ii n ie z e le k try fik o w a n y c h całk o w icie. W tab l. 3 p o d a n o p rz y ję te do o b liczeń ilo ści p o c ią g ó w p rz y ch o d zący ch i o d c h o d zący c h z W arszaw y. W ta b licy p o d a n o p o z a ty m su m y p o c ią g o -k ilo m etró w w zg lęd n ie jed n o stk o -k ilo m e tró w, w y k o n y w a n y c h w c iągu do b y w g ra n ic ach ru c h u p o d m ie jsk ie g o w c ały m W ęźle K o lejo w y m W arsz a w sk im p rzez k a ż d y ro d zaj p o ciągów. J e d n o s t k o w e z ap o trzeb o w a n ie e n e rg ii (na 1 tkm ) liczy się z a sad n i czo n a p a n to g ra fie. W ięc d la z n alezien ia o b c ią że n ia podstacy j, a n a stę p n ie ź ró d eł z a s ila ją c y c h u w z g lęd n ić n a le ży s tra ty p rz e tw a rz a n ia i p rz e sy ła n ia. O p rz eć się tu trz e b a n a p ra k ty c e z ag ra n ic z n ej, bo m a ły ro z m iar p rz e d w o je n n e j elektiy fik a c ji w ęzła i n ie ro z w in ię ty je szcze ru c h n ie p o zw alał na z eb ra n ie d o sta te c z n y c h o b se rw a cji. W y n ik i o trzy m an e na ró żnych k o le ja c h w a h a ją się w d u ż y ch g ra n ic ach, ja k to stw ierdzono n a M ię d zy n a ro d o w e j K o n fe ren c ji K olei Żel. w r. 1937 w P a ry ż u (ob. E le k tric z e stw o, 1938, N r 5): średnie straty energii w lin ia ch z a sila ją c y c h p o d stacje w a h a ją się od 1,5 do 9,6%, s tra ty p rz e tw a rz a n ia z uw zględnieniem a p a r a tu r y p o m o cn iczej od 3,6 do 8%, stra ty w sieci tra k c y jn e j od 6 do 10%. W dalszy m ciągu przyjęto do p ro w iz o ry c z n y c h o b liczeń w ie lk o ści stra t, u w zględ n iające m ie jsc o w e w a ru n k i, a m ianow icie: w lin iach zasilają cy c h 6%, n a p o d sta c ja c h 4%, w sieci tra k c y jn ej 10%, Straty m ocy p rz y o b c ią że n iac h szczy to w y ch będą, oczyw iście w iększe, a le m o żn a je d o p iero o k reślić w ostatecznch o b liczen iach n a p o d sta w ie ro zk ład ó w ja z d y pociągów. Tabl. 3. Z estaw ien ie pociągów i z apotrzebow anie e n erg ii dla tra k c ji e le k try c z n ej. K ieru n ek S kierniew ice.... S o c h a c z e w... N a s i e l s k... T łuszcz... M ińsk M az... P i l a w a... W a r k a... Linia śląsk a.... Linia pło ń sk a... 17 6 P 8 lo p 8 P 7 P 12 12 p 2 P Ilość pociągów n a dobę (par poc./24 g) 22 35 13* 3 4 13 13 12 14 9 12 8 M 12 8 M 8 M 8 M 12 4 M 4 M towarowe dalekobieżne międzymiastowe podmiejskie osobowe razem 80 40 100 60 60 120 60 20 20 114 83 125 102 81 141 84 38 33 Sum a.... 82 165 76 560, 801 Ś rednica / I.. w sch.-zach. ( II. Ł ącznica gd ań sk a.. (30) Ilość poc. - km /24 h N a szlak u..... W e w n ą trz w ęzła.. Z ap o trzebow anie energ ii ( m ln W h / r o k ) N a p o d sta cjach... U źró d eł zasilan ia.. Szczyt 15-m inutow y U źródeł zasilania M W 4870 1090 47,2. 52,4 5,7 126 39* 17350 2570 136.0 151.0 41,5 64 12 4520 920 5,5 6,1 1,7 240 240 190 51 Jedn.- km/24h 59640 11300 116,0 128,5 44,0 Razem wszystkie pociągi 304,7 338,0 92,9 D la u p ro sz czenia p rz y ję to p o za ty m je d n o s tk o w e z ap o trzeb o w a n ie e n erg ii śre d n ie d la d an eg o ro d z a ju p o c 'ą g ó w n ie u w z g lęd n iają c różnic, w y n ik a ją c y c h z ró ż n y ch p ro filó w linii, co z resz tą w p ła sk im te re n ie p o d w a rsz aw sk im g ra n ie w ie lk ą sto su n k o w o ro lę. D uże z n aczen ie m a g ęsto ść p rz y sta n k ó w n ie je d n a k o w a n a ró ż n y ch lin iach, a le tu n ie u w z g lęd n iam y je j ró w n ież, p o p rz e sta ją c n a p o d z ia le n a ru c h z am iejsk i i w e w n ą trz sam eg o W ęzła, gdzie częste ro z ru c h y i d o d a tk o w e m a n e w ry p o w ię k sz a ją z n aczn ie zużycie. P o n i żej p o d a n o o d d zieln ie d la k ażd eg o ro d z a ju po.ciągów m e to d ę i w y n ik obliczeń. Pociągi podmiejskie. P o m iary, p rz ep ro w a d z o n e p rz e d w o jn ą w W. K. W., d a ły ro z ch ó d e n erg ii n a p a n to g ra fie z ależn y od g ę sto śc i p rz y sta n k ó w n a p o sz czególn y ch o d c in k a ch : W a rsz a w a M iń sk M. 30,4, W a rsz a w a O tw o ck 40,2, śre d n io 35,6 W h /tk m. P rzy p ro je k to w a n iu z ak ład a m y w y k o rz y sta n ie lep sze: 34 W h /tk m n a p a n to g ra fie, a n a szyn a c h p rą d u sta łe g o p o d sta c ji 34 : 0,90 = 38 W h /tk m. T a w a r to ść d o ty c z y ru c h u n a szlak u. D la p rz e b ie g ó w n a śre d n ic y i m an e w ró w liczym y ty le, co dla lin ii o tw o ckiej, tj. 10,2 : 0,9 = 45 W h /tkm. S p raw n o ść p rz e tw a rz a n ia i p rz e sy ła n ia en erg ii, z a s ila ją cej p o d sta c je, zało ży liśm y u p rz ed n io 0,94 X 0,96 = 0,90. Z u w z g lęd n ien ie m ty c h stra t z ap o trzeb o w a n ie n a tk m n a sz lak u w y n ie sie 38 : 0,90 = 42 W h /tk m. N ie m a tu ro zbieżn o ści z d o św iadczeniem p rz ed w o je n n y m (45 W h /tk m w lecie), bo p rz y p ro je k to w a n e j ro zb u d o w ie d o jd ą lin ie d a le k iej stre fy o rz ad k ich p o d sta c ja c h, co z m n ie jszy zuży cie. C iężar je d n o s tk i z p a sa że ram i w y n o si śre d n io 106 + 0,4 360 0,065 = 106 + 9,4 = 115,4 t. W a g a p a sa ż e ró w sta n o w i w ięc 9% c ię żaru p o ciągu, a m oże d o jść p rz y sk ra jn y m d o p u szczaln y m n a p e łn ie n iu (830 p as./jed n.) d o 51%. Z asad n iczo je d n a k w g o d zin ach szczy to w y ch z ak ła d a m y 350 p a s./jed n. (przy czym w a g a c ałk o w ita b ę d zie 130 t). Do o b liczeń b ierz em y n a p e łn ie n ie śred n ie, a w te d y w y p a d a d la ru c h u n a o d c in k a ch z a m ie j sk ich 0,038 115,4 = 4,4 k W h /je d n.-k m, a dla ru c h u w W ęź le 0,045 115,4 = 5,2 k W h /je d n.-k m (liczone n a sz y n ach p rą d u stałeg o po d stacji). Je d n o stk o -k ilo m e try su m a ry cz n e d la całeg o ru c h u w c ią gu d o b y są p o d a n e w tab l. 3. N a p o d sta w ie w z ięty ch z niej cy fr z u ży c ie p rą d u sta łe g o n a sz y n a ch p o d sta c ji w y n o si 59640 4,4 + 11300 5,2 = 260000 + 58000 = = 318 000 kw h /24 h = 116 m in k W h /ro k,

84 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XX II, z. 3 zu ży c ie zaś e n e rg ii w p u n k ta c h z a sila ją c y c h sieć d o sy ło w ą p o d sta c ji 318 000 : 0,9 = 353 000 kw h/'24 h = 128,5 m in k W h /ro k. N a le ż y te ra z u sta lić udział w szczycie kw ad ran sow ym o b ciążenia, w y w o ła n eg o ru chem p o c ią g ó w p o d m ie jsk ich. Z g o d n ie z an alizą p o p rz ed n ią (rozdz. 9) w g o d zin ie szczy to w ej m am y 20% d ziennej ilo ści p rzejazdów, do czego p o trz e b a ok. 7,5% p o ciągów, a 9% jed n o ste k. Je d n o stk i w ażą 130 : 115,4 = 1,12 ra z y w ięcej. S tąd w p rz y b liż e n iu m o żem y założyć, że w godzinie szczytowej będzie 9-1,12 = 10% całodziennej ilości tonokilometrów. J e s t to ró w n o w aż n e z z ap o trze b o w a n iem e n e rg ii w w y so k o śc i 10% ilo ści d o b o w ej. A z atem 10% o b liczoneg o p o p rz ed n io cało d zie n n eg o zuży cia cy fro w o ró w n a się szczy to w i godzin n em u, n ie w ie le m n ie jsz em u od szczy tu k w a d ran so w e g o. N a p o d sta w ie w y k re só w o b ciążeń w z ię ty c h z p ra k ty k i o cen ić m o żn a sto su n e k szczy tu k w a d ra n so w e g o do g o d zin n ego n a 1,25. O sta teczn ie dochodzim y do w n io sk u, że z d o sta te czn ą dla n a sz y ch celó w d o k ła d n o ścią szczyt k w ad ran so w y dla pociągów podm iejskich znaleźć można jako 12,5% o d liczby zużytych na dobę kilowatogodzin. B ędzie on zatem w y n o sił: 353 000 0,125 = 44000 kw. P rz y ję c ie p ro c e n to w e j zależn o ści szczy tu i d o b o w ego z u ży c ia e n e rg ii je s t ró w n o żn aczn e z p rz y ję c ie m liczby god zin w y k o rz y sta n ia szczytu. S to su n k o w i n a p rz y k ła d 10% o d p o w ia d a czas w y k o rz y sta n ia szczy tu ró w n y 3650 godz./r.,. u sta lo n e m u zaś o b e cn ie d la szćzy tu k w a d ra n so w e g o sto su n k o w i 12,5% o d p o w ia d a 2920 g o d z./rok. J e s t to m n iej niż b y ło w W. &. W. p rz e d w o jn ą (ok. 3500 godz. rok), ale p rz ew id y w a n e w ię k sz e sk u p ie n ie p rz e ja z d ó w i lep sze dop a so w a n ie ru c h u do p o trze b k a żą o c zekiw ać ta k ie g o w y n i k u. Z resztą dla cało ści ru c h u e le k try c z n e g o o trzy m am y liczb ę w y ższą d zięki m n iejszem u sk u p ie n iu in n y ch ro d z ajó w p o ciąg ó w, W p o w y ż sz y ch o b liczen iach p o z o rn ie n ie u w zględ n io n o z w ięk szo n e g o ro zch o d u e n erg ii w zim ie z p o w o d u p o w ię k sz e n ia o p o ró w tra k c ji i o g rzew an ia w ag o n ó w. Z w łaszcza to o sta tn ie p o w ię k sz a znaczn ie obciążenie. M oc g rz ejn ik ó w n a je d n o s tk ę w y n o si ok. 60 kw. P rz y z ało żeniu d zienneg o p rz e b ie g u 350 k m /je d n. i d z ia łan ia g rz an ia w p o ciągu 12 godz. n a dobę, zu ży c ie n a g rzan ie w y n o si ok. 45% e n e r g ii n a tra k c ję. P rz y tak im n a jn ie k o rz y stn ie jsz y m sto su n k u w n a jz im n ie jsz e dni p rz e c ię tn y ro zch ó d e n erg ii w m ie sią c ach zim o w y ch w y n o si znaczn ie m n iej (N iem cy, S zw ajcaria 9%, S zw ecja 10% ). W każd y m razie trzeb a b ędzie zasto so w ać śro d k i, z a p o b ie g a ją c e zn aczn em u p o w ięk szan iu S zczytow ych o b c ią że ń (np. w y łą czan ie p rz y ro zru c h a ch i term o sta ty ). P o n iew aż dla całeg o ro k u p rz y ję to w o b lic zen ia c h je d n a k o w o g ę sty ru ch, o d p o w ia d ający letn iem u w zro sto w i p rz ew o z ó w (średnio zw ięk szo n y o 14%, ob. rodz. 3 i 8), p rz e to te d w a c zy n n ik i k o m p e n su ją się w z ajem n ie i zim o w e z ap o trze b o w a n ie e n erg ii o raz o b ciążenia n ie w y p a d n ą p ra w d o p o d o b n ie w ię k sz e od o b liczonych dla lata. W k a żd y m ra zie ró ż n ic a w z ap o trzebow a n iu en erg ii będzie n ie w ielk a. Pociągi m iędzym iastow e. Z u ży cie to b ę d zie b a r dzo o szczędne z p o w o d u ja z d y p ra w ie b ez zatrzy m y w a n ia się. Z ak ład a m y p o b ó r e n erg ii n a sz y n a ch p o d sta c ji ró w n y 25 W h /tk m d la ru c h u n a szlak u, a 40 W h /tk m n a średnicy. L icząc z ap e łn ie n ie 0,8, a c ię żar p o d ró ż n y ch z b agażem po 100 k g n a p a sa ż e ra, o trzy m am y dla 2 -w ag o n o w y ch je d n o stek, p o d a n y c h w tabl. 1: (88 + 0,8 X 165 X 0,1) 0,025 = 2,5 k W h /jedn.-k m, w o b rę b ie zaś W ę z ła 4,0 k W h /jedn.-k m. P o b ó r e n e rg ii d la p o c ią g ó w m ię d z y m iasto w y ch w o b rębie ro z p a try w a n e j sieci k o le jo w e j o b liczam y ja k p o p rzed n io, k o rz y sta ją c z d a n y c h w ta b l. 3. W re z u lta c ie zap o trze b o w a n ie e n e rg ii n a sz y n a ch p rą d u sta łe g o w y n o si 14980 k W h / 24 h, czy li 5,5 m in. k W h /ro k, w p u n k ta c h zaś z asilają cy c h 16650 kw h /24 h czyli 6,1 m in. kw h /ro k. Z e w z g lęd u n a sw o je sp e c ja ln e p rz eznaczenie p o c ią g i m ięd z y m ia sto w e sk u p ia ć się m u szą w p o b liżu ra n n eg o szczytu i d late g o pom im o ich n ie w ie lk ie j liczby szczy t k w a d ra n so w y o c en iam y cy fro w o ja k o 10% w ie lk o ści dobow ego zap o trzeb o w a n ia, w y n o si on w ięc 16650 0,10 = 1700 kw. Pociągi dalekobieżne. N ie u w z g lęd n iam y p rz y o b lic ze n ia c h ró żnic w jed n o stk o w y m zap o trzeb o w a n iu energ ii d la p o c ią g ó w p o śp ie sz n y ch i o so b o w y ch, a cz k o lw ie k ró ż n ice te są dość duże. W p ra k ty c e z ag ra n ic z n ej dla p o c ią g ó w o so b o w y ch lic z y się 20 30 W h /tk m n a p a n to g ra fach. Z a k ład a m y na szlak u 26 W h /tk m, czem u n a p o d sta cji o d p o w ia d a 30 W h /tk m. W o b rębie sam ego W ę z ła n a le ży b rać w ięcej - 40 W h /tk m. R ów nież n ie ro z ró ż n iam y n ie je d n a k o w ej w agi ró ż n y ch p o ciągów, p rz y jm u jąc śre d n io 600 t n a p o c ią g z p a sa żeram i i b agażem. P rzy ty c h zało żeniach n a sz lak u w y p a d a 18 k W h /poc.-km, a w sam ym W ęźle 24 kw h /p o c.-k m. P o d a n e w tab l. 3 p o c ią g o -k ilo m etry są sum ą obliczoną d la p rz eb ieg ó w n a p o sz c ze g ó ln y c h o d cin k ach, przyczym w W arsz a w ie po 13 p o c ią g ó w z linii ło w ick iej, m ław sk iej i b iało sto c k ie j sk ie ro w an o p rzez łączn icę W sch.-g d.-zach. O d ciążono przez to d ru g ą p a rę to ró w n a śre d n ic y W sch.- Zach., p rzezn aczo n ą dla p o c ią g ó w d alekobieżnych. O d ciążen ie to m o że n ie w y sta rczać, bo p raw d o p o d o b n ie ilo ść p o ciąg ó w na lin ii b rz esk ie j, a p rz ed e w szy stk im n a z e le k try fik o w a n y ch lin ia ch m ław sk iej i radom sk iej szybko p rz e k ro czy ilo ści założone. K w estia p rz y szłe g o ro z w o ju p o łączeń w ru chu dalekim i w ła śc iw eg o w y b o ru w agi i szybkości p o ciąg ó w p o w in n a b y ć ja k n a jszy b c ie j w y ja śn io n a W ów czas m ożna będzie o sta te cz n ie u sta lić ru ch w W ęźle, p raw d o p o d o b n ie z le p szym w y k o rz y sta n ie m łą c z n ic y W sch.-g d.-zach. N ie w y- k lu czo n e je s t sk ie ro w a n ie tam części pociągów p o d m ie i- slc ch. J O b liczone d la z ało żenego ru c h u zuży cie energ ii dla noc ią g o w d a le k o b ieżnych w y n o si n a p o d stacjach t?'i?n n kw h/24 h, czyli,3 6 m in. k W h /ro k, w p u n k tach zaś za s la ją c y c h 415 000 k W h /2 4 h, czyli 151 m in. k W h /ro k. U dział ty c h p o c ią g ó w w szczy cie b ę d zie m n iejszy niż p o c ią g ó w p o d m ie jsk ich ze w zględ u n a m n iejsze sk u p ie n ie i p rz esu n ię cie w sto su n k u do n a jg ę stsz e g o ru c h u p o d m ie j skiego. Z ak ład a m y n a p o d sta w ie ro z k ła d u p rz ed w o je n n eg o, że 7,5% p o c ią g ó w p rz y p a d a n a g o d zin ę szczytow ą. U w zględn ia ją c z w ięk szenie szczy tu k w a d ran so w e g o w sto su n k u do godzin o w eg o, zn ajd u jem y, że część sz c zy tu k w a d ran so w e g o w y w o ła n a p rzez p o c ią g i d a le k o b ieżne w y n o si 415 000-0,1 0 = 41 500 kw. Pociągi towarowe. J a k p o w iedzian o p o p rz ed n io, na trzech lin ia c h c ałk o w icie z e le k try fik o w a n y c h p o c ią g i to w a ro w e b ę d ą m ia ły tra k c ję e le k try c z n ą. P o c iąg i z in nych lin ii b ę d ą o b słu g iw a n e lo k o m o ty w am i p a ro w em i aż do sta c ji ro z rz ą d o w y c h w W arsz a w ie, gdyż zm iana tra k c ji na g ra n ic y e le k try fik a c ji n ie b y ła b y d la n ich celo w a. N a to m ia st ru c h m iędzy sta c ja m i ro zrządow y m i b ęd zie z ele k try fik o w a n y, p rz y n a jm n ie j w z n aczn ej części, a w k ażdym ra z ie z e le k try fik o w a n e b ę d ą s ta c je ład u n k o w e i d o jazdy do n ich (sc h em a ty c z n ie p o k a z a n e to n a rys. 6). Co się tyczy c ię żaru p o ciągów, to n a jc ię ż sz e b ę d ą p ra w d o p o d o b n ie rzęd u 1300 t, p o c ią g i zaś p rz e sy ło w e p o śp ieszne, k tó re g rają dużą ro lę w z a o p a try w a n iu m ia sta, ok. 600 t. U w zg lęd n iają c n ie je d n a k o w e w o b u k ie ru n k a c h w y k o rz y sta n ie ład o w n ości z ak ład a m y śre d n ią w a g ę 1000 t. R uch to w a ro w y o d znacza się p rz y tra k c ji e lektry cznej b ard zo oszczędnym zuży ciem e n e rg ii 12 do 18 W h /tk m n a p a n to g ra fie. D la n a sz y c h w a ru n k ó w słu sz n e b ęd zie p rz y ję c ie w y ższej w a rto ści, k tó re m u n a p o d sta c ja c h o d p o w iada 20 W h /tk m. N a to ra c h w e w n ę trz n y c h W ęzła z u ży c ie będzie, o czyw iście, znaczn ie w ię k sz e; z a k ła d a m y 30 W h /tk m. P o n iew aż m am y obliczone p o c ią g o -k ilo m etry, p rz e lic z a m y odra zu je d n o stk o w e zuży cie p rz y zało żo n ej w a d ze śred n iej po ciągów n a 20 i 30 kw h /poc.-km. W re zu lta c ie o trzy m u jem y p o b ó r e n erg ii n a p o d sta c ji 129 200 k W h/24 h, czyli 47,2 m in. k W h /ro k, n a p o c z ą tk u zaś sie ci z a sila ją c y c h 143 000 k W h/24 h czy li 52,4 m in. k W h /ro k. P o ciąg i to w aro w e p ra c u ją całą dobę, p rzyczym n a sile n ie ru c h u p rz y p ad a n a noc, średnio w ię c n a g o d zin ę w y p a d a 1 0 0 :2 4 = 4%. T ę w ielk o ść p rz y jm u jem y do o b liczen ia ud ziału w szczycie 15-m inutow ym : 143000 0,04 = 5700 kw. W szystkie pociągi na liniach P. K. P. O b licz y m y tera z liczby, c h a ra k te ry z u ją c e z a p o trz e b o w a n ie e n erg ii dla w szy stk ic h ro d z ajó w p o c ią g ó w P. K. P., a m ian o w icie ro c zn y p o b ó r e n erg ii w p u n k tach, z a s ila ją c y c h sie ć k o le jo w ą -(w m in. k W h i w %), o raz szczy t tam ż e (w ty s. k W i %) m in. kw h % ty s. k W % p o ciągi po d m iejsk ie 128,5 38,0 44,0 47,4 po ciąg i m iędzym iasto w e. 6,1 1,8 1,7 1,8 pociągi d alek obieżn e 151,0 44,7 41,5 44,6 p o ciągi to w a ro w e 52,4 15,5 5,7 6,2 338,0 100,0 92,9-100,0 Roczna liczba godzin w yzy sk an iu szczytu w ynosi 3640 h.

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 85 Pociągi dojazdowe. S k u tk iem b ard zo g ę sty ch p rz y sta n k ó w i k o n ieczn o ści u z y s k a n ia d u ży ch p rz y sp ie szeń je d n o stk o w y c h zuży cie będzie w ię k sz e niż p rz y p o c ią g ac h p o d m ie jsk ich. O p ie ra ją c się n a p ra k ty c e z ag ra n ic z n ej (np. S-B ahn śre d n io 50 W h/tkm, m e tro " 70 W h /tk m ), w y b ie rz e m y dla o d c in k ó w z am iejsk ich w a rto ść 50 W h t/k m, a dla m ie jsk ic h 65 W h/tkm, m ie rz o n ą w p u n k ta c h zasilają cy c h. U w zg lęd n ia ją c dane z tab l. 1 i p o p rzed n io p o d a n y spółc zy n n ik śre d n ie g o z ap e łn ie n ia, z n ajd zie m y w agę je d n o s t ki w ru c h u : 54 + 280 0,5 0,065 = 60,4 t. W te d y zuży cie jed n o stk o w e w ru c h u zam iejsk im będ zie 60.4 0,050 '= 3,02 k W h /jedn.-k m, a w ru c h u m iejskim 60.4 0,065 = 3,93 k W h /jedn.-k m. O rie n ta c y jn e o b liczenie p rz y u w z g lęd n ien iu g ra n ic ru c h u m ie jsk ieg o d ało su m ary czny p rz eb ieg 28 560 jed n o stk o -k ilo - m etró w n a o d cin k ach z am iejsk ich i 24 560 jed n.- km na o d cin k ach m iejsk ich. S tą d z n a jd u je m y zu ży cie: 28 560 3,02 + 24560 3,93 = 182 800 kw h /24 h, a w sto su n k u ro czn y m 66,8 m in. k W h /ro k. Z ag ęszczen ie ru c h u w g o d zin ie szczy to w ej z ak ład a m y ró w n ież 10%. W te d y sto su n e k liczb o w y szczy tu 15-min. do z u ży c ia d o b o w eg o b ęd zie 12,5%, u d z ia ł zaś w szczycie 182 800 0,125 = 22 800 kw. C ałkow ite zapotrzebow anie energii w 1965 r. T ra k tu ją c o b a śro d k i k o m u n ik a c ji ja k o cało ść, o trzy m am y liczby c h a ra k te ry z u ją c e odbió r: zuży cie m in. k W h /ro k tra k c ja elek tr. PKP. 338,0 k o le je d o jaz d o w e 66,8 % 83.5 16.5 szczy t 15-min. tys. k W % 92,9 80,3 22,8 19,7 razem. 404,8 100,0 115,7 100,0...,..... 404800 W y k o rz y sta n ie szczy tu w y n ie sie = 3500 godz./rok. S zczy ty ch w ilo w e n a p o sz c zególn y c h p o d sta c ja c h z a m ie jsk ic h b ę d ą w ie lo k ro tn ie p rz e k ra c z a ć ich n a jw ię k sz e o b c ią że n ie k w a d ran so w e, ale d la cało ści o d b io ru n a stą p i zn aczn e w y ró w n an ie. O c h a ra k te rz e o b c ią że n ia sądzić m ożn a z ry s. 5, o d n o szącego się do p o c zą tk u ro k u 1938. W n a stę p n y m ro k u p rz y zw ięk szo n y m ru c h u p o c ią g ó w p rzeb ieg o b c ią że n ia b y ł zn aczn ie ró w n o m iern iejsz y. D la p o ró w n a n ia 22 21 20!9 18 17!6 /5 J4 /3 /2 // /O 9 8 7 6 5 4 3 2 / Rys. 5 Przebieg obciążeń trak cy jn ych W ęzła K olejow ego W arszaw skiego (wiosna 1938 r.)

86 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XXII, z. 3 OZNACZENIA Podstacja Kabina sekcyjna 2-torowe linie zelektryfikowane To samo w dalszej kolejności Tory towarowe L pg/onouo Liczby przy podstacjach oznaczają szczyt 15- mi- 4 ' 3000 nutowy i chwilowy w MW oraz ilość i moc prostowników w kw Tłuszcz 2 '3 0 0 0 Skierniewice Żyrardów Brwinów 3 * 3 0 0 0 3 3 0 0 0 4-3 0 0 0 B i ń s h M. 2-3000 Rys. 6 G ro je 2-3 0 0 (2 Schemat sieci trakcyjnej prądu stałego na 3000 V 1. 6-8 /S Pilawa 2 3000 p o d a m y c h a ra k te ry sty c z n e w ie lk o ści z 17 m a ia 1939 r (w to rek ): w ru c h u 56 je d n o s te k i 6 lo k o m o ty w zu ży cie 133000 k W h, szczy t 15-min. 12,3 M W, szczy t chw ilo w y 22 M W. D la p ro je k to w a n e g o ru c h u w 1965 r. o rie n ta c y jn ie spod ziew ać się n a le ż y sto su n k u szczy tu chw ilo w eg o do k w a d ra n so w e g o ok. 1,45. O d p o w iadać tem u b ęd zie d la całości o b c iążenia: 115,7 1,45 = 168 M W. W o b lic z en iac h n ie u w z g lęd n io n o zuży cia n ie tra k c y jn e g o w W ęźle, k tó re b ę d zie częścio w o k o rz y sta ć ze w sp ó ln ej sieci. B ędzie ono g rało znikom ą rolę. 12. P o d sta c je i sieć n a 3000 V p rą d u stałego. P o d a n e w y żej ro z w ażan ia i o b liczen ia p o słu ż y ły do o p ra co w an ia o g ó ln eg o u k ła d u z asilen ia z ele k try fik o w a n y c h li- D ii P. K. P. ja k w sp o m n iano, ro zm ieszczen ie p o d sta c ji je s t z asad n icz o zg o d n e z p ro je k te m g łó w n y m prof. R. P odoskiego z 1930 r.; słu szność zało że ń teg o p ro je k tu p o tw ierd z iła p rz e d w o je n n a p ra k ty k a. U k ład o g ó ln y p o d a je ry s. 6. J a k w y n ik a z n ieg o, c ała sieć w ro z p a try w a n y m o b rę b ie z asila n a b ę d zie p rzez 20 podstacji trakcyjnych, p rzyczym o d leg ło ści p o m ięd zy nim i w a h a ją się od 16,1 do 25,6 km, śre d n io w y n o szą 21,1 km. O d p o w ia d a to obliczonym śre d nim dla in n y ch k o le i (np. n a w sp o m n ia n ej k o n fe re n c ji w P a ry żu p o d a n o p rz y 3000 V śre d n ią w a rto ść 22,53 km. Z g o d n ie z p o p rzed n im i ro zw ażaniam i (rozdz. 5), n a sc h e m acie p o k a za n o w g ra n ic a c h n a jg ę stsz e g o ru c h u o sobne p a ry to ró w dla ru c h u p o d m ie jsk ieg o, k tó re b u d o w a n e b ę d ą w m ia rę p o trzeb y. N ie je s t w y k lu czo n e, że to ry te sięgać m o g ą p o za p o k a za n e n a ry su n k u g ran ice. S p e c ja ln ie n ie w y ja ś n io n a je s t sp ra w a lin ii ślą sk iej i p ło ń sk ie j ta k co do trasy, ja k i co do sposo bu połączen ia z W ęzłem. C zęść zele k try fik o w a n a to ró w to w a ro w y c h w W ęź le w ra z z częścią sta c ji ro zrządow y ch, ro zdzielczy ch i ład u n k o w y c h jest. sch e m a ty c z n ie p o k a za n a n a ry su n k u lin ią k ro p k o w a n ą. Będzie o n a z asilan a p rzez p o d sta c je W sc h o d n ią i Z achodnią p rz y p o m o cy o so b n y c h dopływ ów. J a k w y n ik a z ry su n k u, w szy stk ie o d cin k i szlak o w e sieci są p o łączo n e (za p o m o cą w y łącznik ó w szy b k o d ziałający ch ) z szynam i zbio rczy m i p o d sta c ji w te n sp osób, że k ażd y o d cin ek n o rm aln ie z a sila n y je s t z obu stro n p rzez 2 p o d sta cje. P o za ty m p e w n e odcin k i, to ry sta c y jn e, p o sto jo w e itp. zasilan e są je d n o s tro n n ie z n a jb liższej p o d sta cji. P o k azan e n a ry su n k u k a b in y se k c y jn e z a p e w n ia ją d o d a t k o w e p o łąc ze n ie sieci n a p o w ie trz n y c h o b u to ró w teg o sa m ego szlaku, p rzez co u z y sk u je się zn aczn e zm n iejszenie sp a d k ó w n apięć. P ociągi, z n a jd u ją c e się n a szlak u, o b c ią żają obie p o d stacje, p rzyczym p o d ział tego o b ciążen ia zależy od m ie j sca, w k tó ry m p o c ią g się z n ajd u je. P rzy d o k ład n y c h o b liczen iach n a le ży z n aleźć p rzeb ieg o b c ią żeń w c ią g u dnia, a zw łaszcza d o k ład n ie zan alizow ać o b c ią że n ia w g o d zin ach szczy to w y ch. W y m a g a to, oczy w iście, u ło żenia ro z k ła d ó w jazdy, a p rzed tem jeszcze rozw iązania całego sz e re g u za g a d n ie ń ru chow y ch, d o ty cz ąc y c h sz y b k o śc i p o c ią g ó w, p rz e lo tn o ści linii, zab ezp ieczen ia ru c h u p o c ią g ó w itd. Z ad am a, k tó re sta w ia ją fu n k c jo n o w an iu w ęzła p rz y sz łe w ie lk ie p o trzeby, są p o w ażn e, a le m o g ą b y ć z ła tw o ś c ią ro zw iązan e p rzez z asto so w an ie n o w o czesn y ch u rz ą d z e ń ń n o w o czesn ej o rg a n iz ac ji ruchu. W k ażd y m ra zie te prit ygotow aw cze stu d ia m u szą b y ć p rzep ro w a d z o n e ja k n a jw c z e ś n ie j. T y m czasem je d n a k do o bliczen ia ro zd ziału obciążeń) n a poszczególn e p o d sta c je n a le ży z asto so w ać m eto d ę u p ro sz cz o n ą. N a jp ie rw o bliczono zu ży cie e n erg ii p o stro n ie, p rą d u sta łeg o (z u w zględ n ien iem stra t w sieci tra k c y jn e j), p rz y p a

?. XI. 46 PRZEG LĄ D ELEK TR O TEC H N IC ZN Y 87 d ające n a k a żd y odcinek. W o rie n ta c y jn y c h o b liczen iach p rzyjąć m o żn a z d o sta te czn ą śc isło śc ią ta k i p o d ział p o m ędzy o b ie z a s ila ją c e p o d sta cje, ja k i w y n ik a z zasad e le k tro te c h n ik i e le m e n ta rn e j p rz y zało żen iu je d n a k o w y c h n a p ięć n a o b u p o d sta c ja c h. B łąd, k tó ry, p o p e łn ia m y przez n ie u w z g lęd n ien ie c h a ra k te ry sty k i n a p ię cio w e j p ro sto w n ik a, je s t tu ta j bez znaczenia. (W rzeczy w isto ści ro zk ład dzięki sp ad kom n a p ię ć w p ro sto w n ik u b ę d zie ró w n o m iern iejszy). N a w ię k sz e tru d n o ści n a tra fia m y p rz y o k re śla n iu śre d n ich 15-m inutow ych o b ciążeń p o d stacji. R zeczyw iście, dalsze z a m ie jsk ie p i s t a c j e z p o w o d u n ie d o sta te c z n ie g ę sty ch p o c ią g ó w są o b ciążane z dużym i p rzerw am i, co nie p o z w a la sto so w ać m eto d y p rz y b liżo n e j, o p isa n ej w y żej, k tó ra je s t słu szn a dla całości o bciążenia, gdzie szczyt k w a d ra n so w y n iew iele się różni od szczytu godzinnego. Z p ra k ty k i zn an y je s t sto su n e k ro czn ego z a p o trz e b o w a n ia en erg ii ro żn y ch p o d sta c y j do szczy to w ego o b c iążenia, czy li c h a ra k te ry z u ją c a je ilo ść godzin w y k o rz y sta n ia szczytu. T en sto su n e k w a h a się o d 2000 g o d z./ro k w p o d sta c ja c h s k ra j n y c h do 4000 g o d z./ro k w p o d sta c ja c h c en traln y c h. W m iarę z w ięk szania się g ęsto ści p o c ią g ó w w cały m w ęźle w ie lk o ści te w p o d sta c ja c h z am iejsk ich ro sn ą i ro śn ie razem z nim i sp ó łc zy n n ik jed n o c zesn o ści o d d z ie ln y ch o b c ią że ń szczy to w y ch, je d n y m sło w em w p ły w p rz y p ad k o w o ści m aleje. Do o b liczeń z ak ład a m y 2000 g o d z./ro k d la p o d sta c ji na g ra n ic y o d c in k ó w z elek try fik o w a n y c h, 3200 g o d z./ro k dla p o d sta c ji p o śre d n ich, a 3600 g o d z./ro k dla c en tra ln y c h. W te n sposób o trzy m an o szczy ty 15-m inutow e n a szynach p rą d u sta łe g o p o sz c zeg ó ln y c h p o d sta cji, p o k a z a n e n a rys. 6. S u m o w anie ta k o trz y m a n y c h w y n ik ó w d a je 94 M W, p o d czas g d y szczy t k w a d ra n so w y, o b liczo n y dla p u n k tu zasilan ia, w y n o si 92,9 M W. Sum a a ry tm e ty c z n a o b c ią żeń p o d sta c ji u ź ró d eł z a sila n ia w y n o si 94,0 : 0,9 = 104,4 M W. S tąd sp ó łc zy n n ik jed n o c zesn o ści w y p a d a 92,9 : 104,4 = 0,89. T ak a w a rto ść je s t p ra w d o p o d o b n a, bo w ra n n y c h g o d zin ach o b c ią żenia k w a d ra n so w e w y s tę p u ją rzeczy w iście prawe jedn ocześnie. J a k w id ać, m u sim y tu godzić się z d u żą d o w o ln o śc ią z a łożeń, s ta ra ją c się zato p rzez w z aje m n e sp ra w d z an ie w y n i k ó w i p o ró w n y w a n ia Z d o św iadczeniem e lim in o w ać m o żliwe b łędy. S zczy ty ch w ilo w e n ie m a ją b e z p o śre d n ie g o zw iąz k u ze szczytam i 15-m inutow ym i, g d y ż w y w o ła n e są p rzez z b ie g a ją c e się je d n o c z e śn ie ro z ru c h y je d n o s te k czy lo k o m o ty w. O tóż je d n o s tk a p rz y ro z ru c h u b ie rz e 440 A, tj. 440X 3 = :=' 1320 kw, p o c ią g z aś 3 -jed n o stk o w y ok. 4000 kw. Lok o m o ty w a p o b ie ra 940 A, tj. ok. 3000 kw. O czy w iście, w p ra k ty c e n ie n a le ż y się liczyć z m o żliw o ścią ru sz a n ia d u żej ilo ści je d n o s te k tab o ru z u p e łn ie je d n o cześn ie. N a p o d sta w ie d o św ia d c zenia o cen iam y m ożliw ość w y stę p o w a n ia je d n o c z e sn y c h ro z ru c h ó w w sp osób n a stę p u ją c y : a) n a sta c ja c h k ra ń c o w y c h ru c h u e le k try c z n eg o p o c ią g 3 -jed n o stk o w y i 1 lo k o m o ty w a 7 M W, b) n a sta c ja c h k ra ń c o w y c h ru c h u p o d m ie jsk ieg o lin ii c ałk o w ic e z e le k try fik o w a n y c h p o c ią g 3 -jed n o stk o w y i 2 lo k o m o ty w y 10 M W, c) n a p o śre d n ic h sta c ja c h o m n iejszy m ru chu 2 p o c ią g i 3 -jed n o stk o w e i 1 lo k o m o ty w a 11 M W, d) n a p o śre d n ich sta c ja c h o w ięk szy m ru c h u 2 p o c ią g i 3 -je d n o stk o w e i 2 lo k o m o ty w y 14 M W, ej n a c e n tra ln y c h s ta c ja c h p o 4 p o c ią g i 3 je d n o stk o w e i 3 lo k o m o ty w y 25 M W. D o d atk o w o z ak ład a m y, że te szczy ty n a k ła d a ją się n a o b ciążenie zasad n icz e p o d sta c ji jed n o c ze śn ie ze szczy tem k w a d ran so w y m, p o d c zas k tó re g o je s t rz ec zy w iście n a jw ię k sze p ra w d o p o d o b ie ń stw o liczn y ch ro zru chów. O b liczone w te n sp o só b szczy ty ch w ilo w e p o d a n e są n a rys. 6 p rzy k a żd ej p o d sta c ji (d ru g a z k o le i liczba). W a rto tu jeszcze zauw ażyć, że p rz y ty c h zało żen iach p o c zy n io n o szere g u p ro szczeń: n ie w szy stk ie p o c ią g i są 3 -jed n o stk o w e, za to p o z a ro z ru c h a m i ro z k ła d o w y m i są ro z ru c h y m an e w ro w e, d a ją c e m n iejsze o b c iążenie; ru ch to w a ro w y u w z g lęd n ian o w n iew ie lk im sto p n iu, bo jeg o n a jw ię k sz e n a tę ż e n ie m ija się ze szczy to w y m ru ch em osobow ym. J a k w id ać z ry su n k u, sz c zy ty ch w ilo w e n a c e n tra ln y c h p o d sta c ja c h n ie w ie le p rz e k ra c z a ją 2 -k ro tn ą w a rto ść szczytu 15-m inutow ego, p o d c zas g d y n a p o d sta c ja c h zam iejsk ich są od n ieg o 3 do 6 ra z y w ięk sze. W y ją tk o w o p rz y lik w i d a c ja c h z a k łó c e ń ru c h o w y c h m oże zachodzić w y p a d e k jed n o c zesn e g o ro z ru c h u w ię k sz ej ilo ści jed n o ste k, ale w te dy b ędzie znow u m ałe o b ciążen ie zasadnicze. W ażn y d la d alszy ch ro zw ażań je s t czas trw ania szczytu. Z w iązan e je s t to z czasem ro zru chu, k tó ry m a dość d o k ła d n ie o k re ślo n y p rzeb ieg. O tóż n a jw y ż sza w a r to ść p rą d u ro z ru c h u n a sz y ch je d n o s te k w a h a się ok. 440 A przez m n iej w ięcej 10 sek., p o czym szybko spada. A. w ięc szczy to w e o b ciążenie m oże n a jw y że j trw a ć p rzez ten czas. Je ż e li ro z ru c h y k ilk u p o c ią g ó w n a k ła d a ją się n a sieb ie, to o czy w iście n ig d y śc iśle jed n o cześn ie, i z teg o p o w o d u im w ię k sz y szczyt, ty m k ró c e j trw a. W y k re sy sz y b k o p isz ących p rz y rz ą d ó w p rzed w o jn ą n o to w a ły szczy ty trw a ją c e nie dłu żej niż 6 sek. Sum a a ry tm e ty c z n a o b c ią że ń c h w ilo w y ch w szy stk ic h p o d sta c ji w y p a d a 312 M W, co po p rz elic z en iu d la p u n k tó w z a sila ją c y c h d a je 312 : 0,80 = 390 M W (p rzy jm u jem y sp ra w n o ść p rz e sy ła n ia i p rz e trw a rz a n ia 0,80, bo, oczyw iście, p rz y szczy to w y c h o b c ią żeniach stra ty są dużo w iększe niż p rz y średnich ). D la całeg o o d b io ru tra k c y jn e g o P.K.P. szczy t chw ilo w y o cen ić m o żn a n a 1,5 szczy tu 15-m inutow ego, czyli 92,9 X 1,5 = 140 M W. W ó w cz a s sp ó łc zy n n ik jed n o cze- sn o ści w y p a d a 140 - = 0.36, co ró w n ież p o k ry w a się z dośw ia d c ze n ie m w p ra k ty c e. M a ją c sz c zy ty k w a d ra n so w e i ch w ilo w e, m o żem y o k re ślić m o c prostowników, k tó re n a le ż y z ain stalo w a ć na p o d sta cjac h. T rzeba tu uw zględnić cały szereg czynników : a) k a żd a p o d sta c ja m u si m ieć w ła sn ą re ze rw ę n a w y p a d ek u sz k o d z en ia je d n e g o p ro sto w n ik a, b) W ra zie w y p a d n ięc ia z ru c h u *całej p o d sta c ji sąsie d n ie p o w in n y p rzez te n k ro tk i czas u m o żliw ić ru c h p o c ią g ó w p rzez w łą czen ie rezerw y, c) zap as m o cy w re zerw ie n ie p o w in ien b y ć z b y t duży. Te w a ru n k i n a jle p ie j z apew n im y przez u sta w ie n ie n a k a żd ej p o d sta c ji z a m iejsk iej p o. 3 p ro sto w n ik i, z k tó ry c h 2 m a ją p o k ry w a ć obciążenie. P rzy o b liczan iu m o cy z ain stalo w a n e j z asad n iczą ro lę gra przećiążalność je d n o ste k. P rzy ta k dużej, p rz ew a d z e szczy tó w ch w ilo w y ch n a d k w a d ran so w y m i i godzin o w y m i n a jw ię c e j chodzi o w y so k o ść k ró tk o trw a łe j g ó rn ej g ra n ic y p rz eciążaln o ści. Je ż e li p rz y ją ć p rz ecią ż aln o ść 3 -k ro tn ą przez 5 sek. i 1,25-krotną przez 15 m in. to dobrze b ę d ą p a so w ać p ro sto w n ik i o m o cy n o m in aln ej 3000 k W ; w te d y m am y d o p u szczaln e o b ciążenie 9000 k W przez 5 sek. i 3750 przez 15 m in. J a k w idzim y, ty lk o dla p o d sta c ji c e n tra ln y c h liczba p ro sto w n ik ó w, o k re ślo n a ze szczy tu k w a d ran so w e g o (dla p o d sta c ji W -w a Zach. 17 9 0 0 :3 7 5 0 = 4,8) je s t w ię k sz a od liczby, obliczonej ze szczy tu ch w ilo w eg o (40000 :9 = 4,4). D la in n y c h d e c y d u je b ezw zględ n ie szczy t chw ilow y. O sta-. teczn ie o b iera m y p ro sto w n ik i o m o cy 3000 k W i p rz e c ią ż aln o śc i p o d a n e j. w y żej. W y g o d a jed n o lite g o w y p o sa ż e n ia g ra ta k dużą rolę, że n ie k o rz y sta m y z m o żliw o ści z asto so w a n ia n a n ie k tó ry c h p o d sta c ja c h je d n o s te k p ro sto w n ik o w y c h o m n ie jsz ej m ocy. P ro sto w n ik i b ę d ą z a o p a trz o n e w zab e zp ie cz en ie p rz ec iw p rze cią że n io w e, u m o żliw iając e w y k o rz y sta n ie p rz ecią ż aln o śc i (np. p rz e k a ź n ik i z c h a ra k te ry sty k ą z ależ n ą i n a staw ie n ie m n a czas 5" p rz y 8000 k W i w y łą cz an ie n a ty c h m ia sto w e p rzy 9000 kw ). W y p o sa że n ie p o d sta c y j, sieci tra k c y jn e j i sieci z a s ila ją cej n a su w a k o n ieczn o ść ro z p a trz e n ia całeg o sz e re g u zag a d n ie ń z b y t o b sz e rn y c h i sp e c ja ln y c h, a b y m o g ły być p rzed m io tem je d n e g o a rty k u łu. W a rto n a to m ia st podać, że k ie ro w a n ie ru c h em ta k. ro z le g ły c h u rz ą d z e ń z a s ila ją c y ch w y m aga n ie ty lk o d o b rej o rg a n iz acji obsługi, lecz um ożliw ien ia k iero w n ik o w i ru ch u sta łe j o rie n ta c ji w d ziała n iu w szy stk ic h u rz ąd z eń i n a ty c h m ia sto w e g o sk u te c z n e go re a g o w a n ia w r a z ie, zak łó ceń w ruchu. Z ap ew n ić to m oże ty lk o urządzenie do obsługi zdalnej z syg n a liz a c ją sta n u ap ara tó w, m eld o w aniem u szkódzeń, p o m iaram i z d aln y m i i ste ro w an ie m z o d leg ło ści n a jw a ż n ie j szych a p a ra tó w (w y łącznik ó w lin ii z a sila ją c y c h p rą d u zm ienneg o, p ro sto w n ik ó w i.szy b k o d ziałający ch w y łą cz n ik ó w lin io w y ch p rą d u stałego),. P o zatem sp e c ja ln ie duże zn a czenie m a o b słu g a z d aln a k a b in sekcyjn y cfl, k tó ry c h w y łączn ik i p o w in n y m ieć p o łączenie u z a le ż n ia ją c e z w y łą czn ik am i n a p o d sta cjac h. Bez o b słu g i z o d leg ło ści w y b ió r czość w y łą czeń i. p e w n o ść ru c h u z n aczn ie się p o g a rszają. R ów nież b ard zo cen n y m u z u p ełn ien iem je s t o b słu g a z d aln a w a żn ie jszy c h o d łąc zn ik ó w se k c y jn y c h w sieci p rą d u stałego, k tó ry c h dużo p o trzeb a n a to ra c h sta c y jn y c h, p o sto jo w y c h i ro z rz ą d o w y c h (z elek try fik o w a n ie ru c h u to w a ro w eg o rów nież znacznie p o w ięk szy ich liczbę).

88 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XXII, z. 3 P rzy sy ste m ie p o d sta c ji i k a b in bez m ie jsc o w ej o b słu g i, u rz ąd z en ia d z ia ła ją całk o w icie au to m a ty c zn ie, je ż e li w szy stk o je s t w p o rz ąd k u. G d y n a stą p i ja k a ś n ienorm aln o ść, to o d p o w ie d n ie u rz ąd z en ia z ab e zp ie cz ają ce w y łą c z a ją i z a b e z p ie c z a ją p rz ed szk o d liw y m i sk u tk a m i, a la rm u ją c o d p o w iednim sy g n a łem c e n tra ln ą n a staw n ię. W te d y o b słu g u ją c y w n a sta w n i m a m o żn o ść w p ro w ad z en ia w ła śc iw y ch zm ian w p o łąc ze n iac h d la z ap e w n ien ia p ra w id ło w eg o ruchu, a w ra zie p o trz e b y p o sy ła n a m ie jsc e d ru ż y n ę k o n se rw a c y jn ą d la z b a d a n ia p rz y c z y n y i e w e n tu a ln e j n a p raw y. O d p o w ie d n ie w sk aźnik i n a p o d sta c ja c h i w k a b in a c h w sk a zu ją, w k tó ry m m ie jsc u a p a ra tu ry n a stą p iło uszkodzenie. O b słu g a z d aln a je s t o b e cn ie re g u łą w z elek try fik o w a n y ch sie ciac h k o lejo w y c h, zw łaszcza w w ę zła ch z ru chem p o d m ie jsk im. D o św iad czenie p rz e d w o je n n e w W.K.W., gdzie b y ł sy ste m p o śre d n i, ró w n ież w sk a z u je n a k o rz y ści c en tra ln e j obsłu g i. W o b ec teg o d la p ro je k to w a n e j e le k try fik a c ji W ę z ła K o le jo w eg o W arsz a w sk ie g o p rz ew id u je się c e n tra ln ą n a staw n ię, p ra w d o p o d o b n ie p rz y p o d sta c ji W -w a Z achodnia. 13. Z ako ńczenie N ie w szy stk ie z ag a d n ie n ia om ó w io n o w y żej jed n a k o w o d o k ład n ie. N a jśc iśle j p o tra k to w a n o część, zw iązan ą z e le k try fik a c ją ru c h u n a lin ia ch PKP, ze w zględu, n a -p ie rw sz ą k o le jn o ść re aliz a cji. W ty m zak re sie a rty k u ł podaje z a ło żen ia do o p ra co w a n y c h ju ż w a ru n k ó w technicznych n a d o sta w ę p o trz e b n y c h u rz ąd z eń d la e le k tiy fik a c ji w szy stk ich o d cin k ó w p o d m ie jsk ic h W ę z ła W a rsz a w sk ie g o (tj..do Z a lesia G órn., Ż y rard o w a, B łonia, M o dlina i Zegrza, T łuszcza, M ińska i O tw ocka) w czasie ok. 5 lat. Co do dalszej ro z b u d o w y a rty k u ł o d tw a rza je d y n ie o b e cn y stan rozw ażań, nie p rz e są d z a ją c zm ian, k tó re m ogą n a stą p ić p rzy d a lszy ch stud iach. P rz e d staw io n e p o g lą d y i o św ie tle n ie..^i^żczególnych z a g a d n ie ń są re z u lta te m w sp ó ln y c h ro zw ażań k ilk u fa c h o w có w w z a k re sie tra k c ji e le k try c z n e j z prof. R. Podoskim n a czele, k tó rz y n iez ale żn ie o d o b ecn eg o m ie jsc a p ra cy c z u ją się śc iśle zw iązan y m i z w ielk im zad aniem e le k try fik a c ji k o lei w O k rę g u S tołecznym. C ało ść z ag a d n ie n ia e le k try fik a c ji k o m u n ik a c ji p o d m ie j sk iej i m ie jsk iej w y m a g a jeszcze o lb rzy m iej p ra c y p rz y u sta la n iu coraz to d o k ład n ie jszy c h szczegółó w p ro je k tó w i p ro g ram ó w. Do sp ro sta n ia tem u z a d a n iu n ie m a d o ty ch czas d o sta te cznego a p ara tu, ja k im p rz e d w o jn ą b y ło B iuro E le k try fik a c ji M in isterstw a K o m u n ik acji. T ym w ięc n ie z b ęd n iejsz a je s t śc isła w sp ó łp ra c a z a in te re so w a n y c h i sta ła w y m ian a w y n ik ó w stu d ió w d ro g ą o d p o w iednich p u b lik acji. 2 > i «i PROF. B O LESŁA W K O N O R S K i Stan obecny zagadnienia e I e kt ro m a g n ety cz n y c h ^ jednostek I. U w ag i h isto ry czne. S p ra w a je d n o s te k i w y m ia ró w w ie lk o ści e le k tro m a g n e ty cznych, k tó ra je szcze p rz e d la ty 20 b y ła p rzed m io tem o ży w io n y ch d y sk u s ji n a ła m a c h pism. fach o w y ch, o b ecn ie stra c iła b ard zo w ie le ze sw ej zasad n iczej p ro b lem aty k i. N ie w c h o d zą c w szczegóły, m o żn a p o w iedzieć, że p rzed m io tem tej d y sk u s ji b y ła p rz ec iw staw n o ść p o g lą d ó w zw o len n ik ó w d w ó ch u k ła d ó w je d n o s te k : u k ła d u fizycznego" i u k ła d u tech n iczn ego". W chw ili o b ecn ej a rg u m e n ty o b u stro n są ju ż d o sta te cz n ie znan e, p o g lą d y sk ry sta liz o w a n e. R ozdzielo n e są tak że, z g ru b sza b io rąc, zak re sy, w k tó ry c h oba U kłady są sto so w an e : a w ięc u k ła d tec h n icz n y, z w an y tak że p rak ty czn y m ", u ż y w a n y je s t w e le k tro te c h n ic e, u k ła d fizy czny (CGS) w fizyce te o re ty c z n e j. Z aznaczyć tu je d n a k n ależy, że w o sta tn ic h c zasa ch p o ja w ia się coraz w ięcej dzieł z d zie d zin y fizyki, sto su ją c y c h je d n o s tk i p ra k ty c z n e (M ie, T om aschek, G rein ach er, Pohl). S to so w an ie tzw. u k ła d ó w b e zw zględ n y ch (CGS) do je d n o s te k e le k tro m a g n e ty c z n y c h w y w o d zi się z czasów, gdy n a u k a o e le k try c z n o śc i i o m ag n e ty zm ie z n a jd o w a ła się jeszcze, w p o w ija k a c h. Z d aw ało się w ó w cz as fizykom, że je d n o s tk i ro z m a ity c h sp o ty k a n y c h w ty c h d ziedzin ach w iel- T o ś c T m o ż n a sprow adzić, do 3 je d n o s te k m echan iczn y ch: d łu g o ści, m asy i czasu. P ierw sze tru d n o śc i p o w sta ły, g d y p rzez z asto so w an ie tej z a sad y do o b u p o czątk o w o n iezależnie od sieb ie ro z w ija ją c y c h się dziedzin m ag n ety zm u i e le k try c z n o śc i o k a za ło się, że d la tej s a m e j. w ią lk ości o trzy m u je się ro zm aite w y m ia ry zależnie o d tego, czy w y w o d zić tę w ie lk o ść z p ra w m ag n e ty cznych, czy e lek try czji n y ch. D w o isto ść ta, z a w ie ra ją c a sam a w sobie sprzeczność I lo g iczną, n ie z o sta ła n ig d y p o k o n a n a; fo rm aln ie u su n ię ta I z o sta ła p rz e z - stw o rz en ie d w ó ch b e zw z g lęd n y c h u k ład ó w CGS e le k tro sta ty c z n e g o i e le k tro m a g n ety c zn e g o. D alsze tru d n o śc i p o w sta ły p rz y b a d a n iu o śro d k ó w m aterialnych, z n a jd u ją c y c h się w e w n ą trz p o la e le k try c z n e g o lub m ag n e ty cz n eg o. P o w stały w re sz cie ro zm aite z a p a try w a n ia co do teg o, czy np. je d n o s tk a ła d u n k u je s t źró d łem jed n e j linii, czy 4 Jt lin ii p o la. W zw iązk u ż ty m i ro zm aity m i z a ło żeniam i p o w s ta ją ró ż n e u k ła d y b ezw zględ n e: u k ła d y n ie sy m e try c z n e.(np. u k ła d M axw ella) i sy m e try c zn e (układ G aussa, u k ła d L oren tza); u k ła d y ra c jo n a ln e (np. u k ład H eav isid e 'a) i inne. Ju ż M ax w ell w y k a zał, że w ró w n a n ia c h e le k tro m a g n e ty cznych w y s tę p u ją c z te ry n iez ale ż ne od sieb ie w ielk o ści p o d sta w o w e. W y n ik a stącc że n a le ż y p rz y ją ć cztery n iezale żn e od sie b ie je d n o s tk i, i w te d y w szy stk ie in n e w iel- Ićosci e le k tro m a g n e ty c z n e d adzą się do ty c h cztere c h p o d sta w o w y c h je d n o s te k spro w ad zić. K ażde u siło w a n ie zip n ie j- szenia ilo ści je d n o s te k p o d sta w o w y c h do 3 (jak się to d zieje w u k ła d a c h bezw zględ n y ch) sta n o w i zatem z tego p u n k tu w id zen ia sztu czny, z zew n ą trz p o c h o d zą cy zabieg, p rz e m oc n a rzu c o n ą sam ej n a tu rz e p zeczy. T ak np. p rzez n a d a-... nie w y m iaro w i p rz e n ik a ln o śc i d iele k try c zn e j, k tó rą e le k try k m ie rzy w je d n o s tk a c h h enr/cm. c h a ra k te ru liczby o d e rw a n e j (jak teg o w y m aga e le k tro s ta ty c z n y u k ła d bez- WzgTędny) o trzy m u je się d o w o ln a i n ie d a ją c a się u m oty- w o w a ć re la c ja : h e n r co cm. P o zw olę tu so b ie z acyto w ać sło w a w y b itn eg o fizy k a w sp ó łczesn ego A. S om m erfelda 0 teg o ro d z a ju u siło w aniach * ): O rto d o k sy jn a liczba 3, b ę d ąca p o d sta w ą tzw. u k ła d ó w b ezw g lędnych, m o g ła w y d a-; w ać- się w ią żącą p ó ty, p ó k i sp o d ziew an o się sp ro w ad zić e le k try ć z n o śc do m echan ik i. T en czas m in ął. Z ad aje się:: g w a łt w ielk o ścio m ele k tro m a g n ety c zn y m p rzez w cisk an ie ich do prok ru sto w eg o ło ża trzech je d n o s te k. Z n ajd u ją one n a to m iast w y g o tłn e m iejsca w u k ład z ie c ztero je d n o stk o - w ym..." Je d n a k ż e sp ro w ad zen ie ró żnic p o m ię d z y u k ła d e m p ra k ty czn y m i b ezw zględ n y m w y łą cz n ie do c h ę c i narzucenia" w ielk o ścio m ele k tro m a g n ety c zn y m ty lk o trz e c h je d n o ste k p o d sta w o w y c h n ie je s t słu szne i b y ło b y n iew łaściw y m u p ro szczeniem sp raw y. Isto ta tej ró ż n ic y tk w i g łęb ie j i jest u w a ru n k o w a n a ro zm aity m i p o g ląd am i n a w łis n o ś c i pola elek tro m a g n ety c zn e g o. T ak np. d la fizy k a sta n e le k tro m ag n e ty czny w ja k im ś p u n k c ie je s t (w p ró ż n i) c a łk o w ic ie * o k re ślo n y p rzez jeden w e k to r n a tę ż e n ia p o la (ele k try c z -" nego i m ag n ety czneg o ), p o d czas g d y e le k tro te c h n ik w idzi w ty m sam ym m iejscu dwie z u p ełn ie ró żne w ielkości: n a tę że n ie p o la m ag n e ty czneg o i in d u k c ję m ag n e ty cz n ą (wzgl. n a tę że n ie p o la e le k try c z n e g o i in d u k cj'ę e le k try c z ną). Je st to ró żn ica zasadnicza, k tó re j u zgodnić n ie podobpa. N ie je s t p rz e sa d ą tw ierd z en ie, że dla- d zisiejszeg o e le k try k ą u k ła d y b ezw zg lęd n e je d n o s te k n ie m a ją ż a d n e g o zn a czenia jd rakty czn eijo i in te re s u ją go ju ż ty lk o z h isto ry cz nego pu"ne u w id zen ia. P ra w ie w y łą cz n ie sto so w an y jest o te c n ie w e le k tro te c h n ic e m ię d z y n aro d o w y u k ła d p ra k tyczny. D o w cip n ie piszb w tej sp ra w ie fizy k g e ty n g e ń sk i Pohl**): S ilnik e le k try c z n y n a 220 w o ltó w to je s t ja s n e : 1 zro zu m iałe. W u k ład z ie bezw zględ n y m trzeba b y p o w ie dzieć: siln ik e le k try c z n y na 0,73 V d yn a albo 0,73 cm 1''* g7= s-1. s M oże to o znaczać 220 w o ltó w, ale ró w n ie d o b rze m oże to znaczyć 7,3 am perów. N ależy n ap rzó d u stalić, czy p ie r w ia ste k V d y n a ro zum ian y je s t e le k tro staty cz n ie, szy e le k tro m a g n ety c zn ie''. *) Z. f. lechn. Physik, 1935, str. 420. 2 fi ' **) Zeitschr. f. angewandfe Chemie, 1935.

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 89 II. U k ład je d n o s te k, o b o w ią z u ją c y do k o ń c a 1939 r. W y b ó r 4 je d n o s te k u k ła d u p ra k ty c z n e g o m oże b y ć d o k o n a n y w ro z m a ity sp o só b. M o żna np. do 3 istn ie ją c y c h p o d sta w o w y c h je d n o s te k m e c h a n ic z n y c h dokoopto w ać " je d n ą je d n o s tk ą e le k try c z n ą. J e d n a k ż e p ra k ty k a m ię d z y n aro d o w a p o szła in n ą d ro g ą. W u k ład z ie, z ap ro p o n o w a n y m przez w łosk ie a o e le k try k a G io rg i'eg o, u sm io n e " z o sta ły ja k o je d n o stk i p o d sta w o w e 2 je d n o s tk i m echan iczn e: d łu gości J L.m = 1 m e tr lu b je g o w ie lo k ro tn o ść ) i c zasu Ii_ s = 1 se k u n d a) o raz 2 je d n o s tk i e le k try c z n e : ła d u n k u e le k try c z n eg o (1 C = 1 kulo m b ) i o p o ru e le k try c z n eg o 11 Q 1 om ). W ie lk o ść ty c h o sta tn ic h 2 je d n o s te k o b ra n o zg o d n ie z w ie l- k o śc ią je d n o s te k 1 ab s C i 1 ab s U, z n a jd u ją c y c h się w doty c h c z a so w y m u ż y c iu i o trzy m an y c h z zależności b e zw z g lę d n e g o u k ła d u e le k tro m a g n ety c zn e g o. J e d n a k ż e n o w e defin ic je 1 in t C i i in t fi o p a rte z o sta ły o iląne. u z y sk a n e, d o św ia d c za ln ie i sta n o w ią c e n a jle p sz e p rz y b liżen ie do_ w arto ść! b e zw zględ n y ch. T a k w ięc z o sta ły zdefin io w an e: 1 m ię d z y n aro d o w a je d n o s tk a ła d u n k u e le k try c z n e g o = 1 in t C (kulom b) ja k o ła d u n e k 1,118 m g jo n ó w sre b ra; 1 m ię d z y n a ro d o w a je d n o s tk a o p o ru e le k try c z n e g o = 1 in t 2 (om) ja k o m ie rzo n y p rą d e m sta ły m w tem p e ra tu rz e 0 C o p ó r słu p a rtę c i o sta ły m p rz e k ro ju, d łu g o ści 106,3 cm i ciężarze 14,4521 g. D la 16 n a jw a ż n ie jsz y c h p o d sta w o w y c h w ielk o ści e le k tro m a g n e ty cz n y ch O, 1, t, U (E), R, C, K, 1 (s). D, e, H, <I>, B, L, R m, ii g d zie Q o znacza ła d u n e k e le k try c z n y, t czas, R o p ó r e le k try c z n y, I d łu g o ść ( s. p rz e k ró j), m ożem y n a p isać 12 zależności: du: do Q fid t; IJ ~ IR; Q CU; K D D = -e K dl ds H - Iz ~ r B H d4> ~ d t: r Z<1> I Bds; L = - J ; O trz y m u je się stą d je d n o s tk i n a jw a ż n ie jsz y c h w ielk o ści (p o m ijam y p o n iż e j p rz y p isk i m ię d zy n a ro d o w y = int): C, n a tę ż e n ie p rą d u 1. am p er = A = n a tę ż e n ia p o la e le k try c z n e g o K * in d u k c ji e le k try c z n e j D p rz e n ik a ln o śc i.d ie le k try c z n e j g r n a p ię c ia U i siły e le k tro m o to ry cznej. E _ w olt = V = A il C p o jem n o śc i C - fa ra d = F = -ÿv cm C cm F r - F cm a y - ' n a tę ż e n ia p o la m a g n e ty cz n eg o H cm stru m iepia" m a g n e ty czneg o <I> V.s > «V s. in d u k c ji, m ag n e ty cz n ej B cm - * f in d u k c y j ilo ś c i. L h e n r = H = 2 s o p o ru m ag n e ty cz n eg o R, i'--- H - f p rz e n ik a ln o śc i m ag n e ty cz n ej fi r t cm C cm H alb F o V -yrs2 z, P rzy p o w y ż sz y c h z ało żen iach n a p ię c ie o g n iw a W e s to n a (ogniw o H g C d o sp e c ja ln e j k o n stru k c ji), słu żąceg o jak o w zorzec n a p ię cia, V y n o s i p rz y 20 C 1,01830 V. S tru k tu ra o trzy m an y c h w te n sp o só b je d n o s te k w y k a z u je dalszą z a le tę u k ła d u p ra k ty c z n e g o : sam o o znaczenie j e d n o stk i w sk a z u je "rue je d n o k ro tn ie n a m e to d y p o m iaro w ą, za p o m o cą k tó re j m oże b y ć d a n a w ie lk o ść z n alezio n a, oraz u ja w n ia isto tjie u z a le ż n ie n ie te j je d n o s tk i od in n y c h j e d n o ste k pokrew nych-. P o d o b n e w n io sk i n ie d f ją się w y c ią gn ąć z o z n aczeń w y m ia ro w y c h u k ła d ó w b ezw zg lęd n y ch. i 1- - i T ego ro d z a ju e m p iry czne d e fin icje, ja k p o d a n e w y żej i, o k re ślen ia 1 in t "C i 1 in t fi, p o sia d a ją je d n a k p e w n ą wa- ; dę; sto p ień ich z g o d n o ści z w ie lk o ściam i b ezw zględ n e] je d n o s tk i ła d u n k u (1 a b s C) i b ezw zg lęd n ej je d n o s tk i o p o ru e le k try c z n eg o (1 abs, fi je s t u z ależnio n y o d d o k ład n o ści m eto d p o m iaro w y ch ; w m ia rę d alszego u d o sk o n a la n ia ty ch o sta tn ic h p o w sta ją n iezam ierz o n e p o p rz ed n io ró żnice. Isto- T Iz tnie, p rz y d o k ład n iejszy ch' b a d a n ia c h ' stw ierd zo n o, ż e z a m ierzo n e p o c zątk o w o r e l a c j e : l _ i n t C =! ' a b s "G; 1 in t 1! 1 a b s Q, n a le ż y z astą p ić p rz e ^ n a s tę p u ją c e : 1 in t C = 0,99996 abs C jk 1 in t Q = 1,00051 abs 2. N iezg o d n o ść p o w y ższa n ie m ia łab y o sta te cz n ie w ielk iego zn aczenia; m n iej p rz y je m n a je s t w szakże o k o liczność, że oba w y m ien io n e u k ła d y p ra k ty c z n y i b e zw z g lęd n y z a z ę b ia ją się o sieb ie, jeż e li chodzi o je d n o s tk ę e n erg ii. Ta o sta tn ia bow iem d efin iu je się z je d n e j stro n y za pom o cą J e d n o s te k m ec h an ic zn y c h ja k o 1 erg ; z d ru g iej je d n a k stro n y je d n o s tk ą en erg ii je s t ta k ż e 1 w ą to se k u n d a 1 V A s = 1 J (dżul), p rz y czy m 1 dżul m iał się ró w n a ć 107 ergów. Przez p o d sta w ie n ie p o d a n y c h p o w y żej u lep szo n y c h w a rto ści o trz y m u je m y p b ecnis : 1 J = i;00p48- X 10; ergów. W sp ó łc z y n n ik p o w y ż sz y 1,00043 * (p odług in n y c h źró d eł 1,00028) sta n o w i zn aczn ą n ie d o g o d n o ść g d fż m jisi b y ć w łą -, cza n y w ę w szy stk ic h rach u n k aclf, w k tó ry ć h. z, d a n y c h j e le k try c z n y c h o trzy m u je się w ielkość^" m echan iczn e, j a k i m oc, p raca, siła itp. W a ż n ą ro lę w p rz ed sta w io n y m w y żej u k ład z ie p ra k ty c z n y m o d g ry w a ją w a rto ści Pod1. p rz e n ik a ln o śc i d ie le k try cznej i m ag n e ty cz n ej p ró żni. Z p o m iaró w o trzy m u je.się F i ' f = 0,88585 X 1 0-19 cm H Hó - 12,56047 X 10-9 cm W ie lk o ści p o w y ższe zw iązan e są w y n ik a ją c ą z ró w n a ń M a x w ella zależnością _JL_ \it 0 go gdzie co oznacza p rę d k o ść św ia tła w p różni. Przez p o d sta w ie n ie do teg o w y ra ż e n ia w ie lk o ści 0, Po o trzy m u je s ię co = 2,9979 X 10> cm /s../ III. U k ład je d n o s te k o b o w ią z u ją c y od 1. I. 1940. P rz e w id u ją c w y n ik łe z p rz y ję ty c h p o w y ż ej z ało że ń n ie d o g o d n o ści. M ię d zy n a ro d o w a K o m isja E le k tro te ch n ic zn a (CEI C o m m isio n E le c tro te c h n iq u e In tern a tio n a le ) jeszcze w r. 1935 p o sta n o w iła o p ra co w a ć i w p ro w ad zić n o w y u k ła d o p a rty n a je d n o stk a c h, z g o d n y ch ściśle z je d n o stk a m i b ezw z g lęd n e g o m a g n e ty czneg o ntcłn'dn~txfrs: sto so w n ie do T m h w aly ^ iręd z y n H ro d o w cg o K o m itetu M ia r i W a g z r. 1935 n o w y u k ła d m a o b o w iązy w ać od 1. I. 1940 r,*) P o sta n o w ie n ia CEI są w ią żące d la w szy stk ic h p a ń stw, n a le ż ą c y c h do K o n w en c ji M e try cz n ej (n ależy do n iej i P olska). W e d łu g teg o n o w eg o o p ra co w a n ia p o z o sta je w m o cy z a sa d a u k ła d u G io rg i'eg o o p a rc ia się o c z te ry p o d sta w o w e je d n o stk i: 2 m ec h an ic zn e i 2 e le k try c z n e. J e d n a k d e fin icja iy c h o sta tn ic h n ie w iąże się o b e cn ie' z d anym i e k sp e ry m e n taln y m i (opór o k re ślo n ąg o p rz ew o d n ik a, ilo ść w y d z ie lo n e go sre b ra, n a p ię c ie n o rm aln eg o ogniw a), ja k to b y ło doty ch czas. D e fin icja dw u e le k try c z n y c h je d n o s te k - ła d u n k u i n a p ię c ia o p iera się o b ećn ie n a u sta le n iu ilo czynu i ilo- '~razù ty c h dw ó ch p o d sta w o w y c h je d n o ste k 1 C (kulom b) i 1 V (wolt). 1) Ilo czyn obu je d n o ste k 1 V i 1 C m a w y n o sić 1 J (dżul) = 107 ergów : 1 C V = 1 J 107 ergów. 2) Ilo raz obu je d n o s te k 1 V i 1 C je s t u sta lo n y przez ' 'z ało że n ie/ że w a rto ść p rz en ik aln o śc i m ag n e ty cz n ej p ró żn i w y n o si \ / Ł.\= V s2 U 9 Mo = 4 - *> t. 1 0 - ję A cm Z ało żenie 2) sp ra w d z a się p o m iaro w o do o k re śle n ia ind u k cyjn o ści, k tó re j w a rto ść dla (teo re ty c z n ie n iesk o ń czen ie długiej)" cew k i c y lin d ry cznej w y n o si w p ró żn i W. / 0 d Dla sk o ń czonych sto su n k ó w j w zór p o w y ższy u z y sk u je dobrze sp ra w d z o n e u z u p ełn ien ie m ate m a ty c z n e. Z a p om ocą m eto d y p o m ia ro w e j, p o z w ala ją c ej p o ró w n y w ać in d u k cy j- ' T *) Por. PE, 1939, sir. 164. A - 7 «/

90 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 1UŁ -9H R. XXII, z. 3 ność L z oporęm czynnym o trzy m u je się przy ty ch zało żeniach*) : 1 n o w y Q = m ierzo n em u p rą d em sta ły m w te m p e ra tu rze 0 C o p o ro w i słu p a rtę c i o stały m p rz ek ro ju, d łu gości 106,250 cm i ciężarze 14,4453 g; 1 n o w y C (kulom b) ład u n k o w i 1,11815 m g jo n ó w sre b ra; n a p ię c ie o g n iw a W e sto n a p rz y 20 C w y n o si 1,01865 V (n o w y ch V). D la p rz e n ik a ln o śc i d ie le k try c z n e j próżni. o trz y m u je się p rz y zało że n iu n a jle p szej w o b ecn ej chw ili w a rto ści p rę d k o ści św ia tła cn = 2.9979 1nl ll 10 TT C cir_ cm.... F <-'n = 0,88543.1 0-13_ ii^ri. 4 rtco2 V s ' ~ cm ę 4 Ór^gL w { / -. 2. O p arcie n o w ego u k ła d u je d n o s te k o w łaściw o ść su b sta n c ji św iato w ej (m ag n ety czn a p rz en ik aln o ść próżni). P o p rz ed n i u k ła d o p iera ł ślę o w ła sn o ść dow o ln ie o b ranej su b sta n c ji, ja k ą je s t rtęć, i to su b sta n c ji, b ę d ąc ej m ie sz a n in ą b liżej n ieo k re ślo n y c h izotopów. 3. M ożność o b liczan ia p rz en ik aln o śc i m ag n ety czn ej p ró ż n i Po i p rz en ik aln o śc i e le k try c z n e j p ró żn i s0 z d o w o ln ą d o k ład n o ścią (tej o sta tn ie j p rz y zało żen iu, że zn an a je s t p rę d k o ść św ia tła w pró żni Co). r*t i 4. M ożność p re cy z y jn ie jsze g o w y k o n a n ia k o n ieczn y ch p o m ia ró w d o św iadczaln ie, niż to b y ło poprzed n io. W y m ia ry g e o m e try c z n e cew ki d a ją się łatw o i d o k ła d n ie u stalić; n a sk u te k teg o n o rm aln y h e n r m o żn a p re c y z y jn ie j w y m ierzyć i w y k o n a ć niż ^norm alny om. K o rzyści ze sta so w a n ia n o w ego ta k z d efin io w an ego u k ła du są n a stę p u ją c e : 5. N o w e u sta lo n e je d n o stk i nie są u z ależnio n e p d d o sk o n ało ści m eto d p o m iaro w y ch ; te o sta tn ie d a ją nam ty lk o 1. Ś cisłe d o sto so w an ie n o w y ch je d n o s te k do d aw n y ch w z o rc e, k tó re p o z o stają w m o cy p ó ty, p ó k i nie b ędzie odn jed n o ste k, o p a rty c h o u k ła d e le k tro m a g n e ty c z n y CGS. U su n ię c ie jn ie g m m ^ cą i niećfogodnóści, w y n ik a ją c e j z istn ie n ia, a le zio n e p rz y b liżenie jeszcze śc iślejsz e; je d n a k sam a defi n icja p rz y tym zm ianie n ie ulega. w sp ó łc z y n n ik a 1~Ó0043 (1,00023) p rz y je d n o stk a c h p racy, m o cy i siły. *) Szczegółowsze uzasadnienie podanych poniżej liczb nié jest autorow i znane. ( W T W k - i ' n Z /. C0 /W ' au IN Z. W Ł A D Y S Ł A W NEY a/ j s M i* Gospodarka energetyczna w Szwecji Wy t A 1. R ozm ieszczenie p rzem y słu, z aso b y e n e rg e ty c z n e i p ro d u k c ja e n erg ii. P o d staw o w y m źró d łem e n erg ii e le k try c z n e j w Szw ecji są sp a d k i w ody, k tó re m u szą z a stę p o w a ć b ra k u ją c y w ęgiel. N a tu ra ln e b o g a ctw a S zw ecji, ja k lasy, ru d a żelazna i siły w o d n e, o raz szczęśliw e u n ik n ię c ie u d z ia łu w obu w o jn a ch św ia to w y c h z d ecydow a ły o stru k tu rz e g o sp o d arczej i ro z w o ju p rzem y sło w y m S zw ecji i d o p ro w adziły k ra j do w ie lk ie g o d o b ro b y tu. K o p aln ie ru d y są p o ło żo n e za k o łem b iegunow y m w o k o lic y K iru n y, sk ą d ruda. d w iem a d ro g am i przez N a rw 'k i L u lea d o sta je się do in n y ch k ra jó w. P rzed w o jn ą e k sp o rt do chodził do 10 m ilio n ó w to n roczn ie. Lasy, p o k ry w a ją c e olb rzy m ią część p o w ie rzchni k ra ju, są p o d sta w ą w ie lk iego p rz em y słu d rzew n ego. O g ro m n e ta rta k i, fa b ry k i m a te ria łó w b u d o w la n y ch o raz fa b ry k i celu lo zy k o n c e n tru ją się g łó w n ie w D olnym N o rrlan d z ie n a w y b rz eż u Z ato k i Botnick iej. P rzem y sły m etalu rg iczn y, m aszy n o w y, e le k try c z n y i w łó k ien n ic zy m ieszczą się w c e n tra ln e j S zw ecji, w p a sie p o m iędzy G ótebd rgiem i Sztokholm em oraz n a sam ym p o łu d n iu w o k o lic a ch M alm ó i H elsin g b o rg. G o sp o d ark a e n e rg e ty c z n a je s t p ra w id ło w a. P ro d u k c ja c ie p ła w z ak ład a c h p rz em y sło w y c h z re g u ły zw iązan a je s t z p ro d u k c ją e n erg ii e le k try c z n e j przez p o w szech n e sto so w a n ie tu rb in zaczepow y ch i p rz ec iw p ręż n y ch. E lektro w n ie p rz em y sło w e z re g u ły p ra c u ją ró w n o le g le z sie cią o k rę gow ą, o d d a ją c do n iej n a d m ia r e n e rg ii lub p o k ry w a ją c z n iej b ra k e n erg ii, w zależności od p o trzeb y. W te n sp o sób u z y sk u je się n a jle p sze w a ru n k i d la p o łączo n ej p ro - d u k c ji c iepła i e n erg ii e le k try c z n e j. Do w y z y sk a n ia c iepła o d p a d k o w eg o ro z p o w szechnio n e są b ard zo u rz ąd z en ia re g e n e ra c y jn e sy ste m u La M o n ta, u sta w ia n e w k a n a ła c h sp a lin o w y ch p ieców p rz em y sło w y ch. W ie le tak ic h in stala cji, z asto so w an o w czasie w o jn y szczególn ie w p rz em y śle h u t niczym. Ja k o p a liw o sto so w an y je s t g łó w n ie w ęg iel, w iele k o tłó w p rz y sto so w a n y c h je s t ró w n ież do o p a la n ia ropą, W o jn a sp o w o d o w a ła w ie lk ie tru d n o śc i i o g ra n ic zenia w d o sta w ie w ęgla, dow óz ro p y i b e n zy n y u sta ł n iem al całk o w icie. Z a sadniczym p a liw em w p rzem y śle i tra n sp o rc ie stało drzew o. w okresie wojny ^ V" : się S tale ro sn ą c e z ap o trzebow a n ie en erg ii e le k try c z n e j przez lu d n o ść, k o m u n ik a c ję i p rzem y sł (rys. 1) m ogło b y ć p o k ry te ty lk o d zięki in te n sy w n e j ro zbudow ie z ak ład ó w w o d ny ch. W ro k u 1938 m oc z a in sta lo w a n a w siło w n iac h w o d n y c h w y n o siła ok. 1400 M W, w siło w n iach zaś ciepln y ch ok. 600 M W. Do ro k u 1945, tj. w o k re sie 6 lat, łączn a m oc e le k tro w n i w o d n y c h w zro sła do 2535 M W, tj. o przeszło 1000 M W, m oc zak ład ó w cie p ln y ch w zro sła w n ieznaczn y m stopniu. M oc zak ład ó w w o d n y ch w y n o si o b ecn ie ok. 80% o g ó ln ej m o cy z ain stalo w a n e j, gdy w ro k u 1938 w y n o siła ok. 70%. Inaczej' p rz e d sta w ia się sto su n e k w y p ro d u k o w an e j e n e r gii. P rzed w o jn ą w zależności od w a ru n k ó w w o d n y ch 5 10% en erg ii po chodziło z e le k tro w n i cieplnych, w roku 1944, p rz y g lo b aln e j p ro d u k c ji w y ższej od p rz ed w o je n n ej o 35%, ju ż ty lk o 2% e n erg ii p o chodziło z z ak ład ó w cieplnych. Z rys. 1 w idać, że spo życie w gru p ie g o sp o d arstw a dom ow ego w zro sło w o k re sie w o je n n y m o 70%, na c ele tra k c ji e le k try c z n e j oraz dla e le k tro m e ta lu rg ii o 50%. O gółem p rz e c ię tn a ro c zn a p ro d u k c ja n a m ieszkań ca p o d n io sła się z 1450 k W h w ro k u 1939 do 2120 k W h w ro k u 1945. Z aso b y w o d n e S zw ecji szaco w ane są n a 32,5 m lrd k W h roczn ie, co p rz y ro czn y m czasie u ż y tk o w an ia m o cy z ain sta lo w an e j 5000 h d a je łączn ą m oc sp adów w o d n y c h 6500 M W. S to p ień w y z y sk a n ia k ra jo w y c h zaso b ó w w o d n y ch w zró sł w czasie w o jn y z 22% n a 38%, a z k o ń cem 1948 r. o siąg n ie 46%. R ozm ieszczenie i d y n a m ik a w y z y sk a n ia sił w odnych w o k re sie w o je n n y m w id o czn e są z n a s tę p u ją cego zestaw ien ia: O g ó ln e zaso b y W y zy sk an o W y zy sk an o sił w od nych do 1936 r. dol945 r. M W M W M W N o rrlan d 2950 170 270 D o ln y N o rrla n d 2000 160 *1190 S zw ecja Ś ro d k o w a i 'Południow a 1550 1040. * LI60 Razem 6500 1370, * 2530 G łów ne in w e s ty c je w dziedzin ie b u d o w n ic tw a w odnego ześro d k o w an e b y ły w D olnym N o rrlan d z ie n a rzece Indaisely en. C a łk o w ity sp a d e k rz ek i In d a lselv e n od jez io ra S to rsjo n do u jśc ia w y z y sk a n y je s t ju ż w 10 sto p n iach p iętrzących. W o k re sie w o jn y w y b u d o w an o e le k tro w n 'ę Jó rb stro m e n o m o cy 80 M W, M in d sk d tj 90 M W, G am eiange 40 M W. O b ecn ie łąc zn a m oc z a k ła d ó w ń a te j rzé e w y n o si 629 M W p rz y p ro d u k c ji 4290 m in. k W h. N a jw ię k szy z zak ład ó w w o d n y c h K ra n g ed e o siągnie w 1947 r. no u sta w ie n iu szóstej tu rb in y m oc 210 M W. W k o ń cu 1948 ro k u m oc w szy stk ich z a k ła d ó w n a In d a lselv e n. osiągnie 1010 M W p rz y p ro d u k c ji 6200 m in. kw h. N a rzece In d a l se lv en z n a jd u je się e le k tro w n ia Sillre, je d y n y w S zw ecji z ak ład pom p o w o -szczyto w y. N a d m ia r energ ii w sieci w- dni św iąteczn e z u ż y tk o w a n y b y w a n a p rz ep o m p o w y w a nie w o d y z rzek i In d a lselv e n do p o ło żo n ego o 200 m w yżej jezio ra. W e le k tro w n i z ain stalo w a n e są 2 tu rb in y F ra n cisa po 13000 k. m. o1600 obr./m in. N a w sp ó ln y m w a le z tu r binam i z n a jd u ją się d w u sto p n io w e p o m p y o d środkow e. E lek tro w n ia p o łąc zo n a je s t lin ią o n a p ię ciu 132 k V z rozdzielnią e lek tro w n i S tadsforsen n a 220/132 kv.

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 91 HHj.ftWh POCO I 3 0 0 0 - Wykres przedstawia wytwarzanie energii elektr w Szwecji w tatach 1901-1944r oraz (od r. 1912)rozdział je j zużycia na poucz, działy; 20 bo 40 44- t Drobny przemysł, rzemiosło, rolnictwo, ośw uh c lip 3. Wielki przem ysł l Komun Ikacjp (koleje żel., Iram wa/e itp.) «. Przemyst ele i trote cpn lelek trelem S. Straty w sieci potrz.w{. oraz eksa enery. Ko Danji oraz elekm kolty parowe R ys. 1 N a rzece A n g e rm an se lv do 1948 r. u k o ń c zo n e b ę d ą 3 z a k ła d y o m o cy 230 M W. D la e le k tro w n i Forsm o n a tej rzece w b u d o w ie są 2 tu rb in y K a p ła n a p o 50000 k. m. n a re k o rd o w y dla tu rb in teg o ro d z a ju sp a d e k H 38 m. W a rto w y m ien ić ró w n ież u k o ń c z o n ą w ro k u 1942 e le k tro w n ię T ro llh a tta n II (H oym ) n a rz ece G ó ta e lv z d w iem a n a j w iększym i n a k o n ty n e n c ie tu rb in a m i K a p łan a o m o cy po 66000 km i n a sp a d e k H = 30 m. W sz y stk ie w ie lk ie tu r b in y w o d n e w y k o n a n e są p rzez firm y N o h a b. i K M W, g e n e ra to ry i k o m p le tn e w y p o sażen ie e le k try c z n e z akład ó w przez firm ę ASEA. M o cna i szczeln a stru k tu ra g ra n itu p ły ty sk a n d y n a w sk iej u p ra szcza sp ra w ę b u d o w y zak ład ó w w o d n y c h. C zęsto zak ła d y w y k u te są w sk ale, a m aszy n o w n ie z n a jd u ją się pod p o w ie rzch n ią ziem i, co d a je w ie lk ą o szczęd n o ść m a te ria łó w b u d o w la n y ch i ro b o cizny. E le k tro w n ia P o rju s i n a jw ię k sz a w S zw ecji e le k tro w n ia K ra n g ed e p o sia d a ją m a szy n o w n ie w y k u te w sk a le 50 m p o d p o w ie rzc h n ią ziem i. Z e le k tro w n i K ra n g ed e w o d a o d p ro w a d z o n a je s t do rz e k i tu n e le m d łu g o ści 114 k m o p rz e k ro ju 116 m 2. E le k tro w n ia H o y m ró w n ież w y b u d o w an a je s t p o d p o w ie rz c h n ią ziem i. U k o ń c zo n a w 1944 r. e le k tro w n ia T o rp sh a m e r n a p o łu d n ie od In d a lsely e n p o sia d a m a szy n o w n ię u m ieszczoną 125 m p o d ziem ią. O b ecn ie z a in sta lo w a n a je s t w ty m z ak ład z ie 1 tu rb in a "F ran c isa o m ocy 50000 k. m., d ru g a tu rb in a je s t w w y k o n a n iu i m a b y ć u ru ch om io na do 1949 r. 2. Sieci p rz e sy ło w e n a jw y ższeg o n a p ię c ia i ich p la n p ra cy. Sieci n ajw y ższego n a p ię c ia ro z c ią g a ją się od N a rw ik u i P c rju sa n a d a le k iej p ó łn o cy p o p rzez c a łą S zw ecję n a przestrzen i 1600 km i łączą się z sieciam i duńskim i n a p o łu d n iu w e le k tro w n i k o p e n h a sk ie j p rz y p o m o cy k a b li w y so kiego napięcia, uło żo n y ch przez cieśn in ę O resund. Z ta b e lk i p o d a n ej w y żej w idać, że 75% sił w o d n y c h z n a jd u je się w p ó łn o cn e j części k ra ju, p o z o stałe 25% w p o łu d n io w ej i śro d k o w ej części. O d w ro tn ie ro zm ieszczona je s t lu d n o ść: 4/5 m ieszk ańcó w, a w ięc śro d e k ciężk o ści całej g o sp o d a rk i n a ro d o w ej z n a jd u je się w p o łu d n io w ej p o ło w ie k ra ju. O g ro m n a w iększość p rz em y słu m aszy n o w e go, w łó k ien n iczego, p rz em y sł m e ta lu rg ic z n y sk o n c e n tro w a n e są w śro d k u k ra ju m ięd zy w ie lk im i jezio ram i i Sztokholm em. S iły w o d n e p o łu d n io w ej i śro d k o w ej części k r a ju, w y z y sk a n e w 80%, o k a z a ły się n ie w y sta rc z a jąc y m i do p o k ry c ia, w ciąż ro sn ą ce g o z ap o trze b o w an ia. S tąd in te n sy w n a ro zb u d o w a sił w o d n y ch D o lnego N o rrlan d u, p o ło żo n y c h n ied o g o d n ie, b o śre d n io 500 km od g łó w n y c h o śro d k ó w sp o życia. T ak ie g e o g raficzne ro zło żen ie źró d eł en erg ii i o śro d k ó w sp o życia sp o w o d o w ało p o w sta n ie je d n e g o z p o tęż n iejsz y ch n a św iecie u k ła d ó w sieci e le k try c z n y c h p rz e sy ło w y c h zaró w n o co do p rz e sy ła n y c h m ocy, ja k i co do o d leg ło ści. D la c h a ra k te ry s ty k i ro z w o ju sieci n a jw y ższego n a p ię cia w a rto p rz y to c zy ć n a stę p u ją c e cy fry : w 1939 r. b y ło w S zw ecji 1215 k m lin ii n a 220 kv, w czasie w o jn y w y b u d o w an o 1.100 km, o b e c n ie zaś z n a j d u je się w b u d o w ie jeszcze 1 060 km ta k ic h linii. Prócz teg o istn ie je ok. 1 900 km sieci n a 132 kv, lecz to n a p ię c ie p ra w ie n ie u le g a d alszej ro z b u dow ie. M oc, p rz e sy ła n a z zak ład ó w w o d n y c h n a In d a lsely e n do c e n tra ln e j S zw ecji i do S zto k h o l m u, tj. n a o d leg ło ść ok. 500 km, o siąg a 600 M W w- o k re sie ta ja n ia śniegu n a półn o cy. Z asad n iczy sch e m a t szw edzk ich sieci e n e rg e ty c z n y c h p o k a z a n y je s t n a ry s. 2. Z espół e le k tro w n i w o d n y c h w D olnym N o rrłan - d zie n a rz ek a ch In d a lsely e n i A n g e rm an se lv o łączn ej m o cy ok. 300 M W p o łąc zo n y je s t z z a k ła d a m i w o d n y m i n a d a le k iej p ó łn o cy lin ią o n a p ię c iu 132 kv. Z e le k tro w n i K ro n g ede, S tadsfo r- sen i T o rp sh am er, n a le ż ą c y c h do teg o zesp o łu, w y chodzi n a p o łu d n ie 5 jednotom ow ych lin ii o n a p ięc iu 220 k V ; 4 z n ich łąc zą się w głó w n y m p u n k c ie zb io rczo -ro zdzielczy m sta c ji tra n sfo rm a to ro w e j H u rn d a l; p ią ta lin ia b ieg n ie b ezp o śre d n io do d ru g ieg o g łó w n ego p u n k tu zbio rczo-rozdziełczego, p o ło żo n e g o o 150 k m d alej n a p o łu d n io w y zachód, do sta c ji tran sfo rm a to ro w ej H ałlsb erg. O b a p u n k ty w ęzło w e w ią żą sieć p rz e sy ło w ą o n a p ię ciu 220 kv z sie cią p rz esy ło w o -ro zdzielczą o n a p ię ciu 132 k V i 40 kv p rzez w ie lk ie tra n sfo rm a to ry n a 220/132 kv. W H a llsb erg u są 2 n a jw ię k sz e w S zw ecji tró jfa zo w e tra n s form atory. n a 220/132 k V z re g u la c ją n a p ię c ia + 15% od stro n y n iższego n a p ię cia, k ażd y o m o cy 120 M V A i z trz e cim u z w o jen iem n a 10 k V dla u rz ąd z eń k o m p en sacy jn y c h. S ta c ja H a łlsb erg p o łączo n a je s t lin ią d w u to ro w ą n a 132 k V z trzecim w ie lk im zesp o łem zak ład ó w w o d n y ch, a m ian o w icie n a rzece. G ó ta elv o łączn ej m o cy ok. 300 M W z e le k tro w n ią T ro llh a tta n n a czele. W zw iązku z p ro w a d zoną d alszą in te n sy w n ą ro zbudow ą z a k ła d ó w w o d n y ch w p ó łn o cn e j i p o łu d n io w ej części p ro w in c ji N o rrla n d p rz e w id u je się u ru c h o m ien ie do ro k u 1949 lin ii p rz e sy ło w ej p rą d u sta łe g o n a n a p ię c ie 2 X 250 k V n a tra s ie P o rju s M in d sk o g (na In d alsely en ) H a łlsb erg d łu g o ści około 1000 km. P race b adaw cze n a d p rz esy ła n ie m e n erg ii p rzy p o m o cy jarądu stałeg o p ro w a d zo n e są przez firm ę A SEA w o k o licy TrolihfiP,an. w m iejsco w o ści M illerud. O b ecn ie p rz y p o m o cy in sta la c ji d o św iadczaln ej p rz e sy ła n a je s t m oc rz ęd u 10 M W p rz y n a p ię c iu 2 X_45 k V n a o d leg ło ść ok. 50 km. U rządzenia, p ro je k to w a n e do p rz e sy ła n ia 120 M W, b ę d ą p o sia d ać n a k ra ń c u o d sy ło w y m lin ii p rz e k sz ta łtn ik p rą d u zm ienneg o n a sta ły (m utator), s k ła d a ją c y się z 4 zesp o łó w p ro sto w n iczy ch, k a żd y o 6-ciu z aw o ra c h jo n o w y c h w p o łą- ' c z e n iu. m o stk o w y m. W sz y stk ie 4 zesp o ły p o łąc zo n e są ze so b ą w szereg. N ap ięc ie, p rz y p a d a ją c e n a k a ż d y zesp ó ł p ro stow niczy, w y n ie sie 62,5 kv. N a k o ń c u - o d b io rczym lin ii z n a jd u je się p rz e k sz ta łtn ik p rą d u sta łe g o n a p rą d zm ienny (inw estor) p o d o b n e j b u d o w y, lecz o o d w ro tn y m p rz y łą c z e n iu z aw o ró w jo n o w y c h w sto su n k u do b ieg u n o w o śc i linii. N a sta c ji o d b io rczej w in ien z n ajd o w a ć się jje n e r a to r m o cy b ie rn e j o d p o w iedniej w ielk o ści, gdyż lin ią m o żn a p rz e s y łać je d y n ie m oc czynną. U rząd zenie n ie w y m aga sp e c ja ł-

92 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. X X II, z. 3 Kopenht. Rys. do 2.0DMW " 150 -» 100 \J. 50 Szwedzkie sieci energetyczne O elektrownie wodne Elektrownie parowe ( częsc' czarna wybud. po!939rij Lm je 220kV Lin je 132 kv Lin ja 220kV w budowie;prze - widywane p rz ejście na przesył prq de m siatym t 2S0AZ n y c h w y łącznik ó w, ro lę ich sp e łn ia ją sam e zaw o ry jo n o w e, w y p o sażo n e w anodow e sia tk i ste ru ją ce. N ie o p a n o w a n e są jeszcze, ja k się zd aje, n a le ż y cie - tru d n o śc i zw iązan e z zap ło n em zw ro tn y m. P rz e k sz ta łtn ik p rz y z a k łó c e n ia c h p rz ec h o d zi ła tw o w sta n zw arcia. M im o w ie lu n ie w ą tp liw y c h k o rz y ści te go sy stem u p rz e sy łu e n erg ii w p o ró w n a n iu z sy stem em tró jfa zo w y m w y d a je się, że p rz e sy ł n a p rą d zie sta ły m nie zn ajd zie jeszcze szerokieg o zasto so w a nia w n ajbliższym czasie. Sieci n ajw y ższeg o n a p ię c ia oraz o- g ro m n a w iększość n o w y ch z ak ład ó w w o d n y c h są w ła sn o śc ią p ań stw o w eg o p rz e d się b io rstw a i.k ungs V a tte n fallssty re le se n " (K rólew ski Z arząd S padów W o d n y ch ). P rz e d sięb io rstw o to m a m ożliw o ści w y w ie ra n ia w p ły w u n a p la n y p ra c y w szy stk ic h p ry w a tn y c h i k o m u n a ln y c h z a k ła d ó w e le k try c z n y ch, w łą czo n y ch do sieci, w ra m a ch ogólno-państw o w ej g o sp o d a rk i e n erg e ty c z n ej. O- g ó ln y p la n p ra c y całeg o zesp o łu u rz ą dzeń n a rz u c a ją w a ru n k i h y d ro lo g iczn e. R óżnica m iędzy o k re sam i to p n ie n ia śn ie g ó w w p ó łn o cn e j i p o łu d n io w ej S zw ecji w a h a się w g ra n ic ach od 2 do 3 m iesięcy. N a jp ie rw to p n ie ją śn iegi na p o łu d n iu ; w te d y zesp ó ł e le k tro w n i n a G o tael (T ro llh attan ) d y sp o n u je n a d m ia rem m o cy i p rz e sy ła do c e n tra ln y c h o k rę g ó w (przez sta c ję H alłsb erg ) do 80 M W. Później n ad ch o d z i o k re s w ie lk ie j w o d y w D olnym. N o rrlan d z ie. W o k resie tym p rz e sy ła się o k o ło 600 M W n a p o łu dnie. Połow ę, tj. 300 M W, ro zdziela się w H u rn d a lu, sk ąd e n e rg ia idzie do o k rę gów śro d k o w y ch, do. S zto k h o lm u i V a- steras, d ru g a p o ło w a d o sta je się p o p rzez H a lłsb erg do T ro llh a tte n (jako. zw rot) i n a p o łu d n ie S zw ecji ja k o p u n k t ro zdzielczy N a ssjo. W ty m o k re sie śro d k o w a i p o łu d n io w a S zw ecja zasilan e są z D o lnego N o rrlan d u, a zesp ó ł e le k tro w ni w o d n y c h n a G ó ta elv p ra c u je m n ie j szą m ocą, w y z y sk u ją c m ożliw ości a k u m u la c y jn e jez io ra V a n er. Je z io ro V a- n e r je s t trzecim co do w ie lk o ści jezio rem w E u ropie, p o w ie rzchnia jeg o w y n o si 5600 k m 2. 1 cm z m iany poziom u w o d y w jez io rz e o d p o w iada 5,3 m in. k W h. P rz y d o p u szczaln y ch w a h an ia ch p oziom u w o d y w jezio rz e o _1,8 m is t n ie ją m o żliw o ści a k u m u lo w a n ia ok. 950 inln. kw h. W zesp o le ty m w ie lk ie e le k tro w n ie c iepln e w V a ste ra s (110 M W ), w S zto k h o lm ie (ok. 100 M W ), M alm ó (80 M W ) i M o ta ła (35 M W ) są sta le pod p a rą i sta n o w ią m o m en taln ą rezerw ę m m m m m m mmmm -JL- 600 Rys. 3

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 93 7TT7TT7tfW777T, Rys. 4 zespołu,.p racu jąc ja k o s ta c je k o m p en sato ro w e. Z ak ład y te są w sta n ie p rz e ją ć p e łn e o b c ią że n ie n o m in a ln e w czasie do 1 m in u ty. P ró cz teg o z a k ła d y p ra c u ją jako^ szczytow e, p o k ry w a ją c ra n n y i w ie c z o rn y szczyt c ałeg o u k ład u. E lektro w n ia w M alm ó. p o k ry w a ró w n ież część o b c ią żenia p o d sta w o w e g o sieci sp ó łk i S y d sv e n sk a K ra fta k tie b o ła g e t. Z e sp ó ł e le k tro w n i c ie p ln y ch u le g a o b ecn ie d alszej ro z b u d o w ie. D la V a ste ra s z am ó w io n a je s t n o w a tu rb in a S tał" o m o c y 65 M W, w M alm ó p rz y stą p io n o do b u d o w y n o w ej e le k tro w n i o m o cy 3 X 5 0 M W. W sie ci 220-k ilo w o lto w ej sto so w a n e są k o m p e n sato ry s ta ty c z n e b a te rie k o n d e n sa to ró w i d ław ik i. Z esp o ły k o m p e n sa c y jn e p rz y łą c z o n e są p rz ew a ż n ie do trzecic h u z w o jeń w ielk ich tra n sfo rm a to ró w s ta c y jn y c h n a n ap. 10 kv. O b e c n ie czy n n y c h je s t o k o ło 50 M V A b a te rii k o n d e n sa to ro w y c h i ty le ż d ław ik ó w k o m p en sac y jn y c h. Z esp o ły k o m p e n sac y j n e ro zm ieszczone są g łó w n ie w H a llsb erg u, H u rn d a l i V a- ste ras. Z am ó w io n y ch je s t o b ecn ie jeszcze 80 M V A k o n d e n sa to ró w sta ty c z n y c h o raz 100 M V A k o m p en sato ró w sy n c h ro n icznych ; z teg o 1 zesp ó ł n a 50 M V A d la sta c ji H a llsb erg i 2 X 25 M V A d la sta c ji H u rn d a l. C a ły u k ła d sie ci n a 220 k V sk o m p e n so w a n y je s t cew k am i P e tersen a. W sie ciac h n a 220 i 132 k V sto so w an e je s t n a k ilk u o d cin k a ch a u to m a ty c zn e w łą c z e n ie p o n o w n e. D o b re w y n ik i, o trzy m an e z ty m zab ezp ieczen iem w e k sp lo a ta c ji, sp o w o d o w ały, że w c ią g u teg o i n a stę p n e g o ro k u w c ałej sieci n a 132 kv będzie ono w p row adzon e. W sz y stk ie tra n sfo rm a to ry n a n a p ię c ie 132 k V i 220 kv p o sia d a ją p u n k t z e ro w y od stro n y w y so k ie g o n a p ię cia, zab ezp ieczo n y o c h ro n n ik a m i k a to d o w y m i, d o b ra n y m i n a n a p ięcie fazow e. J a k o z ab e zp ie cz en ie p rz ec iw p rze p ię c io w e sto so w an e są z p o w o d zen iem p o w szech n ie o d g ro m n ik i k a to d o w e dla w szy stk ic h z a k re só w n a p ię ć do 220 k V w łącznie. W sieci n a 220 k V i 132 k V sto so w an e są g łó w n ie zab ezp ieczen ia w y b io rc ze firm y BBC p rz e k a ź n ik i L. 3. Z ab ezp ie c z e n ia te p ra c u ją w c ałej sie c i b ez zarzutu. C o się ty czy a p a ra tu ry, to n a n a p ię c iu 132 k V sto so w an e są g łó w n ie w y łą czn ik i m ało o łejo w e k o n tra k c y jn e, n a n a p ię ciu 220 k V je d y n ie w y łą cz n ik i p o w ietrzn e. Z ain sta lo w an e p o czątk o w o w k ilk u sta c ja c h 2 2 0 -k ilo w o lto w y ch w y łą czn ik i p n e u m a ty czne b y ły p rz y c z y n ą p rz y k ry c h zak łó ceń w p ra cy sieci. O sta tn io sto so w an e są w y łą c z n ik i z 6 -cio k ro tn y m p rz erw a n iem łu k u. O b e cn ie K ró lew sk i Z arząd S p adów W o d n y c h zam ó w ił z g ó rą 50 sztu k ta k ic h w y łącznik ó w. L inie n a 220 k V są w 70% w y k o n a n e z ru ro w y m p rzew o d em m ie d zian y m n a 255 m m 2, sto so w an e o b ciążenie to ru w y n o si do 150 M W. N o w a lin ia In d a lselv e n H a llsb e rg o trzy m a lin k ę o p rz e k ro ju 500 m m 2 (st-al). W sz y stk ie lin ie n a 220 k V są jed n o to ro w e. P o d czas w o jn y lin ie 2 2 0 -kilow oltow e b u d o w a n o w y łą cz n ie n a d re w n ian y c h p o je d y n c z y c h słu p a c h p o rta lo w y c h z odciążk am i o raz z d w iem a lin k a m i o d g ro m o w y m i o p rz e k ro ju 50 m m 2 (Fe), ja k p o k a z u ją rys. 3 i 4. O b ecn ie p rz ec h o d zi się częścio w o n a k o n stru k c je stalo w e. Zniszczenia wojenne w elektrowniach polskich ELEKTROWNIA POZNAŃSKA Z d w u p o z n a ń sk ic h e le k tro w n i m ie jsk ic h ta k zw an a sta ra " e le k tro w n ia (m oc zain st. ok. 4 M W ), czy n n a jeszcze w czasie o k u p a c ji i przfez k ilk a m ie się cy po w y z w o len iu m iasta, je s t z p o w o d u z u ży c ia sk a z a n a n a ro zb ió rk ę. N ie ro z e b ra n o jej je d n a k d latego, że p ra w d o p o d o b n a b y ła p o trz e b a u ru c h o m ie n ia je j w m ie sią cach zim ow ych, g d y n o w a e le k tro w n ia n ie b ę d zie m o g ła p o k ry ć c ałk o w iteg o z ap o trze b o w a n ia m ocy. N o w a e le k tro w n ia, p o b u d o w a n a w ro k u 1929, z aczęła k ró tk o p rz e d w o j n ą zm ieniać sw ój c h a ra k te r; z e le k tro w n i o z n ac ze n iu lo k aln y m sta w a ła się e le k tro w n ią o k ręgow ą. W o jn a i w sk u te k ro z b u d o w y p rzez o k u p a n ta p rz e m y słu w o je n n e g o n a ziem iach w ielk o p o lsk ic h, ja k i w s k u te k lik w i d a c ji m ały c h e le k tro w n i (ropa!) w z n aczn ej m ierze p rz y sp ie szy ła tę p rz em ia n ę. O b e cn ie w o b e c in te n sy w nej e le k try fik a c ji W ie lk o p o lsk i p rzez Z. E. O. P. ro zw ó j e le k tro w n i o k rę g o w ej p o s tę p u je szybko. W ro k u 1939 w chw ili w e j ścia N ie m c ó w do P o z n a n ia n o w a siło w n ia p o s ia d a ła n a stę p u ją c e w y p o saż en ie : 2 tu rb o z esp o ły p o 10 M W ma n a p ię c ie 6 k V i 4 k o tły po 22,5 ton p a ry.n a g o d zin ę (po 4,5 5 M W ) p rz y c iśn ie n iu p a ry -w k o tła c h 27 a tn i te m p e ra tu rz e 400 C. Z am ó w io n y b y ł w te d y trzeci tu rb o z e sp ó ł n a 15 M W. O k u p a n t, re a liz u ją c p o lsk ie z am ó w ien ie, u sta w ił te n z e sp ó ł n a 15 M W, a o p rócz teg o dw a k o tły p o 40 50 t/h E lektrow nia Poznańska p ary. W a rto zaznaczy ć, że n o w e k o tły m a ją tę sam ą p o w ie rzch n ię o g rz ew a ln ą, co p ierw sze c z te ry k o tły z ro k u 1929. N ieszczęście c h ciało, że tu ż p rz ed w y zw o len itm m iasta, tj. w g ru d n iu 1944 r., w tu rb in ie n o w eg o z esp o łu n a stą p iło w y ła m a n ie 8 rz ęd ó w ło p ate k. Po u su n ię c iu ich tu rb in a m o g ła b y ć o b c ią żo n a ty lk o do 7 8 M W i to z ry z y k ie m i p rz y d użym zu ży ciu p a ry n a 1 kw h.

94 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. XXII, z. 3 N ajw iększe obciążenia n a obszarze zasilania E lektrow ni Poznańskiej Przez p o b u d o w an ie lin ii na 110 kv G orzów Poznań o raz p o d sta c ji p rz y sam ej e le k tro w n i o m o cy p rzelo to w ej 22 M V A, 30/6 kv (połączenie 2 liniam i n a 30 kv z p o d sta c ją 110/30/15 kv lin ii 110 kv ) siło w n ia p o z n ań sk a została w łą cz o n a do u k ła d u sieci o k rę g o w y ch w sch o d n io -n iem ieckich. U czyniono to w zw iązku z u cieczk ą przem ysłu n ie m ieck ieg o na w schód. Z n is z c z e n ia w o je n n e. N ie k o rz y stn e poło żenie siło w n i w o d leg ło ści ok. 200 m od c y ta d e li p rzyczyniło się d o teg o, że b y ła o n a p rzez k ilk a n a śc ie dni w n a jg o rętszy m og n iu a rty le ry jsk im i lo tn iczy m w chw ili w y zw o len ia m ia s ta P oznania. M im o je d n a k dużej ilości- p o cisk ó w i bom b lo tn iczy ch (przeszło 100 sztuk), k tó re sp a d ły na e lek tro w n ię, w y szła o n a z w o jn y w p o ró w n a n iu z e le k tro w n ią prusz-kow- sk ą czy w a rsz aw sk ą ze znaczn ie m n iejszy m i uszkodzeniam i. Dużą o chro n ę sta n o w iły tu ta j b u d y n k i n adzw y czaj solidne, żelb eto w e, oraz p o b u d o w a n e o c h ro n n e p ry z m y żelbetow e. C h a ra k te ry sty c z n ą c ech ą zn iszc ze ń w siło w n i b y ło to, że część e le k try c z n a p ra w ie n ie u c ie rp ia ła (n ieznaczne u szk o dzen ia p o łączeń czo ło w y ch jed n e g o g e n e ra to ra n a 10 M W, a p a ra tu ry w ro zdzieln i, n ie k tó ry c h p rz ew o d ó w s te ro w n i czy ch w n astaw n i), n a to m ia s t duże szk o d y p o n io sły u rz ą dzen ia k o tło w n i, s ta c ja w o d y z a sila ją c e j, u rz ąd z en ia do naw ęg lan ia w e w n ę trz n e i z ew n ętrzn e, m osty, su w n ice oraz oczy szczaln ia w o d y rzeczn ej. Poza tym sto su n k o w o dużym uszkodzen io m u le g ły b u d y n k i. Z sześciu k o tłó w :.4 p o 22,5 t/h p a ry i 2 po 50 t/h, trzy k o tły z m n ie jsz y ch i je d e n z w ię k sz y ch b y ły zniszczone od 5 do 25%, p o d c zas g d y p o z o stałe dw a k o tły n a 22,5 t/h i 50 t/h b y ły zniszczo n e co n a jm n iej w 50%. O d b u d o w a ich n ie je s t jeszcze u k o ń czo n a. W n o w o czesn ej p o d sta c ji n a 30/6 k V u sz k o d z en ia b y ły b ard zo znaczne: 6 c e le k u leg ło całk o w item u zniszczeniu wra-z z 5 w y łącznik am i e k sp a n sy jn y m i o d u żej m o cy o d łączaln ej. O d b u d o w a. O d b u d o w ę siło w n i ro zpoczęto d o p iero w k o ń cu m arc a 1945 r., w alcząc z o lb rzy m im i tru d n o ściam i. N a le ż y p o d k re ślić, że n iezależn ie od zn iszczeń w o je n n y ch o k u p a n t p ro w adził ra b u n k o w ą g o sp o d a rk ę, o b c iążając m a szy n y i u rz ąd z en ia do g ra n ic m ak sy m aln y ch. W sk u te k teg o n iez ale żn ie od o d b u d o w y trzeba b y ło jeszcze p rzep ro w ad zać p o w a żn ie jsze re m o n ty p o szczególn y ch u rząd zeń, k tó re nie u leg ły u szk o d zen io m w o jennym. M im o to w p ierw szy ch d n iach lip c a 1945 r. siłow nia p o z n ań sk a już o d d aw ała e n e r gię do sieci. W chw ili obecn ej z p o w a żn ie jszy c h p rac w y k a ń c z a się o d b u d o w ę d w ó ch o sta tn ic h k o tłó w (22,5 i 50 t/h) i usu w a się w sze lk ie u rząd zen ia ty m czaso w e, p o czy n io n e w p o czątk ach odbudow y. R ó w n o legle z o d b u d o w ą p ro w a d zo n o w stę p n e stu d ia nad ro z b u d o w ą siłow ni. O w o cem ty c h stu d ió w b y ło zam ó w ien ie no w ego tu rb o zesp o łu n a 30 M W i k otłów. W n ajb liższy ch w ięc la ta c h siło w n ia b ęd zie m iała m oc zain stalo w a n ą około 65 M W. S. Seidel OKRĘGOWY ZAKŁAD ELEKTRYC Z ak ład, k tó reg o te re n u p ra w n ien io w y o b e jm u je 6 p o w ia tó w w o jew. P o zn ańsk ieg o, u ru c h o m io n y b y ł w poło w ie 1932 r. (rys. 3). W sty czn iu 1945 r. zo stał częściow o zniszczo n y p rzez N iem ców i o b e cn ie je s t w odbudow ie. N iem cy poza sw o ją p o k o jo w ą" g o sp o d a rk ą ra b u n k o w ą (u su w an ie p rz ew o d ó w m iedzianych, z m n iejszanie p rz ek ro ju szyn zbiorczych itp.) w m o m encie ucieczk i zniszczyli w siło w n i p rzez w y sad z en ie 3 tu rb o g e n e ra to ry o łączn ej m ocy ZNY MIASTA KALISZA (OZEMKA) 7,2 M W, uszkodzili ro zd zieln ię oraz sp alili b iu ra ruchu, n iszcząc c a łą a p a ra tu rę g o sp o d ark i c ie p ln ej, akta, p lan y itd. Z g in ęło ró w n ież częściow o arch iw u m. W sk u te k p a n u ją c y c h w ty m czasie m ro zó w u leg ły całk o w item u lub częściow em u zniszczen iu po m p y zasilające, pom py pom ocnicze, z a w o ry o raz szere g ru ro ciągów. Sam b u d y n e k siłow ni Rys. 1. Zniszczony skraplacz tu rb in y! L jungstróm a p rzed napraw ą] Rys. 2. T enże sk rap lacz po n a p raw ie w łasn y m i siłam i^w y p ro sto w an o płaszcz i w staw io n o łaty)

7. XI. 46 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY 95 poza uszkodzonym w w ie lu m ie jsc ach dach em, o k n am i itd. w ykazyw ał sz e re g p ę k n ię ć w m u rach. K o tły n ie b y ły z n i szczone, je d n a k m ia ły p e w n e u sz k o d z en ia w s k u te k fo r sow nej e k sp lo a ta c ji bez re ze rw w o k re sie o k u p a cji. K o m in sztucznego c iągu w p o ło w ie z o stał zn iszczo n y. P rzy kolejce lin o w ej do tra n s p o rtu w ę g la z u p ełn ie b y ły zu ży te leje i tra n s p o rte r ślim akow y. W re sz c ie k a n a ły d o p ły w o w e i u jęcie w o d y, n ié czy szczo n e g ru n to w n ie, b y ły zam u lo n e na w ysokość ok. 1 m. Prace p rz y o d b u d o w ie siło w n i n ie z o sta ły jeszcze u k o ń czone. D o ty chczas n a p ra w io n o b u d y n e k siłow ni, u rz ąd z e nia k o tło w n i i k o le jk i n a p o w ie trz n e j do tra n s p o rtu w ęgla. O d b u d o w an o ro z d zieln ię n a 6 k V w części g e n e ra to ró w i zu ży cia w ła sn e g o ; w części o d p ły w ó w m u sian o zad o w o lić się do czasu w y b u d o w a n ia n o w e j ro zdzieln i n a 30 kv u rz ą dzen iem ty m czaso w y m. N a jw ię k sze tru d n o śc i n a strę c z a ła n a p ra w a tu rb o g e n e ra to ró w. Z z ac h o w a n y ch części dw óch b liź n iac zy c h tu rb o g e n e ra to ró w firm y S tal po 2,1 M W z e sta w io n o w fa b ry c e w y tw ó rc y w S zw ecji je d e n, k tó reg o m o n taż w e le k tro w n i d o b ieg a k o ń ca. K o n d e n sa to r do tejż e tu rb in y z u rz ąd z en ia m i p o m o cn iczy m i n a p raw io n o w K aliszu m ie jsc o w y m i siłam i (rys. 1 i 2). S p a lo n y g e n e ra to r tu r b in y BBC o m o cy 3 M W p rz e w in ę ła firm a R ohn-z ieliński. P rzy p o m o cy m ie jsc o w y ch fa b ry k i w a rsz ta tó w n a p raw io n o p ły tę fu n d a m e n to w ą i o d lan o n o w e ło ży sk o, p rzyczyni m o d el z b ra k u ry su n k u m u siał b y ć w y k o n a n y n a p o d sta w ie z e b ra n y c h k a w a łk ó w d a w n eg o ło ży sk a. T u rb o g e n e ra to r u ru c h o m io n o 10. X. 1946 r. N a m ie jsc e zniszczo n ej tu rb in y 2,1 M W zam ów iono w firm ie S tal n o w y zesp ó ł o m o cy 5 M W. W b u d o w ie je s t ró w n ie ż n o w y k o c io ł o w y d a jn o śc i 25/32 t p a ry na godzinę., Rys. 3. W idok E lektrow ni K aliskiej w 1939 r. (od stro n y w schodniej) D ziałan ia w o jen n e, ja k ró w n ież b ra k n a le ży te j k o n se r w acji słupów, sp o w o d o w a ły w ie le u sz k o d zeń w u rz ąd z e n iach p rz e sy ło w y c h i rozdzielczy ch. O d b u d o w an o je i n a p ra w io n o W cało ści, u m o żliw iając z asilan ie 37 m iejscow o ści. O b e cn ie czy n n y c h je s t około 290 km lin ii n a p o w ietrzn y c h w y so k ie g o n apięcia, 30 km sieci k a b lo w ej w y so k ie g o n a p ięc ia i p o n a d 200 km sieci n isk ieg o n ap ię cia. W k ró tk im czasie b ę d zie u ru c h o m io n a lin ia w y so k ie g o n a p ię cia. K a lisz Pleszew długości 32 km. Z. O lchow icz P R Z E G L Ą D C Z A S O P IS M ORGANIZACJA UPAŃSTWOWIONEJ ENERGETYKI W CZECHOSŁOWACJI 1 n g. J. I b l e r. Soustavna elektrisace v obnoveie CeskoslovensIte republice El e k t r o t e r h n i c k y O b z o r(1 9 4 G, roczn. 35, Nr 9-12, str. 156-158) D e k re t p re z y d e n ta re p u b lik i (N r 100 z 24. X. 1945) o u n a ro d o w ie n iu p rz e d się b io rstw e n e rg e ty c z n y c h o raz sta tu t u n a ro d o w io n y c h p rz ed się b io rstw, w y d a n y w ro z p o rz ą d ze n iu rz ąd o w y m z 15. I. 1946, o tw o rz y ły n o w e d ro g i d la ro zw o ju e le k try fik a c ji i g a zo w n ic tw a w C zechosło w acji. E le k try fik a c ja i g azo w n ictw o z n a jd u ją się o b ecn ie w s ta n ie w y n iszczo n y m ; u rz ąd z en ia n ie b y ły p rzez o k u p a n ta ani ro z b u d o w y w a n e, an i o d n a w ian e, ani n a w e t n a le ży c ie u trz y m y w ane, co tłu m a c z y się c h ęcią p o d p o rz ą d k o w a n ia ich k o n c ern o m n iem ieckim. N a stę p stw a teg o są w id o c zn e z p o ró w n a n ia sta n u z r. 1937 i 1944: 1937 1944 m oc e le k tro w n i p u b lic z n y c h 745 M W 912 M W m oc e le k tro w n i p rz em y sło w y c h 1125 M W 1300 M W 1870 M W 2212 M W w y tw ó rc zo ść e n erg ii (min. k W h ) 4169 6ę67 Z z e sta w ie n ia w y n ik a, że m oc w z ro sła w c ią g u 7 lat o 18,1%, a w y tw ó rc zo ść o 45%, jeż e li zaś u w z g lęd n ić ty l ko p u b lic z n e e le k tro w n ie, to m oc w z ro sła o 22,4%, a w y tw ó rc zo ść o 66,5%. D la e le k tro w n i p u b lic z n y c h p ro je k to w ano w o k re sie ty c h k ilk u la t w y b u d o w a n ie n o w y c h u rz ą d zeń o m o cy 410 M W, u sta w io n o zaś ty lk o 167'M W ; j e szcze g o rzej je s t w e le k tro w n ia c h p rz em y sło w y c h, z w ła szcza g d y się z n ich w y łą c z y Z a k ła d y S talin a. T ak a p o lity k a d o p ro w a d ziła do o g ra n ic z a n ia d o sta w y p rą d u, a w ro k u 1945 zaznaczy ło się z m n ie jszen ie w y tw ó rc zo ści i o d b io ru ró w n ie ż w s k u te k k ło p o tó w z w ęglem. N a ro k b ie ż ą c y (1946) p rz ew id y w a ło się d o sta rcz en ie o d b io rco m z e le k tro w n i p u b lic z n y ch ok. 3200 m in. k W h p rzy o b c ią żeniu n a jw ię k sz y m 1000 M W, ale p o n iew aż m oc e le k tro w n i p u b lic z n y c h w y n o si z aled w ie 912 M W, z czego ok. 140 M W p rz y p a d a n a e le k tro w n ie w o d n e, k tó ry c h p ra c a zależ y o d sta n u w o d y, w w ie lu zaś e le k tro w n ia c h p a ro w ych sta n k o tłó w nie d o ró w n y w a m o cy tu rb in, w y ja śn iło się, że n a w e t p o u w z g lęd n ien iu n ieró w n o cz esn o śc i szczy tó w i re z y g n a c ji z re ze rw b ra k b ęd zie ok. 250 M W. B rak u ją c ą m oc zam ierza się p o k ry ć z p rz e sta rz a ły c h e le k tro w ni p rz em y sło w y c h (ok. 150 M W ), o raz z im p o rtu z P o l ski i N iem iec (ok. 50 M W ); p o re sztę (50 M W ) w y p a d n ie się g n ąć do jeszcze sta rsz y c h e le k tro w n i p rzem y sło w y ch, bądź też w y p a d n ie u ciec się do o szczędności. S ta n ta k i p o trw a w ro k u b ież ąc y m i p rzyszły m, ja k k o lw ie k d o sta w y p rą d u z z a g ra n ic y n ie są u m o w n ie g w a ran to w a n e, a o b cią ża ją czeski bilans, płatniczy. R ów nież sta n sie ci ro zdzielczy ch n ie je s t p o c ie sz ają cy, g d y się u w zględ n i sk u tk i o d b ie ra n ia m iedzi w la ta c h o k u pacji. U n aro d o w ien ie p rz e d się b io rstw o b jęło ró w n ież d zied zin ę ro z p ro w ad z e n ia e n erg ii e le k try c z n e j: o b o k 115 p rz e d się b io rstw, z a jm u ją c y c h się w y tw arzaniem, p rz e sy ła n ie m i d o sta rcz an ie m p rą d u (w ty m 16 sp ó łe k a k c y jn y c h, 91 p rz e d się b io rstw g m in n y ch itd.), u n a ro d o w io n o 908 p rz e d się b io rstw, z a jm u ją c y c h się zak u p em, p rz e sy ła n ie m i d o sta r czaniem p rą d u (w ty m 777 gm in n y ch, 129 p ry w a tn y c h i 2 sp ó łk i z ogr. odp.). O gółem u n a ro d o w io n o do te j p o ry 1023 p rz e d się b io rstw a,, n ie u n a ro d o w io n o jeszcze 2 e le k tro w n i sp ó łd zielczych i ok. 150 sp ó łd zieln i, z ajm u ją cy c h się rozdziałem p rąd u. G azow ni u n a ro d o w io n o 72 (w tym 65 m ie jsk ich i 7 n a leż ąc y c h do sp ó łek ak cy jn y ch ), p o z o stało jeszcze 17 (w ty m 8 p ry w a tn y ch ). T ru d n o ści fin an so w e u n a ro d o w io n y ch p rz ed się b io rstw w y w o ła n e są n ieu re g u lo w an ie m cen za p rąd, gaz i p arę. P race k o m isji tary fo w e j ESC w y k a za ły, że w ro k u 1946 (na 1 stycznia) w p o ró w n a n iu, z r. 1938 w y d a tk i dla w ie l k ich o d b io rcó w w zro sły do 254%, a n a św iatło do 260%. T aryfy, p rz y zn a n e d o ty ch czas, są n iew sp ó łm ie rn ie n isk ie i p rz e d się b io rstw a w d alszy m c ią g u ż ą d a ją p o d n ie sie n ia ich do sp ra w ied liw e j w y so k o ści, w p rzeciw n y m ra zie p rz ed się b io rstw o m g rozi k ry z y s fin an so w y i niem o żność w y w ią z y w a n ia się ze sw y ch zadań. U n aro d o w ien ie p rzem y słu e n erg e ty c z n eg o sp ro w ad ziło k o n so lid a c ję w e le k try fik a c ji i g azo w n ictw ie p rzez p o w ią zan ie d ro b n y c h, p rz ed się b io rstw w w ię k sz e g ru p y i w y łą czenie p o śre d n ik ó w w d o sta w ie energ ii, co um ożliw i ra c jo n a ln ie jszą g o sp o d a rk ę. Z am iast ok. 1400 zak ład ó w, z a jm u ją c y c h się w y tw a rzaniem, ro z sy łan iem i sp rz ed a ż ą energ ii, o b e cn ie b ędzie ty lk o siedem narodow ych przedsiębiorstw e le k tro w n ia n y c h, c z te ry gazo w n icze i je d n o (na Słowacji)_ in stalacy jn o -h an d.lo w e, a d alej b ęd zie je d e n organ centralny,,c z ec h o sło w a ck ie Z a k ła d y E n erg e ty c z n e " z siedzib ą w P radze i je d e n organ okręgow y Z a k ła d y E n erg e ty c z n e n a S ło w aczy żnie" z siedzib ą w B ra

96 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY R. X X II, z. 3 ty sław ie, o g ó łem w ie c b ędzie 14 e n e rg e ty c z n y c h o rg an ó w n aro d o w y ch. O g ó ln o p a ń stw o w y o rg a n, c e n tra ln y i sło w ack i o rg an o k rę g o w y m a ją za z a d a n ie je d n o lite k iero w n ic tw o i z a ła tw ia n ie w szelk ic h sp raw, w sp ó ln y c h d la w szy stk ic h p rz e d się b io rstw n a ro d o w y ch. D w a te n a d rz ę d n e o rg a n y n ie p o sia d a ją ani w ła sn y c h w y tw ó rn i, an i w ła sn y c h sieci ro z d zielczych. W y tw a rz a n ie, p rz e sy ła n ie i sp rzed aż en erg ii zle co n e są p o szczególn y m przedsiębiorstw om narodowym, k tó re są g łó w n y m i sa m o d zieln y m i o rg a n am i g o sp o d arczym i n a m ie jsc u i p o z o sta ją p o d o g ó ln y m k ie ro w n ictw e m c e n tra ln e g o o rg a n u o g ó ln o p ań stw o w ego. P oszczeg ó ln e p rz e d się b io rs tw a n a ro d o w e lep ie j w y c zu w ają p o trze b y sw y ch tere n ó w, n iżb y to czy n ił je d e n c e n tra ln y z a rząd, k tó ry b y d o p ro w adził do z b y tn iej b iu ro k racji. O n e g ru p u ją u siebie w y ższe d ziały techniczne, a d m in istra c y jn e i zaw iadow cze, ja k o to: ru c h e le k tro w n i i sieci b. w y so k ieg o n ap ię cia, ro zdział o b ciążeń, b u d o w ę e le k tro w n i i sieci w y so k ie g o n a p ię cia, ta ry fik a c ję i p o m iary, p e rso n a lia, z a k u p y, k o n tro lę, fin an se, g łó w n ą k się g o w o ść itp. P rz e d sięb io rstw a n a ro d o w e' są n ieje d n a k o w e : ró żnią się m iędzy so b ą zależ n ie od c h a ra k te ru p rz y d zielo n y c h im d zielnic, c h a ra k te ru z a k ła d ó w i ź ró d eł e n erg e ty c z n y ch. D la u n ik n ię c ia m o żliw y ch szkód i u trzy m an ia c iągło ści ro z w o jo w ej trz e b a stw o rzy ć ja k o p o d o rg a n y p rz e d się b io rstw n a ro do w y ch o d p o w ie d n ie zarządy dzielnicowe, k tó re, p o sia d a ją c zn aczn ą sam o d zieln o ść, m a ją b liżej zajm o w ać się sto su n k a m i z o d b io rcam i, ru c h em i b u d o w ą sie ci w y so k iego i n isk ieg o n a p ię cia, z a o p a trz e n ie m sk ład ó w, o b słu g ą licznik ó w i in sta la c ji, a k w iz y c ją i p ro p a g a n d ą, in k asem, o b ra c h u n k iem za en erg ię, o ile te n n ie b ę d zie zce n tra liz o w a n y. Z arząd y d zieln icow e p o w in n y p ro w ad zić k się g o w o ść w ten sposób, a b y d a w a ła o n a d o k ła d n y obraz ich g o sp o d ark i. P o d o b n e z a d a n ia m ia ły b y do w y k o n y w a n ia zarządy powiatowe, o b e jm u ją c e je d e n lu b k ilk a p o w ia tó w i p o w sta łe w d ro d ze dalszego ro z czło n k o w an ia o bszarów, o b ję ty ch przez zarząd y dzielnicow e. N ieró w n o śc i i b ra k i w z aso b ach e n e rg e ty c z n y c h i w ro z b u d o w ie z ak ład ó w p o sz c ze g ó ln y c h p rz e d się b io rstw n a ro d o w y c h m a w y ró w n y w a ć sieć 100-kilow oltow a (później 200- k ilo w o lto w a), k tó ra p ra w d o p o d o b n ie b ę d zie p o z o staw ać p o d zarządery o rg a n u c en traln e g o. O rg a n c e n tra ln y m a ro zdzielać e n e rg ię z sieci n a jw y ższy c h n a p ię ć p rz ed się b io rstw o m naro d o w y m, w y z n ac z ać za tę e n e rg ię c en y i zajm o w ać się h a n d le m e n erg ią e le k try c z n ą z z ag ranicą. Z p o z o stały ch z a d a ń c e n tra ln e g o o rg a n u energ e ty c z n eg o w sta tu c ie p rz e w id z ia n o ':. p la n o w a n ie p ro g ram o w y c h in w e sty c ji, p ra c e b a d aw cze i d o św iadczaln e, p o p ie ra n ie n auki, co do tej p o ry b y ło w zan ied b a n iu, a czem u u n a ro d o w ien ie o tw ie ra m ożliw ości. Do d a lszy ch z a d a ń n a le ż y z d o b y w an ie k re d y tu, p rz ep ro w a d z an ie tra n z a k c ji fin an so w y ch, z je d n o c ze n ie ró ż n y ch o rg a n iz ac ji p o d leg ły c h p rz ed się b io rstw o m n a ro d o w y m, o p ra co w a n ie p lan ó w g o sp o d arczych, c zu w anie n a d w p ro w ad zen iem, w ż y cie n o rm aliza cji, u je d n o sta jn ie n ie tary f, b a d a n ie ry n k u, o rg a n iz a c ja z b y tu i p o lity k a cen, o r g a n iz ac ja w sp ó ln y c h z a k u p ó w i u sta le n ie zasad d la nich, sta ty s ty k a, sc h e m a t k o n tro li p o d le g ły c h p rz e d się b io rstw n a ro d o w y ch i o rg a n u o k ręgow eg o. Poza ty m n a le ż y w y m ie nić stu d ia n a d sp ra w a m i so cjaln y m i, z a g a d n ie n ia p ra cy, k w e stię e ty k i p raco w n ik ó w, szkolen ie k a d r itp. D zięki u n a ro d o w ie n iu p rz e d się b io rstw d ą że n ia te m o g ą b y ć z a k ro jo n e n a d a lszą m etę, n ie ta k, ja k w g o sp o d arce lib e ra ln e j, je d n a k ż e zaw sze p rz y św iecać im m usi o p ła c a l ność, w czym o d p o w ie d n ią ro lę p o w in n i o d e g rać p ra co w n icy m y śląc y gospo darczo i g osp odarczo dobrze w yszkoleni. D o chody o rg a n u g łó w n ego sk ła d ać się m a ją z d o chodów z w ła sn e j p rz ed się b io rc z o ści (służba ro zdzielcza, sprzed aż m a te ria łó w z a k u p y w a n y c h h u rto w o d la p rz ed się b io rstw n aro d o w y ch ), z d o c h o d u od k a p ita łó w, z o b ro tu fin an so w ego, z czy n n o ści u b e zp ieczen io w y c h i-p la n o w a n ia. G d y b y teg o n ie w y sta rczało, w y d a tk i m u szą b y ć p o k ry w a n e przez d o p ła ty p rz e d się b io rstw n a ro d o w y ch, u sp ra w ied liw io n e tym, że k o o rd y n a c y jn a d ziałaln o ść o rg a n u c e n tra ln e g o p ro w adzi do ra c jo n a liz a c ji p ra cy, o b n iżen ia k o sztó w w ła sn y c h p rz ed się b io rstw i p o d w y ż sz en ia ich rento w n o ści.. W o b ecn ej chw ili n a jb liższe z a d a n ia e n e rg e ty k i p o leg a ć m a ją n a ro zb u d o w ie istn ie ją c y c h e le k tro w n i i z a p ro je k to w a n iu n o w y ch, w p ierw szy c h la ta c h p rz ed e w szy stk im ciepln y ch, o p a rty c h o z ag łęb ia w ę g lo w e: p ó łn o cn o czesk ie, fa lk n o w sk ie, o stra w sk ie i w sch o d n io czesk ie. W zak re sie w y z y sk a n ia sił w o d n y ch n a jw ię k sz a u w a g a je s t zw ró co n a n a W e łta w ę i W ag. R ów nież p o w ią za n ie C zech i M oraw sie cią o n a p ię c iu 100 k V i z a p ro je k to w a n ie m ag istrali na 200 k V n a le ży do z ad a ń n a jw aż n ie jsz y ch.. M. N. WYMAGANIA ENERGETYKI W DZIEDZINIE BUDOWY TRANSFORMATORÓW Trebowania NKES k otieczestwiennoj elektropromyszlennosti w obłasti transformatorostrojenia. E 1e k t r i c z e s k i j e Stancji (1945 r., nr 7, str. 22) B adając p ra c ę sie ci e n erg e ty c z n y ch, ra d a techniczna m i n iste rs tw a e le k tro w n i w ZSRR stw ierd ziła, że tran sfo rm a tory, z b u d o w an e w ZSRR p ra c u ją z d użym sto p n iem p e w ności d z ia łan ia i sta n o w ią o b ecn ie u rz ąd z en ie n ajm n iej p o d le g a ją c e u szkodzeniom. J e d n a k p o d w zględ em stra t, tem p e ra tu r g raniczn y ch, re g u la c ji n ap ię cia, ty p ó w w y k o n an ia i in. n ie c ałk o w icie o d p o w ia d a ją p o trze b o m sieci e n e rg e tycznych. N a jp iln iejsz y m z ag a d n ie n iem je s t p o w ięk szen ie sp ra w n o ści tran sfo rm a to ró w. W tran sfo rm a to ra c h, z n ajd u jąc y ch się w e k sp lo a ta c ji w ZSRR tra c i się śre d n io około 6% e n erg ii, w y tw a rz a n e j w e le k tro w n ia c h m in isterstw a, p rzy czym s tra ty te w y n o szą około 35% c ałk o w ity ch stra t energ ii w sieciach łącznie z sieciam i odbiorców. S p e c ja ln e b a d a n ia tech n iczn o -g o sp o d arcze w y k a z a ły c e low ość o b n iżenia stra t w tra n sfo rm a to ra c h średnio o 15 do 25%. W ię k sz e zuży cie m etalu, a je d n o c z e śn ie zastosow a- n ie sta li tra n sfo rm a to ro w e j o m n ie jsz ej stra tn o ści i zw iązan a z ty m w y ższa cen a tran sfo rm a to ró w o p ła c a ją się dzięki zaoszczęd zeniu energii. W ie lk ie z n aczenie d la p o d w y ż sz en ia w o czach odbio rcy w a rto ści dostarczanej m u e n erg ii e le k try c z n e j i z m n ie jsze n ia stra t w sie ciach p o sia d a tak ż e sto so w an ie tra n sfo rm a to ró w z re g u la c ją n a p ię c ia p o d o b ciążeniem. W ta k ie u rz ą dzen ia re g u la c y jn e p o w in n y b y ć z ao p a trz o n e p rzed e w szy stk im tran sfo rm a to ry, słu żące do o b n iżan ia n ap ięcia 110, k V i w y ższych. N ie m n iej niż 50 /o tran sfo rm a to ró w na te n a p ię c ia m a b y ć w c iągu n ajb liższy c h 2 3 la t zao p a trz o n e w u rz ąd z en ia re g u la cy jn e. P rzy o p ra co w y w an iu n o w ej se rii tran sfo rm a to ró w m a być ró w n ież o sią g n ię te o b n iżenie te m p e ra tu ry w e w n ę trz n y c h części o 10 C. Z w ięk szy to p rz ecią ż aln o ść tran sfo rm a to ró w, pozw oli o b e jść się w w ie lu w y p a d k a c h bez sp e c ja ln y c h, n o r m aln ie n ie c z y n n y c h rezerw, p o w ię k sz y o k re s p ra c y tra n s fo rm ato ró w i co n a jm n ie j d w u k ro tn ie p o w ię k sz y trw ało ść o le ju tran sfo rm a to ro w eg o. N a stę p n y m śro d k iem, p rz e c iw d z ia ła ją c y m szybkiem u s ta rz en iu się o le ju tra n sfo rm a to ro w eg o, je s t z ao p a try w an ie tra n sfo rm a to ró w w o d p o w iednie u rz ąd z en ia o chro n n e. W n a jb liższy m czasie, nim b ę d ą w y p ró b o w a n e w ru c h u in n e u rząd zen ia, W szystkie tra n s fo rm a to ry o m o cy 3200 k V A i w y żej w in n y b y ć z a o p a trz o n e w term o sy fo n o w e filtry i p o c h ła n iacze w ilg o ci do cią g łej re g e n e ra c ji o leju. T ran sfo rm a to ry m n iejszej m o cy (do 100 kv A ), b u d o w a n e * d o ty ch czas bez k o n se rw a to ró w, p o w in n y b y ć o b ecn ie w nie z ao p a try w an e. P rzed k ra jo w y m p rz em y słem e le k tro te ch n ic zn y m p o staw io n ó n o w e z a g a d n ie n ie p ro d u k c ji k o m p le tn y ch jed n o - tra n sfo rm a to ro w y c h p o d sta cji, w k tó ry c h cała a p a ra tu ra ro zdzielcza i zab e zp ie czen io w a je s t z m o n to w ana w fa b ry c e n a sam y m tran sfo rm a to rz e. Z asto so w a n ie ta k ic h p o d sta cji zm n iejszy k o sz ty b u d o w y sieci, s tra ty e n erg ii i w a h a n ia n a p ię c ia i p o d n iesie p e w n o ść ruchu. K o m p letn e p o d sta c je p rzew o źne z tran sfo rm a to ra m i w iększej m o cy m o g ą b y ć w y k o rz y sta n e ja k o ru c h o m a rezerw a. M ogą o n e p o w a żn ie zm n iejszy ć liczbę tra n sfo rm a to ró w re zerw o w y ch, in stalo w a n y ch n o rm aln ie n a p o d sta c ja c h n a p o w ietrzn ych. W z a k re sie u lep szen ia p o sz czególn y ch części k o n stru k c y jn y c h w tra n sfo rm a to ra c h w y su n ię to n a stę p u ją c e uw agi. K o n stru k c je do m o co w an ia u zw o jeń p o w in n y p rz e w id y w ać u rz ąd z en ia p ra su ją c e. Iz o la cja śrub, ściąg a ją c y ch ja rz m a tran sfo rm a to ró w, p o w in n a b y ć u lep szo n a. Iz o la to ry o le jo w e n a 110 i 220 k V p o w in n y m ieć w dolnej części u rz ą d zen ia do p o b ie ra n ia p ró b e k oleju. K o n serw ato ry ty ch izo lato ró w w in n y b y ć w y k o n a n e z cienkieg o o d lew u ż eliw nego, a n ie ze szkła, a b y o chro n ić olej od szkodliw eg o w p ły w u p ro m ie n i słonecznych. K o n stru k c ja iz o la to ró w do 35 k V p o w in n a u m ożliw iać ich w y m ian ę bez z d ejm o w an ia p o k ry w tran sfo rm ato ro w y ch.