POMOCNIK GIMNAZJALISTY

POMOCNIK GIMNAZJALISTY ważne wzory i definicje z fizyki opracowała gr Irena Keka

KLASA I... 3 I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE... 3 II. HYDROSTATYKA I AEROSTATYKA... 4 Klaa II... 5 I. KINEMATYKA... 5 II. DYNAMIKA... 6 III. CIEPŁO... 9 KLASA III... 0 I. ELEKTROSTATYKA... 0 II. PRĄD ELEKTRYCZNY... III. POLE MAGNETYCZNE... 3 IV. INDUKCJA ELEKTROMAGNETYCZNA... 4 V. OPTYKA GEOMETRYCZNA... 6

KLASA I I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE. POZNANE WIELKOSCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka długość l pole S objętość V 3 iła F N aa kg ciężar F,P N gętość kg 3 ciśnienie p N. ZALEŻNOŚCI MIĘDZY JEDNOSTKAMI jednotki długości jednotki pola jednotki objętości jednotki ay k = 000 k = 000000 k 3 t = 000kg d = 0, d = 0,0 d 3 = 0,00 3 dag = 0,0kg c = 0,0 c = 0,000 c 3 = 0,00000 3 g = 0,00kg = 0,00 = 0,00000 3 = 0,00000000 3 g = 0,00000kg 3. PRZYKŁAD ZAMIANY JEDNOSTEK 50 c = 50 0,000 = 0,05 340 g = 340 0,00kg = 0,34 kg 4. OBLICZANIE CIĘŻARU WEDŁUG WZORU F = g Przykład Przykład =0, kg =4 dag = 4 0,0 kg = 0,4 kg F=0, kg 0 N/kg = N F=0,4 kg 0 N/kg = 4, N 5. GĘSTOŚĆ gętość jet to aa jednej jednotki objętości V - gętość - aa V- objętość 3

II. HYDROSTATYKA I AEROSTATYKA. CIŚNIENIE Ciśnienie jet to iła naciku przypadająca na jedną jednotkę pola powierzchni p F S p- ciśnienie F iła naciku S pole powierzchni. PRAWO PASCALA Ciśnienie zewnętrzne działające na ciecz lub gaz działa we wzytkich kierunkach jednakowo 3. CIŚNIENIE HYDROSTATYCZNE Ciśnienie hydrotatyczne jet to ciśnienie w cieczy. Zależy od głębokości, na której zanurzone jet ciało. p cieczy = g h 4. PRAWO ARCHIMEDESA - gętość cieczy g- czynnik grawitacji h- głębokość Na każde ciało zanurzone w cieczy działa iła wyporu o kierunku pionowy, zwrocie ku górze i o wartości równej ciężarowi wypartej cieczy W = V g W-iła wyporu -gętość cieczy V-objętość ciała g- czynnik grawitacji 4

Klaa II I. KINEMATYKA. POZNANE WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol prędkość v Podtawowa jednotka przyśpiezenie a. PRĘDKOŚĆ prędkość inforuje na o ty, jaką drogę przebędzie ciało w ciągu jednej jednotki czau v t v-prędkość -droga t-cza 3. PRZYKŁAD ZAMIANY JEDNOSTKI v k 7 h 7 000 3600 0 4. PRZYŚPIESZENIE przyśpiezenie inforuje na o ty, o ile rośnie prędkość w jednej jednotce czau a Δv Δt Δv przyrot prędkości Δt przyrot(upływ) czau 5

5. RODZAJE RUCHÓW Rodzaj ruchu jednotajny protoliniowy jednotajnie przyśpiezony jednotajnie opóźniony Cecha charakterytyczna prędkość jet tała prędkość rośnie przyśpiezenie jet tałe prędkość alejeopóźnienie jet tałe wzory v a v t = v t a=0 v k = a t v p = a t a t a t a a Δv Δt Δv Δt II. DYNAMIKA. POZNANE WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka pęd p kg praca W J oc P W energia E J. PĘD pęd jet to iloczyn ay i prędkości ciała p = v -aa ciała v-prędkość 3. PRACA praca jet to iloczyn iły i przeunięcia W = F r F- iła ( działająca zgodnie z przeunięcie) r- przeunięcie 6

4. MOC oc inforuje na o ty, ile pracy wykonane zotało w jednej jednotce czau P W t W- praca t- cza 5. ENERGIA energia to,,agazyn pracy 6. ENERGIA KINETYCZNA energia kinetyczna jet to energia ciała będącego w ruchu E K v - aa ciała v- prędkość końcowa ciała 7. ENERGIA POTENCJALNA GRAWITACJI energia potencjalna grawitacji jet to energia ciała będącego na pewnej wyokości w poczynku E pg = g h - aa ciała g- przyśpiezenie ziekie h- wyokość 8. ZASADY DYNAMIKI Nazwa zaady Założenie Teza Wzór Jeżeli na ciało nie działają ciało pozotaje w poczynku lub pierwza żadne iły lub działające ię równoważą, to poruza ię ruche jednotajny protoliniowy druga trzecia Jeżeli na ciało działa niezrównoważona, tała iła, to Jeżeli ciało A działa na ciało B pewną iłą,to ciało poruza ię ruche jednotajnie przyśpiezony. Przyśpiezenie jet wprot proporcjonalne do działającej iły a odwrotnie proporcjonalne do ay ciała Ciało B działa na ciało A iłą o tej aej wartości, ty ay kierunku lecz o przeciwny zwrocie a F F F 7

9. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU W układzie odizolowany od otoczenia całkowity pęd układu jet tały p całk. = tałe p całk.- ua pędów ciał w układzie 0. ZASADA ZACHOWANIA ENERGII W układzie ciał odizolowanych od otoczenia całkowita energia układu jet tała E całk. =tałe E całk. - ua energii ciał w układzie. SIŁA DOŚRODKOWA iła dośrodkowa jet to iła działająca na ciało poruzające ię ruche jednotajny po okręgu. Kierunek iły jet zgodny z kierunkie proienia krzywizny a zwrot ku środkowi okręgu. Przykłade iły dośrodkowej jet iła grawitacji. PRAWO POWSZECHNEGO CIĄŻENIA Siła grawitacji iędzy dwoa ciałai jet wprot proporcjonalna do iloczynu ich a a odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości iędzy nii. 8

III. CIEPŁO. POZNANE WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka ciepło Q J ciepło właściwe ciepło topnienia c c t J kg J kg o J ciepło parowania c p kg C. TEMPERATURA teperatura jet to iernik energii wewnętrznej ciała 3. CIEPŁO ciepło jet to przyrot energii wewnętrznej ciała Q = c Δ t - aa c- ciepło właściwe Δ t- przyrot teperatury 4. CIEPŁO WŁAŚCIWE ciepło właściwe jet to ciepło potrzebne do ogrzania jednego kilograa ubtancji o jeden topień 5. CIEPŁO TOPNIENIA ciepło topnienia jet to ciepło potrzebne do topienia jednego kilograa ubtancji Q t ciepło potrzebne do topienia ciała Q t = c t - aa c t ciepło topnienia 6. CIEPŁO PAROWANIA ciepło parowania jet to ciepło potrzebne do wyparowania ubtancji w teperaturze wrzenia 9

KLASA III I. ELEKTROSTATYKA. POLE ELEKTROSTATYCZNE pole elektrotatyczne jet to obzar wokół ciała w który działają iły elektrotatyczne. Źródłe pola ą ładunki ( + lub - ) będące w poczynku.. PRAWO COULOMBA Siła przyciągania lub odpychania iędzy dwoa ładunkai jet wprot proporcjonalna do iloczynu ładunków a odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości iędzy nii 3. ZASADA ZACHOWANIA ŁADUNKU W układzie odizolowany od otoczenia całkowita liczba ładunków dodatnich i ujenych nie ulega zianie. 4. SPOSOBY ELEKTRYZOWANIA CIAŁ Spoób elektryzowania tarcie dotyk indukcja Charakterytyka wyuzone działającą iłą przejście elektronów z jednego ciała do drugiego. Elektryzowanie trwałe Saoitne przejście elektronów z jednego ciała do drugiego. Elektryzowanie trwałe Przeuwanie ię elektronów w ciele pod wpływe ciała naelektryzowanego. Elektryzowanie nietrwałe 5. POZNANE POJĘCIA UZIEMIENIE uzieienie jet to zobojętnienie ciała poprzez połączenie go przewodnikie z Zieią ELEKTROSKOP elektrokop jet to przyrząd do wykrywania ciał naelektryzowanych KONDENSATOR kondenator jet to przyrząd łużący do przechowywania ładunków elektrycznych 0

II. PRĄD ELEKTRYCZNY. POZNANE WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka ładunek q C natężenie I A napięcie U V opór R Ω opór właściwy Ω praca W J oc P W. NATĘŻENIE Natężenie określa na, ile ładunku przepływa przez poprzeczny przekrój przewodnika w ciągu jednej jednotki czau Wzór I q t q- ładunek t- cza 3. NAPIĘCIE napięcie jet to różnica potencjałów na końcach przewodnika U W q W- praca q- ładunek 4. OPÓR ELEKTRYCZNY opór elektryczny przewodnika określa ilość przezkód na drodze prądu elektrycznego wzory R U I U- napięcie I- natężenie R ρ l S - opór właściwy l- długość przewodnika S- pole przekroju

5. PRACA W = U I t I natężenie U napięcie t -cza 6. MOC oc określa na, ile pracy prąd wykonuje w ciągu jednej jednotki czau P W t W- praca t- cza 7. OPÓR WŁAŚCIWY opór właściwy jet to opór przewodnika o jednotkowych wyiarach tzn. o długości i o polu przekroju poprzecznego 8. I PRAWO KIRCHHOFFA Sua prądów wpływających do węzła jet równa uie prądów wypływających z węzła 9. PRAWO OHMA W obwodzie prądu elektrycznego tounek napięcia do natężenia jet liczbą tałą 0. ŁĄCZENIA ODBIORNIKÓW Typ łączenia zeregowe równoległe Cechy charakterytyczne -natężenie jet tałe -napięcie całkowite = uie napięć na pozczególnych odbiornikach -opór całkowity = uie oporów pozczególnych odbiorników -natężenie całkowite = uie natężeń wpływających do węzła -napięcie jet tałe -odwrotność oporu całkowitego = uie odwrotności pozczególnych oporów

III. POLE MAGNETYCZNE pole agnetyczne jet to obzar w który działają iły agnetyczne. Źródłe pola jet agne lub przewodnik z prąde.poznane WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka Indukcja agnetyczna B T (tela) Siła elektrodynaiczna F N. INDUKCJA MAGNETYCZNA indukcja agnetyczna charakteryzuje pole agnetyczne - określa jego wielkość 3. SIŁA ELEKTRODYNAMICZNA iła elektrodynaiczna jet to iła z jaką pole agnetyczne działa na przewodnik z prąde uiezczony w ty polu F = B I l B -indukcja agnetyczna I -natężenie prądu l długość przewodnika 4. POZNANE POJĘCIA IGŁA MAGNETYCZNA igła agnetyczna jet to agne w kztałcie dwutronnej wkazówki oadzony na zpilce FERROMAGNETYK ferroagnetyk jet to ciało wykazujące ilne właności agnetyczne w obecności pola agnetycznego ELEKTROMAGNES elektroagne jet to zwojnica z uiezczony wewnątrz niej rdzenie z ferroagnetyka DOMENA MAGNETYCZNA doeny ą to obzary tałego naagneowania w ferroagnetyku SILNIK ELEKTRYCZNY ilnik jet to urządzenie zaieniające energię elektryczną na energię echaniczną 3

IV. INDUKCJA ELEKTROMAGNETYCZNA. ZJAWISKO INDUKCJI ELEKTROMAGNETYCZNEJ Zjawiko indukcji polega na wytworzeniu prądu indukcyjnego w przewodniku pod wpływe ziennego pola agnetycznego w otoczeniu przewodnika. PRĄD INDUKCYJNY prąd indukcyjny jet to prąd płynący w przewodniku uiezczony w zienny polu agnetyczny. Prąd indukcyjny jet prąde przeienny. 3. PRĄD PRZEMIENNY prąd przeienny jet to prąd o zienny natężeniu i o zieniający ię z określoną czętotliwością kierunku przepływu 4. POZNANE WIELKOŚCI FIZYCZNE Wielkość fizyczna Sybol Podtawowa jednotka okre T czętotliwość f Hz 5. OKRES okre jet to cza trwania jednego pełnego drgnienia prądu ( ruch,,ta i z powrote ). 6. CZĘSTOTLIWOŚĆ czętotliwość jet to ilość pełnych drgnień wykonanych w ciągu jednej jednotki czau f T T- okre f- czętotliwość 7. PRĄDNICA prądnica jet to urządzenie przetwarzające energię echaniczną na energię elektryczną 4

8. TRANSFORMATOR tranforator jet to urządzenie łużące do podwyżzania lub obniżania napięcia Prąd w tranforatorze jet przenozony z jednego uzwojenia na drugie i jednocześnie przetwarzany. 9. WZORY OPISUJĄCE TRANSFORMATOR p n n p- przekładnia tranforatora n - liczba zwoi w uzwojeniu wtórny n - liczba zwoi w uzwojeniu pierwotny U U n n U - napięcie w uzwojeniu wtórny U - napięcie w uzwojeniu pierwotny U U I I I - natężenie prądu w uzwojeniu pierwotny I - natężenie prądu w uzwojeniu wtórny 0. FALE ELEKTROMAGNETYCZNE k fala elektroagnetyczna jet to rozchodzące ię w przetrzeni z prędkością 300000 pole elektroagnetyczne (wzajenie protopadłe pola elektryczne i agnetyczne). DŁUGOŚĆ FALI długość fali jet to odległość jaką przebywa fala w czaie jednej pełnej ziany pola. WIDMO FAL ELEKTROMAGNETYCZNYCH wido fal jet to pi wzytkich fal od najdłużzych do najkrótzych:. fale o czętotliwości przeyłowej. fale radiowe 3. ikrofale 4. światło podczerwone 5. światło widzialne 6. światło nadfioletowe 7. proienie Roentgena ( ) 8. proieniowanie ( ) 5

V. OPTYKA GEOMETRYCZNA. PRAWO ODBICIA Światło odbija ię od powierzchni w taki poób, że kąt padania ( iędzy proienie padający a protą protopadłą ) jet równy kątowi odbicia ( iędzy proienie odbity a protą protopadłą). Kąty te leżą w jednej płazczyźnie. ODBICIE ZWIERCIADLANE odbicie zwierciadlane jet wówcza, gdy wiązka proieni równoległych po odbiciu od powierzchni jet dalej wiązką równoległą 3. ŚWIATŁO ROZPROSZONE jeżeli wiązka proieni równoległych po odbiciu od powierzchni chropowatej odbija ię w różnych kierunkach to takie zjawiko nazyway światłe rozprozony 4. OGNISKO ZWIERCIADŁA ognikie zwierciadła ( F ) nazyway punkt leżący na oi głównej, w który przecinają ię wzytkie proienie odbite od zwierciadła przed odbicie biegnące równolegle do oi optycznej 5. OBRAZY UZYSKIWANE W ZWIERCIADŁACH Rodzaj zwierciadła Odległość przediotu Cechy obrazu płakie dowolna obraz yetryczny, urojony x > F obraz poniejzony, odwrócony, rzeczywity kulite wklęłe F < x < F obraz powiękzony, odwrócony, rzeczywity x < F obraz powiękzony, proty, urojony kulite wypukłe dowolna obraz poniejzony, proty, urojony 6

6. PRAWO ZAŁAMANIA światło przechodząc z ośrodka rzadkiego do gętego załauje ię ku protej protopadłej i odwrotnie PŁYTKA RÓWNOLEGŁOŚCIENNA płytka równoległościenna jet to płytka o dwóch powierzchniach równoległych. Światło przechodząc przez płytkę dwukrotnie ię załauje i ulega przeunięciu równoległeu w tounku do wiązki padającej. Przeunięcie to zależy od grubości płytki PRYZMAT pryzat jet to bryła ze zkła w kztałcie graniatołupa o podtawie trójkąta Światło przechodząc przez pryzat dwukrotnie załauje ię i ulega rozzczepieniu na pojedyncze barwy od czerwonej do fioletowej, wchodzące w kład światła białego. SOCZEWKI oczewka jet to bryła zklana o dwóch lub jednej powierzchni kulitych. Światło przechodząc przez oczewkę dwukrotnie ię załauje w wyniku czego ulega kupieniu lub rozprozeniu.soczewki kupiające ają zdolność kupiającą dodatnią a oczewki rozprazające ujeną 7. ZDOLNOŚĆ SKUPIAJĄCA SOCZEWKI zdolność kupiająca oczewki jet to odwrotność jej ognikowej. Mierzyy ją w dioptriach ( D) Z f Z- zdolność kupiająca f- ognikowa 8. RÓWNANIE SOCZEWKI x- odległość przediotu od oczewki y- odległość obrazu od oczewki x y f f- odległość ognika od oczewki 7