Ratownictwo chemiczne sił zbrojnych jako element wspierający system reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych

Włodzimierz Wątor 1 Ratownictwo chemiczne sił zbrojnych jako element wspierający system reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych Z treści Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP wynika, że nadrzędnym celem działań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego jest utrzymanie zdolności do reagowania w przypadku wystąpienia różnorodnych zagrożeń bezpieczeństwa, w tym klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych i awarii technicznych 2. Skuteczność podejmowanych działań zależy w dużym stopniu od harmonijnego współdziałania wszystkich instytucji państwowych, organów administracji publicznej oraz służb ratowniczych - zgodnie z uprawnieniami i zadaniami przypisanymi im przez przepisy prawne, adekwatnie do posiadanych sił i środków. Skala zagrożeń i ich przewidywane następstwa oraz odmienne niż w przeszłości postrzeganie roli armii w państwie spowodowały, że w cytowanej Strategii wśród różnorodnych zadań sił zbrojnych wymieniono ( ) monitorowanie skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na terytorium kraju oraz ( ) uczestniczenie w narodowym systemie zarządzania kryzysowego, stałe rozwijanie swoich zdolność do udzielania pomocy odpowiednim organom administracji publicznej oraz społeczeństwu w wypadku klęsk żywiołowych, katastrof spowodowanych przez człowieka i zagrożeń terrorystycznych 3. Uszczegółowienie interesującego nas obszaru zadań sił zbrojnych znajdziemy w ustawie z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym (art. 25. pkt.1. ust. 2) 4 oraz w dokumentach resortowych. W związku z powyższym celem niniejszego artykułu jest przedstawienie uwarunkowań (organizacyjnych, taktyczno-technicznych, logistycznych i szkoleniowych) związanych z działalnością sił zbrojnych, w tym przede wszystkim wojsk chemicznych 5, mającą na celu ppłk dr inż. Włodzimierz Wątor jest specjalistą ds. obrony przed bronią masowego rażenia w Dowództwie Operacyjnym Sił Zbrojnych. 2 Zob. Strategia bezpieczeństwa narodowego, Warszawa, lipiec 2007, s. 15. 3 Tamże, s. 24. 4 Spośród wymienionych zadań na szczególna uwagę zasługuje: współudział w monitorowaniu zagrożeń, wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń, izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratunkowej, prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzęty technicznego lub materiałów wybuchowych ( ), usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, likwidowanie skażeń i zakażeń biologicznych, usuwanie skażeń promieniotwórczych, udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarno-higienicznych i przeciwepidemicznych. 5 Wojska chemiczne są rodzajem wojsk przeznaczonym do realizacji najbardziej złożonych, specjalistycznych zadań obrony przed bronią masowego rażenia przyp. aut. 1

przeciwstawienie się współczesnym zagrożeniom bezpieczeństwa chemicznego, głównie o charakterze cywilizacyjnym. Ratownictwo chemicznego sił zbrojnych a Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy Wojskowe ratownictwo chemiczne (nazywane także podsystemem ratownictwa chemicznego), jego organizacja, priorytety, szczegółowe zasady działania oraz obowiązujące procedury użycia, są odmienne od zasad obowiązujących w Krajowym Systemie Ratowniczo- Gaśniczym, stąd zachodzi potrzeba usystematyzowania podstawowych pojęć z tej dziedziny oraz porównania obowiązujących rozwiązań. Wyszczególnienie różnic rozpocznijmy od kwestii zasadniczej, jaką jest definicja ratownictwa chemicznego. W 10. ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego ratownictwo chemiczne określono jako zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik ratowniczych niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych czynności podejmowanych w celu ratowania życia i zdrowia ludzi w wyniku likwidacji bezpośrednich zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały chemiczne. W definicji tej moim zdaniem warto podkreślić zarówno jasno sprecyzowany zakres wartości chronionych (życie i zdrowe ludzkie), jak i zakres działań (zespół przedsięwzięć planistycznych i organizacyjnych oraz stosowanie technik ratowniczych). Ze względu na rosnące znaczenie ochrony środowiska, w 10. ust. 2. cytowanego rozporządzenia, wprowadzono nowe określenie (nie występujące w innych służbach) ratownictwa ekologicznego, przez które należy rozumieć zespół działań planistycznoorganizacyjnych i stosowanie technicznych zabezpieczeń niezbędnych do ratowania środowiska oraz stosowania środków neutralizujących, ograniczających lub eliminujących powstałe skażenia. W siłach zbrojnych umiejscowienie ratownictwa chemicznego w systemie obrony przed bronią masowego rażenia (OPBMR) 6 (rys.1) pozwala na postrzeganie go jako sił przygotowanych do prowadzenia: rozpoznania, identyfikacji, monitorowania i likwidacji 6 System obrony przed bronią masowego rażenia to uporządkowany wewnętrznie układ elementów funkcjonujących w czasie pokoju i wojny, ukierunkowany na koordynację przedsięwzięć planistycznych i organizacyjno-wykonawczych realizowanych przez jego elementy w taki sposób, aby za pomocą posiadanych sił i środków osiągnąć cele obrony przed BMR. 2

skażeń spowodowanych oddziaływaniem broni masowego rażenia (BMR) 7, w tym aktu terroru z użyciem broni masowego rażenia, awarią chemiczną, wypadkiem radiacyjnym. W tym ujęciu problematyka zagrożeń ekologicznych jest traktowana jako zagadnienie drugoplanowe. SYSTEM OBRONY PRZED BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA PODSYSTEM WYKRYWANIA SKAŻEŃ PODSYSTEM OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI PODSYSTEM KIEROWANIA PODSYSTEM LIKWIDACJI SKAŻEŃ PODSYSTEM RATOWNICTWA CHEMICZNEGO Rys. 1. Umiejscowienie ratownictwa chemicznego w systemie OPBMR Źródło: Szefostwo Obrony przed Bronią Masowego Rażenia Sił Zbrojnych RP Z określonych dotychczas celów wynikają zadania 8 porównywane podmioty ratownictwa chemicznego (tabela 1). główne realizowane przez Tabela 1. Porównanie zadań podmiotów ratownictwa chemicznego Podstawowe zadania ratownictwa chemicznego i ekologicznego W ramach Krajowego Systemu Ratowniczo- W ramach podsystemu ratownictwa Gaśniczego chemicznego SZ RP Rozpoznanie zagrożeń oraz ocena Ocena zagrożenia skażeniami chemicznymi, i prognozowanie ich rozwoju, w tym promieniotwórczymi i biologicznymi 7 Broń masowego rażenia (nazywana także bronią masowej zagłady) oznacza niekonwencjonalną broń o wielkiej sile niszczycielskiej, stosowaną do masowego rażenia ludzi, sprzętu i obiektów na dużych obszarach. Wykorzystuje amunicję jądrową, biologiczną i chemiczną. Ze względu na skalę użycia i rodzaj wykonywanych zadań bojowych dzieli się na: strategiczną, operacyjną, operacyjno-taktyczną oraz taktyczną. Na podst. Encyklopedii Powszechnej PWN, Warszawa 1977 oraz Wielkiej Encyklopedii PWN, Warszawa 2001. 8 Zadanie - to wyodrębniona przedmiotowo i podmiotowo, przestrzennie, czasowo i na ogół też proceduralnie część celu przewidziana do wykonania w ustalonym okresie lub terminie mieszczącym się w przedziale czasu przewidzianym na osiągniecie celu. Zob. L. J. Krzyżanowski, O podstawach kierowania organizacjami inaczej, Wyd. PWN, Warszawa 1999, s. 253. 3

identyfikacja lub pobieranie próbek substancji chemicznych Ewakuacja poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt poza strefę zagrożenia Ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu oraz informowanie o zasadach zachowania się Związywanie substancji chemicznych sorbentami Stawianie kurtyn wodnych Ograniczanie emisji substancji chemicznych Prowadzenie dekontaminacji ludzi i sprzętu Neutralizacja substancji chemicznych, zbieranie substancji chemicznych Przepompowywanie i przemieszczanie substancji chemicznych do zbiorników zastępczych Prognozowanie skażeń powstałych w wyniku awarii Rozpoznanie skażeń i określenie rzeczywistych stref skażeń Wypracowywanie wniosków i propozycji dalszego postępowania, metod ochrony oraz ograniczenia i likwidacji skażeń Określanie możliwości i warunków prowadzenia akcji ratunkowej oraz usuwania przyczyn i skutków awarii Ograniczenie rozprzestrzeniania się skażeń Likwidacja skażeń ludzi, sprzętu, budynków, terenu Neutralizacja ciekłych toksycznych środków przemysłowych Stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami rozlania substancji niebezpiecznych Dostarczanie wody oraz sporządzanie i dystrybucja roztworów neutralizujących Opracowanie własne na podstawie Wytycznych do organizacji ratownictwa chemicznoekologicznego w KSRG z 23 kwietnia 2007r. oraz Wytycznych Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego WP z 27 czerwca 2005r. w sprawie funkcjonowania Podsystemu Ratownictwa Chemicznego w SZ RP Z powyższego zestawienia wynika duża, uzasadniona logicznie celem nadrzędnym, zbieżność zadań obydwu porównywanych podmiotów. Istniejące różnice wynikają przede wszystkim z przeznaczenia sił zbrojnych i Państwowej Straży Pożarnej (co przekłada się na sposób definiowania samego ratownictwa) a co za tym idzie z wyposażenia i możliwości technicznych posiadanego sprzętu. Z punktu widzenia prakseologii sytuacja ta stwarza dogodne warunki do wzmocnienia krajowego potencjału ratowniczego. Przy racjonalnym i skoordynowanym planowaniu powinna bowiem wykluczać tzw. dublowanie zadań a zmierzać do jak najpełniejszego wsparcia 9 działań podmiotu wiodącego (najczęściej 9 Wsparcie (od wesprzeć), wspierać udzielić pomocy materialnej lub moralnej, przyjść z pomocą zbrojną, pomóc komuś, wspomóc kogoś. Udzielić sobie nawzajem pomocy; wspomóc się wzajemnie. Słownik języka 4

Państwowej Straży Pożarnej). Warto w tym miejscu podkreślić, że wojsko nie jest służbą ratowniczą, a jego wykorzystanie w sytuacjach kryzysowych następuje na ogół ( ) gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające ( ) 10. Do implikacji takiego stanu rzeczy należy zaliczyć przede wszystkim ograniczenia w: użyciu (dysponowaniu) sił wojskowych (uwzględnienie i uzgodnienie uczestnictwa sił wojskowych w planach reagowania kryzysowego, wielostopniowe procedury aktywujące, decyzja o użyciu podejmowana na wysokim szczeblu w hierarchii służbowej); nieporównywalnie długie (w stosunku do KSRG) czasy gotowości do użycia (w Wojskach Lądowych dla GRCh 3 godziny, dla ChRZA 6 godzin, w Marynarce Wojennej odpowiednio 6 i 18 godzin); dowodzeniu pododdziałami wojska (które odbywa się na zasadach określonych w regulaminach wojskowych i według procedur obowiązujących w siłach zbrojnych). Uwzględnienie zasad oraz terminologii obowiązującej w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśnicznym skłania do refleksji dotyczącej wsparcia działań ratowniczych przez specjalistyczne poddziały wojska. Pomiędzy podmiotami ratowniczymi występują bowiem (zależność dla podmiotów nie włączonych do systemu) następujące relacje: współdziałanie - w przypadku podmiotów, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratunkowych, wspomaganie dla podmiotów ujętych w planach ratowniczych, a które nie są włączone do systemu, lub nie są określane jako współdziałające. KSRG współpracuje na mocy zawartych porozumień z wieloma służbami, instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi. Jednak brak oficjalnego porozumienia pomiędzy siłami zbrojnymi a Państwową Strażą Pożarną powoduje, że wojsko, chociaż powołane do innych zadań, ale dysponujące wszechstronnym potencjałem, jest tylko podmiotem wspomagającym. Zapoczątkowane w czerwcu 2004r. prace mające na celu przygotowanie porozumienia nie przyniosły rezultatu, chociaż co należy podkreślić na poziomach lokalnych współpraca taka przynosi wymierne efekty już od lat. polskiego PWN, Warszawa 1992. W publikacji Wybrane terminy z zakresu dowodzenia i zarządzania wsparcie określono jako działanie sił lub ich części, które pomagają, zabezpieczają, uzupełniają lub wspierają działania każdego innego rodzaju sił. 10 Zob. Art. 25. pkt.1. ustawy z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym. 5

Organizacja ratownictwa chemicznego sił zbrojnych Podstawowym elementem reagowania podsystemu ratownictwa chemicznego są Chemiczne i Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA) (rys. 2), występujące jako pododdziały tworzone doraźnie we wszystkich rodzajach sił zbrojnych, lecz różniące się istotnie składem, wyposażeniem oraz czasami osiągania gotowości do działania. Zespoły te utworzono w listopadzie 1989r. Przypomnijmy - był to okres, gdy w Polsce ratownictwo chemiczne nie było tak rozwinięte jak obecnie i opierało się w zasadzie na jednostkach ratownictwa chemicznego funkcjonujących w największych zakładach chemicznych. DOWÓDZTWO DRUŻYNA DOWODZENIA GRUPA ZABEZPIECZENIA GRUPA RATOWNICTWA CHEMICZNEGO GRUPA ZBIORU DANYCH GRUPA ROZPOZNANIA SKAŻEŃ GRUPA LIKWIDACJI SKAŻEŃ Rys.2. Ogólna struktura Chemicznych i Radiacyjnych Zespołów Awaryjnych Opracowanie własne Głównym zadaniem zespołów jest likwidacja skutków awarii chemicznych, aktów terroru oraz wypadków radiacyjnych w jednostkach organizacyjnych podległych Ministerstwu Obrony Narodowej. Ponadto mogą być użyte do udzielania pomocy organom administracji publicznej, stosownie do swojego przeznaczenia i możliwości. Do realizacji zadań o największym stopniu złożoności przewiduje się użycie wchodzących w skład ChRZA Grup Ratownictwa Chemicznego (GRCh), które liczą 8-20 etatowych ratowników (łatwo zauważyć niezamierzoną zbieżność z terminem przyjętym w KSRG Specjalistyczne Grupy Chemiczno-Ekologiczne). Ratownicy GRCh przechodzą specjalistyczne szkolenie prowadzone w jednostce ratownictwa chemicznego (Tarnów, poprzednio Płock), jednak co należy podkreślić program szkolenia odbiega od cyklu szkoleniowego przyjętego w KSRG. 6

Wyposażenie ChRZA stanowi tabelaryczny sprzęt wojsk chemicznych oraz wyposażenie dodatkowe Grup Ratownictwa Chemicznego, a w tym m.in.: ubrania gazoszczelne, detektory wielogazowe, sygnalizatory bezruchu, sorbenty, zestawy do uszczelniania, narzędzia nieiskrzące, pojedyncze egzemplarze pomp (pływających oraz do cieczy żrących) i kabin dekontaminacyjnych, środki łączności i inne. W osiemnastoletniej historii istnienia Chemicznych i Radiacyjnych Zespołów Awaryjnych nie odnotowano przypadku ich użycia w pełnym składzie, w typowych akcjach ratownictwa chemicznego, pomimo iż wojska chemiczne w tym okresie brały wielokrotnie udział w usuwaniu skutków zdarzeń niemilitarnych, głównie dezynfekcji terenów po powodzi (tab. 2), rozpoznaniu i zabezpieczeniu niewybuchów, odkażaniu kutrów rybackich skażonych iperytem wyłowionym podczas połowów itp. Inne, warte podkreślenia, przykłady działania pododdziałów chemicznych (samodzielnie lub w ramach Międzynarodowego Batalionu Obrony Przed Bronią Masowego Rażenia - Multinational CBRN Defence Batalion 11 ) to m.in. zabezpieczenie (pod względem zdolności w zakresie OPBMR) Igrzysk Olimpijskich w Grecji w 2004 roku (Operacja Distinguished Games), Szczytu NATO w Rydze (listopad 2006r.) oraz pielgrzymki Papieża Benedykta XVI do Polski (maj 2006r.). Okazją do nowych doświadczeń, zwłaszcza w kontekście prowadzenia tzw. dekontaminacji masowej była dezynfekcja 12 kontyngentów wojskowych (duża liczba żołnierzy, ekwipunek, broń i sprzęt, w tym samoloty i statki, infrastruktura lotnisko, nabrzeże portowe) powracających z misji w Pakistanie oraz Demokratycznej Republiki Konga. 11 Batalion CBRN powstał w 2003r. na szczeblu Kwatery Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie (SHAPE Supreme Headquarters Alied Powers Europe). Jest przewidziany do wsparcia Wielonarodowych Połączonych Sił Operacyjnych (CJTF-Combined Joint Task Forces) lub Sił Natychmiastowej Odpowiedzi NATO (NRF- NATO Response Force). Batalion funkcjonuje według zasad określonych przez tzw. państwo wiodące (inne dla każdej zmiany), które jest odpowiedzialne za wydzielenie dowództwa i sztabu batalionu oraz pododdziałów wsparcia. Niezmiennymi pozostają jednak możliwości taktyczno-specjalne jakie musi spełniać jednostka. System rotacji batalionu polega na utrzymywaniu w wysokiej gotowości pododdziałów batalionu przez wyznaczony okres (6 miesięcy). Jednostka oprócz zdolności do przerzutu w rejon prowadzenia operacji posiada możliwości w zakresie oceny i analizy sytuacji skażeń, rozpoznania skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych, likwidacji skażeń (dekontaminacji) oraz pobierania, transportu i analizy skażonych materiałów. 12 Dezynfekcja niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów za pomocą metod fizycznych, chemicznych lub biologicznych (na podst. art. 2. pkt. 3. ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach). 7

Tabela 2. Udział wojsk chemicznych w usuwaniu skutków powodzi w latach 2000-2005 Liczba zdezynfekowanych budynków Lp. Termin Województwo Mieszkalnych Gospodarczych Użyteczności publicznej Razem 1. 07-30.08.2001 podkarpackie 908 1342 7 2257 2. 01-09.09.2005 małopolskie 71 2 2 75 Ogółem 979 1344 9 2332 Opracowanie własne na podstawie meldunków sytuacyjnych Grupy Operacyjnej 5 bchem Odnosząc się do powyższego zestawienia należy podkreślić, że działania te były długotrwałe, prowadzone na dużym obszarze (8 gmin) i dzięki zastosowaniu typowych instalacji do zabiegów specjalnych efektywne. Jednocześnie należy stwierdzić, że nie były to czynności ratownicze w dosłownym tego słowa znaczeniu lecz równie ważne prace typowe dla fazy odbudowy po zdarzeniu kryzysowym. Oprócz elementów reagowania w skład podsystemu ratownictwa chemicznego (rys. 3) wchodzą: Mobilny Zespół Reagowania OPBMR (MZR OPBMR), pełniący rolę elementu kierowania i koordynowania oraz Mobilne Laboratorium OPBMR (Biologiczne, Chemiczne, Radiometryczne). Laboratorium zostało utworzone w wyniku przyjęcia na szczycie NATO w Pradze w listopadzie 2002r. tzw. inicjatyw w dziedzinie OPBMR, które zapoczątkowały intensyfikację prac w zakresie wzmacniania zdolności sojuszu wobec zagrożeń bronią masowego rażenia. Laboratorium może być użyte całością sił lub wydzielonymi trzema sekcjami specjalistycznymi, tj. Sekcją Analiz i Pobierania Prób: Biologicznych, Chemicznych lub Radiologicznych. Od 1 lipca 2005r. poszczególne sekcje laboratorium są wydzielane w cyklu półrocznym do Sił Odpowiedzi NATO 13, co wiąże się z utrzymywaniem w wysokiej gotowości do przerzutu w rejon prowadzenia operacji sekcji aktualnie pełniącej dyżur. Zarówno zespół reagowania jak i laboratorium wydatnie zwiększa możliwości operacyjne oraz autonomiczność sił wydzielonych do udziału w akcji ratunkowej. Należy także podkreślić, że do niedawna laboratorium OPBMR było jedyną tego rodzaju jednostką w Polsce 14. 13 Siły Odpowiedzi NATO (NATO Response Force) - to spójny, wielonarodowy, połączony, odpowiednio przygotowany, wyszkolony według standardów określonych przez Dowódców Strategicznych i wyposażony zestaw sił utrzymywany w określonej gotowości w miejscach stałej dyslokacji, okresowo wydzielony przez państwa członkowskie Sojuszu, zdolny do prowadzenia samodzielnych działań. Zob. Doktryna prowadzenia Operacji Połączonych, Warszawa 2004, s. 18. 14 W 2007r. na wyposażenie Państwowej Straży Pożarnej wprowadzono samochód do rozpoznania i pomiarów skażeń NBC firmy Gimaex Schmitz. Zob. Przegląd Pożarniczy nr 2/2008r. 8

PODSYSTEM RATOWNICTWA CHEMICZNEGO Elementy kierowania i koordynowania Szefostwo OPBMR, COAS, specjaliści Wojsk Inżynieryjnych oraz Wojskowej Służby Zdrowia Mobilny Zespół Reagowania OPBMR COAS WLąd MW Elementy Reagowania Mobilne Laboratorium: Biologiczne Chemiczne Radiometryczne ChRZA 4 pchem ChRZA 5 bchem ChRZA kchem dywizji ChRZA kchem flotylli SP GRChem kchem Elementy wsparcia inżynieryjnego, medycznego i innych służb w zależności od potrzeb (z sił i środków planowanych do użycia w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych) Rys. 3. Elementy składowe Podsystemu Ratownictwa Chemicznego Sił Zbrojnych RP Źródło: Wytyczne Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie funkcjonowania Podsystemu Ratownictwa Chemicznego w SZ RP Zasady aktywacji Uruchomienie sił ratownictwa chemicznego następuje w przypadku bezpośredniego zagrożenia jednostki (instytucji) wojskowej lub zaistnienia potrzeby wsparcia służb uczestniczących w akcji ratunkowej. Przewiduje się dwa warianty aktywacji sił i środków: Wariant I gdy nie są rozwinięte elementy Systemu Kierowania Reagowaniem Kryzysowym resortu Obrony Narodowej aktywacja następuje poprzez organy właściwego szczebla dowodzenia w systemie dyżurnych służb operacyjnych; Wariant II uruchomienie następuje przez elementy Systemu Kierowania Reagowaniem Kryzysowym resortu Obrony Narodowej. Podstawę do podjęcia decyzji o uruchomieniu sił i środków ratowniczych stanowi wniosek wojewody skierowany poprzez właściwego, pod względem podziału administracyjnego, szefa 9

Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (dowódcy Okręgu Wojskowego) do Szefa Sztabu Generalnego lub dowódców Rodzajów Sił Zbrojnych. W celu skrócenia czasu przemieszczenia dostępnych sił i środków do miejsca akcji terytorium kraju podzielono na dwie strefy odpowiedzialności (rys. 4). Przemieszczenie Grup Ratownictwa Chemicznego może odbywać się transportem powietrznym, z wykorzystaniem śmigłowców. Rozewie Dziwnów Bydgoszcz Brodnica I STREFA Śrem Wrocław Leźnica Warszawa Tomaszów Maz. ML OPBMR MZR OPBMR LEGENDA: Tarnowskie Góry II STREFA Obszar I strefy odpowiedzialności Obszar II strefy odpowiedzialności Siły wydzielane przez WLąd Siły wydzielane przez SP Siły wydzielane przez MW Siły wydzielane przez SG WP i COAS Rys. 4. Strefy odpowiedzialności w ramach Podsystemu Ratownictwa Chemicznego SZ RP Źródło: Wytyczne Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie funkcjonowania Podsystemu Ratownictwa Chemicznego w SZ RP Wnioski: 1. Doświadczenia krajowe i przykłady innych państw (przy obowiązujących przepisach prawnych) skłaniają do uwzględniania w planowaniu cywilnym 15 potencjału jakim dysponują siły zbrojne. 2. Wojska chemiczne (wyodrębnione pododdziały i różnorodne komórki specjalistyczne) stanowią istotny element, który może udzielić wsparcia służbom ratowniczym, zwłaszcza w przypadku trudnych i złożonych akcji. Specyfika podsystemu ratownictwa chemicznego (odmienna od rozwiązań przyjętych w KSRG) sprawia, że jego 15 Planowanie cywilne całokształt przedsięwzięć organizacyjnych, polegających na opracowaniu planów, w tym reagowania kryzysowego i programów mających na celu optymalne wykorzystanie dostępnych sił i środków ( ) w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym, przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli, reagowania w sytuacjach kryzysowych oraz odtwarzania infrastruktury i przywracania jej pierwotnego charakteru. Zob. Art. 3. pkt 4. ustawy z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym. 10

wykorzystanie wymaga odpowiednich działań planistycznych (na różnych poziomach) oraz koordynacji działań. 3. Ze względu na wysoki stopień specjalizacji sił ratownictwa chemicznego, długotrwałe szkolenie ratowników oraz stosowanie specyficznego sprzętu i środków ochrony jednostki te są zaliczane do organizacji drogich. Z tego względu czynnik optymalnej efektywności, przy wykorzystaniu istniejącego potencjału, powinien determinować funkcjonowanie i kierunki rozwoju tej dziedziny ratownictwa. Połączenie istniejących systemów ratowniczych bliższymi więzami formalnymi może być jednym z czynników zwiększających możliwości reagowania na zagrożenia (efekt synergii). 11