Kwart. Ortop. 212, 1, str. 111, ISSN 283-8697 ANALIZA LECZENIA ZMIAN ZWYRODNIENIOWYCH OKOLIC GUZA PIĘTOWEGO TZW. OSTROGI PIĘTOWEJ FALĄ UDERZENIOWĄ NA MATERIALE WŁASNYM ANALYSIS OF SHOCK WAVE THERAPY OF CALCAR CALCANEI ON THE BASIS OF OWN MATERIAL (PRELIMINARY REPORT) Lech Wasilewski 1, Katarzyna Kidawa 1, Ewa Fojcik 1 Zbigniew Śliwiński 2 1 Zakład Rehabilitacji Szpitala Praskiego w Warszawie 2 Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy, Kielce Streszczenie: Wstęp. W pracy zostały przedstawione wyniki leczenia falą uderzeniową pacjentów z bólami piąty, u których rozpoznano zmiany zwyrodnieniowe w okolicy guza piętowego określane także jako ostroga piętowa. Materiał i metoda: Badaniami objęto grupę 22 chorych (2 kobiet i dwóch mężczyzn) w wieku średnim 57, 2 lata. Osoby, które na ochotnika zgłosiły się na leczenie, przez dłuższy czas uskarżały się na dolegliwości bólowe pięt. We wszystkich przypadkach rozpoznanie zostało potwierdzone zdjęciami Rtg. Pacjentów poddano terapii falą uderzeniową wykonując 5 zabiegów u każdego z nich. Wyniki: W większości przypadków zanotowano znaczną poprawę po zabiegach z zastosowaniem fali uderzeniowej, co potwierdza analiza badań przed i po leczeniu. Słowa kluczowe: fala uderzeniowa, ostroga piętowa Wstęp Terapia falą uderzeniową (SWT - Shock wave therapy) stosowana jest od niedawna w urologii, ortopedii, fizjoterapii i medycynie estetycznej [1,5]. Działanie tego zabiegu nie jest do tej pory dobrze poznane. Przeniesiona na tkankę fala mechaniczna wywołuje w niej szereg zjawisk biofizycznych. Według niektórych autorów [3, 4, 5] przez działanie na ekstero- i proproceptory można uzyskać efekt przeciwbólowy oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego, a po zabiegu obserwuje się rozszerzenie naczyń krwionośnych. Terapia SWT jest także wykorzystywana w leczeniu opóźnionych zrostów, stawów rzekomych i trudno gojących się ran [3,5]. Są także autorzy, którzy zwracają uwagę na skuteczne działanie fali uderzeniowej w chorobach zwyrodnieniowych i entezopatiach [3]. Efekt analgetyczny uzyskuje się poprzez działanie fali uderzeniowej na błony komórkowe, które w wyniku uszkodzenia hamują przewodnictwo sygnałów bólowych. Inna wytłumaczenie, efektu przeciwbólowego działania SWT doszukuje się znanej teorii hamowania przepustu rdzeniowego. Silnie bodźcująca stymulacja receptorów, na które działa fala uderzeniowa pobudza tworzenie się nowych naczyń krwionośnych, zwiększenia syntezy tlenku azotu w śródbłonku, wzrost czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego i rozprzestrzeniania się antygenu jądra komórkowego [1, 2, 3, 4, 7]. Cel pracy Celem pracy jest ocena skuteczności terapii z zastosowaniem fali uderzeniowej u pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi kości piętowej (ostroga piętowa). 111
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 112, ISSN 283-8697 Materiał i metody Badaniami objęto grupę 22 pacjentów (2 kobiet i dwóch mężczyzn) w wieku średnim 57,2 lata. Osoby, które na ochotnika zgłosiły się na leczenie, u których zdiagnozowano ostrogę piętową potwierdzoną badaniem radiologicznym, przez dłuższy okres uskarżały się na dolegliwości bólowe jednej lub obu pięt. W terapii zastosowano falę uderzeniową. U każdego z chorych wykonano pięć zabiegów na podeszwową stronę chorej pięty z przerwami 4 dniowymi między zabiegami. W czasie zabiegu głowicę aplikatora aparatu przykładano w trzech wybranych najbardziej bolesnych punktach, po uprzednim badaniu manualnym strony podeszwowej stopy. W terapii falą uderzeniową wykorzystywano aparat BTL - SWT, stosując następujące parametry: techniczne zabiegu; 2, 5 bara ciśnienia, 1 Hz częstotliwości, 2 liczba uderzeń, a łączny czas zabiegu wynosił 5 minut. Oceny poziomu bólu dokonywano każdego dnia rano przed zabiegiem oraz w okresie 14 do 21 dni po zabiegach stosując następujące testy funkcjonalne: 1. Test - pozycja stania jednonóż przez około 5 sekund na każdej z pięt 2. Test - pozycja stania jednonóż przez około 5 sekund we wspięciu na palcach 3. Badanie palpacyjne - uciskowe wybranych punktów bólowych na podeszwowej części stopy. Oceny poziomu bólu dokonywano na podstawie subiektywnej oceny pacjenta według własnej zmodyfikowanej skali odczuwania bólu z wykorzystaniem twarzy, uzupełnionej wartościami procentowymi i numerycznymi / Ryc.1./. Ocena bólu twarzowa Ocena bólu Liczbowa Ocena bólu Procentowa Legenda 1-2 3-4 5-6 7-8 25 5 75 1 Nie ma bólu bardzo zadowolony, Troszkę boli Bardziej boli Mocno boli Boli tak bardzo jak mogę sobie wyobrazić, ale nie płaczę zawsze Rycina 1. Skala odczuwania bólu z wykorzystaniem wizerunku twarzy, wartości liczbowych i procentowych. Wyniki i dyskusja W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że ból, rano przed zabiegami, grupie chorych na poziomie 1-2 występował u 22, 7 przypadków, w grupie 3-4 u 36.4, w grupie 5-6 u 22, 7 i w grupie 7-8 ból egzystował u 18, 2 chorych, co prezentuje Rycina 2. Po wykorzystaniu serii zabiegów falą uderzeniową ból znacznie zmniejszył się, a w poszczególnych grupach wyniki są następujące; większość (73, 3 ) określiła dolegliwości bólowe w prezentowanej skali na lub 1 2, a więc na poziomie nie ma bólu lub troszkę boli. Tylko 4, 5 pacjentów określiło dolegliwości 7-8 (boli tak bardzo). Rezultaty te obrazuje Rycina 3. 112
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 113, ISSN 283-8697 22,7 18,2 22,7 36,4 Rycina 2. Poranne dolegliwości bólowe przed zabiegami SWT. 9,1 13,6 4,5 27,3 Rycina 3. Poranne dolegliwości bólowe po zabiegach SWT. 46 113 1-3- pozim bólu 5- (pain 7-1- 3-5- 7- W teście stania na pięcie, jako najbardziej reprezentatywną grupę, wybrano do analizy poziomu bólu pacjentów z dolegliwościami pięty lewej. Przed zabiegami SWT wszyscy pacjenci odczuwali ból badanej pięty na różnym poziomie. Po zabiegach fala uderzeniową 92 pacjentów zgłosiło ustąpienie dolegliwości bólowych, wyniki te przedstawione są na rycinach 4 i 5.
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 114, ISSN 283-8697 38 8 54 Rycina 4. Test stania na pięcie lewej przed zabiegami SWT. 46 8 Rycina 5. Test stania na pięcie lewej po zabiegach SWT 114 W teście stania na palcach, analizowano grupę pacjentów z dolegliwościami bólowymi także lewej pięty. Przed zabiegami SWT wszyscy pacjenci odczuwali ból na różnych poziomach w czasie wykonywania testu. Wyniki tego testu zawiera Rycina 6. Rycina 6. Test stania na palcach stopy lewej przed zabiegiem SWT 12 26 12 46 level) level) level) level) Po zabiegach falą uderzeniową, 5 pacjentów zgłosiła brak dolegliwości bólowych, pozostała grupa 5 określiła dolegliwości na troszkę boli skala bólu 1-2, a wyniki zawiera Rycina 7. 5 poziom
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 115, ISSN 283-8697 5 5 Rycina 7. Test stania na palcach stopy lewej po zabiegach SWT. W badaniu palpacyjnym - uciskowym wybranych punktów bólowych na podeszwowej części stopy chorej, jako najbardziej reprezentatywny punkt, przyjęto miejsce centralnie zlokalizowane pośrodku guza piętowego. Po zabiegach SWT zaobserwowano poprawę tak u pacjentów z dolegliwościami prawej jak i lewej stopy, co ilustrują ryciny 8 i 9. 12 1 8 6 4 2 Rycina 8. Badanie manualne wybranego punktu bólowego stopy lewej 115 1-2 3-4 5-6 7-8 KM MK SzM LD LA WU NM PJ NB GT RE ŁB SL inicjały pacjentów (patients initial) Before swt After swt
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 116, ISSN 283-8697 8 7 6 5 4 3 2 1 Rycina 9. Badanie manualne wybranego punktu bólowego stopy prawej. Wyniki badań z zastosowaniem fali uderzeniowej w schorzeniu jakim jest ostroga piętowa potwierdzają silne działanie analgetyczne tego zabiegu co jest zgodne doniesieniami innych autorów. Gomolec G.[6] stosując zabiegi ESWT u 2 pacjentów skarżących się na dolegliwości bólowe stawów stopy uzyskał we wszystkich przypadkach znaczącą poprawę. W badaniach leczenia fala uderzeniową entezopatii nadkłykcia bocznego kości ramiennej (łokieć tenisisty) Korbiewska i zespół [1] posługując się 1-ciostopniową skalą stopnia natężenia bólu VAS oraz skalą wg Laitinena porównując średnie wartości poszczególnych parametrów, stwierdziła istotne różnice w subiektywnej ocenie zmniejszenia bólu przed i po zabiegach SWT. Wydaję się, że uzyskane wyniki wskazują na możliwość rutynowego stosowania fali uderzeniowej w codziennej praktyce fizjoterapeutycznej, jednak w/w analizę należy traktować, jako doniesienie wstępne i aby potwierdzić rzeczywistą skuteczność w leczeniu schorzeń ortopedycznych należy przeprowadzić większą ilość badań porównawczych z innymi metodami leczenia fizykalnego stosowanych w tej jednostce chorobowej. Wnioski MD KM LD NM GT inicjały pacjentów (patients initial) RJ RE WE KK BM 1. Po zabiegach z zastosowaniem fali uderzeniowej w leczeniu choroby zwyrodnieniowej okolicy guza piętowego kości piętowej typu ostroga piętowa zarejestrowano znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych u większości pacjentów. 2. Przy znacznie mniejszej liczbie zabiegów oraz krótszym czasie trwania zabiegu z zastosowaniem fali uderzeniowej uzyskano porównywalny efekt końcowy leczenia z innymi metodami leczenia fizykalnego. 116 before swt after swt
Kwart. Ortop. 212, 1, str. 117, ISSN 283-8697 Piśminnictwo 1. Stokłosa K. Fala uderzeniowa - podstawy teoretyczne i zastosowanie kliniczne Rehabilitacja w praktyce 29, 1, 35-37 2. Stokłosa K. Fala uderzeniowa-podstawy teoretyczne i zastosowanie kliniczne Fizjoterapia w praktyce pod red. Taradaj J. i WSP., Elamem Wydawnictwo, Katowice 21. 7-8, 7-72 3. Hołubowicz D. Terapia falą uderzeniową Rehabilitacja w praktyce 28, 3, 26-27 4. Mai, Fale uderzeniowe w sporcie wyczynowym Rehabilitacja w praktyce, 28, 4, 32-34 5. Pisula-Lewandowska A. Terapia falami uderzeniowymi-nowe w fizykoterapii Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, 21, 7-8, 7-72 6. Gomolec G. Terapia pozaustrojową falą uderzeniową, Rehabilitacja praktyce, 211, 1, 42-45 7. Kasprzak W, Mańkowska A, Fizjoterapia, w kosmetologii i medycynie estetycznej, PZWL, Warszawa 21, 176-177 8. BTL Encyklopedia terapeutyczna 28,1, 7-8 9. Korbiewska I., Sipko H., Lewandowska M., Białoszewski D., Acta Balneologica, 21, L II,2;76-83 117