ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ ZAWODOWĄ A ZADOWOLENIE Z ŻYCIA PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH

ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ ZAWODOWĄ A ZADOWOLENIE Z ŻYCIA PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH Karolina Kasprzak Joanna Kicka Klaudia Krych Magdalena Rzytka Adrianna Siebers STRESZCZENIE Badałyśmy zależności pomiędzy zaangażowaniem w pracę zawodową, przeżywanym w niej flow (optymalnym doświadczeniem) i satysfakcją z życia. Testowałyśmy również zależność między stażem pracy a zaangażowaniem w nią. Respondentami było 24 pracowników Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Politechniki Poznańskiej. Wyniki analiz nie były istotne statystycznie. Dalsze badania powinny obejmować replikację na większej próbie. WSTĘP Zdaniem przedstawicieli psychologii pozytywnej doświadczanie flow podczas wykonywania jakiejś aktywności lub po porostu zaangażowanie w nią wpływa na wzrost poziomu zadowolenia z życia (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000). Według Seligmana (2002, za: Strelau, Doliński, 2008), na szczęśliwe życie składa się m.in. życie zaangażowane, polegające na pełnym zaangażowaniu w cokolwiek robimy, łączone przez Csikszentmihalyia z doświadczeniem flow (przepływu). Flow Csikszentmihalyi (1975, za: Privette, 1983) opisuje flow jako stan powszechnie odczuwany w różnego rodzaju aktywnościach. Jest on definiowany jako przyjemność, wewnętrznie nagradzające, autoteliczne doświadczenie. Ludzie dążą do flow przede wszystkim dla niego samego. Sprawia im to przyjemność. ( ) Kluczem do sytuacji wywołującej flow jest wyzwanie odpowiadające umiejętnościom. Zaangażowanie w zawód Pod pojęciem zaangażowania rozumieć będziemy natomiast pozytywny, satysfakcjonujący stan umysłu charakteryzujący się energią, oddaniem i zaabsorbowaniem daną czynnością (Schaufeli, Salanova, Gonzalez-Roma, i Bakker, 2002). Zdaniem Rabindry N. Kanungo, pojęcie zaangażowanie w pracę (job involvement) jest zbyt bogate w znaczenia, co skutkuje obniżeniem

trafności technik skonstruowanych do mierzenia tego konstruktu. Jako rozwiązanie tego problemu proponuje rozróżniać zaangażowanie w zawód (job) i pracę (work). W tym badaniu skoncentrujemy się na pojęciu zaangażowania w zawód, definiowanym przez Kanungo jako przekonanie opisujące aktualnie wykonywany zawód i zwykle jest funkcją stopnia w jakim zawód odpowiada obecnym potrzebom danej osoby. Do tej pory zaangażowanie w pracę zawodową badano głównie w kontekście zadowolenia z niej i jej wydajności. My postanowiłyśmy umieścić to zagadnienie w szerszym kontekście zbadać hipotezę o związku zaangażowania w pracę zawodową z ogólną satysfakcją z życia. Chcemy również sprawdzić czy zaangażowanie jest wystarczającym warunkiem dla wysokiej satysfakcji z życia, czy konieczne jest doświadczenia flow. Zadowolenie z życia Według M. Argyle (2004) zadowolenie z życia to ocena czerpanej z niego satysfakcji i świadome docenienie jego jakości jako całości. Hipotezy: 1. Osoby bardziej zaangażowane w swój zawód mają również wyższy poziom zadowolenia z życia. 2. Osoby doświadczające flow w pracy zawodowej są bardziej zaangażowane w tę pracę. 3. Osoby doświadczające flow w pracy zawodowej cechuje wyższe zadowolenie z życia. 4. Dłuży staż pracy pozytywnie koreluje z większym zaangażowaniem w pracę. Cialdini teoria zaangażowania Ludzie mają tendencję do podtrzymywania zajęć w które wcześniej się zaangażowali, gdyż zgodność i konsekwencja są bardzo mocno cenione w naszej kulturze. Przypuszczać możemy, że brak konsekwencji w działaniu sprawia, że czujemy się mało skuteczni. Wg Cialdiniego konsekwencja leży w naszym interesie, czasami nawet popadamy w automatyzm postępowania konsekwentnego. Zaangażowanie w prace daje nam możliwość dalszego zaprzestania myślenia o innej pracy. Nie musimy ciągle rozważać wszystkich + wszystkich -. Cialaldini twierdzi też, konsekwencja jest wyzwalana przez zaangażowanie. Dłuższy staż pracy świadczy o konsekwencji, w związku z czym pracownik o dłuższym stażu pracy powinien wykazywać większe zaangażowanie.

Nasze hipotezy przetestowałyśmy na grupie pracowników naukowych poznańskich uczelni z dwóch powodów: ponieważ jest to grupa rzadko badana przez psychologów i gdyż według popularnych opinii ich zaangażowanie w pracę (zawód) jest ważnym składnikiem zadowolenia z niej i z życia. METODA Próba W badaniach wzięło udział 29 pracowników naukowych poznańskich uczelni (Uniwersytet Adama Mickiewicza i Politechnika Poznańska). Wszyscy wyrazili zgodę na udział w badaniu. Kwestionariusze rozdawane były przez studentów, badani mieli tydzień na wypełnienie ich i złożenie w ustalonym miejscu (w celu zapewnienia jak największej anonimowości). Wypełnione kwestionariusze oddały 24 osoby. Wśród danych pojawił się jeden brak danych, który został zastąpiony wartością obliczoną metodą interpolacji liniowej za pomocą programu SPSS 17.0. Zmienne Mężczyźni stanowili 42% badanych, kobiety - 58%. Średni staż pracy wyniósł 11 lat. Zmienne mierzono za pomocą: zmodyfikowanego Kwestionariusza Badania Optymalnego Doświadczenia (Csikszentmihalyi, Csikszentmihalyi, 1988, za: Carr, 2009), Skali Satysfakcji z Życia (Diener i in., 1985, za: Carr) i Graficznej skali zaangażowania w pracę zawodową. Staż pracy mierzono w latach. Flow Kwestionariusz Badania Optymalnego Doświadczenia składa się z jedenastu pytań dotyczących doświadczenia stanu flow. Respondenci na podanej serii skal siedmiostopniowych (od 1 zdecydowanie nie do 7 zdecydowanie tak) określają w jakim stopniu zgadzają się z twierdzeniami dotyczącymi odczuwania przez nich stanu flow. Nasza modyfikacja polegała na odniesieniu wszystkich pytań do sytuacji związanych z pracą zawodową. Rzetelność tej skali zbadałyśmy za pomocą współczynnika alfa Cronbacha, policzonego w programie SPSS Statistics 17.0 i wyniosła ona 0,783.

Statystyki rzetelności dla Kwestionariusza Badania Optymalnego Doświadczenia Alfa Cronbacha na podstawie pozycji Alfa Cronbacha standaryzowanych Liczba pozycji 0,783 0,763 11 Satysfakcja z życia Skala Satysfakcji z Życia jest przeznaczona do indywidualnego i grupowego badania zdrowych i chorych osób dorosłych. Skala zawiera pięć stwierdzeń, np. Moje życiowe warunki są doskonałe. Badany ocenia, w jakim stopniu każde z nich odnosi się do jego dotychczasowego życia. Badani oceniali stwierdzenia na skali 7 stopniowej, gdzie 1 oznaczało - stanowczo się nie, 2-nie się; 3-nieznacznie się ; 4-ani jedno ani drugie; 5-nieznacznie się ; 6- się; 7-stanowczo popieram. Wynik powstaje przez sumowanie cyfr postawionych przy każdym stwierdzeniu. Wynikiem pomiaru jest ogólny wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Alfa Cronbacha (wskaźnik rzetelności) dla tej skali, policzony za pomocą programu SPSS 17.0 wyniósł 0,804. Statystyki rzetelności dla Skali Satysfakcji z Życia Alfa Cronbacha na podstawie Alfa Cronbacha pozycji standaryzowanyc h Liczba pozycji,804,823 5 Wykorzystałyśmy powyższe skale, ponieważ obie są powszechnie stosowane do pomiaru tych zmiennych, a także dlatego, że wypełnianie ich nie jest czasochłonne. Zaangażowanie w pracę zawodową Do pomiaru zaangażowania w pracę zawodową stworzyłyśmy skalę graficzną, opierając się na opisie Kanungo (Kanungo, 1968). Skala składa się z dwóch pozycji. Badany wybiera w obydwu z nich jedną z czterech ilustracji, określających stosunek do pracy zawodowej. Pierwsza pozycja to sylwetka człowieka znajdująca się w różnych odległościach od biurka, druga okręgi, zachodzące na siebie w różnym stopniu, podpisane ja i moja praca. Największe zaangażowanie oznacza odpowiednio najmniejsza odległość między człowiekiem a biurkiem i całkowite zachodzenie na siebie okręgów. Również dla tej skali rzetelność zbadałyśmy za pomocą współczynnika alfa

Cronbacha, policzonego z pomocą programu SPSS, współczynnik wyniósł 0,708. Statystyki rzetelności dla Graficznej skali zaangażowania w pracę zawodową Alfa Cronbacha na podstawie Alfa Cronbacha pozycji standaryzowanyc h Liczba pozycji,708,721 2 Staż pracy Staż pracy badano za pomocą prośby o podanie go (w latach). Pytano o staż pracy w wykonywanym obecnie zawodzie (ponieważ to aktualnego zawodu dotyczy całe badanie). Procedura Do każdego z badanych przyszła jedna z badaczek, przynosząc kwestionariusze i formularz zgody na udział w badaniu, na wypełnienie tych pierwszych badani mieli tydzień, po czym składali je w umówionym z pomocnikiem badacza miejscu. Formularze świadomej zgody oddawali pomocnikowi w momencie przyjęcia kwestionariuszy. Kwestionariusze wypełniane były indywidualnie. Obliczeń dokonano przy użyciu programu SPSS, hipotezy weryfikowano w oparciu o współczynniki korelacji. Model badawczy Chciałyśmy zbadać, czy flow i (lub) zaangażowanie w zawód bezpośrednio korelują z zadowoleniem z życia, czy jedna ze zmiennych nie pośredniczy w korelacji drugiej z zadowoleniem z życia. Doświadczenie flow w pracy Zadowolenie z życia Zaangażowanie w zawód Badałyśmy też korelację między stażem pracy a zaangażowaniem w pracę zawodową.

WERYFIKACJA HIPOTEZ 1.Osoby bardziej zaangażowane w swój zawód mają również wyższą poziom zadowolenia z życia. Hipotezę weryfikowałyśmy za pomocą korelacji (współczynnika r Pearsona). Korelacja nie była istotna. Korelacje Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - całość Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - satysfakcja z życia całość - total Korelacja Pearsona 1 -,043 Istotność (dwustronna),841 N 24 24 satysfakcja z życia - total Korelacja Pearsona -,043 1 Istotność (dwustronna),841 N 24 24

2. Osoby doświadczające flow w pracy zawodowej są bardziej zaangażowane w tę pracę. Hipotezę weryfikowałyśmy za pomocą korelacji (współczynnika r Pearsona). Korelacja jest na granicy istotności statystycznej, co można określić jako trend statystyczny. Korelacje FLOW_całość Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - całość FLOW_całość Korelacja Pearsona 1,392 Istotność (dwustronna),058 N 24 24 Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - całość Korelacja Pearsona,392 1 Istotność (dwustronna),058 N 24 24

3.Osoby doświadczające flow w pracy zawodowej cechuje wyższe zadowolenie z życia. Hipotezę weryfikowałyśmy za pomocą korelacji (współczynnika r Pearsona). Korelacja nie była istotna. Korelacje FLOW_całość satysfakcja z życia - total FLOW_całość Korelacja Pearsona 1,376 Istotność (dwustronna),070 N 24 24 satysfakcja z życia - total Korelacja Pearsona,376 1 Istotność (dwustronna),070 N 24 24

Mediacje Zależności pomiędzy tymi trzema zmiennym planowałyśmy badać również za pomocą współczynników mediacji, jednak zrezygnowałyśmy z tego z uwagi na brak istotności korelacji.

4.Dłuższy staż pracy pozytywnie koreluje z większym zaangażowaniem w pracę. Hipotezę weryfikowałyśmy za pomocą korelacji (współczynnika r Pearsona). Korelacja nie była istotna. Korelacje Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - całość Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową - całość staż pracy Korelacja Pearsona 1 -,244 Istotność (dwustronna),251 N 24 24 staż pracy Korelacja Pearsona -,244 1 Istotność (dwustronna),251 N 24 24

DYSKUSJA Swoje badania oparłyśmy na koncepcji Seligmana, według której na szczęśliwe życie składa się między innymi zaangażowanie we wszystko, co robimy. Chciałyśmy sprawdzić, czy, zgodnie z tym stwierdzeniem, większe zaangażowanie w pracę zawodową łączy się z wysoką satysfakcją z życia. Wykorzystałyśmy też założenia Csikszentmihalyia zgodnie z jego teorią z zaangażowaniem w aktywność łączy się optymalne doświadczenie flow. Opierając się na teorii Cialdiniego przewidywałyśmy również, że długość stażu pracy łączy się z zaangażowaniem w pracę zawodową. Wyniki przeprowadzonych badań nie pozwoliły nam przyjąć testowanych hipotez. Ocena procedury badawczej Wszystkie wykorzystane narzędzia okazały się rzetelne. Oparcie badań na sprawdzonych kwestionariuszach pozwala założyć ich trafność zewnętrzną. Zapewnienie badanym anonimowości (poprzez m.in. oddawanie ankiet do teczek a nie osobiście badanemu) sprawiło, że niewielu

zrezygnowało z badania po udzieleniu na nie zgody. Prawdopodobnie do braku korelacji pomiędzy badanymi zmiennymi przyczyniła się zbyt mała ilość zebranych danych. Aby próba była liczniejsza i bardziej reprezentatywna należałoby przeprowadzić badanie na większej liczbie respondentów z różnych wydziałów i uczelni. Jeden z badanych uznał pytania z Kwestionariusza badania optymalnego doświadczenia za mało konkretne, co wyraził umieszczając przy większości z nich krytyczne komentarze. Wnioski praktyczne Uważamy, że replikacja badania na większej próbie mogłaby dać interesujące rezultaty. Tematyka naszych dociekań jest nie dość jeszcze poznanym, choć bardzo ciekawym obszarem. Jeżeli hipotezy zostałyby przyjęte, zyskalibyśmy nową wiedzę, przydatną między innymi w doradztwie zawodowym. Wyniki mogłyby przyczynić się do rozwoju psychologii pozytywnej w Polsce. Warto powtórzyć te badania również ze względu na specyfikę próby pracownicy naukowi rzadko są obiektem zainteresowania psychologów. Bibliografia 1. Argyle, M. (2004). Psychologia szczęścia. Wrocław: Astrum. 2. Carr, A. (2009). Psychologia pozytywna : nauka o szczęściu i ludzkich siłach. Poznań : Zysk i S-ka. 3. Privette, G. (1983). Peak Experience, Peak Performance, and Flow: A Comparative Analysis of Positive Human Experiences. Journal of Personality and Social Psychology, 6, 1361-1368 4. Seligman, M.E.P., Csikszentmihalyi M. (2000). Positive Psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14. 5. Seligman, M. E. P. (2005). Prawdziwe szczęście : psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia. Poznań : Media Rodzina. 6. Schaufeli, W.B., Salanova, M., González-Romá, V., Bakker, A. B. (2002). The measurement of Engagement and burnout: A confirmative analytic approach. Journal of Happiness Studies, 3, 71-92 7. Strelau, J., Doliński, D. (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 8. Weisenberg, P., Gruenfeld, L. W. (1968). Relation between job satisfaction and job involvement. Journal of Applied Psychology, 6, 469-473. 9. Kanungo, R. N. (1982). Measurement of Job and Work Involvement. Journal of Applied Psychology, 3, 341-349. 10. Cialdini, R. (2002). Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne Załączniki: 1. Przykładowa ankieta zawierająca: a) Graficzną skalę zaangażowania w pracę zawodową b) Kwestionariusz badania optymalnego doświadczenia c) Skalę satysfakcji z życia d) "Metryczkę" (pytanie o płeć i staż pracy) 2. Informacja o badaniu dla respondenta. 3. Formularz zgody na udział w badaniu i przetwarzanie danych osobowych.

Załącznik 1a Graficzna skala zaangażowania w pracę zawodową W każdym z dwóch pytań zakreśl literę pod ramką najtrafniej przedstawiającą Twój stosunek do pracy zawodowej. 1. Sylwetka człowieka oznacza Ciebie, biurko Twoją pracę zawodową. A B C D 2. A B C D

Załącznik 1b Kwestionariusz badania optymalnego doświadczenia Określ w jakim stopniu zgadzasz się z poniższymi stwierdzeniami w kontekście swojej pracy zawodowej. Otocz kółkiem jedną z cyfr przy każdym twierdzeniu. Cyfra 1 oznacza zdecydowanie się nie, cyfra 7 oznacza zdecydowanie się Angażuję się. 1 2 3 4 5 6 7 Ogarnia mnie lęk. 1 2 3 4 5 6 7 Odbieram bezpośrednie sygnały, jak dobrze sobie radzę. 1 2 3 4 5 6 7 Czuję, że poradzę sobie z wymaganiami tej sytuacji. 1 2 3 4 5 6 7 Czuję się świadomy siebie. 1 2 3 4 5 6 7 Nudzę się. 1 2 3 4 5 6 7 Z trudem skupiam myśli na tym co się dzieje. 1 2 3 4 5 6 7 Zrobiłbym to, nawet gdybym nie musiał. 1 2 3 4 5 6 7 Coś mnie rozprasza. 1 2 3 4 5 6 7 Czas płynie mi wolniej lub szybciej. 1 2 3 4 5 6 7 Czerpię przyjemność z tego doświadczenia i swoich umiejętności. 1 2 3 4 5 6 7

Załącznik 1c Skala Satysfakcji z Życia Poniżej znajduje się pięć stwierdzeń, z którymi możesz się zgodzić lub nie. Korzystając z siedmiopunktowej skali, określ, w jakim stopniu zgadzasz się z każdym z nich, zakreślając odpowiedź, która się do ciebie odnosi. Prosimy, abyś udzielając ich, był otwarty i szczery. 1. Pod wieloma względami moje życie jest bliskie ideału nie się 1 Nie się 2 Raczej się nie 3 Ani się, ani się nie 4 Raczej się 5 Zgadzam się 6 się 7 2. Warunki mojego życia są wspaniałe nie się 1 Nie się 2 Raczej się nie 3 Ani się, ani się nie 4 Raczej się 5 Zgadzam się 6 się 7 3. Jestem zadowolony z życia nie się 1 Nie się 2 Raczej się nie 3 Ani się, ani się nie 4 Raczej się 5 Zgadzam się 6 się 7 4. Uzyskałem ważne rzeczy, których pragnę od życia nie się 1 Nie się 2 Raczej się nie 3 Ani się, ani się nie 4 Raczej się 5 Zgadzam się 6 się 7 5. Gdybym mógł ponownie wybrać, nie zmieniałbym w życiu prawie nic nie się 1 Nie się 2 Raczej się nie 3 Ani się, ani się nie 4 Raczej się 5 Zgadzam się 6 się 7

Załącznik 1d Proszę wpisać w wykropkowane miejsce lub zakreślić podstawowe informacje o sobie: Płeć: Kobieta Mężczyzna Staż pracy w wykonywanym obecnie zawodzie:... lat

Załącznik 2 Jesteśmy studentkami II roku psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W ramach nowego przedmiotu praca empiryczna postanowiłyśmy zbadać optymalne doświadczenie, zaangażowanie w pracę oraz zadowolenie z życia. Jest wiele plusów wynikających z udziału w naszym badaniu. Wyniki mogą być przydatne w doradztwie zawodowym. Poza tym dzięki temu, że Pani/Pan wypełni kwestionariusz będziemy mogły zaliczyć przedmiot na studiach. Nauczymy się też wielu nowych umiejętności, które przydadzą się nam podczas pisania pracy magisterskiej. Chciałybyśmy poinformować, że w każdym momencie przeprowadzania badania może Pani/Pan zrezygnować z udziału w badaniu. Badanie może potrwać ok. 10 minut. Przy każdym z dodanych kwestionariuszy zamieszczona jest instrukcja o sposobie wypełniania ankiet. Dziękujemy za udział w badaniu. Kontakt do Instytutu Psychologii ul. Szamarzewskiego 89 60 568 Poznań tel.: (48 61) 829 23 07, (48 61) 829 21 07

Załącznik 3 OŚWIADCZENIE OSOBY BADANEJ zgoda na przetwarzanie danych Nazwisko i imię osoby uczestniczącej w badaniu...... Lat... Temat badań: ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ ZAWODOWĄ ORAZ ILOŚĆ PRZEŻYWANYCH STANÓW FLOW A ZADOWOLENIE Z ŻYCIA PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH Niniejszym oświadczam, że wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w zakresie niezbędnym do realizacji projektu badawczego, w którym biorę udział. Zostałem/łam poinformowany/a o tym, że badacz dołoży wszelkich starań aby moje dane były właściwie zabezpieczone. podpis badacza podpis osoby badanej miejscowość, data OŚWIADCZENIE OSOBY BADANEJ zgoda na udział w badaniach Nazwisko i imię osoby badanej...... Lat... Temat badań: ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ ZAWODOWĄ ORAZ ILOŚĆ PRZEŻYWANYCH STANÓW FLOW A ZADOWOLENIE Z ŻYCIA PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH Niniejszym oświadczam, że zostałem/am szczegółowo poinformowany/na o sposobie przeprowadzenia badań i moim w nich udziale. Rozumiem, na czym polegają badania i do czego potrzebna jest moja zgoda. Zostałem/łam poinformowany/na, że mogę odmówić uczestnictwa w badaniach w każdym momencie realizacji projektu badawczego. Wyrażam świadomą zgodę na uczestnictwo w badaniach. podpis badacza podpis osoby badanej miejscowość, data