PROJEKT USTAWA z dnia 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz innych ustaw Art. 1. W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 z późn. zm. 1 ) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 24: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust.1a i 1b, z zastrzeżeniem ust.1c i ust. 1d oraz art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184. b) dodaje się ust. 1c w brzmieniu: 1c. Ubezpieczonym, którzy mają łącznie okres składkowy i okres nieskładkowy, o którym mowa w art. 7 pkt 1 lit. a i b, o ile pobieranie określonych w nich świadczeń było konsekwencją choroby zawodowej lub wypadku przy pracy, oraz pkt 5, wynoszący co najmniej 40 lat, przysługuje emerytura przed osiągnięciem wieku, o którym mowa w ust.1. c) dodaje się ust. 1d w brzmieniu: 1d. Emerytura, o której mowa w ust. 1c przysługuje ubezpieczonym, którzy spełniają warunki określone w art. 29 ust. 2 i 3. ------------------------------------------------------ 1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz.U. z 2013 r. poz. 1717, 1734, z 2014 r. poz. 496, 567, 683, 684, 1682, z 2015 r poz. 552
2) w art. 26b ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. Ubezpieczonym, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust 1a pkt 26-85 i ust. 1b pkt 2-20 lub nie posiadają okresu składkowego i nieskładkowego określonego w art. 24 ust 1c, przysługuje emerytura częściowa, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat; 2) osiągnęli wiek wynoszący 65 lat. 3) w art. 87 ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. W przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art.26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową albo dożywotnią emeryturą kapitałową, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony: 1) mężczyzna osiągnął wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust 1b i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, 2) kobieta osiągnęła wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust 1a i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat, 3) ma okres składkowy i okres nieskładkowy, o którym mowa w art. 24 ust 1c, - z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Art. 2. W ustawie z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 989, 1289 i 1717 oraz z 2015 r. poz. 238, 1132,1259 i 1505) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 100d ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. W przypadku złożenia przez członka otwartego funduszu wniosku o przyznanie emerytury, o której mowa w art. 24 ust. 1c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub art. 26b tej ustawy, po ustaleniu, że ubezpieczony spełnia
warunki do przyznania tej emerytury, Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiadamia otwarty fundusz o złożeniu wniosku i o obowiązku przekazania całości środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu na fundusz emerytalny FUS. ; 2) art. 111d otrzymuje brzmienie: Art. 111d. Otwarty fundusz, po poinformowaniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku przekazania środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu na fundusz emerytalny FUS w związku ze złożeniem przez członka otwartego funduszu wniosku o przyznanie emerytury, o której mowa w art. 24 ust. 1c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub art. 26b tej ustawy, przekazuje na rachunek wskazany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych środki zgromadzone na rachunku członka otwartego funduszu odpowiadające wartości umorzonych jednostek, o których mowa w art. 100d ust. 2.". Art. 3. W ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, 689, 978, 1037, 1066,1240, 1268 i 1269) wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 22a ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie: 1. W przypadku złożenia przez członka otwartego funduszu emerytalnego wniosku o przyznanie emerytury, o której mowa w art. 24 ust. 1c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub art. 26b tej ustawy, po ustaleniu, że ubezpieczony spełnia warunki do przyznania tej emerytury, Zakład zawiadamia otwarty fundusz emerytalny o złożeniu wniosku i o obowiązku przekazania całości środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na fundusz emerytalny FUS.
2. Kwotę środków, o której mowa w ust. 1, oraz kwotę zewidencjonowaną na subkoncie, o którym mowa w art. 40a, ewidencjonuje się na koncie ubezpieczonego na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, o której mowa w ust. 1. ; 4) w art. 40e w ust. 4 pkt 1 otrzymuje brzmienie: 1) złożenia wniosku o emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku, o którym mowa w art. 24 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz w art. 24 ust 1c i 26b tej ustawy;. Art. 4 Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE Aktualny stan prawny i potrzeba uchwalenia ustawy Zgodnie z obecnymi przepisami, ubezpieczeni będą docelowo mieć prawo przejścia na emeryturę po ukończeniu 67 lat. Począwszy od 1 stycznia 2013 roku następuje systematyczne podnoszenie wieku emerytalnego, które obejmuje co do zasady kobiety urodzone po 31 grudnia 1952 r. oraz mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r. Wiek emerytalny podwyższany jest w tempie 1 miesiąca na kwartał co w konsekwencji powoduje, że od 1 stycznia 2016 roku prawo do przejścia na emeryturę uzyskają kobiety urodzone o okresie od 1 kwietnia do 31 grudnia 1955 roku oraz mężczyźni urodzeni od 1 kwietnia do 31 grudnia 1950 roku. Proces podwyższania wieku emerytalnego kobiet zakończy się w 2040 zaś mężczyzn w 2020 roku. Ustawa przewiduje także możliwość pobierania emerytury bez konieczności rezygnacji z dalszego zatrudnienia przed osiągnięciem wieku emerytalnego, za sprawą tzw. emerytur częściowych. Umożliwią one przejście na emeryturę po ukończeniu 62 lat przez kobiety oraz 65 lat przez mężczyzn. Koniecznym warunkiem jest udowodnienie stażu ubezpieczeniowego - co najmniej 35 lat dla kobiet i co najmniej 40 w przypadku mężczyzn. Emerytura częściowa wynosi 50 proc. pełnej kwoty emerytury. Począwszy od dnia 1 stycznia 2009r. prawo przejścia na emeryturę finansowaną z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przed ukończeniem tego wieku ustawodawca pozostawił jedynie górnikom. Ponadto prawo to zachowały osoby, które do końca ubiegłego roku spełniły warunki ustawowe, uprawniające do przejścia na emeryturę przed ukończeniem ustawowego wieku, ale dotychczas z tego prawa nie skorzystały. Oddzielne ustawy, nie będące przedmiotem systemu powszechnego, regulują prawo wcześniejszego przechodzenia na emeryturę lub w stan spoczynku niektórych grup zawodowych. Konsekwencją opisanego powyżej stanu prawnego jest nasilenie negatywnych skutków, które bezpośrednio wpływają na sytuację starszych pracowników na rynku pracy. Wielu pracowników mających bardzo długi staż pracy napotyka, w okresie
kilku ostatnich lat poprzedzających osiągnięcie przez nich ustawowego wieku emerytalnego, na istotne problemy utrudniające aktywność zawodową. Wynikają one najczęściej z następujących przesłanek: - zwiększona absencja chorobowa, spowodowana zużyciem organizmu przez lata ciężkiej pracy, zwiększa prawdopodobieństwo utraty pracy, - wieloletni staż pracy, szczególnie pracy fizycznej, jest czynnikiem poważnie zniechęcającym pracodawców do zatrudniania pracowników o długoletnim stażu pracy pracownik taki w praktyce jest zdany na łaskę dotychczasowego pracodawcy, jeśli zaś utraci zatrudnienie to prawdopodobnie nie znajdzie już nowego, - wieloletnia praca fizyczna wywiera istotny, negatywny wpływ na wydajność pracownika u schyłku kariery zawodowej, a każdy kolejny rok pracy znacząco pogarsza stan ich zdrowia. Wprowadzając podwyższony wiek emerytalny, w art. 20 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, ustawodawca zobowiązał ministra właściwego do spraw pracy do przygotowania w terminie do dnia 31 grudnia 2013 r. rozwiązań dotyczących wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób powyżej 60 roku życia oraz wspierania równości płci na rynku pracy. Program taki nie powstał do dnia dzisiejszego. Można przyjąć, że brak działań rządu w zakresie aktywizacji zawodowej osób starszych powoduje, że wzrasta liczba niepracujących, którzy posiadając kilkudziesięcioletni staż pracy, mając znaczne środki na koncie emerytalnym nie mają możliwości z nich skorzystać i pozostają w trudnej sytuacji materialnej. Postulowana przez Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych możliwość zabezpieczenia społecznego takich osób, które straciły pracę, nie znalazła odzwierciedlenia w ustawie. Wspomniana wyżej instytucja emerytury częściowej, zakwestionowana w zakresie zróżnicowania wieku kobiet i mężczyzn wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 7 maja 2014 r., sygn. K 43/ 12), stała się jedynie powszechnym elementem krytyki zgłaszanego przez obywateli RP. Emerytura częściowa nie spełnia bowiem roli zabezpieczenia społecznego osób tracących pracę; nie spełnia jej także ani system pomocy społecznej ani zasiłki dla
bezrobotnych (krótki okres pobierania) a także świadczenia przedemerytalne (uprawnionymi są tylko pracownicy zwolnieni z przyczyn pracodawcy). W opisanym wyżej stanie prawnym oraz faktycznej pozycji ubezpieczonych, zachodzi niezbędna konieczność dokonania nowych regulacji prawnych mających na celu minimalizowanie negatywnych skutków podwyższenia wieku emerytalnego oraz sytuacji na rynku pracy osób powyżej 60 roku życia. Istota projektowanych rozwiązań Projektowana ustawa ma na celu stworzenie pracownikom o bardzo długim stażu możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego. Proponowane rozwiązanie dotyczyć ma ubezpieczonych, którzy mają okres składkowy wynoszący co najmniej 40 lat. Ponieważ w okresie do 31 grudnia 1998r. do okresów składkowych nie wliczano urlopów wychowawczych ani innych okresów niewykonywania pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem wnioskodawcy uważają, że dla celów projektowanej ustawy okresy te powinny być traktowane na równi z okresami składkowymi. Wynika to zarówno z istniejącej w systemie poważnej różnicy w sposobie traktowania okresów ubezpieczenia przed dniem 1 stycznia 1999r. i od tego dnia jak też z przekonania wnioskodawców, że rozwiązania systemu emerytalnego nie mogą zawierać w sobie niekorzystnych konsekwencji wynikających z urodzenia i zaangażowania się w opiekę nad dzieckiem. Biorąc pod uwagę fakt, że do okresu składkowego nie zalicza się m.in. okresów niezdolności do pracy z powodu choroby czy okresów nauki (są to lata nieskładkowe), proponowane rozwiązanie dotyczyć będzie w praktyce osób, które rozpoczęły pracę w wieku ok. 20 lat i w całym okresie zatrudnienia (ew. działalności gospodarczej) miały niewielkie okresy absencji chorobowej. Wnioskodawcy stoją także na stanowisku, że do stażu ubezpieczeniowego uprawniającego do postulowanej emerytury powinny być także wliczane okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy oraz zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Emerytura bez względu na wiek przysługiwać ma tylko ubezpieczonym mającym status pracownika, tj. tym, którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami a także tym, którzy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy. Projekt zawiera także propozycję nowelizacji przepisów w zakresie prawa do emerytury częściowej. Przysługiwałaby ona ubezpieczonym bez względu na płeć, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki, tj. mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat i osiągnęli wiek wynoszący 65 lat. Powyższa regulacja ma na celu dalsze zrównywanie praw do świadczenia obu płci a także dostosowuje rozwiązania w zakresie emerytury częściowej do proponowanej emerytury bez względu na wiek. Wymogi do przyznania pełnej emerytury bez względu na wiek muszą znacznie różnić się od wymogów do emerytury częściowej wypłacanej w połowie wysokości. Celem zapewnienia spójności legislacyjnej, wprowadza się zmianę do art. 87 ust. 1, tak aby prawo do minimalnej emerytury zapewnić również osobom, które przejdą na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Wnioskodawcy uważają, że osobom legitymującym się co najmniej 40 letnim stażem ubezpieczeniowym należy zapewnić ochronę wysokości świadczenia, skoro taka ochrona przysługuje ubezpieczonym mającym okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat. Warto także przypomnieć, że z analiz opracowanych przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów w 2011 roku przy sposobności prac nad projektem ustawy w zakresie m.in. przesunięcia części składki emerytalnej z otwartych funduszy emerytalnych do ZUS i przekazanych członkom zespołu do spraw ubezpieczeń społecznych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno- Gospodarczych wynikało, że tylko w incydentalnych przypadkach może zdarzyć się aby ubezpieczony z 40 letnim stażem pracy nie nabył uprawnień do najniższej emerytury. Zaproponowane zmiany u ustawach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz o systemie ubezpieczeń społecznych mają charakter
dostosowujący tryb postępowania w zakresie składek ubezpieczeniowych osób przechodzących na emeryturę bez względu na wiek. Z uwagi na społeczne znaczenie przedkładanego projektu ustawy, wnioskodawcy uważają, że powinna ona wejść w życie w terminie 30 dni po jej uchwaleniu. Przewidywane skutki projektowanych rozwiązań oraz sposoby finansowania Społeczne skutki projektowanej ustawy są jednoznacznie pozytywne. Projektowana ustawa kreuje swoistą nagrodę, jaką jest niewątpliwie większa elastyczność w określaniu momentu przejścia na emeryturę, dla tych osób, które będą miały bardzo długi staż ubezpieczeniowy i to staż oparty na faktycznej aktywności zawodowej, bowiem pod uwagę będą brane, z nielicznymi wyjątkami, jedynie lata składkowe. Z uwagi na sytuację na rynku pracy, znacznie gorszą od tej sprzed 20 czy 30 lat, ubezpieczonym coraz trudniej będzie spełnić warunki stażowe określone w proponowanej noweli. Proponowane rozwiązanie stworzy więc silny bodziec do aktywności zawodowej i to aktywności rejestrowanej. Wraz z wprowadzonymi ustawowo zmianami w zakresie opłacania składek w przypadku wykonywania pracy w oparciu o umowy zlecenia, zmiana świadomości ubezpieczonych powinna pozytywnie wpływać na rynek pracy i sprzyjać zwiększeniu ilości osób legalnie zatrudnionych. Przedłożony projekt ustawy per saldo nie spowoduje zwiększenia wydatków publicznych na emerytury. Wpłynie jedynie na inne rozłożenie wydatków w poszczególnych latach, zaś zwiększona liczba świadczeniobiorców rekompensowana będzie niższą wysokością świadczeń, w stosunku do tych, które pobieraliby przechodząc na świadczenie kilka lat później. Potencjalny przyszły emeryt ze środków zebranych na koncie emerytalnym korzystać będzie krócej, pobierając wyższe świadczenie lub dłużej mając świadczenie niższe. Z szacunkiem odnosząc się do troski części ekonomistów, aby emerytury w przyszłości były wysokie poprzez późniejsze opuszczanie przez zatrudnionych rynku pracy, wnioskodawca stoi na gruncie, że to do ubezpieczonych powinna należeć decyzja, jakiej wysokości świadczenie chce w przyszłości pobierać. W tym miejscu istotne jest przywołanie prognoz opracowywanych przez organizacje międzynarodowe. Wynika z nich, że wynoszące w 2004 roku ok 14%,
w perspektywie do 2050 roku, wydatki na emerytury w stosunku do PKB będą systematycznie maleć aż do poziomu ok. 9,3% 1. Zjawisko to jest zauważalne i odczuwalne przez przechodzących na emerytury, których średnia wysokość jest niższa o ok. 1500,- zł w stosunku do przyznawanych wg tzw. starego systemu. Równocześnie wydaje się oczywiste, że globalna kwota przychodów budżetu państwa, budżetów samorządów oraz funduszy publicznych (FUS, NFZ) znacząco przewyższy kwotę dodatkowych wydatków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jaką kreuje ta ustawa. Zwiększona skłonność do podejmowania pracy rejestrowanej (bo taka pozwala zaliczyć okres stażu ubezpieczeniowego) przyniesie zwiększone wpływy do budżetu z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, wpływy Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz wpływy do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek ubezpieczenia społecznego. Można także oczekiwać, że część ubezpieczonych, mając możliwość uzyskania emerytury, nie będzie składało wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Biorąc zatem pod uwagę finanse publiczne oznacza to potencjalne oszczędności, bowiem wysokość renty wg. obecnego stanu prawnego byłaby wyższa niż wysokość emerytury. Osoby korzystające z prawa do emerytury bez konieczności osiągnięcia podwyższonego powszechnego wieku, które pozostawały bez pracy w momencie składania wniosku o emeryturę, uzyskają stały dochód a to będzie w praktyce oznaczało dla części z nich brak konieczności starania się o przyznanie świadczeń społecznych (przede wszystkim dodatku mieszkaniowego lub świadczeń z pomocy społecznej) z powodu przekroczenia progu dochodowego uprawniającego do tych świadczeń. Ponieważ wyliczenie kwoty przysługującej emerytury odbywa się w warunkach zreformowanego systemu emerytalnego, poprzez podzielenie kwoty zarejestrowanego i zgromadzonego kapitału przez średnią oczekiwaną długość życia, wcześniejsze rozpoczęcie wypłaty emerytury oznacza jedynie zmniejszenie kwoty miesięcznego świadczenia w porównaniu z sytuacją, gdyby ubezpieczony czekał do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego. Nie wymaga to natomiast zaangażowania środków publicznych. Z takim zaangażowaniem moglibyśmy mieć do 1 Raport OECD Pension at a Glance 2011.
czynienia jedynie w przypadku, gdyby kwota wyliczonej emerytury była niższa niż kwota emerytury minimalnej. W takim wypadku zwiększenie świadczenia do kwoty emerytury minimalnej byłoby finansowane ze środków budżetowych. Wydaje się jednak mało prawdopodobne, co wynika także z przywołanych powyżej analiz, aby ubezpieczony z 40 letnim stażem nie wypracował sobie minimalnej emerytury. Jeżeli nawet takie przypadki zdarzą się to będą one miały charakter jednostkowy. Tak więc można z całą pewnością stwierdzić, że projektowana ustawa nie spowoduje zwiększenia wydatków publicznych. Ilość osób, które skorzystają z projektowanego rozwiązania nie będzie duża. Biorąc pod uwagę fakt, że na współczesnym rynku pracy bardzo trudno jest zachować ciągłość zatrudnienia, bowiem oprócz okresów chorobowych pojawiają się okresy bardziej lub mniej krótkotrwałego bezrobocia proponowane rozwiązanie będzie dotyczyło przede wszystkim osób, które podjęły zatrudnienie w bardzo młodym wieku. Akty wykonawcze związane z projektowaną ustawą Uchwalenie projektowanej nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie spowoduje konieczności wydawania nowych, jak również zmiany istniejących aktów wykonawczych. Zgodność projektowanej regulacji z prawem Unii Europejskiej Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.